„Ritgerð (SG05-15) Um hreinlæti og smekk“: Munur á milli breytinga
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
(7 millibreytinga eftir 2 notendur ekki sýndar) | |||
Lína 1: | Lína 1: | ||
* '''Handrit''': SG:05:15 Um hreinlæti og smekk | * '''Handrit''': SG:05:15 Um hreinlæti og smekk | ||
* '''Safn''': [http://www.thjodminjasafn.is Þjóðminjasafn Íslands] | * '''Safn''': [http://www.thjodminjasafn.is Þjóðminjasafn Íslands] | ||
* '''Dagsetning''': | * '''Dagsetning''': c. 1860<ref>Sigurður Guðmundsson: [http://baekur.is/bok/000357209/Um_islenzkan_faldbuning <i>Um íslenzkan faldbúníng með myndum</i>], Guðrún Gísladóttir bjó til prentunar og gaf út. Kaupmannahöfn 1878. Í formála vitnar Guðrún með langri beinni tilvitnun í þessa ritgerð og telur hana ritaða í kríngum 1860 sem jafnvel uppkasti að blaðagrein. </ref> | ||
---- | ---- | ||
* '''Lykilorð''': þjóðbúningur, smekkur, hreinlæti, óþrifnaður, þrifnaður, fátækt, barnauppeldi, smekkleisi, dýrahald, sáluhjálp, sjálfshjálp, málsháttur | * '''Lykilorð''': þjóðbúningur, smekkur, hreinlæti, óþrifnaður, þrifnaður, fátækt, barnauppeldi, smekkleisi, dýrahald, sáluhjálp, sjálfshjálp, málsháttur | ||
* '''Efni''': Lýsing á óþrifnaði Íslendinga og hvaða áhrif það hefur á heilsu líkama og sálar. Á þessu plaggi kemur fram að þjóðbúningurinn sé ein leið til að auka á hreinlæti sem hvati til almens þrifnaðar og þar með leið til að sporna við fátækt og volæði. Sigurður afsakar einnig að hann beini þessum orðum til kvenþjóðarinnar en telur að þær hafi meiri skynbragð á smekk og því hæfari til að koma málum í stand. | * '''Efni''': Lýsing á óþrifnaði Íslendinga og hvaða áhrif það hefur á heilsu líkama og sálar. Á þessu plaggi kemur fram að þjóðbúningurinn sé ein leið til að auka á hreinlæti sem hvati til almens þrifnaðar og þar með leið til að sporna við fátækt og volæði. Sigurður afsakar einnig að hann beini þessum orðum til kvenþjóðarinnar en telur að þær hafi meiri skynbragð á smekk og því hæfari til að koma málum í stand. | ||
* '''Nöfn tilgreind''': | * '''Nöfn tilgreind''': | ||
---- | ---- | ||
== | ==Texti== | ||
===bls. 1=== | ===bls. 1=== | ||
<br/>[framsíða] | [[File:A-SG05-15_1.jpg|530px|thumb|right| <br /> [http://sarpur.is/Adfang.aspx?AdfangID=498365 Sarpur: Menningarsögulegt gagnasafn – © Rekstrarfélag Sarps.]]] | ||
[framsíða] | |||
Efað vand lega er að gætt þá hefir | |||
skeitingar leisið eður rettara sagt smekk | |||
leisið verið sá versti eitur ormur og | |||
sjúk dóm ur sem hér hefir geis að ifir | |||
alt land í lángan tíma. þó að fáir hafi | |||
veitt því eptir tekt þá hefir ein midt þessi | |||
vondi sjúk dómur verið orsök til flestra | |||
ó digða landsmanna t.d. heilsu leisi | |||
deifð og jafn vel fátæktar sálar á hreinleika | |||
því saurugar hugsanir og saurugur líkami filgist | |||
jafnan að því eru flestir sam dóma | |||
en hreinn líkami og snotur klæði eru firir boði | |||
hreinnar sálar, það er kinlegt. þó allir sjái | |||
<br/>[vinstri opna] | |||
að dírin hreinsa saur af sér og vilja vera sem hrein | |||
ust að menni<del>[??]</del>hrönnum saman slandi <corr>[standi]</corr> lægra | |||
