Ritgerð (SG-05-01) Um íslenzka kúnst að fornu og nýju

• Handrit: XXX
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni:

[Inga Lára Baldvinsdóttir:] Laus blöð, sem prentaðri örk hefur verið slegið utan um. Ritgerðin er á 37 blöðum og á 7 lausum miðum. 22 x 28 cm. Framan á hana er skrifaður titillinn hér að ofan með hendi Sigurðar. Ritgerðin er sögulegt yfirlitsverk „um hagleiksverk Íslendinga á öllum öldum" eins og segir í henni. Það er: list í víðtækri merkingu frá landnámi fram á daga Sigurðar. Leitast er við að setja hlutina í sögulegt samhengi og m.a. fjallað sérstaklega um eftirtalda efnisflokka: Húsaskreytingar til forna (skildi og refla), handritalýsingar, trúðmálverk, tréstungur, glugga- málverk, tréskurð, málmsmíði og málverk.

Matthías Þórðarson hefur ritað á spássíu á nokkrum stöðum númer þeirra hluta, sem á er minnst og eru í Þjóðminjasafni.

Á einum lausum miða er efni óskylt er þar öðrum megin um handritalýsingar en hinum megin drög að leikendaskrá í leikritinu Útilegumenn ekki með hendi Sigurðar.

• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

SG 05:01 Um íslenzka kúnst að fornu og nýju, fljótlega gert til að lesa í samsæti meðal kunningja

• Texti:

SG 05:01 Um íslenzka kúnst að fornu og nýju, fljótlega gert til að lesa í samsæti meðal kunningja

FRAMAN Á PRENTUÐU ÖRKINA ER SKRIFAÐ:


um Íslenzka kúnst að fornu og nýju
fljótlega gért til að lesa í samsæti *meðal*(i) kunningja.

bls. 1

*goðamindir*(u)
mindasmíði og utskornar sögur
goðamindir það elsta Olafssaga Tryggvasonar
Njála
*sagnmindir*(u)
1 hjarðarholtskálin (utskorin) (flatatungu skálin
afreksverk skali Þorkels haks 2 4 flatatúnguskálin ATH hornklofi aftan við *afreksverk/viðburðir*
viðburð valþjófsdalsskálin 3 5 mæliþelsskáli
ir
karíadíðar?* (kórmaks (sögu hjalmars um rúmstólpa þesskins)
*díramindir*(u) *gumma?**(y)
*gluggamindir*(y) *í kopa?* trjáum?**(y) *dreka*(y), *manna*(y), *goða*(y) *og díramindir*(y)
*landvætta trú á trjanum*(undir) *usminda?* og þjóna*
dyramindir & byggingam
*til kirna?* þarfir*(u)
III 1 krisrar mindir altaris töblur (kaga morgnet *baglur?**(y)
2 (helgramanna mindir af tönn 3 (ferða altaristöflur) á skarði
til að bera á sér IV+) skírnar fontur (á holum) legsteinar minnisskjöld
árbækur 3. bl 18 (steinar í hítárdalshvkju?* fer á 14 öld
1 saumaðir höklar reykjum flagamíri með mind jóns helga
2 á þíngeirum 1 frá hólum alskonar smádúkar

V *málmsmiði*(u)
3) mindir gíndar?* í málm *kvennsilfur og belti*(y)
1) *gröptur*(y) þorlakskrín, jónsbulli?*, bókasextar baglar *tranar?**(y)
2) *mindir á*(y) *kvennsilfri*(y) 16 og 17 öld *hængurskjöld?**(y) *krossum*(y) *skjaldlíf?**(y)
3) mindir á söðursveifum **14 öld*(i)*(y), mindir á soðulskjöldum, hnakknef
og nakkbríkum verð á þess konar sá árbækur
regdru?* *brjostgjarðir*(y) silgjur her?* erfur?* um 17 alt.
laufa prjónar, *hempuskildir*(y)

skipatrjónur með dreka og mannamindum
á Valþjófsstað er enn sindur skáli eða stór bigging, sem bæði er lángtum stærri
og eldri en þær vanalegu?* biggingar þá er auðseð að skalanum hefir verið um
breitt á seinni tímum bl. 825

bls. 2

(seinast)
er fatt gert eptir 1400 nema staðir í skálholtskirkju og ólafar stofa
utskurðir á viðum, *stöfum*(u), *sillum*(u), *hurðum*(u) *langböndum*(u)
*skápum*(u), *stólum*(u), *kistum*(u) hofuð á húsúm



___________________________________________________

oddur biskuf

16 og 17 seinni alda málarar *og teiknarar*(i) er men þekkja jál?* lærddi?*
minda smiður Guðmundur snikkari í Bjarnastaðahlíð í Skagafyrði

18 Jon málari á lani?* Arngrímur
séra hjalti
19 sæmundur höku

bls. 3

1 1.1
*1861*(u)

opt smíðast líkneski af ljótu efni
gamalt máltæki

_________________________________


a) Enn sem komið er hefi eg ekki orðið
var við að neinn haf *að marki*(i) minst á hagleiksverk
hinna fornu íslendínga hvorki að íllu eða
góðu. en af því að *eg álít að þettað*(y)
eg á til að fagrar mentir hjá hinum fornu
Islendíngum hafi verið komnar nokkuð á
legg, eður réttara sagt nokkuð á *hálftroppu?**(y) stig
þá er eingum skildara en oss íslendíngum
sjálfum *rjúfa*(innsk)*brjóta?*(y) þögnina og að bera höndur
firir höfuð sóma ættjarðar vorrar eins í því
sem öðrum. b)
og efast ekki um að flestir þeir sem fara *fljótlega*(i) um
island *nú að*(y) eins og það er nútil reyka, hvort sem
það er útlendir eða innlendir, á *líta*(y) likta
af því sem þeir optast sjá firir augum sér
að her hafi eingar fagrar mentir verið,
eg verð að firir géfa þeim þettað, en eg verð samt
að segja þeim litla sögu sem hljóðar þannig.
eg hefi lángann tíma haldið spurnum firir
um alt land hvort nokkurstaðar sé til nokkuð
gamalt vopn á íslandi, þettað hefir haft þann
árangur að eg hefi feingið að vita að 1 *skemdur*(i)*spjóts*(u)
*oddur*(u) er til á öllu landinu sem gétur verið
að sé frá fornöld og einn *korði*(u) frá 16 öld
mundi nú vera ráðlegt að á likta af þessu að
aldrei hafi verið til vopn á íslandi.
þegar um þesskonar málefni er að tala verða men
að hugsa *um*(y) alt oðru visi. vér verðum að athuga að íslendíngar
hafa leingi verið kúgaðir og átt við bagann kost að búa,

1.2
og þess vegna orðið of mikið að hugsa um mann
og maga enda hafa íslendsir höfðingjar
á seinni öldum predikað meir munn og maga
(það verður ekki látið i akkana(sic) en skáldskap og fagrar listir.
hafa þeir sagt (þettað er satt) men skulu eingan vegin undra sig ifir þótt
og eg held eg verði eins sálu holpin men sjái litið af snilliverkum á islandi nú
án þess segja (þeir það efast eymu?*) á dögum, því first og fremst heira þau
nær því eingöngu til þeim firri öldum,
þar að auki vor þau *optast*(i) *innlimir*(u), eður *inventorium*(u)
kirkna og skála, sem optast voru úr tér?* en þegar
aldrei hefir þesskonar eins eyðilagt einsog skálarnir vóru færðir saman, eður kirkjurnar
þegar kirkjur og staðir hefir verið bigtupp bigðar upp varð þettað að vikja úr sinu *upprunalega*(i) sæti,
og varð því þá opt og tíðum aldrei upp nessnur?* nem
vér þekkjum allir ómenskuna sem figldi a eptir
svarta dauða, vér þekkum nóg hvað Danir
(i)*og kirkjubændur* nupluðu hér um siða skiptin vér þekkum of vel
eg vil ekki segja að prestar **hafi mátt stela hvað hin Gistlegu ifirvöld hafa verið
eins miklu og þeir hafa viljað frá kirkjun pössunarsöm með inventorium kirknanna og staðu
um en það er vist að það liggur nærri á seinni öldum, og hvað prestarnir hafa verið
og trassaskapurin hefir verið óhindraður vitrir, og hvað tilfinning þeir hafa haft firir
að mestu fornmenjum og fogrum listum er þeir hafa
bigt upp kirkjurnar *að níu*(i) (hún skálholtskirkja
sinir það) ekki hafa landsdrotnar verið
betri. vér munum nú fara að komast
að þeirri raun, að hér hafi mörg ómild hönd
inn um fjallað, en alltaf minkar þegar af er
tekið og sannast hér hið fornkveðna:
skjaldann(sic) bauta steinar standa brautu
nær nemað reisi niður af nið.
eg vona nú að allir þekki svo sögu landsin(s)
að þeir undrast ekki ifir þótt her sé ekki
orðið um auðugan garð að gresja framar
i þessu en öðru.

bls. 4

c) tökum nú til aðal efnissins þegar men 1.3
tala um hagleiksverk íslendíng að forna
og níu, meiga men ekki géra sér hugmind
um það eins og hagleiksverk *forn*(i) grikkja
heldur verðum vér að hugsa oss það eins og
kaldan *halfan?**(i) kvöldgeisla á móti þeirri björtu
nú dægur sól, þeirrar forngrísku fegurðar, er
*?**(y) lisir en öllum heiminum
en þessi halli geisli sem til vor hefur komið
eg efast ekki um að hin forna *málara*(i) þrótt og
mindasmiði forn*grísk?**(y)u Islendinga se upprunn
einn þáttur af hinni for*gnesku*(i)*nu*(y) íþrótt, komin til
vor frá Grikklandi, og oxin asin?* gegnum kákasus
og Russland, eptir því sem eg hefi meir *og meir*(i) rannsakað
búninga, biggíngar, *skip*(i) og vopn, og siðu fornmanna
þá kemst eg meir og meir að þessari niðurstöðu, *að það sé *alt*(i) meir Grískt en Rómverst að*(i)
líkingin er svo mikil og áþreifanleg að *uppruna*(i-frh)
hún gétur ekki komið af sjálfri sér, sama
vottar og málið, eg ættu því að halda mér
til þess að vor mentum sé komin þar að austan
gégnum Rússland en ekki sestrimegin?*
því alt bendir á að mönnum hafi orðið
sú leið kunn laugnu seinna.
d) Eg verð strax að géra mer vara við að sú
Norræna og Islendska íþrótt nær lítið sem
ekkert, út firir *skálana*(u), *hofin*(u) og *kirkjurnar*(u)
*heldur*(y) eg verð því að leifa mér **(i) að leiða lesaran *nær því eingöngu*(i)
innan um þær fornu stórbiggíngar á meðan
hann hefir þolinmæðði(sic) til að filgja mér.
áður en eg birja á málverkunum verð eg
að géra lesaranum kunnugt hvernig helstu
viðirnir lágu í þeim fornu skálum þegar
men tala um forna skála meiga men ekki
géra sér hugmind um þá eins og kofa sem
nú tíðkast á íslandi, heldur verða men
að hugsa ser einskonar hallir frá 14 til ifir 30
álna breiðar og frá 30 til 105 álna lángar
og 15 til 16 álna háar þettað sanna sögurnar.
kringum alla skálana voru *útbrot*(u) er kolluðust
*skot*(u) *þar vár*(y) í þeim vóru rekkjurnar þar firir
framan rekkjurnar eður nær miðju hússins vóru
reistar upp storar *og digrrar(sic)*(i) *súlur*(u) eður *stafir*(u) altí kring í *eður *staðlægjur?**(u)*(i)
húsinu. 8-10 álna háar þar uppa laga stórtre er hétu *sillur*(y) *eður*(y) *brúnasar?**(u)

bls. 5

1.4 í milli þessara stooða(sic) herum bil 3-4 álnir
firir ofan gólfið hafa hlotið að ver þverbjálkar
er náðu kríngum alt húsið *og vóru þeir*(sic), bæði til að stiðja
þessa miklu viðu og eínnin til að heingja á
þá veggjatjöldin vopn manna og skildir héngu í röð
altum kríng húsið utan á tjöldonum og á
þeim sömu nöglum sem tjöldin hengu á,
það er alkunnugt að skildirnir voru *einnin*(i) þær nauð
sinlegustu hlífar fornmanna og þessvegna
urðu þeir að festa þá hver upp ifir sínu sæti
að þeir væru vissir um hvar þeir væru og gætu
þannig var skreittur með skjöldum fljótlega gripið til þeirra ef til þurti að taka *
skálin á Sauðafelli 1229 en þess verður að gæta að jafnframt og skildirn(ir)
vóru hlíf, urðu þeir smásaman að aðalskrati(sic)
hallana. lígt og málverk eru hjá oss nú a dögum
skraut í stofum, skrautskildir máttu líka með
fullum reitti heita málverk, því á þá vor *dregið*(y)
dregnir alskonar viðburðir *og afreksverk*(i) er skeðu og skeð höfðu
bæði meðal guða og manna, bæði að fornu og
nyu, þannig þannig(sic) géta men ímindað sér
að opt hafi verið í skálum og höllum
tvísettar raðir af skjöldum, önnur röðin
til skarts en neðri röðin skildir er men
höfðu sem hlifar, því sögurnar votta að skild
irnir vóru opt *að mestu leiti*(i) *einungis*(y) til skarts einsog mál
verk nú á dögum, og þesskonar skildir hafa
það átt að ver sem priddu höll Nero?* jarls sem segir
í sögu Gautrekskonungskaps a *þær*(y) öll höll jarls
*enn er Gjafa Refur hafði var búin með skjöldum svó at hver tók
gefið honum uxan segir *sagan*(innsk) svo frá annann * jarl tók einn skjöld, sá var allur
lagður með gulli, þann gaf hann Ref, ok
er jarl gekk til dagdrykkju, horfði han
í hliðið, þar sem skjöldrin hafði hángit,
hann kvað þá vísu
skein húm skrautlegi raunar
skjöldr hékk áðr á tjöldum
oss varð *eða*(y) opt af þessu
ángr mest, er ekki lít þángat;
skarð er at skapligt orðit
skjótt mun ek snauður at auði,
ef braut með gjöf gatar
grandlaust berarandir?*.
jarl let *ber*(y) snúa hásæti sínu svó
*svó*(y) fékk honum mikils, at skjöldrin
var brautu„

bls. 6

*siað*(y) síðann gaf gafarefur jarli aptur 2
skjöldin, jarl mæti(sic): géfðu allra drengja
heilastur, því at þat er mikil frið í *höll*(y)
höll minni at hafa hann aptur í þann stað,
sem hann hékk öður„ þettað er meðal annars
vottur um hvaða mætur fornmen höfðu á
þesskonar skjöldum, enda er þar af sprottið
máltækið „nú er skarð fyrir skildi„ er men segja
þá er men hafa mist mikils.
þarnæst er að géta um hvað mindað var á *og hvernig þeim var háttað*(i)
þess konar skildi, **(i) í Snorra Eddu bl 87
segir svo. á fornum skjöldum var titt að skrifa
(= mála) rönd, þá er baugurnar kallaðr, og eru
við þann baug skildir kéndir„ flest bendir á
að þessir skildir hafi *optast*(i) verið krínglöttir í forneskju
sem her segir, og hafa viðburðirnir er vóru skrifaðir
á þá eður málaðir, verið hringin í kring á þeim *hafi verið kringlóttir að þeir*(i)
það er *þessu*(y) *því*(i) til stirkingar að skildirnir **(i) er kendir Bragi skáld kallar „skjöldin
við sól og túngl t.d. rauður máni, og sálin hildar hjól, en baugin nöf
er kölluð himin torgu?*, en torgu er skjaldartegund hjólsins„
það er öllum kunnug að hofðingi nokkur að nafni þorleifr svo er enn kveðið „baugr er á
gaf þjóðólfi hvinverska?* skjöld einn steindann, mikla beru sömstr?*, en á boga orvar?*„
gersemi, á þann skjöld voru dregnar með litum *bandi*(u) erog skjaldar kenning er
ýmsar goðasögur, þjóð álfur frá hvini var Norræn rettur eitt nafn á *skildinum*(y)
maður, ástvinur og skáld haralds konúng(s) harfagra skjaldar röndinn snorra edda bl 116.
en þorleifur sá sem her er um gétið er að öllum líki
ndum þorleifur hinn spaki, sem var uppi á dögum
Hálfdánar svarta og haraldar hárfagra, og ráð
gjafi beggja þeirra til þakklætis og minningar
um þennan *merka*(i) skjöld *skjöld*(y) orti þjóðólfur *um han*(y)
kvæði er hann kallaði haustlaung, það er einskonar
skáldleg lísing af mindum þeim er málaðar
vóru á skjöldin, og segir *hann*(i) í upphafi kveðiss(sic)
ins, „Með hverju á eg að launa skjöld þann, er
höfðingin þorleifur gaf mér?" **(i) hann segist *enn fremur*(y) *lesningin byrjar á því*(i)
sja á *þeim fagra skildi*(y) því fagurgjorfa yfir
borði skjaldarins ferðalag 3 ása sem vóru
þeir *óðin*(u) *loki*(u) og *kænir*(u). málverkið birjaði
því á því að *þessir*(i) æsir sáust vera að sjóða einn
uxa, en þjassi jötun sat þar ifir í arnar
líki á einu tre, og seildist ofaní pottin hjá
þeim eptir 2 lærum uxans og báðum bógunum,
þessu varð loki reiður og þreif upp stöng og
sló á milli *herða*(u) erninum, enn örnin bregður
við hart og fligur upp (þettað mun hafa verið firsti hluti málverksins)

bls. 7

2.2
en er örning flaug upp varð loki fastur við
stángar endan en staungin föst við skokh?*
arnarinnar flaug örninn lánga leið með
loka áður enn han beiddi sér griða
og fékk han grið með þeim kosti að hann
færði þjassa jötni Iðunni með epli sín
þettað hefur líklega ver iðunnar kabli
málverksins
en 3 falkurin* mun hafa sint þegar loki
teigði iðunn útá skóg, og þjassi jötun
kom þar i arnarnham og flaug burt með
hana,
4 kafli málverksins hefir *líklega*(i) sínt æsi á þingi
er þeir raðguðust um h vernig þeir ættu aptur
að ná Yuðnni
5 þegar loki sótti iðunni og fló i valsham
en frá iðunni i hnoturlíki og bar hana í
*klaðum*(y) klóm sér. en þjassi eltir hann í arnar
líki
6 þegar æsir sækja að þjassa með elaldi?*
og vopnum og brenna hann firir innan
us?* grindur
þettað var *fáð*(u) = malað á minn skjöld„
segir þjóðölfur eg þág lítum fágaðan
= príddan skjöld af þorleifi
sá anar af *aðal*(i) viðburðum, sem *sast*(y) saust
mindaðir á þessum skildi var einnig þar
og hrúngnirs á grjótona gorðum
þar sast akandi i kérru sinni í ás moði?*
segir skaldið *þakin*(y) *í*(i) brennandi eldshring
himingjorð skalf er hafrarnir drogu
reiðina

2 *víg*(y) einvígi þors og hrúngnirs
fall hrungnirs hrúngnir særir þor í hofuðið
með hein sinni
að endingu segir skáldið „eg sé gjörla mindir
þessar á skildinum

bls. 8

þjöðúlfur kénnir altaf þennan skjöld 2.3
við baug og bendir það á að skjöldurinn hafi
verið kringlöttur og að þessi viðburðar röð
hafi verið dregin á han alt um kríng á
röndina, og hefir því verið skipt í marga
smá flokka, en 2 aðal sögumindir sem
her á undan er sagt, valla gétur vantað
mikið af kvæðinu, því þettað efni er eg
hefi nú um gétið, finst mér vera ærið ifir
grips mikið og valla hægt að koma meiru
á einan skjöld, enda þótt mindirnar hefðu verið
mjög smá gjörfar og skjöldurin stór
sögurnar geta víða um þesskonar skildi Snorra Edda
bl 90, 88, 78, er auðseð að Bragi gamli hefir att
þesskonar skjöld og skilst mér að Ragnar loðbrók
hafi gefið honum hana, og að *hann*(i) hafi að launum
ort heiðursdrapu um Ragnar og skjöldin
1) á þann skjöld var mindað er þeir *hamðir*(u) og
sörli brutust inní höll Jormunrekks konúngs
um nátt og huggu af honum höndur og fætur
til hefndar eptir svanhildi sistur sína,
það er málað á skjöldin„ segir skáldið, og hefir það
verið viðburður sér,
2) *sá*(i) anar atburður sem sindur hefur verið á skildinum
var það er Jormunrekur vaknaði við vondan
draum, og bað men sína vakna og sækja að þeim
með vopnum en þeir hamdir og sörli börðust
vel og voru að liktum barðir í hel með grjóti,
skaldi segir að han sjái fall þessar manna
á fogri ifirborði skjaldarins „og fjölda sagna„
3 viðburður sem sindur var á þessum skildi var 1) þar er sínt þegar heðin bar hildi
2) haðninga vig eður bardagi högna og héðins hognadóttur nauðuga og harmþúnga
og hildur að vekja upp þá dauðu sem fallið hofðu til skipa sinna
þá lising endar skaldið með því „þaug víg má
*sjá*(yfir) þekkja á skildinum„ og fjölda sagna
ver sjáum af þessu að her eru 2 aðal viðburðir
málaðir á þennan skjöld, og hverjum viðburði
aptur skipt í 2 parta, það lítur út að fleira hafi
verið mindað á þennan skjöld, en ólíklegt han kallar og skjöldin „hildar hjól
þikir mer að þeir hafi komið morgum fleiri sög en baugin nöf (=rond) hjálsins.
um á einn skjöld, þessi skjöldur hefir *að líkindum*(i) verið kringl Snorr Eda höfu 1852 bls 329 II.
óttur því hann er kéndur við mána, Ji?* með merktri kringlóttri rönd
því er röng skiptin á skildinum
hjá Gísla.