en dýrin, og haldi að það sé sér með skapað að vera | |||
óhreinn og að það sé jafn vel sálu hjálp sinni til | |||
hindrunar að þvo ser og að vera hrein legur og | |||
sig. „eg held egverði sálu holpin þó eg þvoi mer ekki eða kémbi„ | |||
eg geíng út frá því að sámaður sem er hreinn | |||
og bir sig snirti lega f ái um leið til finning | |||
firir fleiru, til dæmis að hafa góð og hrein | |||
leg húsa kinni þáð mun optast verða samfara, | |||
þar af leiðir að hann fær betri heilsu, sú konaer | |||
elskar man sin mun valla þola að sjá han ó hrein an | |||
og illa til fara ef hun á annað borð er sjálf | |||
< | |||
---- | |||
===bls. 2=== | |||
[[File:A-SG05-15_2.jpg|530px|thumb|right| <br /> [http://sarpur.is/Adfang.aspx?AdfangID=498365 Sarpur: Menningarsögulegt gagnasafn – © Rekstrarfélag Sarps.]]] | |||
[vinstri opna] | |||
vel til fara <sup>og hreinleg</sup> því síðar mún meiga <ref group="sk">[óskýr skrift]</ref>kalla að | |||
nokkur sám<ref group="sk">[óskýr skrift]</ref> áður elski börn sín, s er þolir þá ásjón, | |||
að sjá þau ó hrein og úfin <u>það er<del>að gera</del></u> það | |||
mesta <del>og smekkleisur</del> við bjóð legasta smekkleisi | |||
sá sem hefir feingið til finning firir því sem nú er | |||
talið mûn varla þola að sjá hest sin sem | |||
er það fagrasta dyr illa hírtan (það þarf stilling | |||
til ann ars eins) þar með filgir og að sálin sami mun | |||
varla þola að sjá hund sin eð nokkra skepnu | |||
ílla hirta, sá maður sem hefir til finning | |||
firir að vera hreinn vel klæddur, hafa goð | |||
og holl husa kinni og að hirða vel hundsin | |||
oog hest og allar skepnur hann mun ekki leíngi | |||
þola að sjá sitt tún þípt og ó um grit eður | |||
ílla lírt <corr>hirt</corr><ref>Guðrún Gísladóttir útfærir þetta sem illa ræktað í formála <i>Um íslenzkan faldbúníng með myndum</i>, 1878.</ref> þar af leiðir að fátektin er komin | |||
í raun og veru af smekkleísí og eins | |||
sjuk domar og deifð, <del>því</del> því sá maður | |||
sem ekki hirðir sin líkama, og heldur hön | |||
um hreinum, hefir valla til finníng firir | |||
að <del>að</del> bera sig vel eður að hirða um þær | |||
líkams æfíngar sem <sup>eins eru</sup>nauðsin legar <del>eru</del> til | |||
þess að halda hraustum og fjörugum líkamanum | |||
en þar af leiðir að maðurin verður daufur | |||
fjörlaus til sálar og líkama og vanheill. | |||
eður lifandi dauður (líkam ann sin ræki líða hver | |||
heilsa er holdum framar. | |||
hugsvins mál.)<ref> 111. vers [http://notendur.hi.is/eybjorn/ugm/skindex/hsvm.html <i>Hugsvinnsmálum</i>] | |||
Líkama sinn / ræki lýða hverr. / Heilsa er hverju framar. / Aura njóta / þykkisk engi maðr, / nema hann heilsu hafi.</ref> | |||
---- | |||
===bls. 3=== | ===bls. 3=== | ||
<br/>[hægri opna] | [[File:A-SG05-15_3.jpg|530px|thumb|right| <br /> [http://sarpur.is/Adfang.aspx?AdfangID=498365 Sarpur: Menningarsögulegt gagnasafn – © Rekstrarfélag Sarps.]]] | ||
[hægri opna] | |||
„aldrei skartar skoru nema á feitu barni | |||
og öldum hesti„ | |||
íslendskur málsháttur. | |||
Hver<del>[j??]</del><sup>t</sup> það þjóð mál efni sem verða | |||
fram geingt, veitir mönnum hug til | |||
að reina að koma fleiru til leiðar, það | |||
er því valla svo lítið mál efni til sem á | |||
annað borð sigrar, að það ekki stirki | |||
hið stóra alþjóðlega ætlunar verk, því | |||
það upp örfar alla sem vilja g éra uppa stúngur | |||
en veiki krapta þeirra sem hafa indi af | |||
að hæðastað og hindra öll ný fyrirtæki. | |||
Svona mun verða með búníngs málið | |||
þó margir á líti það litið á ríðandi eður með | |||
öllu ó þarft, geti men komið því fram | |||
og feingið fólk til að hugsa um það með | |||
skin semi þá mun þar margt fleira á | |||
eptir fara sem því er meira ná skilt en | |||
men halda í stuttu máli eg hefi ekki séð | |||
aðra hnúta sem reinandi væri að losa um í | |||
því á standi sem þjóðin er nú. og higg eg að | |||
það sé bæði sá beinasti og réttasti vegur | |||
til að lag færa almenna fegurðar til finning | |||
Íslendinga, því hjá fatækri þjóð verða men first | |||
að birja á litlu og helst almennu, og síðan | |||
færir almenníngur sig uppá skaptið af sjálfu sér | |||
---- | |||
===bls. 4=== | ===bls. 4=== | ||
<br/>[bakhlið] | [[File:A-SG05-15_4.jpg|530px|thumb|right| <br /> [http://sarpur.is/Adfang.aspx?AdfangID=498365 Sarpur: Menningarsögulegt gagnasafn – © Rekstrarfélag Sarps.]]] | ||
[bakhlið] | |||
sum um mun þikja kynlegt að maðr | |||
snúi ser nær því alveg að kvenn fólkínu | |||
en þá mun það vera rétt í alla staði úr | |||
því nú er að ráða hér á landi því konur | |||
hafa þá helst haft húgann við þess konar, | |||
enda hefir það fagra sterkari á hrifa á | |||
skap kvenna en karla eins og alt, en þæg<corr>þær</corr> geta | |||
haft mjög góð og skaðleg á hríf á fegurðar | |||
til finning karlmansins frá firsta að, því þær | |||
eru í firstu ná kvæmasta sambandi við | |||
hann sem born, og síðan sem fulltíða | |||
þær eru eins og skap að ar til að stjórna öllu | |||
innan huss, og til að g er manninum lífið | |||
unað samt með sinni egin fegurð <sup>og dígð</sup> og fegurð | |||
og hrein læti hússins og als sem þar til heyrir | |||
svo það er ekki of mikið sagt er eg hefi | |||
aður minstá að allri fegurð ar til finníng | |||
lans ins sé mikil hætta búin ef konurnar | |||
eru smekklausar, það verða ekki hrakíð að | |||
sagan sínír að vér erum allír meira en vér | |||
vítum <del>undir orpnir</del><sup>leiddir</sup> tilfinníngum kvennfólksins | |||
---- | ---- | ||
* '''Athugasemdir''': Eitt blað brotið saman í tvennt. Heildar stærð=27x20,3cm en er saman brotið 13x20,3 cm. | * '''Athugasemdir''': Eitt blað brotið saman í tvennt. Heildar stærð=27x20,3cm en er saman brotið 13x20,3 cm. | ||
---- | ---- | ||
* '''Skráð af''': Edda Björnsdóttir | * '''Skráð af''': Edda Björnsdóttir | ||
Lína 133: | Lína 249: | ||
==Sjá einnig== | ==Sjá einnig== | ||
==Skýringar== | ==Skýringar== | ||
<references group="sk" /> | <references group="sk" /> |
Nýjasta útgáfa síðan 7. október 2015 kl. 10:13
- Handrit: SG:05:15 Um hreinlæti og smekk
- Safn: Þjóðminjasafn Íslands
- Dagsetning: c. 1860[1]