bls. 9

2.4 að þess háttar skildir hafa verið til á íslandi
vottar egilssaga skallagrimssonar kap 82
þar segir að Einar skáld skálaglamur gaf
Eigli skjöld er var „hin mesta gérsemi
hann var skrifaður fornsögum, en alt
milli skriptanna vóru lagðar yfir spengr
af gulli, ok settr steinum„ *skja*(y) það lítur
út að þessi skjöldur hafi ekki verið kringlóttr
heldur þríhirndur „og gullspángir afram han
þveran, *er vagn 12 arna?* gulli 24 lóð*(i) og þar á milli málaðir sögu viðburðir
fornir enn ekki sést hvaða það hefir verið
því það *lof*(i) kvæði er nu tapað er Egill orti um
skjöldin nemað upp hafið og græðir maður
ekkert á því, hakon hlaðajarl hafði
géfið Einar þennan skjöld að kvæðislaunum
og géta men því ei talið hann með íslendskum
verknaði í Egilssögu kap 23 er gétið
þesskins skjöld er þorsteinn þóruson sendi
Agli sagann segir að þ*a*(i)ð var ágætur gripur
eptir um veturin orti egill drápu um *skjöldin*(y)
skjuldar gjöfinana, *drápan*(i) er kölluð er berudrápa „
hún er öll töpuð nemað upphafið og er ekkert
að græða á því þessi skjöldur var heldur ekki
íslendskur því þorsteinn þoruson sisturson
Arinbjarnar hersis var norrænn og sendi
hann nu?* skjöldin frá Nogvegi(sic)
en þettað alítum vér einga sönnun firir því,
að íslendíngar hafi ekki opt haft þesskonar
skildi, eður að þeir hafi ekki kunnað að mála
þá hvors vegna skildu þeir ekki hafa eins
gétað málað sögumindir á skildi eins og á hús,
í egilssögu kap 32 segir *að*(y) Einar skála
glamur í vísu „*sækjum*(y) *skipum*(innsk) borð nain borðu
Sigvaldu baugskjöldum„ þettað sínir að
einar hafði bung*skjöld*(u) eður skjöld með máluð
baugi líkan *skjöldum*(i) þeim sem eg gat um á undan
hafði þau þá ekki en feingið skjöld þann er
hann gaf Agli og áður er um gétið

bls. 10

mér þikir því mikil líkindi til að Islendingar 2.5
hafi ekki einúngis opt átt þesskonar skildi,
heldur að þeir hafi einnin opt málað þá eins og margt
annað, þó sögurnar géti ekki um það.
það er athugavert hvað mikla virðing men
báru firir þesskonar skjöldum bæði á íslandi
og í Norvegi menn ortu lofkvæði um þá eins og
konúnga, hver sem higgr vandlega að þeim
háa og veglega *og serstaka*(i) anda sem er í þessum skjalda
kvæðum, *sem ort eru úta þessum skjoldum*(i) hann mun helst hugsa her hefir
skáldskapur og *fagrar*(i) mindir stutt hvað annað,
því skildu Skripinn *í þettað eina skipti*(i) géta af sér þá mestu fegurð andans
í sinni tegund, það væri mitt, eg firir mitt leiti
er af þessu alveg viss um að mart hefir verið
fagurt við þessar mindir og það meira en flestir
halda ver höfum líka mikið þessum *mindum*(y) *skjöldum*(i)
að þakka því hefðu þeir ekki verið búnir til
hefði verið slæmt skarð i okkar fegurustu goða
sögur, sem þeir filtu upp
nú vil eg um stund hverfa fr(á) vopnamindonum,
og að gæta þær stærri mindir er fornendu?* máluðu
á veggi og rjafur í *skálum*(u) og *hofum*(u) eður
heingdu uppi *þau*(y) hús til príðiss
her um bil alin firir aftan þau lángbjalka er eg
áður gat um, og sem skildirnir og lángtjöldin
heingu á, var annar bjálki er gékk um þvert
og endi langt húsið eður umhverfis alt húsið,
undir gluggonum, milli þessara tveggja lángbjalka
var þil, á þettað þil skáru fornmen eða mátuðu
lánga rúnnu?* af *goða*(y) viðburðum, bæði goða
sögur, afreksverk, og orustur, bæði á sjó og
landi, hallir, leika, og díra mindir, þessár
minda röðir hafa *opt*(i) gétað verið 180 alnir á lei*n*(i)gd
eður meir; hafi þær náð altum kring þá stóru
skála sem líklegt er, i stað þessara útskurða
höfðu fornmen opt útsaumuð tjöld er hétu
ímist *borði*(u) eða *refill*(u), þau vóru ekki breiðari
en 1 alin eður eður(sic) hölf önnur alin en svo löng
að þau náðu kringum alt húsið *eða*(y) ofann vert

bls. 11

2.6 eg vil nú first athuga þessi málverk og
síðan reflana og tjöldin.
Eg vil nu first snúa mér að eldlúsinu(sic)
i hjarðar holti eður skála þeim er
Olafur þá lét biggja, er var bæði útskor
inn og málaður og heirir þess vegna bæði
undir malverk og minda smíði, í laxdælu
kap 29 segir svo „það sumar lét Olafu
gera eldhús í hjarðar holti meira og
betra en men hafi sét; vóru þar
*markaðar á*(u) ágeitar(sic) sögur á *þili viðun*(u)
*um*(u) ok svó á *ræfrinu*(u), var þat svó
vel *smíðað*(u), at þá þokti miklu skraut
ligra er ei voru tjöldin uppi„
en fremur segir sagan at á liðnum vetri var
boð all fjölment i hjarðar holti „því
þá var algjört eldhúsit, þar var alt bæði
úlfur uggason ok hafði ort kvæði um
ólaf höskuldsson ok um sögur þær er
*skrifaðar voru á*(u) eld húsinu, ok
færði hann þar at boðinu, þettað kvæði
er kallað húsdrápa ok vel ort olafr
launaði vel kvæðit„ her eru höfði imisleg
orða tiltæki um það hvernig þessar mindir
hafi verið gérðar hér segir að þær vóru mark
aðar, smíðaðar og (s)krifaðar *að smíða*(y) smíðaðar
mindir hafa hlotið að vera útskornar en
markaðar og skrifaðar mindir merkir vana
lega málaðar mindir eg álít því að þessar
mindir hafi verið bæði skornar og málaðar
eður að sumar af þeim hafi verið máliðar(sic)
en sumar skornar en það geta men ekki að
greint, þær á rjafninu?* gátu verið málaðar
en þær á veggjonum útskornar og ef til
vill líka málaðar, af húsdrápunni hafa
menn ekki eptir nemað fá einbrot og vita
men því ekki hvað upp runalega hefur verið

bls. 12

*markað*(i) á þettað merka eldhús eður í hvaða 2.7
röð það hefur staðið
sá firsti atburður sem hér var markaður?*
á eldhúsið var helsreið **(i). kaldurr(sic), þar vóru eða *Balför*(u) hans*(i)
mindaðir allir æsir er þeir filgja honum til báls
ins
first vor sindir guðin freyr, ríðandi á geltinum
gullinbusta(sic) til til(sic) balsins
þar nerst ríður að báli sonar síns óðin sjálfur
(á *ssleipni*(u)(sic)) sigur guðinum filgja allar val
kyrjurnar, og hrafnarnir hugin og munin.
síðann niður til balsins guðin heimdallur
(á hestinum gulltopp. **(i) ulllíklegt(sic) að her hafi figlt á eptir
nú er ekki meira til af kvæðinu **(i) *en*(y) ull allir æsir t.d. þor akandi i kerru sinni
líklegt er *og*(i) að hér hafi verið sindir allir þeir og frigg næst á eptir óðni og valkyrjunum
atburðir er skeðu við brennuna t.d. eður með þeim, síðann freyr akandi í
þegar æsir viljus?* setja skip Baldurs (hring horna) reið með köttum sínum, og ef til vill
þar mun og hafa sest gigurin *hyrokkir*(u) er æsi sóktu hrimþursar og(sic) og bergrisar sem snorra
í jötun heima til að setja fram hring horna, hún reið edda gétur um,
vargi og hafði höggorma að taumum
þar mun og hafa verið sindir þeir 4 berserkir er heldu
varginum er tröllkonan reið á?*
þar mun og haf averið sint þegar þór ognar gíginum
með hamrinum, og dauði Nönnu, og þegar
hestur baldurs var leidur(sic) á balið,
þettað er einungis ágiskun mín en eingin vissa, en
þó er það alllíklegt. þettað sem nú er talið mun hafa
verið sint á annarri hlið skálans, enda hefir *verið*(y)
*nóg*(y) ekki þurt að spóna?* plássið því géra má ráð firir
að skálin hafi verið einar 80 álnir *á leingd*(i) innan vegga
er hann er *sagður*(y) *lakin?**(i) það stæðsta hús er sést hafði á
íslandi
á *h*(y) hinni hlið skálans mun hafa verið sind öll
afreksverk þórs, þótt ver hofum ekki beinlínis
sannanir firir því, af því svo lítið er til af húsdrápum það var samt víst að
*ulfur uggason segir*(y) þar var mindað, viðureign þórs
og miðgarðsormsins, og úlfur uggason segir um það
„að hin hvössu augu þórs, skinu óttalegum geislum
er hann horfði á ormin (fyrir utan skipsborðið) en sá
kvæði segi(r) ormur starði uppa guðin og bles eitri„

bls. 13

2.8 hér var og sínt er þór barði jötunin Hymir
nú sjá menn ekki hvað meira hefir verið mindað á
þennan skála, líklegt er að rjáfur skálans hafi
mindað einskonar hverfingu(sic) sem hefir verið
bæði máluð og útskorin og mun sú hvelfing
hafa verið sett neðann á bitana, ekki gátu
men vel haft mindir á rjáfrinu nemað því
aðeins að það hafi verið slétt, men sja líka að
men hafa her á íslandi haft þesskonar hvelf
*það sem til er af húsdrápum*(innsk) íngar bæði á hofum og kirkjum. sem siðar mun
sagt verða **(i) *húsdrapum*(y) er eins og allir þekja eitt
af því stórkostlegasta og veglegasta **kvæði*(i)*(y) er men hafa
*einkennilegu*(undir) frá fornöldinni er valla á sér líka, þettað hlítur því að
vera bigt á enhverri stórkostlegri *en*(y) fegurð mindanna
sem hafa hrifið skáldið meir en endranær,
því eingin gétur orðið hrifin af skripum þó ó
mentaður sé

e) þar næst vil eg tala u(m) *reflana*(u) eður *borð*(u)
ana og *veggja*(i)tjöldin því reflarnir eru mjög skildir
málverkum allra helst þegar að stórir sögu
viðburðir, afreksverk, orustur, og guðamindir
var *vóru*(y) mindað*ar*(y) á þá snemma er og gétið um
gétið(sic) um(sic) að konur hofðu á *kriptum*(u) og *hann*(y)
*hannirðum*(u) ímsa viðburði ?*: þær máluðu þá
og saumuðu þá á refla og tjöld, þegar tjöldin
eða reflarnir vóru þannig gérðir get*ur það*(y)
a men með fullum rétti kallað þá málverk
því þeir vóru ímist málaðir eða saumaðir,
og hjálpuðust að því bæði kallar og konur.
borðarnir eða reflarnir náðu i kringum alt húsið
ofanvert, og voru ætíð mófir og því heita þeir
*borðar*(u) og *reflar*(u), en *tjöldin*(u) eður *dúkarnir*(u)
heingu niður frá reflínu*nni?**(i) niður að golfi, reflana
skreittu men mest því fegurð hussins var mest
i því innifalin að vanda *þá*(i) mjög enda hefir
verið mjög fagurt að sjá þá gömlu refla
eður lángar raðir af viðburðum og afreks
verkum málaðar og saumaðar í kringum
alt húsið ofann vert og þar að auki fagra
skjoldu og vopn og skrautleg tjöld eður
duka er *heingu*(y) náðu alt niður að gólfi

bls. 14

til að sanna sogu mina vil eg færa til dæmi úr 3.1
Sæmundar Eddu bl 142 það sem segir í oddrúna
grát, þar segir að Brynhildur saumaði á borða í
holl sinni *lönd og liði*(i) og afreksverk sigurðar fafnisbana, er han
reið fafns?* logann, og dráp fafnis (og regins og upp
töku fjárins)
visann er þannig þá var mig vegit
Brynhildr í búri völsku sverði
barðu rakdi, ok borg brotin
hafði han lýði sú er Brynhildr átti
ok lönd um síki hér er ekki getið um dauða
jörð dúsaði Regins eða upptöku
ok upp himin, fjarins en því bætr völsúnga
þá er bani fafnis við kap 23
borgum þatti
í Guðrunarkviðu annari segir að Guðrún Gjúkadóttir
fór til danmerkur og var þar 7 missiri með Þóru
hákonardóttur þær gullsaumuðu á refla, hús
suðræn eður hallir völsúnga, þær höfðu á *skriptum*(u)
eður mátuðu leika þeirra, (er tíðir voru í þan tíma)
þær *þ*(y) saumuðu hetjur húna lands á borðan, og konungs
þegna, og konúngs hirðmen með hjálmum og sverðum
og rauðum skjöldum,
skip sigmundar konúngs *völsungssonar*(i) skriðu frá landi
með giltum hofðum og grafnum stöfnum
þær byrðu = saumuðu á borðann orustu þeirra
sigurs og siggeirs er þeir börðust suðra fífi = alt þetta var saumað a borðan
það sem mer *þikir*(i) mest athugavert við þessa *tjaldslising*(y)
refilslísing er það, að her er höfð alveg sú sama
viðburða niðurröðun á þessum refli, og er á
þeim nafnfræga refil frá Bayeux sem enn er til
í frakklandi, hann er saumaður á áronum 1066-70
hann er 3 kvartil a breidd en ákaflega lángur á han
eru saumaðar margar sögur *og*(y) *um*(i) orustur vilhjálms bastarðar
er hann vann England og fleira, first eru sind húsa kinni
Vilhjálms, og Vilhjálmur sitjandi í hásæti, og hirðmen
hans að skemta sér á veiðum, men horfa á vígabranda
er sáust á undan orustunni, síðann sjálst skipasmiðar
og skipa útbunaður, flati vilhjálmur leggur til England
siðann orustan við helsingja port, og full korvaldar?*
Guðina sanar

bls. 15

3.2 verum nú þettað saman við hina fornu lísingu
er hljóðar þannig
hún mer at gamni
gull búkaði?*
sali suðræna
ok svani danska
hofðum við á skriptum skip Sigmundar
þat er skutar téku, skriðu frá landi,
ok á hannyrðum gyltar grímur,
hilmis þegna, grafnir stafnar
randir rauðar, byrðu við a borða
rekka húna, þat er þeir börðust
hjördrátt, hjálmdrátt sigar?* og siggeirs
hilmis fylgju. suðrá fifi?*
allir sjá að niðurröðunin er sú sama *á báðum tjöldunum*(i), og men skildu
*að*(y) halda að höfundar tjaldsins frá Bayeux hefðu
þekkt þessar *s*(y)vísur, en það gétur valla verið,
og mun því vera réttast að álikt að þessi niður
röðun hafi verið almen regla frá fornu fari
því þessi niðurröðun er sú eðlilegasta er men vilja
sína stórann söguviðburð úr æfi eins mans, first að
sína hans husakinni og heimilissháttu, siðan þegar
hann bir sig til ferðar, og leggur á stað, og síðann
aðal atburðin, forngrikkir höfðu mjög líka
niðurskipan á sinum laungu viðburða runum
(i)*þettað kemur og vel heim við* er þeir hjuggu á ofann verða veggi á sínum höllum
*Series verum látina manna* og mest er um **(i) og bendir það á að meðal annars að
að(sic) refla útssaumurin norræni hafi sinn uppruna
frá þeim forngrísku mindaröðum sem voru mjög
líkar auð(sic) skipulagi, og settar á sama stað í húsinu?,
og hér um bil jafn breiðar,
maður sér af öllu að það hefir verið alment *a*(y)
í fornöld *bæði*(i) að skéra út, og sauma á *borða*(u)
afreksverk völsunga sem sést af því er a undan
er sagt og eins *sest*(i) af ólafssögu helga *kap*(y) fornum?* bl 234
þar segir svo „þat var (eitt sinn) at þorfinnur (munur?*)
sat á reiðustóli, fyrir ólafi konúngi, þá mælti konúngr
til hans: yrk skáld um þat er *skrifað*(u) er á tjaldinu
þorfinnur leit til, ok sá, at þar var *markað*(undir) á
tjaldinu, at sigurðr vann at Fafni, ok kvað vísu:
Geisli stendr til grundar ofann fell blóð á báðar
gumar jarðar munna berskeiðr, en gramr reiðist;

bls. 16

því næst sést hann á hest baki vopnaður með s(k)jöld og 3.3
sverð. sið sest mindað einhver helgra manna saga
þar er verið að skipa men, þar sást biskupar 2 og kvenna
mindir þar er verið að heingja *men*(y) einhvern helgan
man, þar er saga einhvers heilags biskups, og er
þar mindaður sjálfur fjandin sem er að freista hans
með söng og hljóðfæraslætti því hann sést halda á
*lútt*(u), seinast er þessi biskup mindaður dauður og
standa margir múnkar í kuplum ifir hans líki.
sjá Gémars mindasafn 122 og 122 bis. þar sést mind af
þessu tjaldi og er hún mjög ógreinileg og illa gérð.
þar sést og mind og(sic) mind(sic) af tjaldinu frá hvammi?*
og er það hraparlega ílla mindað og helmingi ljótara
en tjaldið sjálft. þettað altarisklæði er að minsta kosti frá 14 öld eður eldra,
e) sú ingsta og seinasta tegund af tjöldum held eg
séu þau tjöld sem eru með hríngum og einungis
rósum innaní *eða einga*(i) þesskonar tjöld á eg 2, og 1 er til í
Viðey, þau munu vera frá þeim tíma þegar men eru alveg
að leggja niður að sauma þesskonar eður frá birjun 18
aldar.
það mun vera óhætt að fullirða að flestir þeir
merkustu og bestu reflar er sögur og dir vór mindað á *Randsega?* rúmtjaldið*(i)
hafi verið saumað*ir*(i) firir 1400 en fátt þar eptir, *þó hann*(y)
*eins*(y) samt saumuðu konur tjöld og refla í kirkjur og
eins rekkjurefla, alt framm ifir siðaskiptin **(i), þá hökur *það er samt skilt að géta þess
því gjörsamlega svo það er valla teljandi sem gért er að í hala kirkju er saumuð
eptir þann tíma, saumuðu konur þá helst ábreiður og mind af þorlaki biskup skálas.
þesskonar, eg hefi aðeins orðið var við 2 ábreiður með hún er all velgerð það er almen
mindum sem vóru nokkuð gamlar, en miklu ómerkari að haldóra dóttur guðbrands
en hin firgreindu tjöld að fráskildum þeim allra biskups hafi saumað hana
íngsta, **(i) maður ser best af máldögunum hvernig þessu aðrir segja Elin dóttur þorláks biskups
og öðru hefir hrakað niður her á landi, í máldögunum skál: mun það réttara hún hefir saumað mind
frá 14 öld eru kirkjurnar *og klaustur*(i) jafnan altjaldaðar hér á *þal*(y) þorl. bisk. á altarisklæði í Miklabæar
landi **(i) en í máldögum frá 16 öld eru einúngis eptir kirkju í *oslandshlíð*(y) blönduhlíð
einstöku gömul tjalda slitur í kirkjonum. reflar voru í kringum alla
i skiptabréfum frá firri hluta 15 aldar sjá men að stóru stafi á kirkjubæ 14, 05,
heldri men hafa átt mikið af reflum til að príða er vilkin biskup lét géra, ísl árb
skála sína þeir áttu t.d. marga refla er vóru 30 1 þ. kap 100*(i)
að leingd, og alt annað eptir því þessu líkt sést ekki í
þeim nirri skiptabréfum, þannig sjá men með gildum
rökum, hvernig þessu hefir fljótlega hrakað niður hér
á landi, og þessi forna íþrótt gjörsamlega eðilagst(sic)

bls. 17

3.4

bls. 18

brystist hjörri brjósti 3.5
hringi grænnar lýngur,
en folk?* þorir filkir
her við steik al leika.
vísann bendir á að einninn hafi verið markað
á tjaldið þegar sigurður situr við eldin og er
að steikja hjartað ur fafnir **(i) og hefir líklega verið *og talar við *gyðurnar*(u)*(i)
mindað á tjöldin í höllinni öll saga sigurðar *fafnis*(y)
fafnisbana eður helstu afreksverk hans, NB men sja að minsta kosti að sighvatur
það er að gætandi að her er sagt að mindirnar vóru skáld hefir verið mjög hrifin af
*skrifaðar*(u) á tjaldið og einning að þær vóru *markaðar*(u) hallarbúning olafs konúngs
og bendir það *á*(i) að þettað tjald hafi *af lit?* vill?**(i) verið *steintjald*(undir)
eður málað, en þó gétur *markað*(u) verið hér sama og
*saumað*(u) því það hefir þá merking í ragnarssögu loðbrokar = samanber *merkt*(u) laxdælu
en að skrifa merkir jafnan (= að mála) og merktur dardarar?* Rigsamál
þau tjöld eður dúkar sem heirðu til þessum *tjöldum*(y) *reflum*(i) og merktir dúkar sjá marga máldaga
og sem hjengu niður frá þeim, alt niður að gólfi, munu
hafa verið lík að gerð, og saumaðir eður málaðir á þá *þess kins duka slitur a eg 2
söguviðburðir eður mannamindir *á þá*(y) er voru sem eru fr(a) birjun 16 aldar, og
hvert firir ofann annað og strik á milli, þess hefir Abbadís Solveig Rafnd.
konar *tjöld*(u) eður *dúkar*(u) hafa slæðst hér á íslandi á regnistað *líklega*(innsk) saumað þá eða
víða alt fram til þessa dags, og hafa þeir opt verið gefið, því nafn hennar stendr
teknir firir altarisklæði eður rúmtjöld **(i) á þeim á þá er(u) markaðar
en þess konar reflar held eg séu *nú*(i) alveg eiðilagðir mindir af Olafi helga, Magnúsi
her á íslandi, að frátéknum einum refilstúf Eyajarli, st. Egedins, St. hallvarð
frá 17 öld sem er með bibliu mindum, hann mun vera santi benedict. st. þorlákur
eins konar eptirleifar af þeim fornu reflum, er biskup, þesskonar tjalda
*mindir*(y) *sogur*(i) vóru markaðar á, þó buið sé að spilla firir *tegundum*(y) tegundir munu
komu laginu og röðinni á mindonum og setja vera þær elstu og þær upp
einlæga hringa í kringum *það*(y) hverk?* sér skildan runalegu*(i)
viðburð er aldrei mun hafa verið siður á þeim
fornu tjöldum sem vóru þess kins. hugarkonur
af þess konar tjöldum hefir verið ágrinni í fornöld
því stórir skálar vóru á öllum heldri bæum og vóru 2
þar allir altjaldaðir stafnþilir með uppi gegn þau tjöld
hétu *bjórar*(u) frá um 1400 Vóru flestar kirkjur á landinu
altjaldaðar og stafnarnir með sem maldagarnir votta best,
þegar men ihuga þettað *hefir það ekki*(y) sjá men að þær
fornu konur hafa ekki verið latar, því það hefir þá sannar
lega verið handtaka að sauma innann allar kirkjur
á landinu eins og þær vóru þá margar og vel príddar

bls. 19

3.6 eg verð líka að bæta því við að þær sluppu ekki með
að sauma öll þessi tjöld er eg nú hefi gétið um heldur
urðu þær einnin að sauma til kirknanna *korporal*(u)
þar að auk figldi her um bil dúka *krusju*(y) *krysmadúk*(u) *lektomdúka* *fa*r*(i)madúka*(u)
hverri kirkju 1 eða 2 merki *gúlfdúka*(u) og *líka á breyðsl*(u) etc.
eða fleiri sem voru opt út men sjá af öllu að hér var í þá daga fult af högum
saumuð konum er keptust við að búa til þesskonar til að
gefa kirkjonum bæði af lotningu firir þeim, og eins
sér til súlu bátar sem þá var kallað, en mestann
þátt í þessu tóku nunnurnar eptir að kristni var hér
orðin rótfást í landi, þær gérðu valla annað en
sauma þesskonar og því er allur þesskonar saumur
en hjá oss kallaður nunnu saumur, hvert sem hann er
eptir nunnur eða aðrar, í Jons sögu hins helga biskupssogur
bl 241 segir að á hálum „var í fræði næmi hrein
ferðug júngfrú er ingunn hét„ var hún vel að sér í öllum
bóklistum að rita bækur og fleira, hún kendi mörgum
*grammatic*(u) og frædd hvern er nema vildi, hún rétti
mjög látínubækur, svó at hún lét lesa fyrir sér
„en hún sjálf saumaði, *tefldi*(u), eða vann hann
yrðir með(sic) *með heilagramannasögum*(u), kinnandi
*guði*(y) mönnum guðsdyrd eigi aðeins með orðum
munss?*náms, heldur og með verkum handanna„
á þann hátt vóru staðirnir mentaskólar og hannirða
skólar fyrir nunnurnar og aðrar hagleikskonur er
þessháttar vildu stunda, þær gátu heldur ekki verið
án hjálpar lærðra manna ef þær annars vóru ólærðar
því optast var mikið af latínu á kirkjutjöldum,
það er almen sögn i Skagafirði að sú gamla hólakirkja
sem var næst á undan þessari hafi mestöll verið
tjölduð og það mun vera satt því viða um norður
land hafa slæðst tjaldaslitur ur henni og eg sá
eitt *(dúk)*(i) þegar eg var úngur og man eg ógjörla eptir því
á það vóru markaðar helgra manna mindir og stóðu
nöfnin undir hverri mind flest á latínu, á því var
talsvert af letri það var með morgum litum og saumað
þettað tjald er nú eyðilagt og á hvítt lerept, og með *sporasaum*(u), hvað mindirnar snerti
og(sic) var það látið utanum *lík*(i) Björns man eg vel að það var af þeim lakari er eg hef séð **(i)
bónda Illuga saum*að*(i)ur var á til er enn altarisklæði í hólakirkju, á það eru saumað
hofstöðum í skagafirði. ar mindir af þorláki biskup, guðmundi biskup og Joni biskup
ögmundsini og standa þeir í röð hver út frá öðrum ist til
beggja hliða standa 2 einglar með reykélsiskér í

AUKAOPNA INNAN Í bls. 1

hinum fornu konum er mjög talið til gildis
þegar þær voru skartsaumar **(i) og vel að sér um *og vel búnar*(i)
alla hluti þeim er og talin mjög til gildis
þegar þær voru hagar um Guðrúnu Osvífs
dóttr segir svó **(i) hún var kvenna vænst, er upp- *1) hún var firir öllum konum
óxum á Islandi, bæði at asjánu ok vitsmunum, Dari?* en flestar korraðrar?**(i)
(*Guðrún var kurteis kona, svó uti þann tíma
þótti alt barna vífr, þat er aðrar konr höfðu
í skarti hjá henni*(u)) allra kvenna var hón kænst
og orði farin, hin var ur lind (kona,
Hallgerði er talið *til*(y) mjög til gildis að hún var
skartsöm einnig þar ið?* ófróð á **(i) og fleirunnu?* *Hangérði?* Egilsdóttr*(i)
um Hildigunni segir hun var „skörúngr mikill,
ok kvenna friðust sin um „*hun var svo hög
at far konr voru jafn hagar henni*(undir), einnig
segir í *harðar sögu*(y) *um*(i) þuríði Grímskelsdóttir
*hon var væn kona ok hög á hendi*(u) , ok hakkað
skip stór, um droplaugu segir: hún var væn
kona *ok kunni sér alt vel*(u). í Ljósvetninga
sogu segir um Geirlaugu „hón var skörungr
mikill ok *velment*(undir), enn þórhildi dóttr Asgríms
elliða grímssonar segir „hón var kvenna fríðust
ok vel at sér. um Unni segir „hon var væn *ok*(innsk) kurteis
kona ok vel at sér, ok þótti sa bestr kostr á ráng
ár völlum. i e*i*(innsk)glu segir um Asgerði „Asgerðr var
hin vænsta kona ok hún gjörvilegsta, vitr kona
ok allvel kunnandi„, enn hogn?* Margrétu segir:
um Sigriði hafþórisdóttur maður arans hjörleifssonar
segir „ hún var frið sinum ok hög a handiðju„

AUKAOPNA INNAN Í bls. 2

			AUÐ
	

AUKAOPNA INNAN Í bls. 3

			AUÐ
			

AUKAOPNA INNAN Í bls. 4

			AUÐ
	
	
	

bls. 20

höndum firir ofan höfuð þeirra enn nöfn þeirra 3.7
á þessu er mjög vandaður saumur
Egert olafsson gétur um tjöldin í hólakirkju **(innsk) og *í ferðabók sinni bl 735
*segir að þar séu morkuð þau fornu skip*(yfir) , ekki gét eg og kemst svo að orði:
vel skilið hvaða saga það hefir verið sem minduð hefir verið „í Hólakirkju hafa fyrir
á þessi tjöld, first skipamindir sáust nemað ef það *hefir*(yfir) skömmu verið gömul tjöld
hefðu verið mindir úr kross*leiðangr*(yfir) ferðonum því með *minduðum*(innsk) fögrum sögum á, þar gat
því(sic) aðrar skipaferðir þekki eg ekki er beinlínis ættu maður séð lagið á þeim fornu
við á kirkjutjöld, mér hefir verið sagt að til skams Norrænu skápum, og ímislegt
tíma hafi slæðst á vestjörðum þesskonar tjöld með letur, og fleira„*(innsk)
gömlum skipamindum á, þettað er því ekki einstakt
dæmi og sinir það að men hafa mindað á tjöldin als
konar viðburði bæði á sjó og landi, það er stórskaði
að þessi tjöld eru eyðilögð, því alt of fáar mindir hafa
men af þeim fornu skipum bæði hér og annarstaðar
i snorra Eddu Reykjavík bl 248 og Eglul bl 273
er *pret*(yfir) prentuð visa dráttkveðin er var a tjaldi í
hólakirkju, men sjá af öllu þessu að mart fagurt og
merkilegt hefir verið mindað á þessi tjöld, bæði
sögur og skáldskapur og er stór skaði firir sögu lands
að þessi tjöld eru nær því öll eyðilögð,
b) annar flokkur af tjöldum, vóru þau er minaðar?* vóru
als konar díramindir, og munu þau tjöld meiga teljast með
þeim elstu, því þær ifir náttúrlegu díramindir sem sjást
á þeim, eður réttara sagt *landsvætta*(undir) mindir, hafa sin
uppruna frá þeirri hiðnu trú þegar men trúðu á landvætti
sem vóru ímist manslíki eður díra, þessi tjöld standa
og í samband við þær elstu *goða*(undir) og *hetju*(undir) sögur, þegar
að þesskonar *yfirnáttúrleg dyr*(innsk) dir(sic) áttu að vera til, er opt áttu að ráðast á
kappa en þeir signa þau, þess vegna voru á hetjuöldinni
þessi yfirnáttúrlegu dir *eitt af*(yfir) aðal uppáhalds efni er mindað
var á tjöld næst eptir goða og afreksverkamindir,
alt af þesskins tjöldum *eður alflum?**(innsk) er men þekkja eru jafnan
með stórum hringum á sem eru hver við hlið annars
eptir endilaungu tjöldinu eður reflinum *þess*(yfir) stóru
hringarnir eru jafnan sameinaðir með litlum hringum
en firir aftan og *neðan*(innsk) laufaviður eður letur líka.
í hvan?* í hringonum eru mindaðar þær firgreindu díra
indir sem lísa opt miklum hagleik og ímindonarafli,
þessi dír hafa allar þær mindir sem hugsast gétur, her sjást
alskonar vargar, sumir í ljónsmind með vængjum, hér sjást og ljón,
hirtir, kindir, einhirningar, hestar, finngálka(r) og dír með
fuglsnefjum, gammar, drekar, ernir, dir með manshöfðum *á*(innsk) og kettir með laungu skotti, etc.

bls. 21

3.8 það vill og til að mans mindum er skaliðinni?* t.d.
þessir hringar á reflonum er riddaramindum
líklega stæling af eð eptir als eru til 3 þesskins reflar, og er það elsta af þeim
leifar af skjaldaroðunum geimt á forngripasafninu í kaupmannahöfn
á veggjunum? og mindirnar sá refill er mjög gamall, og eru dirin og rosirnar og
þar innaní eptirleifar af hringarnir, alt svart og saumað á hvítt lérept.
skjaldarmerkjonum *það*(yfir) sá refill er f(r)á hvamskirkju í hamssveit. ?
2 refil á eg sem líka er talsvert gamall hann er að
öllu líkur hinum og hefir sömu liti, hann er frá
þingeira klaustri,
3 refil á eg hann er að öllu líkur þeim firri nemað han
er allur saumaður eins og net en dyrin þettsaumuð
og alhvítur að lit hann er ur búi magnúsar kétilssonar
dúkarnir sem hafa heirt til þessum reflum hafa lik
lega verið líkir að gérð, og með hringum og díramindum
en þeir held eg séu allir eiðilagðir,
c) sá 3 flokkur, af tjöldum vóru þau sem *hnútar*(yfir)
og alskonar ei*n*(innsk)sog *brugðir*(undir) uppdráttur var saumaður
á, en eingar mindir, þesskonar reflar munu vera
gamlir að uppruna, því þesskonar útskurður sést
opt á ímsum gripum úr heiðni, einn þess kins rekkju
refill er geimdur á forngripasafninu í kaupm.h.
han er marglitur og haglega saumaður, með þess konar
útsaum hefi eg séð nokkrar altarisbrúnir á íslandi,
dúkarnir er heingu niður frá þessum tjöldum hafa lík
lega haft samkinja uppdrátt eg á slitur af þess kins
dúk sem hefir heirt til Reykjakirkju í túngusveit
í skagafirði, meira hefi eg ekki orðið var við af þess
kins tjöldum.
d) sú 4 *og íngsta*(yfir) tegund af reflum og tjöldum,
held eg sjeu þau sem hafa hringa eins og þau er eg fir gatmu?*,
og þar innaní markaðar ímsar mannamindir og
helgra manna sögur, þaug held eg séu íngri að uppruna
er öll hin, 1 eða 2 þess konar reflar eru en til, þeir eru á
forngripasafninu í kaupmannahofn, og eru þeir *báðir*(yfir)
úngir líklega frá því um miðja 17 öld 2 gömul altaris
klæði eru til þesskins annað er á forngripasafninu
í kaupmannahöfn á það er mindaðar helgra
mannasögur, þegar *Guimord*(undir) for her á ferð
náði hann þess kins mjög gömlu altaris klæði
á Grenjaðarstað og flutti það til parís, á þettað
tjald er first mindaður einghver(sic) riddari sitjandi á stól
eða hásæti, hjá hónum liggur skjöldur hans og vopn hans

bls. 22

Eftur 1000 er kristni *kom á*(yfir) *vór lögtekin*(innsk) íslandi brut(u) men niður 3.9
hofin en notuð(u) samt mart ur þeim til að skreita kirkjurnar,
nú lögðu men alhuga á að (s)kreita kirkjurnar eins og men
aður skreittu hofin, en þó hafði þessi öld það framm ifir
allar aðrar aldir er á eptir koma, að men hugsuðu jafnframt
um að priða sin eginn hús sem mest einkum skálana,
samt lítur út að það eginnlega mindasmiði hafi mest
í kirkjunum, og skáru íslendingar mikið af því sjálfir
og flest annað er men þirstu litpríði kirknanna og þarf?*
inda t.d. altaristöflur, helgra manna mindir krossa
krossmörk bagla, merki, er hofð voru við prósessiur, *bagla*(undir),
helgra manna skrín etc.
í þá daga képtust men hver í kapp við annan, að sína
íþrótt sína og hagleik og það ekki síður konur enn karlar
og er því óhætt að fullirða að men hafi í þá daga prítt
kirkjur og klaustur mestmegnis með innlendum hagleiks
verkum
arið 1212 segir *Pals biskupssaga kap 16*(innsk) að þar er eki biskup í Noregi sendi
Páli skálholtsbiskup kóranu?* gullsaumaða og hafði
einginn fyrr jafn góð komið til Islands, þar með figldi
fíngurgull *dyrligt*(undir) og glófar?* virðuligir. enn til launa
firir þessar gjafir sendi Páll biskup þórir erkibiskup
*biskupsstaf*(undir), af tönn gjörfan, svó hagliga, at eingi maðr
hafði fir séð jafn vel gjörvan á Islandi, er smíðað
hafði Margrét hin haga *kona þorers?* prests*(innsk) er þá var oddhögust allra
manna á Islandi það er auðvitað að eitthvað hefir
verið varið i þennan bagal þó hann væri handa
verk einnrar Islendskrar konu, því annars hefði
Páll biskup ekki vogað að senda hnn einum erki
biskup til launa firir storgjafir því allir þekk(j)a
skraut og stórmensku katóskra biskupa í þá daga
allra helst erki biskupanna,
sagan segir *kap 18*(innsk) að þar er prestur bóndi margrétar *var*(yfir) hafði öll
fjár farrráð?* í skálholti *og leifði Páll biskup*(yfir) *en*(innsk) Margreta
gerði slíkt alt er Páll biskup vildi, Páll biskup hafði
látið til taka að gjöra *topa*(yfir) tabolu fyrir altari, *1211*(innsk) áður hann
skildi við, ok ætlaði þar til mikið fé bæði í gulli ok silfri
Margrét gróf ok tönn til a?* gjæta vel, ok er þess vón
at þat mundi hin mesta gersemi verða af fyrir higgju
hans, en þau þorsteinn skrínsmiðr ok Margret semdi
síðann af hagleik sínum. varð þat mikill svarta?* svipr
at hans fráfalli, ok þá urðu slíkir hlutir first staðar at nema
i bráð fyrir annara fjölskildu sakir„

bls. 23

3.10 alt þettað vottar frábærann hagleik þessarar konu
sagan segir enn fremur að það sama sumar 1211 er biskup
lifði í síðast var ráðin til tabolusmíðar *maðr að nafni*(innsk) þorstein er var
hagastur maður á öllu íslandi á gull og málan*di*(innsk) (að einalera?*)
hann hafði áður búið þorláksskrín ekki sja men af sögunni
hvert þessir *gripir urðu*(yfir) *tabolu varð*(innsk) nokkurn tima full gérðir og er það
skaði mikill, samt má læra af þessu að íslendingar hafa
ekki í þá daga verið uppa aðra komnir, og að þeir gátu
sjálfir gért allar mindir og kort *til*(innsk) kirknanna, og treistu
*treistu*(yfir) sjálfum sér til þess eins vel og öðrum, því það liggur
í augum uppi, að *hefðu*(yfir) þegar íslendingar smíðuðu þá
gripi landsins er veglegastir áttu að vera, sem var þorláks
skrín og altaristablau í skálholti, að þá hafa þeir ekki
verið hræddir að smíð(a) grip*p*(yfir)i til hinna smærri kirkna,
enda bendir alt á að þeir hafi gért það sjálfir, og að sú
íþrótt hafi þá verið hér almen,
ekki var heldur sparað til *í þá*(yfir) þeirra hluta í þá daga
því alt bendir á að mindir í altaris töblum hafi þá verið
gjörvar af tönn, og að töblurnar hafi verið bæði
*Hafliðasyni*(innsk) silfur og gullbúnar sem ráða má af Laurentiusar
sögu kap 65 er Lárentíus sínir þeim Einari djákna **(innsk) *og Skúla raðsmanni*(innsk) gripi þá
í gulli og silfri er hann hafði samann dregið til hólastaðar
1331 staðnum til stirktar, þá mælti Skuli ráðsmaðr þarfari þætti
mér staðnum matur og kvikfé, mæl þú egi þat Skúli
segir djákni „ekki má staðnum vera sæmiligra ok
þarf*ligra*(yfir)ara en gull ok brent silfur því mikin
fögnuð má biskupinn lata smíða kirkjunni til príði
með þessu brenda silfri ok gulli, ef hann vill láta
gjöra skrín eða tabúlu fyrir há altarit. þettað ber
meðal annars vitni um hvaða skraut hefir verið hér á landi
í þá daga laurentíus saga gétir og um beinaspjöld
í sama kapitula sem líklega hafa verið útskorin með
og úr málmi hafa verið til helgra manna mindum þess konar bein spjöld hafa
marjumindir giltar til að bera hafa(sic) slæðst hér á landi til skams tíma og rétt er eitt af
á sér. þeim mindað í Gemands ferðabók, 2 eða 3 marju
mindir hefi eg seð gjörvar af tönn, *og*(innsk) haglega útskornar
þær voru gérðar til að bera á sér *sja*(yfir) þær munu hafa
verið gérðar af islendingum samanb. ísl. árbókum
3. bl. 18. til eru og á Skarði á Skarðsströnd eins konar
ferða altaristafla frá gömlum tíma, gjör af tönn, með
ímsum mindum innaní, það má láta hana saman líkt
og bók, og hafa hana á sér með hægu móti þess konar
spjöld í kíking(sic) af altaris töflum höfðu men á

bls. 24

ferðalögum og príddu með þeim tjöld sín er menn 3.11
hjéldu bænir sínar í áfangastöðum.
auk þess að men skáru þess konar altaris toflur *spjöld og*(innsk) manna
mindir af tönn og beini skáru men og bagla og krossa?*
af tönn og öðru efni, og að Islendíngar hafi gert það opt
sjálfir *berer*(yfir) um það bera maldagarnir best vitni því
þar er víða tekið fram hvert franur?* þeir er vóru
á staðnum vóru *t.d.*(innsk) írskir eða íslendskir *ekki*(yfir)
þesskonar *róðakrossa*(undir) eður krossa með krossmarki á
hafa men *við*(yfir) orðið varir við hér á íslandi alt fram
til þessa dags.
imislegt fleira(sic) er það *fleira*(innsk) sem íslendíngar hafa án als efa sjálfir
skorið út og sem eingaungu heirir til islandi til dæmis
þorlakshöfuð þorlákslíkneski þorlakshöndur *er hafðar*(yfir)
er hafðar vóru uppá hálun?* staungum og bornar sem eins
konar merki í frasessimu?*, má og vera að men hafi borið
eins þorlakslíkneski á stöngum er men báru það í frásessian
um sem gomul rit géta um að men baru likneski í frásessium (ísl árb. 3. bl 5.
mikin fjölda hefi eg orðið var við her á landi af alskonar
útskornum helgramanna mindum, sumar málaðar, en sumar
ómalaðar, hafa þá flestar af þeim verið marjumindir
sumar af þeim hafa verið ágætlega vel skornar og
hafa þær verið af þeim ómáluðu, eins af þeim er firir norðan
á höskuldsstöðum og nokkrar af þeim eru geimdar á
forngripasafninu í Kaupmannahöfn og er eitt
af því fæðing krists skorin af eik, ágætlega vel gért
næst mér er að halda að Islendingar hafi gert þettað
þó það verði aldrei *sannað*(innsk) vegna trassa feingni Islend
ínga sjálfra, og gamals hirðuleisis
til *kirkla*(yfir) kirkna skáru men og út uppihaldsslíkar
lýósa(sic) hjálma, kérta pípur, jóhannesar höfuð og leggi skrín
lectara, statá?*, og margt fleira sem of langt irði
að telja af máldögunum
það skilst mér„ að fari að dafna yfir þessu um 1400
eins og flestu öðru en þá hefir útskurðarlistin haldist
her allra leingst þó hún hafi spilst *alad*(yfir) *öld*(innsk) eptir öld,
og orðið altaf meir og meir takmorkuð eptir því sem
fátæktin jókst og þjóðernið gékk til þurða
á 16 öldinni *um 1520*(innsk) verða men varir við að hér hefir verið talsvert
af skarðhögum mönnum eru hér taldir hagastir *á skurð og gropt*(innsk) þeir
Olafur prestur Símonarson í Kálfholti, *og Sigurður prestur*(yfir)
og Philippus prestur gíslason af haga ætt þeir smiðuðu fyrir
Öggmund Pálsson sinu?* ladoriu?* hver úr miklum rostúngs
tönnum, og fanst mönnum mun mikið um fegurð þeirra NB
sú 3 er talin *Olafur*(yfir) *Ari*(innsk) prestur Steinálfsson er smiðaði skálholts
kirkju, og skar allan skarð á henni innan, bæði á stöfum og hurðum ísl arb. *sjá 4. bl 91* 3. bl 60.

bls. 25

3.12 þettað sínir að skálholts kirkja hefir þá verið talsvert
mikið útskorin en hvað á hana hefir verið markað
sest ekki.
lítið er oss kunnugt hvað íslendíngar hafa gért í
þá daga, og mjög fátt er til af því og bendir það
á að mjög mikil apturför hafi þá verið komin
í þessa íþott(sic) hjá íslendíngum.
á 17 öld vóru hér samt ennþá nokkrir hagleiksmen
*og vil eg first*(yfir) er skáru mindir úr tré og öðru efni, og
*og*(yfir) vil eg first nafngreina Jon guðmundarson
lærða er eg fir gat um, hann skar út altaristöblu
handa kirkjunni á Hjaltastað og stendur á henni
*Estatis 69. 1643*(undir) tableau er ferhirnd að neðan en
að ofann geingur hún uppi þríhirning og þar á
er dregið *Jehovak*(undir)! og sál og túngl þar undir
á töfluna er skorið krossmark, neðan undir báðum
örmum krossmarksns eru 2 fuglar sem halda á
bikar hvar í blóðið er latið streyma, Johannes og
Marjá sjást standa undir krossinum, þar nálægt
sést og minduð *mans*(innsk) beinagrind er merkir dauðan, þar
sést og sá slægi höggormur. það var ifir höfuð
mikið vel skorið, og líktist vonduðu mindasmiði,
ferðabók Olafs Olafíusar bl 629.
á Genjaðarstað er til gömul altaristafla útskorin
af tré og máluð á hana er skorin kvöldmáltíðin
á henni stendur ártalið 1682 og fangamark *ST*(fangamark)
í sjáarborgarkirkju(sic) í Skagafirði er minnisspjald
haglega útskorið líklega frá 17 öld á flugumíri
er og prédikunarstóll haglega útskorin með krossmarki
á líklega frá sama tíma, frá þeim tíma er og til fjöldi af
útskornum skápum hér á landi, skornir með alskonar
rósum og eins með díra og mannamindum á
í Svefneyjum er til skápur sem sagt er að staðar *holts*(yfir)
hóls Páll hafi átt, og víst mun það vera að hann er
svo gamall þar á er minduð *var auður*(yfir) brjóstmind
af *her*(yfir)manni og hefir hann á höfði dreglaða stál
hufu með börðum han hefir lángt skégg og síða hampa
þar á er og minduð brjóstmind af konu í útlendum
búning það er sögu manna, að þettað egi að vera mind
af staðarhóls pál og konu hans

bls. 26

II *málverk*(undir) 4
nú verð eg aptur að snúa mér að hinum fornu málverkum
eptir að kristni var lögtekin á íslandi leituðust
men á allar lundir við að príða kirkjurnar eins og men áður
höfðu prítt hofin. þær firstu kirkjur á íslandi vóru bæði
stórar og vandaðar, sú firsta kirkja er Gissur biskup lét biggja
í skálholti um árið 1082-4 var þrítug að leingd, (biskups. bl 67)
en sú sú(sic) kirkja er oxi hjaltason lét biggja á hólum 1050
er talin sú *m*(yfir) mesta sem bygð hefir verið a Islandi undir tre
þaki „(Oxi) lagði til þeirrar kirkju mikil auðæfi, og lét hana
búa innan vel og vandlega, ok þekja blýi alla, en sú kirkja
brann upp öll með skrúði sínu, (bisk. bl 163) auðseð er að þessi
kirkja hefir verið talsvert vönduð er hún var með blýþaki, hér og
talað um óvanaleg auðæfi og skraut þeirrar kirkju.
í Páls biskups sögu kap 6 segir að Páll biskup lét smíða
stöpul *eða turn*(innsk) við skálholtskirkju, *1196*(innsk) og fékk til þess þann man,
er hagastur var á öllu Ilandi(sic) á tré er Amundi *Árnason*(inns) hét,
stöpullin var svo vandaður að efnum og smíði
að hann bar egi miður af öllum trésmíðum á íslandi
en áður kirkjan sjálf, máttarviðir stöpulsins vóru 20 álnir
á hæð hann lét gjöra kirkju uppi stöplinum er han
helgaði þorlaki biskup, hann bjó á kirkju að öllu
fagurlega, hann lét Atla prestskrifara (= málara)
henta?* alt ræfur innaní stöplinum og svo bjórin, ok
tjalda alla it neðra þrennum tjöldum vel og fagurliga,
han príddi *og*(yfir) *bæði*(innsk) kirkjuna og stöpulin með alskonar búníngi
bríkum, krossum, skriptum (= málverkum) líkneskjum, lömpum, klukkum,
glergluggum og biskupsskruða alskyns, og fleira
stöpullin kostaði IIIjc?* hundraða, eða meira segir sagan
auðséð er á öllu að það eru einúngis Islendskir men sem bæði
smiðu og málu þessa kirkju, og orðatiltæki söguritarans
benda á að hér hafi verið völ á morgum hagleiks mönn
um um þær mundir það lítur út að *hvelft*(undir) ræfur hafi verið í turninum
og þar á málaðar alskonar mindir, og eins innaná þilið allra efst,
*eður bjórin*(undir) *hvelfd ræfur*(undir) eður hvefíngar(sic) voru til hér á landi
laungu fir *til dæmis*(yfir) *því*(innsk), í kjalarnesshofinu var *húfa*(undir) (eður kappel)
og í Norvegi vóru jafnvel á stórskálum 3 þess konar hvelfð
rjáfur öll máluð með mindum á firri hluta 11. aldar. sja Rauðolfsþátt
kap 3 á hóla kirkju *þeirri er jörundur biskup lét byggja -------- 1373* var og þesskonar *húfa*(undir) eð(sic) eður *kvelfigg*(yfir)
kvelfíng *1313-1315*(yfir) sem Laurentius saga vottar bisk. bl 8*4*(yfir)90 og 8*4*(yfir)30 ísl árbækur 1Þ. kap 24
þar segir að auðunn biskup „lét færa háaltarinu oní?* húfuna (kirkjan var 50 álnir á leingd, fram ATH einn stór svigi (opinn)
og henta hana innan „hér af sést að húfa kirkjunnar eður (kirkjan 19 ál. breið 13 á hæð og
hvelfing hefir verið máluð innan, líklega með mindum, jafn lángar (3 þuml. kórin 17 áln. breiður
(stöpullinn 17 áln breiður og

bls. 27

4.2 ekkert er sem bendir á að út(sic) útlendir hafi málð(sic) þessa
hvelfing, og áður er sannað að íslendingar kunnu að mála
laungu fir, það mundi og hafa verið gétið um ef útlendir
hefðu gért það eins og gétið er um á sömu blaðsíðu að
útléndir *stein*(innsk)smiðir *er han hafði uti með sér*(innsk) bygðu háaltarið *og*(innsk) g(sic) róðurnar þar um kring, og
steinofnin í stofuna á Hólum, vér sjáum að alt bendir
á að þessar *húfur steindu eður máluðu húfur*(yfir) *húfur*(innsk) haf(i) verið
viða her í kirkjum á íslandi í þá daga, því hvurgi er
það tekið framm sem nein nílunda, en það kann að hafa
verið nokkuð skjald(sic) gæfara að þær hafi *verið*(innsk) steindar eða
málaðar allar með mindum, en þó geta men ekki með
vissu sagt neitt þar um, fist(sic) sögurnar géta ekkert um það,
eða hverninn þær vóru í hátt?* innan, heldur aðeins
lausum hlutum sem vóru í þeim til príðis eða þarfa
og þeir heldu að helst kinni að glatast.
það er nú síst að margir íslendíngar kunn(u) þá að mála og eru
mikil líkindi til að þeir hafi málað margar af þeim
mikla fjolda af málverkum eður skriptum er heingu
á kirkjonum máldagarnir géta um ógnar sæg af helgra
manna skriptum eður málverkum sem hafa verið mindir
af imsum helgum mönn(um) málaðar á spjöld, og er optast
sem von er gétið um *marjuskript*(undir) og jóhannes skriptir
þeir höfðu og alskonar smá blóð í kirkjunum með kross
mörkum og þesskonar og þesskonar blöð höfðu men í heima
húsum opt, því krossmark vór þá á hér um bil á(sic) hverjum
bæ og það ef til vill mörg, og eins marjumindir og fleira
þesskonar, sem of langt irði að telja. þettað er nú
flestalt tapað *flest*(innsk) allar þær gömlu *máluðu*(innsk) altaristöblur eru nú eyði
lagðar og eg hefi einungis seð eina af þeim norður a grenjaðar
stað og var hún mjög vönduð og merkileg, og gömul að
sjá líklega fra 14 öld, af máluðum krossmörkum hefi
eg séð nokkur á lausum blöðum og eins á skinnbökum(sic),
*af biblíu mindum t.d. á skinnbókunum sjást margar **(innsk) af helgra manna
í stjórn?**(innsk) mindum við helgramanna sögur og lísa margar af þeim
talserðri kunnáttu og jafnvel fegurð, það er nú
nær því það einasta sem eptir af þeim íslensku gömlu málverkum
sem finst á skinnbókunum, og það vita men að flest
er eptir islendinga, enda er það góð sönnun firir að þeir hafi
gétað malað fleira því ekki er að vanda?* minna.