- Lykilorð: þjóðbúningur, smekkur, hreinlæti, óþrifnaður, þrifnaður, fátækt, barnauppeldi, smekkleisi, dýrahald, sáluhjálp, sjálfshjálp, málsháttur
- Efni: Lýsing á óþrifnaði Íslendinga og hvaða áhrif það hefur á heilsu líkama og sálar. Á þessu plaggi kemur fram að þjóðbúningurinn sé ein leið til að auka á hreinlæti sem hvati til almens þrifnaðar og þar með leið til að sporna við fátækt og volæði. Sigurður afsakar einnig að hann beini þessum orðum til kvenþjóðarinnar en telur að þær hafi meiri skynbragð á smekk og því hæfari til að koma málum í stand.
- Nöfn tilgreind:
Texti
bls. 1
[framsíða]
Efað vand lega er að gætt þá hefir
skeitingar leisið eður rettara sagt smekk
leisið verið sá versti eitur ormur og
sjúk dóm ur sem hér hefir geis að ifir
alt land í lángan tíma. þó að fáir hafi
veitt því eptir tekt þá hefir ein midt þessi
vondi sjúk dómur verið orsök til flestra
ó digða landsmanna t.d. heilsu leisi
deifð og jafn vel fátæktar sálar á hreinleika
því saurugar hugsanir og saurugur líkami filgist
jafnan að því eru flestir sam dóma
en hreinn líkami og snotur klæði eru firir boði
hreinnar sálar, það er kinlegt. þó allir sjái
að dírin hreinsa saur af sér og vilja vera sem hrein
ust að menni[??]hrönnum saman slandi <corr>[standi]</corr> lægra
en dýrin, og haldi að það sé sér með skapað að vera
óhreinn og að það sé jafn vel sálu hjálp sinni til
hindrunar að þvo ser og að vera hrein legur og
sig. „eg held egverði sálu holpin þó eg þvoi mer ekki eða kémbi„
eg geíng út frá því að sámaður sem er hreinn
og bir sig snirti lega f ái um leið til finning
firir fleiru, til dæmis að hafa góð og hrein
leg húsa kinni þáð mun optast verða samfara,
þar af leiðir að hann fær betri heilsu, sú konaer
elskar man sin mun valla þola að sjá han ó hrein an
og illa til fara ef hun á annað borð er sjálf
bls. 2
[vinstri opna]
vel til fara og hreinleg því síðar mún meiga [sk 1]kalla að
nokkur sám[sk 2] áður elski börn sín, s er þolir þá ásjón,
að sjá þau ó hrein og úfin það erað gera það
mesta og smekkleisur við bjóð legasta smekkleisi
sá sem hefir feingið til finning firir því sem nú er
talið mûn varla þola að sjá hest sin sem
er það fagrasta dyr illa hírtan (það þarf stilling
til ann ars eins) þar með filgir og að sálin sami mun
varla þola að sjá hund sin eð nokkra skepnu
ílla hirta, sá maður sem hefir til finning
firir að vera hreinn vel klæddur, hafa goð
og holl husa kinni og að hirða vel hundsin
oog hest og allar skepnur hann mun ekki leíngi
þola að sjá sitt tún þípt og ó um grit eður
ílla lírt <corr>hirt</corr>[2] þar af leiðir að fátektin er komin
í raun og veru af smekkleísí og eins
sjuk domar og deifð, því því sá maður
sem ekki hirðir sin líkama, og heldur hön
um hreinum, hefir valla til finníng firir
að að bera sig vel eður að hirða um þær
líkams æfíngar sem eins erunauðsin legar eru til
þess að halda hraustum og fjörugum líkamanum
en þar af leiðir að maðurin verður daufur
fjörlaus til sálar og líkama og vanheill.
eður lifandi dauður (líkam ann sin ræki líða hver
heilsa er holdum framar.
hugsvins mál.)[3]
bls. 3
[hægri opna]
„aldrei skartar skoru nema á feitu barni
og öldum hesti„
íslendskur málsháttur.