bls. 28

eg ver(ð) nú aptur að vikja
að skjoldonum, *dyra mindir a skjöldum*(undir) 4.3
fornmen máluðu oft skildi sína með ímsum litum
*eða höfðu þá alveg gilta*(innsk) og opt alrauða, stundum hálf lita eður þeir skiptu þeim
með ímsu móti og höfðu sinn lit á hverjum parti,
þeir þeir(sic) drógu opt opt(sic) á þá alskonar diramindir og varga
león, birni, hirti *vali*(yfir) hauka og alskonar náttúrleg
og ifirnatturlegdir(sic) likt og eg aður gat um á tjöldonum
þeir dragu og á skildi sína riddaramindir krossa og krossmörk,
og jafnvel mans andlit sjá færeyinga sögu
eptir 1300 hverfur þettað gjorsamlega eins og annað
goðamindir gét eg ekki sagt eg hafi *men*(yfir) *nokkurs*(innsk)staðar séð
framan við uppsala eddu er rispuð mind af gánglera?*
þar sem hann stendur frammi firir hásæti *þeirra*(yfir) því er þeir
*kór*(undir) *jafnhár*(undir) og *þriðji sitja*(undir), mindin er ó vönduð en mun samt
vera gerð nálægt 1300 eg vil ekki lísa goðamindum í
Eddu fra 1680. þettað er alt sem mun vera til af því.
litið finst af sögumindum í skinnbókonum en þá
ögn, og og er það helst í flateyarbók innaní upphafs
stöfum, þar er mindað fall olafs helga á stiklastöðum
og imisleg afreksverk hans til dæmis þegar hann vann
*Margigiu*(undir) og þegar hann van *göltin*(undir), nokkuð sést
þar mindað af orustuna sverris? **(innsk) þar er og mind af Indriða ilbreið?* *mind Jóns kaflúngs?**(innsk)
er hann er að skjóta til marks, Abjörn selsbani sést þar al
brynjaður og fleira, Magnús prestur þórhallsson hefir dregið þessar
mindir, og sett liti i þær 1385-97.
af þessum mindum má mikið læra því þær sína mánn?* um búninga vopn
og herklæði þeirrar aldar, en fáar eru vel gérðar af þessum mindum
enda hafa þeir verið illa bundnir er þeir áttu að sína þesskonar
innaní stöfum(sic), á einu handriti frá því um 1300 er
mind af Agli Skallagrimssini er hann berst við ljót
hinn bleika, viða í skinnbókonum sjást men í ímsum brinjum
og margskonar hjálma og skjöldu axir spjót og sverð örfar
og boga, til eru og mindaðar æfintíra sögur frá því um
12 hundruð *sjást þar bæði skip og hús minduð*(innsk) og eru þær með því elsta sem til er af íslenskum
mindum þær eru á skinnbók sem heitir Bestiorius
sem er *önn*(yfir) ein hver sú elsta *islendsk*(innsk) skinnbók sem til er.
*mjög*(yfir) margar mindir eru (o)g til af ólafi helga og ímsum
helgum mönnum biskupa mindum og biblíu mindum
sem áður er sagt.

bls. 29

4.4 það sést á öllum þessum mindum að men hafa jafnan
vandað eina(sic) mest biblu(sic) mindirnar og helgr(sic) manna
mindirnar en látið sögu mindirnar vera útundan
til eru og ogrinni af alskonar ifir náttúrlegum
og nátturlegum diramindum á skinbokónum(sic)
þar sjást samansettir men og fuglar og kallast þar
*finn gálkan*(undir), þar sjást og samann settir men
men(sic) og hestar eður einskonar *centárar*(undir)
samansettir men og úlfar er hafa boga í höndum
tvífættdir með dindli sem hafa mansandlit og
hettu með laungu skotti, ljón með fuglsnefi og
vængjum, ein hirningar, íkkornar(sic), arnir(sic), drekar
og jafn vel fjandin sjálfur.
mart af þessum diramindum er haglega gert en þá
einkum þær díramindir sem eru mindaðar á *bestiorius*(undir)
og er fra því um 1200 hundruð men sjá að flestar
þær elstu mindir er men hafa eru b(e)st gerðar en um
1400 fer mindonum að hnigna og lísa þær þá
altaf meir og meir minni kunnáttu alt þángað til
þær hverfa gjörsamlega eptir siðaskiptin, vér sjaum
því að þettað fellur eins og annar maanndóm(ur) og dugnaður
háðmindir eða *karikatúr*(undir) kringum 1400 í þeim harðindum og landplágum
mindir (landnáma bjar(n)ar sem þá geingu *ifir*(innsk) landið. samt géta men kallað málara
saga lu?* t.d. (Eyglu vatnsdæla iþróttina talsvert almenna hér á landi tímakorn enn
annars kins) finnbogasaga enn nú kémur alt annað tímabil í sögu landsins, um
1400 aflagðist að mestu siglingin til norvegs, sem áður
hafði verið frá því Island bygðist(sic), nú tóku hausa staðirnir
við versluninni og einnig *enskir*(undir) skömmu seinna,
þar af leiddi að hugir manna fóru að fara á víð og dreif,
er þessara þjóða siðir blönduðust við þá gömlu norrænu
siði, er aður drattnuð(u) nær því einir hér á landi frá
alda öðli, af þessari breitíng leiddi að men fóru
bæði að slá slöku við hinar fornu sögur og eins
við hin(sic) forna skáldskap, og fór þá að koma útlendur
blær á þettað alt, sem ekki fanst áður hér í landi
þettað hafði eins sín áhrif á það litla sem hér
var eptir af málara íþrótt og mindamiði, þegar
men fóru að rétta við eptir svarta dauðan, *fornmen*(innsk) *en*(yfir) að reina
að irkja uppa nýan stofn, og slógu *þá*(innsk) útí aðra sálma, en men
áður hofðu gért

LAUS OPNA bls. 1

útreikningur

LAUS OPNA bls. 2

AUÐ

LAUS MIÐI INNAN Í OPNUNNI bls. 1

HÉR ER RITAÐ Á DÖNSKU OG BÚIÐ AÐ KROTA YFIR

LAUS MIÐI INNAN Í OPNUNNI bls. 2

snorra edda Rv 1848
bls 4 *mans líkandi*(undir)
bls 9 *mannlíkan*(undir)

LAUS MIÐI INNAN Í OPNUNNI bls. 3

AUÐ

LAUS MIÐI INNAN Í OPNUNNI bls. 4

bjó eitt sinn í bjararey í mulasíslu
varð *níræður eða meir*(undir)
seinast var hann a hjaltastað hjá
Guðmundi presti sini sínum,
liggur þar í kirkjugarði

þá eg kom first i hjaltastaðskirkju
var bitin milli kórs og kirkju *málaður*(undir)
eptir jón lærða og ifir kórdirum,
lakt?* *mál*(undir) með hvítum dropum.
segir Jon sigurðsson í Njarðvík, gamall
maður, *1573*(undir) eða 4 var first í stranda
síslu þaðan um 1600 til isafjarðarsíslu og
for þar með galdur, siðan viða um vestur
land settist að í snæfellssíslu,
síðann var han fluttur til hafn
ar, sat þar í varðhdi(sic) 1 vetur
siar(sic) sendur húsgerð?* aptur, þegar það
var útkljáð fór han austur á land
í elli sinni og gat son 80 ára
er hafði sama nafn *og han*(innsk), dó í papey?*
1658 *ur annál*(innsk) *var*(yfir) Arna mannussonar(sic),
er Recenius segir í formalanum firir
Eddu *ár hann dó*(innsk) *1663*(undir) skáld, lærði, eða málari,

bls. 30

nú hættu men að mestu leiti *að*(yfir) við allar sögumindir 5.1
men slógu og meira slöku við að minda helgra manna
mindir en men áður hofðu gért, en nú fara men að
minda mindir úr daglega lífinu, ekki er hægt að segja
hvað mikið men hafa gert af þesskonar, eða hvað alment
það hefir þá verið en vist er það að þesskonar mindir hafa
verið gérðar fleirir(sic) hér á landi í þá daga, enn men
vita dæmi til firr eða síðar, og mun ollu því þekkingar
leisi þeirra aldar manna á þeim fornu sögum sem fór
þá áðan í vögst ár frá ári, men settu mindir ur daglega
lifinu á lögbækurnar, þær finnast á *handriti*(innsk) gula þingslogum
sem er skrifað á 14 öld, það mun vera upprunin(sic) til þess konar
minda en ekki eru þessar mindir orðnar þá nærri því eins ifir grifs
og margbreittar eins og varð á 15 og 16 öld í gulaþingslogum eru aðeins
sindar nokkrar mindir við flesta þættina sem eiga við innihald *við inngangin magnues konungr*
þess að nokkru leiti t.d. **(innsk) alvarnaðir riddarar 2 er riðast á fram í hásæti sem réttir laga bókina að
an við þíngfarar bálk við landvarnar bálk sest skipsstafn þegninum.
með 3 alvopnuðum mönnum, við kristindóms bálk konúngar
og biskup, (það sest víðar í lögbókunum) og fleira,
þannig hafa Islendingar og tekið firir jóns jóns(sic) bok og sett
mindir við hana alla *þarf*(yfir) eptir efninu *1)*(upp) þar sjást prestar að
prédika, men að berjast, karlar og konur að ganga brúðargáng,
men sem riða í bruðkaupið og riða þeir hart og láta skrifurnar
fjúk(a) en einn er dottin af baki, her eru men að bera lík
á börum, hér eru menn að skipta arfi eptir þan dauða
og eru erfingjarnir og ifirvaldið að þrátta um jarða maldaga
og halda á stórum bréfum með hángandi innsiglum, her sjást
bæa mindir, hér sest faðir að blessa son sinn, hér eru
men að skera kval(sic), hér eru skip á siglingum, her sest
prestur sem er að telja um firir þjóf, síðann gánga þeir
á stað með hann til gálgans, böðullinn færir hann úr
istu flikinni böðullin sést vera að heingja konu og bítur
han í snöruna til þess *að vera viss*(undir) í sinni sök. AM 345 ítalía
men sjá og ímsar kvennamindir konur sem eru veikar, konur að bera
könnur, konur að halda barni undir skírn, konur að leika
við börn, og með fugla í höndum, konur að tappa öl í krúsir
konur í ferðafötum og alskonar búning, her eru men að
drekka sig fulla og sitja sofandi og liggja, hér eru men
að setja skip, her eru men að vega smér á tre pundara?*
her eru men að skjóta með bogum, ferja kindur, elta skin?*,
hér sest hesta at, hér eru men að vega koggu?*, dónar?*/dárar?* með
hesta að rabba saman, allir eru hér vopnaðir, þó þeir seu að
leiða kir hafa þeir hér hjálma áhofði axir og rítinga eður
sverð þeir eruð(sic) slá?* og hafa hjálm á höfði, hér eru men og að raka. AM 147 4/0

bls. 31

5.2 men meiga sannarlega þakka firir að hafa þessar mindir
því þær upplísa mart frá þeim tíma er men annars hafa eingar
sögur af og allra síst frá þeirri öld, hér sjást buníngar, skip
hús, orf ljair, hrifur, torfrókar, klifberar, pundarar?* könur
og alskonar amboð her sjá men að men hafa geingið vopnaðir
daglega á þeirri öld hvað mun þá hafa verið áður, alt
bendir á að men hafi þá verið farnir að gjörast fátækir af
vopnum um 1420 samt vóru hér vigaferli taslverð 15 öld
út, því þá vóru en víg bætt fé bótum?*, en 1510 fara men
first að afdæma almennan vopnaburð.
með siða bótinu hverfa alveg allar skinnboka mndir(sic)
og allar þess kins mindir
nú er eingaungu eptir það af í þóttinni(sic) sem nauðsinlegast
var til að príða kirkjurnar, og að minda andlitsmindir,
af þeim málurum sem máluðu kirkjur innan eptir fornum hætt(i)
má telja *má telja*(yfir) Martein biskup Einarsson þan al?* einasta
á katólska tímanum, og ef til vill þann firsta og seinasta
lúterska málara þess kins.
hann for ungur til Englands og kom út aptur 18 vetra hefir
hann líklega lært nokkuð að mála á Englandi han var talin
„latínulærður og málari goður„ hann málaði á seinni árum
sinumm(sic) korin í Alptanesskirkju, han málaði innan kirk-
*1538*(innsk) juna á stað á ölduhrigg þar sem faðir hans bjó, han málaði
*alt yfir kórnum í*(innsk) og **(innsk) *innan*(yfir) Skálholtskirkju *kór*(yfir), er *sumir*(yfir) *þeir*(innsk) kölluðu *Sancta*(undir)
*Senctorum*(undir) síðan varð hann prestur, en aður hafði
hann um tíma verið kaupmaður enskra í Grindavík,
(ísl árbæk. 3þ bl.115.) síðan varð han biskup þettað sinir að
hann hefir verið talsvert fölhæfur, (í arbókum 3þ.bl 121.
segir að smásveinn nokkur að nafni *(biskup. ann. jóns egilss kap 58*(innsk) Jakop 12 betra gamall
málaði ásind Jóns nefs og yfirlit, eptir að han hafði drepið
Diðrik af Myndeu, atti sú mind að hafa verið til sínis í
öllum kaupstöðum siðra, svo að Jon treistist aldrei að
koma í neinn kaupstað siðra, þessi Jakop varð síðan
heirari við skálholtsskála á dögum Marteins biskups
ef þessi saga er sönn þá hefir þessi andlitsmind hlotið að vera lík
first allir áttu að þekkja Jón nef eptir mindinni það mun valla
vera nokkur efi á að íslendingar hafi snemma þekt þá
iþrótt að géra andlitsmindir af mönnum, og snemma þektu
þeir þá íþrótt hjá útlendum sem riddara sögurnar votta
og landnáma gétur um að men *drógu*(undir) líkneski af
vissum mönnum, látum það hafa verið ófullkomið, en
alt bendir á að það hafi þekst, og þá er birjunin komin
og stigið hið firsta stig til íþrottarinnar, og það sinir
að þeir hafa þekt það, jafn vel svo snemma.

bls. 32

það mun ver alveg víst að málara hefir hreint 5.3
farið á hausin sem almen íþrótt hér á landi, eptir siða
skiptin, þó að men finni að einstöku málarar hafi slæðst
her eptir það. það var heldur ekki mikil uppörfun firir
íslendínga að príða kirkjur sínar, *hver nú*(yfir) *þegar*(innsk) Danir ræntu
og rupluðu frá kirkjonum öllu því er eigulegt var þettað
hreif líka, því það hefir verið hörmulegt *at vita*(innsk) hvernin
men þá képtust hver í kapp við annan að rupla og ræna
kirkjurnar öllu sínu skrauti, því litla sem *þa*(yfir) eptir var
eptir hinar firri eyðileggingar. men þóttust með þessu sína
trúar hetjuskap, og það brennur við en(sic) til þessa dags
maður þarf ekki annað en að lesa Aldarsaung
Bjarna Jónssonar skálds sem ortur er nálægt 1616.
til þess að sjá haus á litum þessu sorglegu apturför landsins
1 alt hafði annan róm 3 Alt *skrif*(undir) og ornament
áður í páfa dóm er nú hið gamla brent
kærleikur manna á milli *bylæti*(undir) kristi brotið
magt(sic) fór þá vel með snilli *blöð*(undir) og *líkn*(undir)eski rotin
Ísland fékk lofið leingi klukkur hálflausar standa
ljótt þó hér markt fram geingi kenning þó fögur að vanda
2 Kirkjur og heilog hús 4)frekuð þá tollatekt
hver vildi biggja fús tvöföld þar lögð við sekt
gáfu til góssið hreina hús drottins hrörna og falla
*grafnar bríkur*(undir) og steina hrein þó sum standi valla
klerkar psaltar súngu klauf troðnar kúa beitir
sveinar og piltar úngu kristinna manna reytir.
______________________________
sama álit hefir Hallgrímur Pétursson um apturfor tímans
í þessu efni. því ekki gétur hann hafa meint *aptur*(yfir) apturfor í
bókmenntum, því þá eru bókmentir einmidt aptur að komast
á legg, *eptir*(yfir) eptir nær því 2 alda svefn, hann segir svo í aldarhætti
svo þverra listir
því mjög eru mistir
þeir *mentirnar auki*(undir)
en þrátt firir það að þessi íþrótt hafði tapað sinu almenna gildi
voru hér þó nokkrir málarar á 16 og 17 öld þó men géti
ekki nafngreint þá alla isl árbækur 4þ: bl 76-77 segja
segja(sic) að sigurður stepkrásson?* skólameistari í skálholti *sé*(yfir)
hafi verið skáld gott og lærður maður, saungmaður og
málari, hann drukknaði í brúará 1594. 4þ bl 102 er
getið um Björn Grímsson málara um 1604
fæddur 1753-4
Jon Guðmundarson lærði bjó firri hluta æfi sinnar á
hjallasandi *á kjalarnesi segir epsólín*(innsk) han var bæði málara og mindasmiður
og kalla því hann sumir Jón málara, það er sögn manna að han
hafi málað, málverkin á prédikunarstólnum í kirkjunn(i) á
Hjaltastað í múlasíslu, og eins einhver málverk ifir *svo kölluðum*(yfir)
þúas?*dyrum í sömu kirkju, hann mun hafa málað þettað um 1643 því það ár, skar hann ut

bls. 33

5.4 altaristöflu til sömu kirkju og hælir olafur olafius *öllum*(innsk) þessum
hans verkum í ferðabók sinni bl 629 og segir að þau beri vitni
um góða hugvitsgáfu, eptir fegurðartilfinning þeirrar
aldar. Jón dó 1663 Papey í múlasíslu
hann *á að*(yfir) liggja í Hjaltastaðarkirkjugarði Jón var
fjölfroður maður *skáld all gott*(innsk) en fullur hjátrúar og hindurvitur og
og(sic) ritaði hann margt um þess konar, og beindir(sic) það a að hann
hafi haft mjög fjölhæfar gáfur, (sjá mindasmiði)
nú er ekki hægt að nafngreina fleiri málara er vóru
uppi á 17 öld en alt bendir á að þeir hafi þá verið
feiri(sic), því mikið hefir verið til af andlitsmindum
af ímsum mönnum frá þeim tíma, og nokkuð er til enn
t.d. í hólakirkju, þar eru 2 mindir af Guðbrandi biskup
er teknar vóru af honum nær því 80 ára eptir því sem
stendur á sjálfri mindinni, hefur því annað hvert íslenskur
málari gért þessa mind, eða hann hefir feingið hingað
útlenda málara til að minda andlitsmind sína og er það
þó ólíklegra, hér á landi hljóta mindirnar að vera gerðar að
minsta kosti frummindirnar, því valla hefir Guðbrandur
farið utan á þeim árum, valla géta men efast um að magar(sic)
biskupamindirnar séu útlendar sem eru í holakirkju
og munu þeir *sumir*(innsk) hafa látið mála þær er þeir tóku biskups
vígslu, en aptura moti eru þar 5 mindir af frúm
Gísla biskups þorlakssonar og eru þær í sínum íslenska
búning er tiðkaðist á þeirri öld, eg vit(sic) ekki til að
nokkur af þeim hafi farið utan? og það var mjög skjald(sic)
gæft í þá daga að konur færu utan, eg verð því að álita
annað hvert séu þessar mindir flestar eptir íslenska
málara, eða frummindir þær sem þær vóru gérðar
eptir, því eptir hverju áttu útlendir að gera andlit
þeirra og þjóðbúning nemað eptir þeim sjálfum eða
frummindum eptir íslendinga, en eingar sögur hafa men
um að útlendir málarar hafi ferðast hér um land í
þá daga, til er og og(sic) mind af þorði biskup i skál
Fundin í Friðrb.safni holti og hans frú, og i hólakirkju er mind af
1918. - hjónum?* í Einari biskup þorsteinssini og annari hans frú sem
Mms. M.þ. - Fengin, eru skornar i tre og málaðar, og standa þau undir
frummyndin sjálf, krossmarki, til eru og *ófræðil!?** á skarði mindir af daða bonda
1927, flutt heim 1928. Bjarnarsyni og Arnfriði Benidictsdóttur gerðar um
*M*(yfir) 1647-8 og munu þær án als efa vera gérðar af íslendskum
málara*r*(yfir) það eru til fleiri mindir af kvennfolki og
jafn vel börnum frá þeim tíma eða fir *á vesturlandi*, og verður
allra eðlilegast að álita að þær mindir seu gerðar
af íslendingum sjálfum eða að minsta kosti frum
mindirnar er þær vóru gérðar eptir, því konur og því
síður börn, fóru skjaldan(sic) utan og men verða ekki varir við
að útlendir *ferðamen*(yfir) *málarar*(innsk) hafi verið hér á ferð í þá daga.

bls. 34

trúðmálverk 3. 6

það er alkunnugt að fonmen höfðu eingin leikhús
hvorki á Íslandi eður í *íslandi*(yfir) Norvegi(innsk), og þar af leiddi að þeir
höfðu eingin leikhúsmálverk.
en aptur á móti höfðu þeir fjölda af *loddurum*(undir) *trúðum*(undir)
og *leikurum*(undir), sem vóru alt eins konar leikarar er skémta
mönum með sau*n*(innsk)g, *hljóðfæraslætti*(innsk) og als konar skemtunum, og fimleikum *novaa hætt og ef til*(innsk) ATH hér eru tvö bogastrik dregin til að tengja innsk texta við hinn almenna
bæði í konúnga höllum, og á þingum, og í heimahúsum *vill damdiskur leikur*(innsk)
manna, frá elstu tímum er getið um þá í konúngahöllum
á Norðurlöndum, og haraldur harfagri hafði þá við
sína hirð, í fornöld höfðu margir af þesshattar mönnum
verið á íslandi, mönnum til skémtunar, og skémtu þeir
mönnum á þingum, og einkum á alþingi, sem grágás *því þar var mestur*(innsk)
vottar droplaugar sannsaga og Njála *mannfjöldin*(innsk)
það var einkennilegt við klæðabú(n)að þessara manna
að þeir *höfðu*(yfir) báru mikið óhófsskraut á klæði sín, og
höfðu þaug(sic) marglit, og opt með afkáralegu sniði
þess vegna eru prestar aðvaraðir í gömlum stabulum
að hafa ekki þesskonar lit eður snið á klæðum sínum
því það er *kallaður leikaraskapur*(undir), eins þótti það
leikaraskapur ef prestar sungu margraddað og
bendir *það*(yfir) *þettað*(innsk) á að trúðar hafi her á landi tíðkað
margraddaðan saung og að þeir hafi haft einskonar
leikhusbúninga eður verið klæddir í búninga sem
vóru *samsvoruðu*(innsk) eptir efninu er þeir vildu leika, men sja líka af
vikivökonum að það hefir verið alvenja að men hafa
tekið á sig als konar *díra mindir*(undir), eður klædt sig eins og
dir *og*(innsk) sett á sig alskonar grimur sem áttu við *það*(yfir) *ef að*(innsk) sem þeir
ætluðu að leika, eg higg því að þeir flaski mjög sem álíta *umbúnir Máusar*(innsk)
að grimur og grimuleikar hafi verið óþekktir á íslandi. *Þegar Magus bjó*(innsk)
því sögurnar sína að fornmenn voru mjög leiknir í *þessari*(yfir) *þeirri*(innsk) *sig út sem truð eður*(innsk)
íþrótt að búa til grímur og setja á sig skegg og eins *leikara*(innsk)
að mála sig í framan er þeir vildu géra sig ókenni
lega eg skal aðeins koma með fá dæmi ur sögunum *af mörgum*(yfir)
í Bragðamágusarsögu 24 segir svo þá „grímu kattarins var gjör ásjóna
hún var mjög ellilig, með laungu og síðu skeggi, þat var hvítt af hærum
sem drifu, þessi ásjóna var sköllótt, ok hafði hrukkur margar á enni,

bls. 35

6.*1*(yfir)2 auðseð er að þessi gríma hefir verið máluð með vanalegum
andlitslit í sögunum er svo opt talað um grímur að það irði of
langt að telja
í flateyarbók kap *254*(yfir) 274 *er*(yfir) segir þannig frá um útbúning
hallfreðar er han for til þorleifs spaka og vildi diljast
firir konum „ hann tók sér stafkalls gervi og breiytti(sic)
sem mest ásjónu sinni hann lét liggja lit í augu sér
ok sneri hvörmunum út, ok lét ríða?* kalum?* ok leir í
andlit sér, hann sét(sic) gera sér mikið skégg ok lét
þat líma við höku sér ok kjálka, var hann þá með
öllu ókénnilégu(r) og gamal ligr.
lík þessu er lising á útbúningi þorleifs jarlaskalds er hann
heimsotti Hakon jarl þar segir og þorleifur bjó sér
stafkarls *gerfi*(yfir) gjörvi ok batt ser geitarskegg *ólafs.trbl94
3 part*(hornklofi) fraleyar bók bl 210 kap 170
þó að þettað sínist ómerkilegt þá sínir það samt að
forn*men*(yfir) *u islendingar*(innsk) hafa þekt, að mála grímur með hörunslit
og eins *hafa þeir þekt*(innsk) að að(sic) mala á ser andlitið *og setja skegg á sig*(innsk) er þeir vildu
diljast eður leika á aðra, *og géfa*(yfir) þessar lisingar géfa
og til kinna að þeir hafi verið talsvert æfðir í því þvi eingan
grunuðu þessi svik þeirra þó þeir stæðu nálækt þeim eður
töluðu við þá, eg higg því að *leikar*(undir) og *truðar*(undir) hafi alment
haft þennan útbúnað er þeir leku leika þá er þesskonar
útbúningur átti við, og margt bendir á að men hafi
á vikivökum haft líkan utbúning og að það
og jafnvel tegund hafi brugðið firir á þeim tegund af grímudönsum, **(innsk)
af dramatiskum *seinni alda*(yfir) *þær íngstu*(innsk) grímur er men þekkja á íslandi *í þessari old*(innsk) vóru ekki
leikum sem ma(r)gt málaðar heldur prjónaðar, og opt raðbriddar kringum
bendir á. augu og nef, en men verða að aðgæta að þá eru viki
vakarnir horfnir með öllu, og allar þess kins skémtanir

bls. 36

stutt *ágrip um helstu hagleiksverk Islendinga á öllum öldum*(undir) 6.*2*(yfir)3
*mindasmiði*(undir)
a) *goðamindir*(undir) þær eru *að öllum líkindum*(innsk) það elsta af þesskonar mindum men verða first að athuga
að norðmen og íslendingar höfðu sínag(sic) guði aldrei standandi
úti undir berum himni, nemað þegar þeir óku þeim um kring við
hátíðleg tækifæri. flateyarbok bl338. fornu?* IV bl245
íslendingar munu ætíð hafa haft goð sín standandi í
kofonum, og eins Norðmen optast nær, þar af leiddi
að þeir kjærðu(sic) sig ekki um að hafa goð sín *úr*(innsk) steini *eða*(yfir)
eður öðru hörðu efni, er gæti staðið á móti loptinu,
enda var loptið talsvert óblíðara hér en í grikklandi
og gátu því ekki Norðurlandamen að dæm*um*(innsk) grikkja
látið goð sín standa úti sem Grikkir gerðu opt.
men sjá því bæði af þessu, og eins af mörgum dæmum í lögunum að
að(sic) norðmen hafa ekki kært sig um að hafa vandaðann útskurð
á þeim stóru goðamindum, nemað á höndum og höfði ,
því alt hitt klæddu þeir í þesskins klæði sem *svo*(yfir) höfðings
menn báru í þá daga, enn auðvitað er að klæði goðanna,
hafa verið úr því *er*(yfir) vandaðasta efni er þeir hafa gétað
veitt ser, ekki heldur spörðu(sic) þeir að príða goð sín með
gulli *digrum*(innsk) ormshringum fíngurgullum og gull merjum?* og
alskins skarti.
að goða líkneskjur fornmanna *hafi*(yfir) hafi verið klæddar
í föt lík þeim er men báru og að *þeir*(yfir) goðin hafi verið
eins stór og fullorðnir jafn vel stór vagsvirann?* sína mörg
dæmi í sögonum til dæmis þáttur gunnars helmíngs
flateyarbok bl338 þar segir að Gunnar braut Goðið frey
og fer síðann „í umbúning skurðgoðsins„ og héldu
Sviar að Gunnar væri freyr sjölfur(sic), og bendir það á
að höfuð og hendur á goðinu hafi verið ekki aðeins
vel útskorið, heldur einninn vel málað, og líkst mjög
lifandi manni sem þessi orð sogunnar benda einninn á:
„Var þat átrunaður landsmanna at Freyr væri lifandi,
sem *syndist í sumu lægi*(undir)„(flateyarb. bl337.) forum?* II kap167 bl45
alt bendir á að *opt*(innsk) mjög hafi verið vandað líkneski þórs
og allur umbúningur þess einkanlega þess er stóð í hofinu
í yujum?* þannig segir flateyarbók frá því: Enn?* er þér
(Ólafur konúngr) k*v*(innsk)amn?* i hafit skorti þar egi *skurðgoð*(undir).
*þár*(undir) sat í miðju. hann var mest tignaður han var mikill

bls. 37

6.*3*(yfir)4 ok allr búinn gulli ok silfri, svó var
ummbúnaður þórs at hann sat í kérru
hón var mjög glæsileg. firir henni voru
beittir tréhafrar 2 hardla vel genfir(sic), á
hvelum lék hver tveggja kérran ok
hafrarnir, hornatog hafranna var *slúngið*(undir)
af silfri, alt þettað var smíðað með und-
arliga miklum hagleik„ konúngur stóð og
leit á likneskjuna, og er auðseð að han undrað
ist stórum fegurð hennar, og hafði þá ólafr
trigfason heldur enn ekki illan augastað
á þess kins likneskjum
það ræður að líkindum að ekki hafi verið
minna skart a þórslíkneski því er var á hloðum
í hofi hákonar jarls, eður í því hofi er þeir
dala guðbrandur og hákon jarl áttu saman
því þau hof eru talin *2*(innsk) þau m*e*(innsk)stu *hof*(yfir) í Noregi
(Njála kap 88 bl 129) *1*(innsk) í báðum þeim hofum
var líknesi þórs sitjandi í kérrum, *og*(yfir)
með höfrum sínum beitt firir kerruna
Njála segir kap. 89 er hrappur rændi hof =
það er þeir hákon jarl og dala Guðbrandur
áttu saman: þá ser hann kerru þórs ok tekr
af honum annar gullhríng„ en annar tók
Zrpu?* hann af þorggerði(sic) hörgabruði og *3 af*(innsk) vpu?* sistur
hennar, síðann dró hann ull goðin út „og
tók af þeim allan búnaðin„ "og allan
*síðann lagði ha eld í goðahusið ok brendi skrúðan„ **(innsk) þettað bendir á að í þessu hofi
upp*(innsk) hafi ekki verið minna skart en í því
firgreinda hofi *er var*(innsk) á *yrjum*(undir) og að allur
kerru umbuningur þórs og hafrar hans og
einnin hann sjálfur hafi verið mjög
skreittur i Flateyarbók bl 406
kap 325 segir að þorkell dyrðill leiddi
firir Olaf ræning?* en *hafur*(undir) er hann tók
úr hofi hakonar jarls þorkell spurði hvort
konungur vildi hoggva hafurin, konúngr
*en hafurin stóð sem aður ok brá brosti við og bra sverði, og hjó síðann
ekki við*(innsk) á háls hafrinum **(innsk), konúngr undraði þettað
því hafurin blæddi ekki, *hann gékk*(yfir)

bls. 38

hann gékk þá til hans ok sá at han var 6.*4*(yfir)5
gjör af tre en hafurs staka þönd?* yfir utan
þettað bendir á að haglega hafi tilbúin
þessi hafur *og*(yfir) er ólafur konúngur hélt að
hann væri lifandi, að öllum líkindum hefir
þessi hafur verið annar hafurin fra kérru
þórs þó sagan géti ekki um það.
að likneski þors hafi verið mikið vexti og mikið skart
borið á það sannar einnin Olafssaga helga kap 107 *er list er*(yfir)
þar er likneski þors líst þannin „þat var merkt eptir
þór, hefir hann hamar í hendi, ok mikill vexti
svó *at*(innsk) *fair*(yfir) ekki eru þeir menn at honum sé meiri
hann er holur innan ok gjör undir honum svó sem
stallur sé ok stendur hann þar á ofann, þá er *en fremur segir sagan um sama guð*(innsk)
hann er úti, egi skortir hann gull á ser né *er þeir Olafr k: voru komnir til*(innsk)
silfur„ *þingsin „þá sjá þeir mann fjölda*(innsk)
af ollum þessum dæmum i sögonum sjáum vér að *mikin fara til þings, ok báru*(innsk)
goðin hafa verið bæði mikil vexti og á allar lundir skreitt *mikit *mannlíkan*(undir) í milli sín,*(innsk)
búin, og eingin efi er á að öll hin stóru goð hafa *þat var glæst alt af gulli ok*(innsk)
verið klædd, að frátekknu(sic) þors likneski, það er *silfri óls. helga. kap 108.*(innsk)
miklum efa undirorpið hvort fornmen hafa hugsað
sér hann eins mikið klæddan og aðra guði, eður hvort
þeir hafa haft hann eins mikið klæddann, eður
klædt hans likneski i nokkur klæði nemað hafi
það verið ifirhöfn, sögurnar géta ekki um það
það eg man
eptir þeim lísíngum er men hafa í sögonum af
likneskjum þeim er fornmen gérðu af giðjunum
sjá men að þær hafa *opt*(innsk) verið i fullkominni mannlegri
stærð, og alt bendir a að andlit þe(i)rra og höndur
hafi verið málað með fögrum og mörg náttúrlegum hörunds
*anlits*(yfir)lit, alt bendir á að þær likneskjur hafi
ætíð verið klæddar, og það i þann vanalega
*skautbúning*(undir) er þá tíðkaðist, *og hafa þeir vand*(yfir)
*að sem mest þeir gátu*(yfir) en auðvitað er að þeir
hafa vandað búning á giðjur sínar af
allri sinni kunnáttu og vandað *mjög*(innsk) alt kvensilfur
á þær og efni í klæðin og eins snið á klæðum en
eptir því sem þá þótti tigulegast og höfðinglegast.

bls. 39

6.*5*(yfir)6 eg verð að koma með fáein dæmi ur sögunum til þess
að menn sjái að nokkur fótur sé firir þessar minni
á líktur í Njálu kap 80). bl131 segir svo
„um nóttina fór viga hrappur til goða húss
þeirra jarls og Guðbrands. hann g(sic) gekk inn
húsit. han sá þorgerði Haurgabrúði sitja ok
var hon svo mikil sem maður roskin. hon hafði
mikin gullhríng á hendi. ok fald á höfði hann
sviptir hana faldinum. ok tekr af henni gull
hríngin „annan tok hann af Irpu?* sem áður er sagt
þettað dæmi sínir ljóslega firstar?* þær fornu mindir af
giðjunum haf(i) verið í fullkominni stær og þar næst
að þær höfðu þann forna faldbúning, líklega eins og
hann tíðkaðist skrautlegastur, og í þriðja lagi að þær höfðu
digra gullhrínga á hondum sér, og first her er talað um
skruða goðanna þa géfur það til kinna að þær hafi
haft alt það skra(u)t sem mest matti verða bæð(i) i
klæðum og gulli og silfri sem heirði til þeim forna
skautbúning
í flateyarbók kap 326 bl 407 er líst umbúningi þorgerð
ar hörga brúður og henni sjálfri þegar olafur Tr(y)ggvason
rænti hof Hákonar jarls þar segir þorkéll dyrðill
lauk upphafinu „ok bað (olaf) konung þar inn
gánga ef hann vildi, konúngur gérði svo, ok
er hann var inn kominn hugði han *at*(yfir) vandliga
at húsinu ok sá þat svo seæmilega innan búit at
hann þóktist valla séð hafa sæmiligra húsbúnað,
þar var og búið *eitt sæti*(undir) hardla fagurt ok í því
sæti sat ein kona *klædd hardla vel*(undir). konúngr
spurði hverr(sic) sú kona væri, þorkéll svarar
ef þer hefðit sét þorgerði Hölga brúði er
Hákon jarl átti mest vinfengi vit. þá mætti vera
at þér þættizt nokkuð marka meiga af áliti
þessarar konu hennar viðbragð og *yfirlit*(undir).
konungr þóttist þá skilja at þessi var þorgerðar
líkneskja. hann tók þá gull ok silfur ok góð
klæði af likneskjunni„ þá tok til orða einn konúngs
manna er þekti þorgerði hví ertu her þorgérðr
svó herviliga hneist?* og óvirðuliga af?* flitt?* þínum
bjarta búnaði er hákon jarl lét lét(sic) þig hafa

bls. 40

þá er hann elskaði þig. þessi grein bendir a 6.*6*(yfir)7
að men hafi hlaðið mjög miklu af dírindis klæðum
og skarti á goðin eins og eg hefi áður sagt og að
men hafi mjög skriett stólu þá eður háseti **(innsk) er giðjurnar *eður stalla*(innsk)
sátu á **(innsk) likt og áður er sagt að men skreittu kérru *og eins *fótstalla*(undir) eður falskarir?**(innsk)
þórs. her er og nákvæmlega talað um yfirlitu á *guðunum farum?* II kap 184 bl. 108*(innsk)
þorgerði og sínir það ljóslega að hún hefir
átt að vera máluð með hérumbil réttum andlits
lit, það er og tekið fram að allir þektu þorgerði
þott buið væri að fletta hana öllu skarti og bendir
það á að hún hafi haft sér skildan svip frá
öðrum goðum og lítur því at að öll goð hafi
haft sér skildan andlitslit, og ser skilt andlits
lag, er aðgreindi þau hvert frá öðru, og segi
sögurnar satt þá sjáum vér af öllu þessu að þessar
goðamindir hafa eingan vegin verið ófullkomn
ar
olafssaga Tryggvasonar kap 184 bendir einnin á að
að(sic) haglega hafi verið gérðar hendurnar á göðunum(sic)
því sigmundi Brestissini sindist sem þorgérður beigði
*hnefan*(hornklofi) eður hneifan er hákon jarl vildi ná af henni
gullhring þeim er hún hafi á ermi, er hann vildi
géfa sigmundi til heilla, þar segir og að líkneski
þorgerðar var prídt mjög *og hafði*(yfir) ok hafði digran
gullhring á armi.
af þessu öllu saman komustum vér að raun um að
að(sic) flestar hinar stóru goðamindir fornmanna hafa verið
klæddar í regluleg klæði og á allar lundir skreittar
með gulli og silfri, enn ekki skorin út klæði a þau
eins og tiðkaðis(t) hjá Grikkjum og rómverjum men munu
því litið hafa vandað búkin á goðonum af því þess
þurfti ekki en þar a moti munu men hafa vandað sem
mest höfuð og höndur á þeim, og málað það sem líkast
þeim rétta hörundlit, sem hin firgreindu dæmi sína.
ekki vil eg samt með öllu neita að fornmen hafi
skorið klæði á einstöku *ogu*(yfir) goðamindir t.d. þær
er þeir höfðu i herferðum og létu standa i stöfunum
á skipum sinum til sigurs sér sem Eiríkur jarl gerði
er hann hafði þór i stafni á jarn borðunum í
svaldur?* orustu.

bls. 41

6.*7*(yfir)8 fornmen höfðu opt ímisleg smá, er ímist vóru gérð
af tönn eður silfri, þessi goð baru?* þeir opt á sjer í
beltispúngum sinum sér til heilla, ligt og katólskir
*hallfreðarsaga kap 6. bl 97.*(innsk) báru opt á marjumindir hér á íslandi í firri daga.
í Flateyarok kap274 bl329 **(innsk) segir að kálfur hirðmaður
laug því uppa hallfreð vandræðaskáld, til að rægja
hann við ólaf konúng að han hefði„ í pungi sínum
líkneski þórs gért af tönn (samanb. form. II. kap172 bl57.
þess kins smagoð*mindir*(yfir) kölluð(u) fornmen opt hluti því
þeir létu þáa(sic) spá firir sér eður *þau*(yfir) eður *þeir*(innsk) vörpuðu með þeim
hlutkesti í skálum enn in?* hafa þeir þau firir *met*(undir),
þesskins *hluti*(undir) eður *met*(undir) gaf Hákon jarl Einari skálaglam
og var annað af gulli en annað af silfri og markað á
„manslíkneski þar meðfilgdu gyltur skálir, af þessum
gripum fékk einar *auk*(yfir) kénningar nafnið skálaglam.
i vatnsdælu kap 9 bl 19 *(ag 26. 186)*(innsk) segir að haraldr harfagri gaf
i Hafursfirði þesskins „*plat?**(undir)„ Ingimundi vatnsdæla
landnáma. þat var freyr ok gerr af goða, og var á hlutin „markaður freyr af silfri„
------- silfri. þann hlut bar ingimundur í pussi sínum
„klútar hans (af *silfri*(yfir) gull eður silfri auðvitað er að þessar mindir hafa ekki verið klæddar
gerr eptir Freyr„ brot af vatnsdælu, heldur hafa klæðin verið skorinn(sic) á þær, ef þær vóru
eins er auðvitað að þær *goða*(innsk)mindir er vóru utsskornar á
öndvegissúlur og stálbrúðir Eyrbyggja 4 kap segir að
þór var skorin á annari „öndvegissúlu þorólfs
Mastrarskeggs og hefir líklega enkver(sic) önnur
goðamind verið skorin a hina svo sulurnar ættu
betur saman þó sagan géti ekki um það
í Fostbræðrasögu kap 9 bl 98 segir að Gríma kona
Gamla?* í Eyríksfjarðar botni á Grænlandi „átti
stól einn mikin(sic), enn á bráðum?* stólsins var skorin
þór, ok var þat mikit líkneski„ hann var með hamri
sínum hér er þórs líkneskin að sjáanlegu skorið á
báðar stólbruðirnar?*, og er því líklegt að einkver(sic)
goðamind hafi verið skorin á þá ondvegissúlu
þórólfs er þórslíkneski var ekki skorið á

bls. 42

ver sjáum nú af öllu því er hér er upptalið að 6.89
goðamindir hina fornu Norðmanna islendinga og
Grænlendinga, ná *aldrei*(yfir) *litið*(innsk) ut firir hofinn og skálana
og eg hefi eingar líkar seð firir því að þeir haf(a) haft
goð sin úti nemað þau litlu goð er þeir höfðu á sér
í pungum sínum, en auðseð er að *þeir hafa við einstöku*(yfir)
Norðmen hafa við hátíðleg tækifæri ekið með goð
sín á þing og eins haft þau á skipum sínum annað
hvort sem merki eður latið þau standa i stafni til
heilla *sér*(innsk), sem Eyríkur jarl gerði í svoldar?* orrustu
það er alkunnugt að fornmen vönduðu skip sin
og s(k)reittu þau mest af öllu næst eptir hofin en aldrei
hefi eg samt orðið var við að þeir hafi skorið goða
mindir á skipsstafna, men verða hvergi varir við
að hinir fornu íslendingar hafi hrært goð siín úr kofon
um, en men verða varir við að þeir höfðu smágoð
er þeir báru í púngum sínum
Sumum mun nu finnast að þessi lising á goða*m*(yfir)
líkneskjum Norðmanna, sanni lítið viðvíkjandi
hagleik og fegurð á goðum Islendinga, það er ekki
hægt að koma með lísíngar af Islendskum goðum
því þær eru ekki til, og kémur *mest*(innsk) af því að kirstni konst
hér á svo fljótt og hindranalaust, og hafa því ekki
sagnaritarar haft tækifæri til að tala um þesskonar,
en hitt vita men að íslendingar höfðu mörg og stór
hof og mikið af goðmindum er þeir hafa bæði búið
til sjálfir og haft með frá Norvegi
þeir sem bygðu ísland máttu heita úrvalið úr
Norvegi það væri því fáviska að halda að
þeir hefðu haft hof sin eður goðamindir auðvirði
legri en hja norðmönnum var lidt, enda er ekkert
sem bendir á það
þó að goða likneskjur forfeðra vorra væru úr
tre þá er margt sem bendir a að talsverður hagleikur
hafi verið á þeim og að *þeirra*(innsk) höndur og höfuð hafi verið
haglega málað *og að þeim hafi verið haglega*(yfir)
*skipað i hofin*(yfir) mer er því nær að halda að goð
forfeðra vorra hafi verið talsvert skrautleg
þegar buið var að klæða þau i alt sitt skart
þeir hafa heldur ekki sparað að *pir*(yfir) príða allan
umbuning góðanna og hofin

bls. 43

6.*9*(yfir)10 þeir skreitt með öllu móti sæti þau er goðin sátu
í, eður fótstallann ef þau stóðu umbúningur þórs
var ekki minna glæsilegur kerra hans hefir auð
sjáanlega verið öll gullbúin og eins hafrar
hans og hornataugin úr silfri, men sjá að
fegurð goðanna og hofanna í Norvegi er svo
mikil að ólafur trigfason sem m(e)st af öllum
hataði goð og hof, stendur agndofa og þikist
ekki hafa seð sligt, og hafði hann þó viða farið,
og her á íslandi var skraut hofanna komið svo
langt að einn af íslendingum vildi setja
silfurbita í sitt hof en fekk það ekki firir
ættingjum sínum, jafnvel hurðarhríngarnir
vóru mestmegnis ur gulli. alt þettað er vottur
um talsvert skart
en með öllu þessi skarti mega men *samt*(innsk) ekki halda
að sú sanna íþrott í allri sinni dirð, hafi hér
sínt sig *lifandi*(yfir) eins fullkomna og hjá grikkjum
heldur hefir þettað verið dauft endurskin af þeirrú(sic)
forngrísku íþrótt
en það er samt ihugunarvert að þeir sem lísa *goðum*(yfir)
þeim norrænu goðum, þektu líka mindir gr(i)kkja,
og skildu men halda að þeir gérðu meiri mun á
því enn þeir géra. í Sigurðar sögu jórsala forna
kap 13 bl 97 segir svo „þat segja men, þeir er verit
hafa í Miklagarði, at Taðreimr?* sé á þá leið gjörr at
veggr hárr er settur um einn völl, svó til at
jafna, sem eitt tún vítt vel og kringlótt, ok
graður(sic) umhverfis með steinvegginum ok sitja
men þar á, en leikrin(sic) er á vellinum, eru þar
skrifuð margs konar forn tíðindi I æsir, völsúngar,
ok gjúkungar, steypt af kopar ok málmi, *með*(yfir)
með svó miklum hagleik at það þikir alt *kvikt*(undir)
*vera*(undir) ok synist mönnum sem þeir komi i
leikinn, er leikurinn settur með svo miklum
brögðum ok vélum, at svó sýnist sem menn príði
i lopti þar er við hapt skoteldar, ok sumt
af forneskju„

bls. 44

auðséð er af öllu að fornmen hafa verið mjög hrifnir, 6.*10*(yfir)11
af þeim grísku líkneskjum og málverkum, og að
þeim hefir þótt það nálgast furðannlega nátturunni
er þeir segja að það sinist all kvikt vera, og þeim
virtis(t) að þær dauðu likneskjur slægja sér í leikin
með þeim lifandi, samt er auðséð að þeir hafa verið
meir forviða *að þ*(yfir) er þeir sáu leikhús, og leika, og
og(sic) allar þær vélar er þar til vóru hafðar, því þeir
gátu ekki skilið að það væri alveg laust við
forneskju, en ihugunarvert er það *samt*(innsk) að sama þjóðin
sem er svo hrifin af þeirri grísku fegurð segir einnin
á tveim stöðum að mind þorggérðar(sic) hörga brúður
síndist lifandi, og daist að fegurð á líkneski *þórs*(yfir)
þórs og talar um hana með djúpri lótningu(sic)
sem *að slo um*(yfir) *undar*(innsk)lekt hugleiksverk, men skildu
halda af þessu að talsverður hagleikur hafi
verið á goðalíkneskjum okkar fornu forfeðra
All líklegt að hinir fornu Islendingar,
hafi skorið og málað alt, í kring, á veggþil
hofanna láangar(sic) raðir af goðasögum,
er þeir skáru þesskonar *mindir*(innsk) á skála sína, sem hjarðarholts skálinn b*e*(innsk)r vitni um sem
b) bæði sögurnar og ímsar fornleifar benda á að *aður er sagt*(innsk)
*það að það*(yfir) að(sic) fornmönnum hafi verið títt
*að*(yfir) ekki einúngis að merka?* goðasögur á
veggþil í skálum sínum, heldr *létu*(yfir) að þeir hafi einni *hafi*(innsk)(sic) latið
*þeir*(yfir) merka?* þar á bæði sín egin afreksverk
og annara í Njálu kap 120 segir fra afreks
verkum þorkels háks t.d. er hann drap 1) *spellvirkja*(undir) 1010-1011.
á jamtu skagi 2) er han drap finn*gálkn*(undir) í austur
vegi 3) er hann drap flugdreka austur í *aðalsýslu*(undir).
enn er hann kom til islands aptur „lét hann gera
þrekvirki þessi *a) *yfir*(hornklofi)*(innsk) *fyrir*(undir) lokhvílu sinni, ok á stóli
fyrir hásæti sínu„ afreksverkin hafa líklega
verið skorin (en ekki máluð) á það þil skálans sem
var á milli skalanna er men sváfu í og aðalskálans, (sjá ljosvetr)?*
vér förum ekkert útí það að dæma hvort þessi afreks
verk eru sönn eður ei en likast er til, að aðal fóturin
firir þeim sé það, að þessar afreksverkamindir hafi
verið til á skála þorkéls þegar sagan var rituð
og hafi söguritarin haft afspurn af því og tekið það firir satt
sem sagt var um uppruna þeirra.