Hver[j??]t það þjóð mál efni sem verða
fram geingt, veitir mönnum hug til
að reina að koma fleiru til leiðar, það
er því valla svo lítið mál efni til sem á
annað borð sigrar, að það ekki stirki
hið stóra alþjóðlega ætlunar verk, því
það upp örfar alla sem vilja g éra uppa stúngur
en veiki krapta þeirra sem hafa indi af
að hæðastað og hindra öll ný fyrirtæki.
Svona mun verða með búníngs málið
þó margir á líti það litið á ríðandi eður með
öllu ó þarft, geti men komið því fram
og feingið fólk til að hugsa um það með
skin semi þá mun þar margt fleira á
eptir fara sem því er meira ná skilt en
men halda í stuttu máli eg hefi ekki séð
aðra hnúta sem reinandi væri að losa um í
því á standi sem þjóðin er nú. og higg eg að
það sé bæði sá beinasti og réttasti vegur
til að lag færa almenna fegurðar til finning
Íslendinga, því hjá fatækri þjóð verða men first
að birja á litlu og helst almennu, og síðan
færir almenníngur sig uppá skaptið af sjálfu sér
bls. 4
[bakhlið]
sum um mun þikja kynlegt að maðr
snúi ser nær því alveg að kvenn fólkínu
en þá mun það vera rétt í alla staði úr
því nú er að ráða hér á landi því konur
hafa þá helst haft húgann við þess konar,
enda hefir það fagra sterkari á hrifa á
skap kvenna en karla eins og alt, en þæg<corr>þær</corr> geta
haft mjög góð og skaðleg á hríf á fegurðar
til finning karlmansins frá firsta að, því þær
eru í firstu ná kvæmasta sambandi við
hann sem born, og síðan sem fulltíða
þær eru eins og skap að ar til að stjórna öllu
innan huss, og til að g er manninum lífið
unað samt með sinni egin fegurð og dígð og fegurð
og hrein læti hússins og als sem þar til heyrir
svo það er ekki of mikið sagt er eg hefi
aður minstá að allri fegurð ar til finníng
lans ins sé mikil hætta búin ef konurnar
eru smekklausar, það verða ekki hrakíð að
sagan sínír að vér erum allír meira en vér
vítum undir orpnirleiddir tilfinníngum kvennfólksins
- Athugasemdir: Eitt blað brotið saman í tvennt. Heildar stærð=27x20,3cm en er saman brotið 13x20,3 cm.
- Skráð af: Edda Björnsdóttir
- Dagsetning: 06. 2012
Sjá einnig
Skýringar
Tilvísanir
- ↑ Sigurður Guðmundsson: Um íslenzkan faldbúníng með myndum, Guðrún Gísladóttir bjó til prentunar og gaf út. Kaupmannahöfn 1878. Í formála vitnar Guðrún með langri beinni tilvitnun í þessa ritgerð og telur hana ritaða í kríngum 1860 sem jafnvel uppkasti að blaðagrein.
- ↑ Guðrún Gísladóttir útfærir þetta sem illa ræktað í formála Um íslenzkan faldbúníng með myndum, 1878.
- ↑ 111. vers Hugsvinnsmálum Líkama sinn / ræki lýða hverr. / Heilsa er hverju framar. / Aura njóta / þykkisk engi maðr, / nema hann heilsu hafi.