bls. 45

6.*11*(yfir)12.
Eggert ólafsson gétur um han austur á Valþjófsstað stað gamall skáli alt *á dönsku*(innsk)
í sinni ferðabók bl 825 framá 18 öld **(innsk) og hafa men lý(s)ing af honum
og segir að „á valþjófsstað sé enn frá seinni hluta átjandu aldar skálin var 30 alir á
sindur skali eða stór bygging, sem á(sic) leingd og 9þ. 10 alnir a breidd og 3þ.
bæði er lángtum stærri, og eldri hálf 5 alin undir bita en als 8 alnir á hæð og
en vanalegt er, þá er auðséð 2þ. skálin var tvídyraður og dirnar svo
að skálanum hefir verið umbreitt stórar að men hæglega gátu riðið átagin?* um
á seinni tímum„ þær við *augun*(innsk) stofu skálans voru 2 lokrekkjur
kallaðar *Múkulokrekkjur*(undir) þær vóru með hurðum
firir sem vóru krínglottar að ofan, kríngum
lokrekkju dirnar var *alt*(innsk) *út*(yfir)útskorið með minda*smiði*(undir)
(billedhuggeri) i hinum eda skálans vóru 12 rúm
6 á hverja hlið og voru 4 af þeim lokrekkjur
er men heldu þá að hefðu haldið sínu upprunalega
lægi(sic) sumar af þeim vóru príddar með minda
smíði, ekki er hér nógu gre(i)nilega tekið fram, hvort
einúngis dirastafirnir, og bagarnir yfir dyrunum var
útsskorið(sic) með mindasmíði, eður hvort þettað alt um kring
var útskorið en hvað *þe*(yfir) sem um þettað er *þá er*(yfir)
þá er víst að ein af hurðum skalans hefir verið
öll útskorin þvi hún er til enn, og er geimd
við fornngripasafnið í kaupmannahöfn
hurðin er görð af furu hún er 3 álnir 7 þuml. og 1/2 á hæð
en 1 alin og 31 þuml. á breidd og kringlótt ofan firir
í miðri hurðinni er járnhringur sem er allur smeltur
með mjög haglegum silfur rósum, á hurðinni eru 2
hríngir hver uppaf öðrum, á þeim neðri eru mindaðir
4 drekar er haglega vinda sig saman og
setja saman allar lappirnar í miðjunni
efri hríngnum er skipt i tvent, i efri hluta hringsins
er mindaður vopnaður riddari með skjöld og sverð og
hjálm með nefbjörg á makka hestsins situr fálki,
hestur riddarans treður einn liggjandi varg með fram
fótonum, en annar vargur eltir hann og á það liklega
að vera ljónsinna?* er þessi ridari(sic) hefir hjálpað úr
drekaklóm, því i neðri hluta hringsins sest mindaðr
líkur riddari er *þes*(yfir) hleipir hesti sinum i þröngum
skógar ranna?* *og fliga með honum kraku eða haukur*(innsk) *ungi?**(yfir) *hann*(innsk) kemur að þar sem flugdreki

bls. 46

og likt dir hinu firra er eð(sic) fljogast(sic) á, og er drekinn
buinn að vefja sporði sínum utanum dirið þar sem það er
mjóst, í því kemur riddarin að og hleipir hesti sínum
rétt á drekan og rekur sverð sitt í hrigg drekans
svo að bloðrefillin kémur útum brjóstið, drekin eingir
sig saman af tilfinning, og belgir ó(g)urlega kvoptin
og lafir útur honum túngan, han ber vangjanum(sic) í
fjörbrotanum, og læsir klónum fast i eina eikarstofu
og vill þar halda sér föstum firir þessum 2 óvinum *en þá gétur þettað vel heimfærst*(innsk)
þettað er án efa tekið eptir einhverri gamalli riddarasögu *uppa konráðssögu keisarasonr?* kap13*(innsk)
og eru hér sind afreksverk einhvers riddara, en hver *er konráð bjargaði ljoninu frá drekanum,*(innsk)
hann er er mér óljóst, **(sic) en krossin a skildi hans bendir *héðan *og figldi(sic) það hönum æ síðan*(innsk) ATH allt í hornklofa
á að hann egi að vera kristin, *og orma hnuturinn firir neðan á*(innsk)
ekki er með öllu víst hvort þessi hurð hefir verið skála *vel við sagnina um ferð hans til*(innsk)
dyrahurð, eða lokrekkjuhurð, en líklegast þikir mér að *hingað *ormalands en sé þessi mín tilgáta*(innsk)
það sé skáladyrahurð því austanmen segja að þessi sama *rétt þá hefir smiðurin ekki þekt*(innsk)
hurð hafi áður verið stærri, og hafi hún ekki als fyrir *það að konráð átti að hafa með sér *svín*(undir)*(innsk)
laungu verið minkað, er hún var tekin **(innsk) firir kirkju **(innsk) úr skalanum og höfð *og *hana*(undir) (sem líka er óvist hvert er gamalt.*(innsk)
hurð á valþjofsstað, fist men nú hafa issu firir þvi að
1 hurð skálan(s) var útskorin, og að sumar lokrekkjur í skál
anum hafa verið útskornar og i kringum þær þá eru mikil
líkindi til að allar hurðir skálans hafi verið skornar út
á líkann hátt og þessi, og líklega með öðrum afreksverk-
um þessa riddara, það er og líklegt að upprunalega hafi
verið minda útskurðir í kringum allar lokrekkjur í
skálanum, first það var um sumar, þó það væri eyðilagt
þegar þessi lísing var tekin, má og vel vera að á veggþil
skálans hafi verið markaðar sögur first first(sic) lokrekkjur
og hurðir skálans voru svo skrautlegar, eg þori ekki að
géra þessa hurð ingri en frá firri hluta 12 aldar því
búningur og vopn mannanna sem mindaðir eru á
henni eru miklu fremur frá 11 en 12 öld og eins er *um*(innsk) firir
komulægið(sic) á drekamindonum
þessar mindir eru mjög merkilegar, og einkennilegar, og
eru að morgu leiti haglega skornar, og liðlega, og lisa mikilli
tilfinning *firir góðu firirkomulagi*(innsk) og sterku imindunarafli þó að margt vanti
til að það sé fullkomið eg vil segja svo mikið, að hafi
alt annað i skálanum, sem eg áður drap á, verið svo vel
skorið þá hefur þessi skáli ekki verið landinu til skammar
á sínum tíma

bls. 47

6.*13*(yfir)14 bæði í Flatátúngu í skagafirði og eins á Hrafngili
í Eyafirði(sic) hafa fyrir skömmu staðið fornir skálar
sem nu mega heita gjörsamlega eiðilagðir.
það hefir verið gömul sögusögn i lángan aldur
að Þórður hreða hafi smíðað báða þessa skála.
eg vil nú ekki fara að rekast i því, og ekki heldur
hvort þorður hafi verið til, eður hvort tímatalið í
þorðarsogu sé rétt eg birja first á því að það elsta
handrit sem til *er*(yfir) *hefir verið*(innsk) af þorðarsögu var skrifað á
14 öld svo sagan gétur þá ekki verið ingri,
*kaupm. 1860 kap 9*(innsk) þessi saga segir **(innsk) að þorður „var hin hagasti bæði á
tré og járn, hann smíðaði skálann at Hrafna
gili þann er enn stendur i dag ok mörg stór hús
onnur á íslandi, þau er eptir eru velstandandi
i þorðar sögu (kaupm. 1848 bl 40-41 og 42 segir
en fremur að þorður smíðaði skála í flatatúngu því at
þorðr var manna hagastur„ "var þat" furðu sterkt
hús, stóð sá skáli alt til þess er Egill biskup var á
hólum„ 1331-1341. hefir þá líklega verið gert við
veggi skálans og grindin ef til vill nokkuð færð saman
það er kátlegt *einmidt*(innsk) *að þessir 2 skálar skuli hafa staðið*(yfir)
tilviljun að merkilegir viðir ur skálum og merki
legir skálar skuli hvurgi(sic) hafa gétað verið í
þessum 2 síslum nemað á þessum tveimur stöðum
er sagann *einmidt*(innsk) getur um og að því undanskildu að
1 skali var á Mælifelli er almen sögu(sic) sögusögn segir
að þórður hafi smíðað, eptir þeim litlu leifum er eg
hefi séð af þessum skálaviðum, tekur það ekki
tali að þeir séu íngri en snemma frá 14 öld en
hvernin *hefði*(innsk) *gat*(yfir) þá söguskrifarinn att að géta
gért trúanlegt firir mönnum er lifðu þá á 14
öld að sá skáli væri eptir þorð er þeir allir
vissu að var nílega smíðaður þettað gétur því
ekki staðist ef sagan er skrifuð á 14 öld skálin
hlítur þá að vera frá 12 öld í minsta lægi(sic)
því til þess að men á 14 öld gætu latið sér
segjast að hann væri eptir þórð sem þo átti
að lifa á 10 öld hvort sem hann hefir verið
til eða ekki af þessum ástæðum geing eg ut frá að
þessir skálar seu að minsta kosti frá mið 12 öld first
það er her um bil víst að sagan er skrifuð á 14 öld
og alt er á móti því að skalarnir séu ingri bæði

bls. 48

viðirnir sjálfir og almen sögusögn og eins tilvitjannir?* 6.*14*(yfir)
að þess konar hefir einmidt haldist við á þeim stöðum sem 15
sagann segir að skálarnir hafi verið en á mjög fáum
stöðum annarstaðar
af Hrafnagils skálanum held eg nú sé ekkert til nemað
2 mindir af 2 stoða?* klofnnigum?* sem sína að allar stoðir
skálans muni hafa verið útskornar með haglegum rósum
frá efst til neðst 3 aðra utskorna stoðaparta hefi eg séð
úr þeim sama skóla og sannar þettað nægilega að allar stoðir
skálans hafi verið útskornar, og hver stoð er 10 þ. á breidd enn
mun upprunalega hafa verið 11 þ. gropið það sem var í endi
langar hliðarnar á stoðonum sínir að þil hefir upprunalega
verið í milli stoðanna, ekkert hefi eg heirt um hvernig það
þil hefir verið enn eina þilfjöl hefi eg samt orðið var við
ur þeim skála, og var manslíkneski skorið á hana, en hvað
það átti að merkja og hvað er orðið fjölinni veit eg ekki
þettað bendir á að upprunalega hafi verið markaðar
sögur eða þesskonar á þennan skála, og að hann hafi verið
mjög vandaður sem staðirnir síndu, og almen sögusögn bæði
að fornu og níu.
skálin í flatatúngu sem eignaður er þorði mun líka
vera hér um bil frá sama tíma, í manna minnum sem
nú lifa vóru viðirnir í honum í þolanlegri röð
þá er líklegt að men hafi áður opt verið búnir að
færa hann saman, og minka han, og breita þeirri uppruna
legu reglu talsvert, eg hefi sem barn heirt mjög marga
tala um þennan skála, en því miður man eg of fátt af því
enda er ekki orðið hægt að bæta ur því sumir af þeim
eru d(a)uðir en sumir komnir a grafarbakkan, og fást ekki
til að géfa neinar upplisíngar,
það er víst að hér um bil á oll þil í þessum skála
hafa upprunalega verið markaðar sögur, og allir
skagfyrðingar sem eg heirði tala um skálann
sögð(u) að það væri og hefðu verið markaðar á
hann bardagar þórðar hreðu er hann átti við
ossur á grund og Miðfjarðar skeggja, Hjálmar
Þánson?* sagði mér frá að öll þil skálans hefðu
verið einlægar orustumindir og að höfuð *og*(yfir)
höndur, og fætur hefðu legið eins og hráviður
eg man það að hann tók framm að mindirnar hefðu verið stórkalla segor?* og
grafar?*, enn einmidt þess vegna sagði hann að það hefði verið undrunarlegt

bls. 49

6.*15*(yfir) 6.16 vert hvað þá hefði verið lagður mikill svipur
í hvurt andlit eftir efninu, hann tók til
þess kvað(sic) þeir sem börðust hefðu verið reiði
legir og hvað andlitinn á þeim föllnu
hefði verið dauðalegir hjálmar sá skálann
þegar mikill fjöldi af fjölonum var en til,
og líklega i hinni fornu röð víða hvar, og hans
sogusögn met eg mikills því hann var vel
skurðhagur maður og hafði einmidt þess vegna
tekið eptir öllum fornum skálum hvar sem han
fór, hann er og gamall maður og skinsamur
og hafði mjög mikla ánægju af þesskonar.
Jónas Hallgrímsson hafði og séð þennan skála
han sagði þannig frá *honum*(yfir) að á fjalir þær sem
han sá úr skálanum„ hefði verið markað útlent
riddaralið, og hefðu fæturnir verið högnir
af sumum hestonum, og eins höndur og
fætur af mönnonum„ af riddaraliðinnu sem
hér sast mindað, áliktaði jónas að það hefðu
verið útlendar sögur sem markaðar voru á
skálann Jónas tók og eptir því að búið var
að rugla mindonum úr hinni upprunalegu
röð„ men verða að taka þessara manna sögur
trúannlegar, og álíta að það sé víst að það
hafi verið markaðar sögur og orustur á skálan
1856 kom eg að flatatúngu en þá vóru aðeins
fáar eptir af fjölonum, þá var búið að taka
þær?* í nesi?* fjöl á baðstofu og láu langböndin
ifir þverum mindonum var því mjög ílt að
sjá þær en ómögulegt að taka mind af þeim
ekki sá*g*(yfir) eg hér nein mót firir orustu og ekki sá
eg hér neitt vopn, en þar á moti sá eg að her og
hvar lágu höfuð, höndur, og fætur, af
mönnum, svo sem af höggvin, eg tók og eptir
því að 1 eða 2 höfuðin hofðu utan um sig hring
eða *gloríu*(undir) og mig minnir með krossi innani
ligt og opt sést á gömlum katolskum mindum
flestir af monnonum höfðu langa stafi í höndum
mig minnir með *taur*(yfir) litlum hnöttóttum hnapp á
efri endanum en eingum krók

bls. 50

þeir höfðu allflestir ifirhafnir eins og síða hökla 6.17
með kollóttri hettu upp af = heklar, eg man ekki
með vissu eptir neinum hestamindum, en einni þjöl
man eg eptir er einungis vóru markaðar rósir á,
og má vel vera að hún hafi verið höfð til að
aðgreina viðburðina hvern frá öðrum
allur orustu kaflin hefir því verið eiðilagður þegar
eg sá fjalirnar, enn þettað sem eg sá held eg
hafi átt að vera einhver *Prósessíón*(undir) en hvernig
hefir staðið á þessum lausu, höfðum, höndum, og
fótum skal eg láta ósagt, eg get heldur ekki
reingt það sem hinir hafa sagt, þvi það gétur
verið að margfalt meira hafi verið til af fjöl
onum þegar þeir sáu þær.
allur útskurðurin var undarlega einfaldur
það var barasta djúpur skurður skorin ofan í slétta
fjölina, en ekkert upph(l)eipt, samt vóru strikin
hrein og bein og smíðsleg, og lístu því að sá sem
hefir *þettað*(innsk) gert, þó að það væri einfalt, hafi ekki birjað
á þessum skála, heldur verið vanur, þessu verki,
*brúnir*(innsk) *raðir*(yfir) á sillum og bitum í skálanum vóru með stóru striki,
þó að þessi dæmi seu fá þá sjáum vér samt af þeim að það
hefir verið talsvert alment að skéra sögur á skála því
auðvitað er að vér höfum lísingar af fæstum af þesskonar
skálum sem til hafa verið og nærri því helmingurin
af þeim skálum er men annars hafa nokkrar sögur af,
hafa verið með þessu móti sem eg hefi nú sagt
c) Sögurnar benda á að fornmen hafi opt haft ímsar
stoðir í skálonum í líking af manni, lígt og tíðkaðist
hjá grikkjum (Kariatides) í kórmakssögu kap 3 þar segir
að steingerður sneri í skála skat?* hjá dironum og horfði
á kormak „undir skegg hagbarði„ "því þar var klæði fyrir
dyrum ok *hagbarðr*(undir) á vegg þat var likneski hagbarðs
líklega hafa 2 stoðir i líking af manslíkneski staðið
báðum megin við skáladirnar til priðiss og hafa þær
að öllum líkindum borið diratreð eður bogan er var ifir
dironum, ekki er heldur ólíklegt að men hafi kent
þessar líkneskjur við hagborð, af því að þær stóðu
undir þvertré og líktust þess vegna manni er hángir undir gálgatré, í gálga
en al kunnugt er að Hagbarður var heingdur á gálga og he(i)tir síðan gálgin hagbarðs
hestur

bls. 51

6.*16*(yfir)18. má og vel vera að þesskonar stoðir hafi verið
í kringum allan skálan.
þettað dæmi er eingan vegin einstakt því
Hjálmar Jonsson sagði mér frá að hann hefði
seð þess kins stoðir á einum bæ firir norðan og
sagði han að þessar jötna eður mensmindir
hefðu staðið álútar með höfuðin og borið
bita þann er var nálægt stafni hússins, en
rum?* var milli stafnsins og bitans og hafði
verið borað gat í gégnum nefinn á mindon
onum(sic) og dregið þar í snæri og hékk þar á rúm
tjaldið, líklegt er að þessar stoðir hafi verið
bunar að tapa sínum upprunalega tilgángi.
Auk þessað fornmen skáru á skála sína
sögur og afreksverk og goðamindir, *þá*(yfir)
þá skáru þeir opt á hliðfjalir í skálonum
lángar raðir *raðir*(yfir) af alskonar dírum bæði
eðlileg og óeðlileg þesskonar útskurðir liggja
vidt á milli söguminda og goða eður
landvættaminda, það eru sögumindir að
svo miklu leiti, sem sögur géta um þesskonar
dir, og skíra frá óþektri bigging og *eyiu*(yfir)
eðli þeirra það eru og landvætta mindir
að svo miklu leiti sem fornmen hugsuðu
ser landvætti ifirnátturlega men og ifir
natturleg dír, t.d. dreka, gradúng?*, arnir?*
gamma bergrisa og fleira, auk þess að þessar
mindir hafa sinn uppruna frá landvættum
hafa þer jafnframt sinn uppruna frá skrök
segum (feibler) því men trúðu fastlega að þess
konar ifirnátturleg dir hefðu verið til og að
þau hefðu ráðist á menn og imsir yfir
unnið þang, af þessum orsökum héldu fornmen
mjög uppá þess kins díramindir og sjást þær opt
mindaðar á alskins hlutum sem heira til
húsum 2 þilfjalir eru til mjog gamlar og
er á annari, skorin með upphleiptu verki
vargur, en á hina er skorin hjörtur

bls. 52

alt bendir a að þessar fjalir hafi verið nokkuð margar 6.*17*(yfir)19
og að þær hafi staði í röð hver við hliðina á annari
um þveran eður endilángan skála eða kirkju
*form*(yfir) ver sjáum því að mindasmíði fornmanna má skipta
í 3 að(sic) aðalgreinir sem eru, goðamindir sögumindir
og mindir af náttúrlegum og ónátturlegum dírum.
og með öllum þessum útskurðategundum skáru fornmen
út skala sína og hof, og það bæði utann og innan, hátt
og látt, stólar og bekkir vóru með drekahöfðum á
og alskonar díramindum *a*(yfir) hafhestum, fiskum *fugla*(innsk) margígjum
drekum finngálknum gömum, samansett fé?* og men, og alskins
kvikindi eðlileg og óeðlileg. þeir minduðu og á stóla og
bekki, men á hestum, og tröllkonur *blasandi*(yfir) ríðandi á vörgum
eður gandreið, men eður guði sitjandi á gjafarhestum?*, leika?
hörpu og hljóðfæraleikara og ímsar trúarmindir etc.
til eru en *2*(innsk) gamlir íslendskir stólar alveg heilir og pa(r)tur af
einum bekk og 1 Norskur stóll, og ber þettað alt vitni um
þettað, þesskonar mindir skáru þeir og á *kistur*(undir) og
*hidslur(sic)*(undir) sem þesskonar hlutir vera vitni um og til
eru víða á íslandi enn í dag.
fornmen skáru og dírahöfuð ifir útidir á bæum
sínum og þvi hétu dyrshöfuðs dyr á sauðafelli 1229
þeir skáru og alskonar liggjandi diramindir er lágu *fer*(yfir)
ofan á dyrastöfonum sem sest hefir á kirkjum firir
austan, og alskonar dír skaru þeir út og settu framan á
þilin firir ofan dyrnar og alt í kringum þær, þeir skáru
og dýra og mannamindir og settu uppa bustirnar og oft
til beggja hliða neðst á mindskeiðarnar seinna voru það
opt einglamindir fyrrum skáru þeir opt drekahöfuð
og settu á bustirnar, eður drekasporða og létu höfuð
drekans vera á neðri endum vindskeiðanna minduðu
þá vinskeiðarnar dreka, þettað eru eptirleifar af þeim
fornu skipatrjáum.

bls. 53

6.*18*(yfir)20 *skipatrjónur og sporðar*(undir)
Skipatrjonurnar a lángskipum og knörrum
fornmanna ma teljast með þeirra helstu hagleiks
smiðum og skrauti, því fátt vönduðu þeir meir
sjaldan höfðu þeir manshöfuð eður manslíkneski
á skipum sínum, þá var maus?* á stofninum á skipi
olafs helga er hann hafði skorið sjálfur, og því het
skipið *halshöfði*(undir) manshöfuð er eru og á nokkrum skipa
mindum á tjaldinu frá Bayeux og a einan skips
stafni sest þar manslikneski sem blæs í lúður
má vera að það egi að vera heimdallur,
optast höfðu men á skipum sínum drekahöfuð, eða
gamshöfuð sem þráinn hafði eður *víshunda*(undir) eður
þjóra (sem þjórsá er við kend) og alskonar díra
mindir, víst munu þessi höfuð hafa verið ógurleg
á að sjá og haglega til búin, first elstu lóg?* íslend
bönnuðu mönnum að siglaa(sic) að landi með
gapandi höfðum og gínandi trjónum svo land
vættir fældust ei. þeir hafa haldið að landvætt
onum mislíkaði að sjá þessa skrautlegu og
um leið ógurlegu *nafna sína*(undir) fára að landi.
í Sigurðar sögu jórsalafara kap15 segir að Sigurðr gaf
Kirjalax Grikkja keisara skip sin „ok vóru höfuð gullbúin
á því skipi er konungr hafði styrt„ "þau höfuð vóru
sett upp á péturs kirkju„ (í Miklagarði) af þessu má ráða
að eittkvað(sic) hafi Grikkjum þá fundist til þessara höfða
enda má víða sjá af sögonum að þau hafa verið ákaf
lega skrautleg og hlaðið svo miklu skrauti *og gulli*(innsk) á þau
að listi af þeim lánga vegu er sólin skein á, *og*(yfir) likt skraut
hefir verið á sporonum drekanna, marghöfða skip
vóru á íslandi alt framm á 14 öld,
men munu mega ætla að men hafi skorið sögur í skála hér
á íslandi fram til 1400 en óhætt mun vera að fullirða
að litið eður ekkert hefi verið gért af þesskonar eptir þann
tíma, nemað þegar mönnum varð naggað?* til að skéra út
einn(sic)stöku hluti til kirkna. og klaustra„

bls. 54

6.*19*(yfir)21

bls. 55

6.*20*(yfir)22

bls. 56

2 sinkmindir 6.21
Sylá graphi eður brestúngur
x islands árb. 4þ. bl34
um 1600 voru (i)slendingar farnir að temja ser þá íþrótt
að skéra ímsar mindir i tre, er men gátu prentað með til
pridiss og gagns í imsum bókum Guðbrandur Biskup var *s*(yfir)á firsti
er eg þekki sem birjuði á þessar góðu og þorfu íþrótt hann skar
ut flesta þá fegurstu og merkustu hnúta og stafi sem sást i hans
biblíu, þessir stafir og hrútar greinast en við prentsmiðju íslands
fleiri en hann hafa hér á landi kunnað þessa íþrótt því
því(sic) þær elstu útgáfur af sögum okka(r) sína að einhver íslendingur
hefir skorið út á þær mind af olafi Triggfasyni Eiríki rauða
og íngólfi landnams manni til er og gömul mind af þorlaki
biskup skulasini *stúngin í tré*(innsk) er handbragð islendinga sínist að vera á
þó að þessar mindir væru ófullkomnar þá var samt betra að veifa
raungu tré einu augun, og mettum við þakka firir að hafa annað eins
nú á dögum með ollu raupinn?* eg ve(i)t ekki betur enn þessi íþrótt hafi
gjörsamlega daið með 17 öldinni, og er það mikill skaði, því orðugt
og kostnaðarsamt er, altaf að þurfa að leita til annara landa ef
men þurfa að sína mind af einhverju lítilræði til alskipíngur, sem
opt gæti komið sér vel í blöðum vorum

bls. 57

6.22 1
*glugga málverk*(undir) hafa án als efa verið til hér á landi
og i einni kirkju hefi eg seð rúð með (innbrendu) giltu

fángamark en ekki man eg hvar það var, sannorðir?*
menn hafa og sagt mér að þeir hafi séð hér a landi
*18 öld*(innsk) málaða glugga i kirkjum, og i stofum höfðingja frá **(innsk)
voru gilt fángamörk þeirra (innbrend) á gluggana
kirkju máldagar géta ogum*? málaða glugga,
alt þettað bendir á að til hafi verið í kirkjum
hér á landi gluggar sem malaðar vóru á helgra
manna sogur og mindir, og er all líklegt first
getið er um þesskonar i heima husum, að þeir hafi verið
alltíðir í kirkjum meðann katolskan hélst hér
eins og í ollum katólskum löndum.
en hvort Islendíngar hafa kunnað að að mála þess konar
málverk skal eg láta ósagt, en hitt er vist að það
er ekki vandameira en margt annað sem þeir
hafa kunnað t.d. að emalera.
4 *háðmindir*(undir)
reist við *hja*(yfir) vemmidar?* og vigaskutu 304

bls. 58

en valla gétur þettað verið rétt, því valla mun helga 7.1
hafaborið útlendan búning, því það var ekki síður
í þá daga, enda hafi amma hennar fald,
á ballará var til kista lík að gérð og með líkum
mindum og var sögn manna að að(sic) staðar hóls
Páll hefði átt hanna(sic). þegar Gísli konraðsson var í
Skagafirði átti hann stórann(sic) skáp mjög haglega
útskorin *er átti*(yfir) han(sic) átti að hafa átt þorlákur
biskups skúlason, og það mun hafa verið satt því
á skápnum stoð *ST*(fangamark) og það sama merki stendur undir
mind hans í hólakirkju *s*(yfir)þar var og skorin á brjóstmind
mjög lík þeirri mind af þorlaki biskup, of lángt irði að telja
alla þess kins skápa sem til eru á íslandi frá þeirri
öld, en það var mikill skaði að ekki er til mindir af
þeim því margir af þeim eru mjög haglega og einkénni
lega skornir og eins rúm bríkur sem eg hefi séð frá
þeim tíma sem flestar eru nú eiðilagðar,
litið hafa íslendingar *sko*(yfir) höggvið út af mindum
í stein en þá ögn á undirstöðusteinum í Hítárdals
kirkju eru 2 mansmindir(sic) höggnar á stein er sagt
hefir verið að ætti að vera Barðar mind Snæfells
ass og Hítartröllkonu, þær eru án als efa mjög
gamlar sjá ferðabók Egerts(sic) Olafssonar bl.
í kirkjugarðinum á görðum á akranesi vor(u) og
manslíkneski höggvið á stein en höfuðið var
brotið af, þettað hefir *af*(yfir) að öllum líkindum verið *Nr. 6244 í Þjms.*(athugasemd Matthíasar)
legsteinn yfir einhvern heldri man, en sá steinn
var settur innani grundvöllin(sic) á garðakirkju
þegar hun var síðast bigð(sic), svo men eru nú *liglega(sic)*(innsk) afsakaðir
þótt men(sic) hefðu viljað segja eitt hvað meira um han
sá helsti þess konar steinhögvar(sic) er ver nú þekkjum
að hafi verið á islandi var, Guðmundur Guðmundsson
snikkari frá Bæ í Borgarfirði hann var ifirsmiður(sic)
að skalholtskirkju þeirri er Brinjólfur(sic) biskup lét biggja,
og var hann þá níkomin út úr sigling, hann er talin
hagastur maður á íslandi á 17 öld hann bjó síðan í
í(sic) Bjarnastað a hlíð í Skagafirði, hann hefir
höggvið skirnarfontin á hólum sem er haglega
gérður allur úthöggvin með rósum og letri og
mindum t.d. skírn krists hann *er*(innsk) höggvin ur (s)vörtum
steini mjög hörðum líklega blá griti? hann hefir og
hoggvið marga legsteina í hólakirkju og eru þeir sumir með guðspjalla manna
mindum í hornunum, og mart(sic) fleira. sjá ísl árbækur 5. bl 124.

bls. 59

7.2 nú hverfur sú íþrótt alveg lángan tíma
allar þær altaristöflur sem finnast hér á landi
gerðar í *alastur*(undir)stein eru an als efa útlendar
til dæmis altaristöblurnar á Möðruvöllum í *k*(yfir)
Eyafirði(sic) Reynistað þíngeirum hólum og
víðar og eins altaristablan á Skarði á Skarð
strönd og sú *stóra*(innsk) sem er ifir altarinu á hólum
sem eru báðar úr tré? og giltar
þegar kémur á 18 öldina verður þessi íþrótt alveg
óalmen(sic) hér á landi *nem að*(yfir) og skáru men þá nær
því eingaungu kistla og rúmfjalir og var það optast
auðvirðilegt samt á eg einn kistil sem Hallgrímur
bóndi faðir Þorlaks í skriðu og Jóns málar(a) sem eg
fir gutum?* hefir skorið hann er ekki ómerkur
því á hann er skorið eins konar viðburður úr dag
(ath.semd Matth. Þórð.) *Nr. 901, legu lífinu þar sést kona í þeim daglega skautbúning
sbr. 867 og þeirrar aldar, og filgir hún manni sínum útá hlaðið, því hann
nr.* ætlar að riða eitthvað ser til skémtunar(sic), maðurin(sic) er i höfðínga
klæðnaði þeirrar aldar, hann heldur á stórum bikar *en*(yfir) í
hendi sér og er að drekka hesta skálina áður en
hann stígur á hestbak hjá honum stendur þénari?*
með stóra ferstrenda kjallaraflösku í hendi
síðan sést þessi maður á hestbaki og stendur hann
steigurliga ?* í stigreipum, en hesturin(n) hringar
makkan, á makka hestsins situr hvítur haukur
*gétur þetta vel staðist því men* þessi mind bendir á að men hafi þá enn á Islandi
riðið með fálka til að skémta sér enda **(innsk) versluðu
*men*(yfir) hér á landi með fálka alt fram undir 1800
(sama) *Nr. 4342 Jón ólafsson bróðir Eggerts Olafssonar var vel
(29 í Mms.)* skurðhagur maður samt þekkjum ver lítið hvað
hann hefir gért hann hefir skorið i tré
sína egin andlitsmind og má su mind heita
ágætlega vel gerð og það er auðséð að sú mind
(sama) *Alveg rjett. hefir verið mjög lík því ættarsvipurin(n) sést enn
M.Þ.* mjög greinilegur á hans ættingjum
Gunnlaugur Brim lærði mindasmíð í Kaupmannahöfn
samtíða albert Torvaldsen en hætti fljótt við það aptur
fátt er til eptir hann nemað smá manna og díramindir
(sama) 1 komin á tré dósum, samt sinir þettað góðar náttúrugáfur
til þeirrar listar, og mikin hagleik,

bls. 60

*þorvaldur*(yfir) Gottskálk*Þorvaldsson, prests á mikla bæ í *blonduhlíð*(undir)?*(innsk)son faðir alberts 7.3
var skagfirskur að ætt, han var mest af æfi sinni
í Kaupmannahöfn og skar þar ut mindir á skipa
trjónur og fleira þesskonar, og dó í Kaupmanna
höfn.
hans son Albert hvar hann er fæddur vita men
ekki, en það skiptir oss eingu, en oss nægir *vér vitum*(innsk) að hann
átti íslendskann föður, sem var mindasmiður, og
þess vegna álítum vér að hann hafi sótt í foðurætt
ina sínar miklu gáfur er allur heimurinn þekkir
eg álít því að heimurinn hafi mikið að þakka
þessari viðleitni forfeðra vorra, þó *mörgum*(yfir) **(innsk) hafi þótt *flestum*(innsk)
hún auðvirðileg og valla umtalsverð, en þrátt
firir það sannaðist *hér best*(innsk) máltækið hinna fornu íslendsku
mindasmiða „opt smíðast líkneski af *litlum*(yfir) *ljótu*m*(yfir)*(innsk) efni*m*(yfir)„
og svo mikið er víst að sá af okkar forfeðrum sem
first hefir kveðið upp með þettað máltæki hefir þekt
hvað það er að berjast undir íþróttarinnar merkjum
og það er næst minu skapi að segja að það sé ómögulegt,
að slígt maltæki hafi gétað mindast hjá þjóð er af
aungri sannri íþrótt hafði að segja og sem enga
tilfinning hafði firir þesskonar

bls. 61

7.4 *mindir gérðar í málm*(undir)
af öllu má sjá ljósslega að þissir(sic) fornu íslendíngar
hafa verið miklu hagari á málm en þeir nú eru
bæði að smíða gull silfur kopar og fleira.
sögurnar sína og að þeir kunnu að *þeir*(yfir) *smeltu*(undir)
ATH ekki sama línubil (minna) -> passar ekki v texta alskonar málma inni gripi sína t.d. spjótsfuli?*
axir krana?* hjálma skildi og alskins vopn og
*og *mál*(undir) i spjóótum(sic) og sverðum mun hlífar og gripi, er þeir höfðu svo mikið við
mun(sic) merkja sama og inn?* smeltar silfur eða þeir kalla og þess kins gripi gullrekna eður silfurrekna
gullrasir = gullrekið, eður emmalerað hvar gulli *eða silfri*(innsk) var smelt inní járn eða kopar,
því í réttar?* bát *Magnúsar k*(yfir) hákonar k. síðan kalla þeir þessa iþrott *málan?**(undir) og því mun
Magnússonar um gullsmiðina í Björgvin vera skilt orðið að *emálera*(undir) og eins að *mála*(undir) **(innsk)
1314 segir svo „hvær?* ok sem smiði sitt þó það orð hafi nú feingið nokkuð álíka merking.
vill hava með *sortu mælt*(undir) ok í þætti Hákonar norræna er getið um að *emalera*(undir)
*omalerað*(undir), þá standi þat eptir því í Páls biskups sögu kap 8 (s)egir er Pall biskup lét smíða
sem i kaupi þeirra kom „Morges þorláksskrín, „hann keypti þá síðann við gullsmið,
gamli *lofé*(yfir) love III 39. í þiðrikssögn af þann er þorsteinn hét og var hagastur maðr á *málan*(undir) **(innsk)
beru segir um eitt sverð að það var með á öllu Islandi; enn svó urðu til föng af hans hendi
*gullmerktum brand á oðrum stað*(undir)*(innsk) at ekki skorti þat er hafa þurfti *af hans hendi*(yfir)
**málm*(undir) segir anað handrit *þ*(yfir) og til þeirrar smíðar, er hann vildi smiða láta, hann
mun það vera rángt því Eggert lét tak*k*(yfir)a til skrín gjorðar, ok lagði þar til
Ólafsson sá skrinið og segir í ógrinni fjár i gulli ok gimsteinum ok í tvenda
ferðabókinni bl 1033 að „skrín silfri. hann lagði þar og egi minna fé til skrínis
ið var prídt með *emaleruðu*(undir) látúni„ ok smiða kaups, með tillögum annarra manna, en
en laungu fir hefir verið búið að *e*(yfir) iiijc hundraða, þat smíði var ok mjök svó vandat,
ræna skrinið öllu sínu gull og silfur at þat bar egi minna af öðrum skrínum, þeim
skarti og steinum*(innsk) er á Íslandi voru, um fegrð en um vöxt, ok var
þat betr en þriggja álna, enn ekki var annat betra
en álnarlangt, þeirra er þá voru á Islandi.
eingi mann spyrja þess vitra manna, er skrínit
sér, hvert stórmenni sá maðr hefir verit er þá
gérsemi hefir géra látið, eða til hvers hann hefir
*veri*(yfir) ok færr verit fyrir efnasakir„ allir sjá
að íslendskur hagleiksmaður smíðar þettað mikla og
díra skrín, og sinir það að hann hefir treist þessum
íslendska hagleiksmanni til þess að smíða þennann
landsins helsta menja grip, eingu síður en útlendum,
enda hefði slíkum höfðingja sem Páll biskup var
valla veitt ervidt(sic) að fá hingað útlendann(sic) lista
mann til að smíða skrínið, hefði hann treist nokkrum
betur, eins og Auðunn rauði fekk útlenda steinsmiði
til að biggja altarið í hólakirkju, vegna þess að
að(sic) þeir kunna það betur, en ekki skortu skipaferðir
í þá daga héðan til annara landa.

bls. 62

enda bendir þessi grein og fleira á að hér að landi 8.1
hafi verið margir þesskonar hagleiksmen í þá daga
í laurentíns sögu kap 40 *bl. 843*(innsk) er gétið um stephán Hauksson
er var hin mesti *hagleiksmaðr*(yfir) meistari, á margar listir
gullsmíð, gröpt ok uppkast lét herra *electus*(undir) (laurentíns)
hann búa Jóns holla hólabiskups hvern hann hafði til Róms;
var sá bolli?* áðr óræktr á hólum, en Laurentíns lét þvo?* hann
ok diktaði sjalfr þeau vers sem þar eru grafinn á „.samb. bl 900
i somu sogu kap 65 segir að Laurentinus biskup hafði um
veturin 1331 látið Eyólf gullsmið **(innsk) Laurentíns skrín *gjöra*(innsk)
„hvert má auðsýnast á Hólum yfir háaltari„
í sömu sögu kap 63 bl 872 í þann tíma (1330) tók
Laurentíns biskup at sér gullsmið, er Eyólfs hét *er eg fir gatum?**(innsk) var
hann vel hagr maðr, lét Laurentíns biskup hann
*búa*(yfir) smíða kirkjunni á hólum *texta*(undir) tvo hardla
sæmiliga, sem enn meiga sýnast a Hólum *„*(yfir) þar með
sæmiligann *kalek*(undir), lét biskup (g)reiða honum firir
mindina mikla leigu, ok synu meiri en vert þótti„
af þessu öllu má ráða að *einmidt*(innsk) íslendskir listamen hafi smiðað
helstu gripi til höfuð kirknanna á íslandi t.d. altaris
töflur helgra manna skrín kaleika krossa og bóka
tegsta, **(innsk) og ifir höfuð alt það er men höfðu mest við í *bogla sem opt var í mjög
þá daga, og það sem á litið var þá helgast á landi giltir og emaleraðir sja ferða
hér, eg ætla því að það sé ekki of mikið þó menn bók Eggerts ólafssonar bl*(innsk)
álikti af þessu að íslendíngar hafi einnin sjálfir smíðað
flesta gripi til hinna smærri kirkur á landinu.
til er en einn af þissum(sic) textum eður bókaspjöldum
íslenskum, og er hann geimdur á bókasafninu í
Kaupmannahöfn, han er emaleraður, og með
krossmarki, eg skal lata liggja liggja(sic) á milli hluta hvert
islendskir listamenn hafa gért þennan *texta*(undir), en víst mun
það vera, að hann er ekki haglegri en mart annað
er men vita að þeir hafa gért, og vissir eru men um að
þeir hafa margvíslega kunnað emalera og eins að minda
alskonar manslíkneski í gull silfur, tönn tré og úr
öðru efni, og eins kunnu þeir vel að grafa mindir og
rósir, prins Napoleon fékk her 1856 silfurbúning
af gömlu höfuðbandi (koffri) og var smelt eður emalerað
á það *ave Maria gratia*(undir) og eitthvað meira eg held *plena?**(undir)
af því þettað var(sic) heirði beinlínis til þeim íslenska
kvennbúning þá álít eg eins mikla ástæðu til að halda
að þettað hafi verið íslendt verk, eins og að halda að það
hafi verið útlent allra helst þegar sannað er áður að
íslendíngar kunnu að emalera, og það á 12. öld

bls. 63

8.2 mér þikir því mjög kátlegt, þegar að bæði innlendir
og útlendir, segja strax an þess að hugsa sig nokkuð um
ef þeir sjá einhvern eigulegan eða verklegan grip frá
frá(sic) ísland(i) smeltan eður emaleraðan: þettað er án
als efa gért í útlöndum og gétur ekki verið gért
á Islandi, en þó veit eg ekki betur en saga lands
ins og ímsar fornmenjar sanni að hinir fornu
Islendíngar hafi talsvert alment kunnað þessar
íþróttir
í fjöldan af því gamla kvensilfri sem til er frá firri
öldum eru mindaðar alskonar mindir, bæði grafnar og
upphleiptar á *krossum*(undir) og *kíngum*(undir) sjást opt bæði
marjumindir og krossmörk með upphleiptu verki
og sömu mindir sjást opt á *gömlum*(innsk) *mottuls*(undir) eða
*hempuskjöldum*(undir)
og *skjaldhúfu*(undir) skjoldum, einnig sjást opt bæði krossmörk
marjumindir og fleiri helgra manna mindir á beltis skjöldum
og beltiss(sic) stokkum og alskonar einglamindir og manshöfuð
optast upphleipt, seð hefi eg og á beltisstokkum mindaða
alla guðspjalla mennina með sínum einkennum,
á gömlun *lindum*(undir) hefi eg og séð mindaða *á sprotum*(yfir)
*st*(yfir) kristsmind og marjumind og imislegt ur bifliunni
t.d. Abraham að ofra ísaka og margt fleira.
á gömlum beltum sjást og upphleiptar alskonar
díramindir *og fugla*(innsk) ernir fálkar, stundum húsamindir
á gömlum laufaprjóns laufum hefi eg og séð
mindaðann sancti Georg að berjast við drekan(sic) *etc*(yfir)
á gömlum patínu dukum t.d. á Grund í Eyafirði(sic)
er minduð Marja ur giltu silfri og opt sest *agnus dei*(undir)
mindað á patínur og patínu dúka og margt fleira á hefi
eg séð þesskonar sem of langt irði að telja,
sumt af þesskonar er einungis grafið og er margt af
þesskonar mjög haglega gért eptir þeirra alda smekk
vér búustum nú við að hið sama viðkvæðið skélli
nú í eirum okkar um þettað einsog alt annað, að men
segi að það sé flest eða alt utlendur verknaður,
eg vil nú leifa mér þverlega að neita þessu, og álit
eg at það sé hirðuleisi íslendínga sjálfra að kénna
ef það ekki sannast að eg hafir(sic) eins rétt firir mér
og hinir, en hér er mér ekki hægt að koma með fleiri
sannanir en þær sem á undann(sic) eru komnar
en ær sinast og í raun og veru nægilegar að svo
stöddu

bls. 64

á meðan þeir ekki koma með gildar ástæður firir 8.3
þessum sínum óvinveittu *og*(innsk) niðrandi skoðunum
um þessa grein mentunar vorrar
ástæður þeirra eru mjer ekki kunnar, og þær skeiti eg ekki
um því eg veit að íslendingar hafa frá alda öðli
haft innlenda gull og silfur smiði er kunnu *og*(innsk) að *emalera*(undir)
(gullreka) eður haglega að *smella*(undir) gulli og silfri inní
aðra málma, og mun þettað hafa haldist hér meðan að
landið var katólskt en síðan dáið út eins og mart annað
ekki beinlínis vegna siðaskiptan(na) heldur og einning
vegna þess að þá tók við konungsvaldið **(innsk) og versl *kirkna og klaustra roplið?**(innsk)
unar kúgunin, er gerði íslendinga alveg minduga
og drap hjá þeim þá síðustu hvöt til að hugsa um aðra
en nær því eingaungu mann og maga
af því sem á undann er komið sést að íslendíngar hafa
kunnað að géra talsvert haglegar mindir í stein tré
og tönn og að þeir hafa gétað smiðað stóra og mikla gripi * sem var þorlaksskrín *ath hér eru tvö strik sem tengja saman
*ur*(yfir) úr gulli og silfri sem líkindi eru til að allir hafi verið
emaleraðir og skreittir með helgra manna mindum *eptir*(yfir)
eptir þeirrar aldar sið, áður en það var rænt sínu skarti,
það væri heimskulegt að halda að íslendingar
hefðu feingið mikið af *því*(yfir) kvennsilfri frá útlondum
og að halda að þeir hafi ekki kunnað að smíða það
með mindum sem þá var aldarháttur first það er
sannað að þeir kunnu að géra alskonar mindir úr
öðru efni og þá helstu gripi til höfuð kirkna landsins
eg er því viss um að það hefir nær verið undantekning
en alment þegar að men feingu kvensilfur frá útlondum
enda hafði orðið mjög orðugt að fá allan þann fjölda.
af hagleikssmíði fornmanna er þeir gerðu í málm má og vel
telja hnakka og söðla og ifirhöfuð allan hestbúnað þeirra
því þesskonar vönduðu men mjög á firri öldum hér á land(i)
sögurnar gétu(r) víða um að men riðu í smeltum söðlum og giltum
og máluðum *eða steindum*(innsk) söðlum þeir hafa verið á allar m(u)ndir skreittar með
alskonar díramindum, og drekahöfðum og ímsum viðburða
mindum alt framm á vora daga men sja og af sögonum að
bítlar?* fornmanna hafa verið príddir á allar lundir með
alskonar dírahöfðum og silgjum, ennislaufum snoppu
slaufum, eirna hríngjum og als konar ádráttum og
stokkum, opt alt haglega útgrafið og ut sorfið
brjóstgjarðirnar vóru mjög skreittar með alskonar
doppum og stokkum og var vanalega stór sylgja til
príðis framan á miðri brjóstgjörðinni og lág hún á
miðju brjósti hestsins, brjóstgjörðir hafa hér verið almennar
framm á 18 öld

bls. 65

8.4 hinir fornu reiðar voru mjög skreittir en þeir voru alt
öðruvísi í laginu en þeir?* reiðar er íslendingar þekk(j)a nú á
dögum og á 18 öld þeir geingu frá neðan verðum aptur
boga söðuslsins og aptur firir hestin firir neðan tagls
ræturnar síðann lág 1 eða 3 olar yfir þvera hest
lendina?* og *þær*(innsk) vóru flestar með skra(u)tlegum silgjum eða
skjoldum við reiðann eður ól þá er gekk aptur
firir hestin alt þettað var skreitt með alskonar
utgrofnum og loptgrofnum *g*(yfir)doppum opt mjög
skrautlegum og haglegum þeir reiðar héldust hér við
alt framm um 1600 og þá foru þeir smá saman meir
að líkjast þeim reiðum sem nú tíðkast, en þá vóru
þeir opt skriettir á ofann verðri hestlendinni með
alskonar útgrofnum plötum og stórum kúlum
sem allar vóru opt haglega útgrafnar með vísum
og rósum, út frá miðkúlu reiðans *gékk opt*(yfir) geingu opt
tveir pælar sem allir vóru útgrafnir og mindaði
það einskonar kross á miðri hestlendinni
hnak(k)nefin vóru opt öll útgrafin og hnakkbríkurnar
látúnsbúnar og með upphleiptu eður gegnumskornu
verki *kerll*(yfir) *kérlingin*(undir) að framan á hinum söðlum
var opt öll látúnsbuin og með *dr*(yfir) upphleiptum og gégnum
skornum alskonar mindum, eins voru standarnir á hinum
fornu *standsöðlum á allar*(undir) lundir skreittir, það hefir
verið siður hér á landi alt til þessa dags að príða
kvennsöðla með alskonar upphleiptum dyramindum
og imsum viðburðamindum 1858 sá eg í stikkishólmi einn
kvennsöðul allan látúnsbuin með upphleptum mindum á
hann hefir verið gjorður hér um bil um miðja 17 öld,
aptan á sveifinni sáust veiðimen á reið, þeir
hofðu hatta eður húfur með stórum strútsfjöðrum
og að öllu hollerdskan búning sem þá tíðkaðist mjög
hér á landi, á undan riddurunum hlupu hundar og
dír, bæði mennirnir *og*(innsk) hestarnir og eins hundarnir, var
gért með þeim hagleik og íþrótt og fegurð að eg hefi
ekki það eg man séð annað eins þess kins hér á íslandi
í Gemoost?* ferðabók er og mindaður gamall söðull
mein eingla og díramindum, sem er einkennilegur
og má að mörgu leiti kallast fagur eins á soðulskildi
hefi eg séð hér a landi með gegnumskornu rósaverki sem
imilegdir?* smjúga í gegnum þeir eru mjög haglega gérðir
og rósirnar í hreinum Bysantískum stil sem mest tíðkaðist
hér á firri öldum þessir skildir hafa valla verið ingri en
frá 15 öld, þessir skildir eru samt orðnir talsvert
skjaldgæfir(sic) hér á landi

LAUST BLAÐ (ómerkt) bls. 1

Til hr. KunstMaler Gudmanson

fra?*

Reikiavik

í?*

Island

LAUST BLAÐ (ómerkt) bls. 2

Jón Hallgrímsson málari ísl. arbækur 11. deild bl 103
Tjörvi *en*(innsk) hinn kað?* sami ok Gunnar vóru systursynir Hróars
Tungugoða tjörvi bað Astríðar mannvitsbrekku Móðólfs
dóttur en bræður hennar Kétill og Hrolfur synjuðu
honum konunnar en gáfu hana Þórir Kétilssyni þá
*dró*(undir) Tjorvi líkneski þeirra á kamars?* vegg, ok hvert
kvold, er þeir bræðr geingu til kamars þá hrækti
hann í andlit þóris en kisti hennar líkneski
áður hvorn?* skúf af, eptir þat skar Tjörvi þau á
hnífs hefti sínu, ok hvað þettað.
vær höfum þar sem þóri
þat var sett við glettu, (*um haðmindir*(undir))
auðar, unga brúði
áðr á vegg of fáða;
nú hefi ek varla karms?* ris?* til
réð ek einn fyrir því meiri
hauka skapts á hepti
hlin?* ol?* bækis mínu.
hér af gjörðust víg þeirra hróars og sistur
sona hans landnama bl 247-8.
´

bls. 66

til þess að men fái nokkra hugmind um hvaða skraut 9.1
menn hér á landi settu á firri öldum á hestbúnað sin(sic)
og sjálfa sig vil eg taka til dæmis að um 1567-8 er sagt
að síslumaður Jón Marteinsson á möðruvöllum í Eyjafirði
var svo mikill sundurgérðamaður og afláti„ að hann lét
bændur byrða sig með hesti og reyðtygum á Eyafjarðarbökkum(sic)
firir iiijc hundraða isl árb 4. kap 35
einnig segir að þorur Jonsson gaf Hól í siglufirði fyrir (hvað er hún að hundraða tal
söðul með öllum reiðskap, og hest góðann bleiksóttan?*, isl
arb 2. kap *77*(yfir) 67 þettað géfur ur(sic) til kinna hvað menn
jafnvel í þá daga skreittu sjálfa sig og hesta sína hvað
mun þá hafa verið í fornöld á meðann flest var í blóma
alt til þessa dags hafa ímsir Islendingar kunnað að búa
söðla með upphleiptu koparskrauti og sinir það opt fagurt
handbragð og vandvirkni, en auðséð er að þeim hefir
nú farið mjög aptur í uppdráttarlistinni því valla
sjást nú rósir *með*(yfir) af viti gerðar, og ekki géta þær
komist í samjöfnuð við handaverk hinna firrí Islend
inga, því þær eru í eingum stil, og því síður likjast þær
nokkru í náttúrunni

bls. 67

9.2 Eg veit vel að það eru imsir bæði útlendir og eins
innlendir sem *með*(yfir) hafa bæði munnlega og eins í ritum
sagt að íslendingar hafi aldrei frá alda öðli þekkt fagrar
mentir, eg vil lofa þeim að skemta(sic) sér við þ(e)ssa sína
skoðun á meðann(sic) þeim gott þikir
en eg vil einungis gjéta þess *að sogurnar*(yfir) að eingaungu sögurnar
géta að mestu hrakið þeirra álit, því þær eru of mikið og of
glæsilegt sögumálverk til þess að menn géti hugsað
að sú þjóð hafi verið tilfinningarlaus firir fögrum listum
sem hefir samið þær, allar lísíngar í sögonum *bera*(sic)
hvort sem það er af mönum dírum, eður fögrum vopna
og klæðalunaða?*, eður af siglandi herskipum, bera vitni um
að söguritararnir hafi verið vanir við að sjá margt þesskon
ar mindað og mér er nær að halda að fleira af þeim
fornu sögum sé gért eptir fornum mindum en ver
vitum með vissu með orðinn *leiða*(innsk) *sina*(yfir) söguritararnir
fram firir lesaran, hetjurnar í öllu sínu skarti og skipin
siglandi þessi skilmerkilegu málverk sem koma fram
í anda og *með*(innsk) orði benda á að þeir hafi verið vanir við
að sjá *og géra*(innsk) alskonar viðkunda mindir *og jafnvel að*(yfir) því
annars mundu þeir valla hafa fundið hjá sér slíka
köllun til að sína eins nákvæmlega lesaranum hvern
drátt í andlitum fornmanna og eins að sína mönnum
útí allar æsar mismun á fögrum og ljótum líkamsvexti
þeirra

bls. 68

AUÐ SÍÐ

bls. 69

AUÐ SÍÐA

bls. 70

ATH þetta er stök bls og minni en hinar

*um Isl. íþrótt*(undir) 10
Rafn Svarfdalin hefir málað
*olíu*(sic) mind sem til er, af Bjarna riddara
Sívertsen 1812

han var leing(i) málari við passelíus
fabríkuna í Kaupmannahöfn, hann
átti Danska konu og mörg börn.
hann var ættaður úr Svarfaðardal
og móðurbroðir thomsens á Bessastöðum

Einhvör Magnús Arason lítur út
að hafi first birjað á að mæla
Islands strendur fyrir 1730 Esp. arb.
VIII bls. 100 kap 70 VIII bls. 123 kap 82

bls. 71

10.2

ATH þetta er stök bls og minni en hinar
ATH þessi texti snýr á hlið, þ.e. skrifað eftir lengri hlið blaðsins

S.T.

Herra Málari Sigurður Guðmundsson

Reykjavík

bls. 72

11.1

ATH þetta er stök bls og minni en hinar
ATH þessi texti snýr á hlið, þ.e. skrifað eftir lengri hlið blaðsins
virðist hafa verið gamalt uppkast að Útilegumönnum, því skorið á textann neðan af...

Útilegumenn

nema eða ræna konum, láta fé*n að*(yfir) hverfa til að *koma þeim á sitt vald*(innsk) fá þá menn til sín úr bygðum)
sem þeir vilja. beita til þess brögðum, gera þoku að mönnum eða hríðar og
drauma?*. Er það þá ýmist, að *ki*(yfir) *þeir sitja uppi með*(innsk) bygðakonur *og*(yfir) svo þeim þykir vel að fara *í óbygðirnar*(innsk), eða
þær frelsast *um stund mest*(innsk) fyrir tilstilli *annara*(yfir) *þeirra*(innsk) manna, sem útilegumenn hafa áður *náð*(innsk) *tekið*(yfir) á
sitt vald *og njóta þeir þá stulknana *aldrei*(yfir)*(innsk) en *mjog sjaldgæft er *það annars kostar sem numdar hafa verið*(innsk) að þær konur *komist*(yfir)* frelsist þó alveg við eptir-
*leitni*(innsk) *sokn*(yfir) útilegumanna, nema ef einhver bygðamaður er svo vaskur, að hann strá-
drepi illþýðið, eða *hann*(yfir) eigi ráð á lífi þess; *komizt úr höndum fjallabúa og jafnvel frelsað þaðan*(innsk) *þó ber það við*(yfir) að stúlkur hafa of sjálfrátt innx?* *karl*(innsk) men
Bjarni og Salvör systir hans (heilbygð, syslumaðr. prestur, húslestur) sauðahvarf (fleiri gjörningar) til að ná Bjarna = *Grasafjallsferðis?**(undir)
*Brúðarhvarfið*(undir). (heil bygð, syslumaðr gfir, húslestur, í Lángajökli Húmverja?* dót*t*(yfir)) *ath hornklofi lokast sauðahvörf og þokur höfð til að ná
*Ólafur á Aðalbóli*(undir). ( sa sa sa sa *)*(yfir) prestur í obygð bygða mönninn?* -
*Prestsdæturnar og útilegumennirnir*(undir) sa sa - - - sjónhverfingar, bygðin sýnd með töfrum.
*Sigríður Eyafjarðarsól*(undir) ( sa ------------- - sa ) draumur, barl?* sumir útilms dóttir -
*Ólöf bóndadóttir*(undir). (úngur maður áður numin úr sveit hjálpar henni að strjúka á hesti *sínum*(undir) brúnskjóttum
*Prestsdóttir úr Þingeyars.*(undir) (prestsson sa sa sa hjálpar henni eins á hesti fyrirliðans.
*Halla bóndadóttir*(undir) (svefnhöfgi, *gjörningaþoka, 7 dalir í Ódáðahr.bygðir*(innsk) gamla konan fyr numin úr sveit hjálpar, en útil.m. situr uppi með Höllu)
*og ræðst í sveit*(innsk - milli lína)
*Smalastúlkan frá Árbæ.*(undir) (fjárhvorf, *6 bæir í dal og 52 menn*(innsk) gjörningaþoka, gömul sveitahjón hjálpa, útil. mðr fær stúlkuna (o)g ræðst í sveit)
*Ólafur og Helga.*(undir) (Helga numin, Ólafur fer eptir draumstilvísun, frelsar hana með því að drepa flest)
*Hestadreingurinn í Skálholti.*(undir) (eins og í Einari á Brúnastöðum, dr(e)gið illþýði við skálina, fær svo stúlkurnar

bls. 73

ATH þetta er stök bls og minni en hinar

11.2
Olafssaga trygvasonar skálholti 1689 með morgum stórum
upphafsstöfum og hútum?*
firir öðrum parti er min(d) og og eru þar síndir 2 einglar í lofti?* innannu(m)?*
stjornur, þeir halda á í annarri hend *lángri?**(innsk) rollu ifir hofðum ser en
með hinni hendi berja þeir á bumbu, þettað á að lokka kristni
boðið, framan við landnámu
landnáma 1688 með merku titilblaði á baðum hliðum á því
sjast tvær máttsúlur eður ondvegissúlur á því utan verðu
er lítið kort af íslandi **túle*(undir)*(yfir) tuhule firir vestan ísland
sjést mindaður sjá(l)fur guðin hler eður ægir með loðna skinn
húfu á hofði ** og með 3 fork í hendi hja honum sindir *teikning af loðhúfu*
1 hvalur og *1*(innsk) selur austan að íslandi sigla 5 *skip*(yfir) knerrir
þar ser maður þann gamla reiða og þá gömlu siglíng
gamli hler bregður á loft sínum þrífork og oskar skipa
mönnum vel komnum til landsins
firir neðan sjást 2 englamindir og 2 ferirnd(sic) hrúts
höfuð, þettað táknar (í)slands bigging
her um bil sama titilblað er firir olafssogu friggf?*:
aug aftur standandi með nakið sverð í hendi í liðabrinju, og með
hjálm á höfði, og lorgu?* skjöld á hlið, her i eru stórir stafir
kristnisaga 1688 efst eingill sem breiðir út vængina
til beggja hliða 2 mattsúlur, neðst englar með bumbu sem
fir er líst, mind olafs trigfasonar, situr í hásæti *ondvegissulur*(innsk) með koronu
ríkiss epli, veldissprota og hermerki hann er i feld, og liða
brynju hjá honum liggur törgu?* skjöldur oxi sverð merki bogi *orvar*(innsk)
og luktur hjálmur og noregsmerki, grænlandsaga 1688
eiríkur rauði standandi stiður sig við fjaðurspjót með sverð
við hlið og törgu skjöld með hjalm a höfði frambeigðan með því
forna íslenska lægi og brin hettur um herðar og háls
hann er í liðabrinju firir aftan fi(r)stu blaðsíðuna eru
eingill í lopti þar aptan við er (r)ostungur sem grænlands
einkénni

bls. 74

ATH þetta er stök bls og minni en hinar
ATH texti mjög ógreinilegur og mikið búið að krota yfir
ýmis skrifað með penna eða blýant

12.1

rong ómild hond hefir
fjallað um það og sannast er?*
maltækið skjaldm baitast?*
her er nú ekki orðið um
auðugan garð að gresja
alltaf minkar þegar af er tekið er
ekert sett í staðin
þeir horfa á mindir eins og drepmeidd?*
hreppakerlnigarnar(sic) sem stendur undir
pjönkum?* og gitulur smá samm?* á skátt?*
legaaugunum uppa stjakan og
og(sic) snorkar við seint og aumkunar
lega
eg vil ekki atirða þá
því mig skortu hvert sem
er orð *samboðin*(innsk) þess kins að
ferð og hugsunarhætti
það er best að láta eldin
sækja þa eins og Flosi
gamli sagði, enn er dagur ei
að kveldi þá kann að
vera að þeim svíði
þegar þeir ann þess að géta
sannað nokkuð verða að þola að
þeir hafi frá alda odli verið skræl
ingjar er ekkert hafi kunnað

bls. 75

ATH þetta er stök bls og minni en hinar
ATH texti mjög ógreinilegur og mikið búið að krota yfir
ýmis skrifað með penna eða blýant

12.2
streingleikar og hljúðfæri
biskupasögur bl 109 294
saungur 168
____________________________________________________

ATH hér fyrir neðan eru ritaðar ýmsar glósur með blýanti
en búið að strika yfir það flest

bls. 76

1750
þegar hér er komið sögunni, eru menn *nær því*(innsk) alveg hættir að draga mindir
á bækur en þær fávu sem men sjá eru optast, beinlínis gérðar
eptir gömlum mindum á skinnbókum, en þær mindir er men
géra þá af sjálfsdáðum meiga heita beinlínis skripi, hjá því
sem aður hafði verið, men hafa í A.M. safninu eitt handrit
sem skrifað er 1680 á því eru mindaðir margir af ásum í
þeim búning er þá tíðkaðist, og meiga þessar ljótu mindir miklu
fremur heita búníngsmindir eða mindir úr daglega lífinu en
goðamindir, en þó þessar mindir séu ljótar meigum við vera
glaðir að þær eru til, því þær sina mönnum margt í
búníng þeirrar aldar er men annars gjætu ekki með vissu
vitað hvernig hefði verið, sú mind af valhöll sem þar er
sind má og heita merkileg því hún sinir að höfundur þessarar
bókar hefir þekkt stafabiggingarnar sem þá vóru til miklar
leifar af hér á landi, en sem nú eru allar alveg eiðilagðar. sigriði dóttur síra þorst
og er því þessi mend(sic) meðal annars einskonar sönnun firir því Ilugasonar á völlum í
að þesskonar biggingar hafi verið hér á landi. (s)varfaðardal,
Sera hja(l)ti **þorsteinsson fæddur 1660-65*(yfir)*(innsk) Vatnsfirði er talin málari en ekki er mér
mer(sic) kunnugt hvað hann hefir gért Daði Nielsson
sagði mér að hann hafi málað mind síra Eyolfs á völlum
í svarfaðardal sem þar hángir en í kirkjunni.
líka sagði hann að hann hefði gért upprunalega mind
þá af Ara magnússyni sem er framan á öllum útgáfum
Arna Magnússonar nefndarinnar, eg gét ekki reingt
þessa sögu Daða *þög*(yfir) þo eg viti ekki ástæður firir henni
því hann var mjög fjölfróður maður.
Egert Olafsson var vel að sér í uppdráttarlist, og má
han ef til vill hafa hæðsta sess af 18 aldar mönnum
eins i því og öðru, 1752 **(innsk) drog hann á pappír *mind íslands*(yfir) *við jarðarför lóvisu dana
eg kann*n*(sic)a island i, konulíki *sitjandi á steini*(innsk) og á íslenskum *sorgar*(innsk)búning, þar eru drottningar*(innsk)
landvættir íslan(d)s að kveikja sorgarblis sín í heklu, til minn
ingar um þá framliðnu drottningu, og margt fleira skaldlegt. Egg. kv. bl 107
1766 mindaði hann aðra mind af íslandi *til mín?**(yfir) hvar hann lætur
ísland í konulíki sirgja Friðrik konúng 5 og hylla kristján
konúng 7*da*(upp) su mind var framan við friðriksdrápu, hún
var síðan stúngin i kopar og er hún til en Eggert mun og
hafa sjálfur hafa dregið flestar þær mindir sem eru í hans fór first utan 1746
ferðabók, sem meiga fl(e)star he(i)ta ágætlega *vel*(innsk) gerðar og að
öllu leiti vel nákvæmar, ver eigum ekki litið slíkum manni
að þakka er hefir sint oss svo vel marga hluti í náttúrunni
og eins búnínga, siðu, og alskonar amboð þeirrar aldar
er ver hefðum annars ekki gétað þekt, til hlítar, hann drukn(a)ði *30 maji*(innsk) 1768

bls. 77

þar næst vil eg telja Olaf Olafsson hann var sonur
Olafs bónda Jonssonar á frostastöðum í Skagafyrði
hann mist(i) foreldra sína úngur, og fór suður til viðeyar
og var hjá olafi stiptamtmanni síðann sigldi hann og
hefir líklega lært *eitthvað*(innsk) að mála itra, ekki er oss vel kunnugt
hvað hann hefir málað, enda mun það valla hafa verið mikið
179(sic) malaði hann gagnsæra(sic) mind (transparent) mikla með
morgum mindum, til að votta Friðreki konungefni gleði
íslands og var á bruðkaupsdegi hans 190(sic) enn eigin
af Islendingum í Danmorku hafði haldið uppi svörum
af landsins hendi. mindonum er líst í ritum en Islendska
lærdómslistafelags 11*ti*(upp) B bls. 308-311. kvæði Jóns
þorlakssonar II B bl 352 hann hefir dregið margar af
þeim mindum sem eru í þeim gömlu ritum hins islendska
lærdómslistafelags, han hefir og dregið grafskript
í líking af minisvarda(sic) eptir konferensráð Jon Eyríksson
sem var grafin í eir og er víða til einn í dag hún er
allsnotur Olafur var lector og leiknimeistari?
á kóngsberg í Norvegi og þar do hann.
því næst viljum ver telja Jón málara hallgríms
son er bjó á Lóni í Skagafirði seint á 18 öld.
lítið er oss kunnugt hvað hann hefir gért
han málaði mest altaristöblur skápa og kistla
hann hefir það eg veit málað altaris töblurnar
á Rip?* og hofstöðum í Skagafirði, og altaristoblu
á Grenjaðarstað þær eru allar með kvældmáltíðinni(sic)
*og altaris töbluna á Miklabæ hann hefir og malað ímislegt i holakirkju t.d.
í blönduhlíð.*(innsk) allar digðirnar i stúkonum, **(innsk) hann hefir og
að nokkru leiti málað mind sigurðar biskups
stephánssonar sem er í hólakirkju eptir því
sem björn Illugason *á hofs(t)oðum*(innsk) sagði mér er þá var vinnu
maður á hólum, allar hans mindir eru stirðar, en þá
sest af þeim að hann hefir nokkuð lært, er han
var í kaupmannahöfn, hann liggur grafinn i
Hofstaðakirkjugarði firir austan kórin og er
leiðisfjöl á leiði hans með dráttkveðinni vísu
því nest(sic) er að *Sæmund l*(yfir) telja Sæmund Magn
ússon hálm *fle*(yfir) han lærði a(ð) teikna i kaupmanna
höfn, og hafa mindast *þ*(yfir) meðal almennings nær því
ifirnátturlegar sögur um hans iþrótt þar, *og annar*(yfir)
*staðar*(yfir), Sæmundur var altaf fátækur, og

bls. 78

og nokkuð servitur og drog óptast sinar mindir
með rauðkrít sem margir fleiri gérði í þá daga,
og er það stor ópríði á hans mindum, á hans mindum sést
að hann hefir nokkuð lært og að hann hefir nokkuð
gétað nað svip ú einkénnilegum *al*(yfir) andlitum, þá eru
flestar hans mindir auðsjáanlega ónákvæmar, og sam
svara ser opt illa sú besta og vandaðasta mind er
eg hefi seð eptir hann er mind Arna biskups þorarins
sonar i hólakirkju hún er gerð með svörtum lit
sæmundur hefir dregið margar mindir í rit hins isl.
lærdómslistafélags og eins mindirnar sem eru í ferða
bókum þeirra Mórs, og Olafiusar,
það er auðvitað hér hafa verið fleiri málarar en eg
gét talið að minsta kosti veit til þeirra þó eg géti ekki
neitt sagt um þá að svo stöddu nú er komið framan á
þann tíma er vér þekkjum allir. og læt eg her við lenda
að svo stöddu

bls. 79

AUÐ SÍÐA

bls. 80

AUÐ SÍÐA

bls. 81

AUÐ SÍÐA

bls. 82

AUÐ SÍÐA

bls. 83

AUÐ SÍÐA

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir: XXX
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: XXX
• Dagsetning: XXX

---

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />