Ritgerð (SG05-13) Um forna Reykjavíkur bæ

• Handrit: SG-05-13 Um forna Reykjavíkur bæ
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni: Texti um staðsetningu á bæ Ingólfs Arnarssonar með lýsingum frá samtímamönnum Sigurðar Guðmundssonar.
• Nöfn tilgreind: Skúli Magnússon, Þórsteinn pólítí, Ingigerður Zoega, Guðrún Grímsdóttir, Grímur faðir Guðrúnar, Sigurður á Skúmstöðum, Sigurður Vigfússon gullsmiður, kona Sigurðar Vigfússonar, Helgi Snikkari, Frú Thorsteinsen, Ingólfur Arnarsson, Bjarni amtmaður Thorsteinssen, Benidict Gröndal, Hólmfríður þorvaldsdóttir, Eggert Sigfússon Eyrarbakka, Soffía Ficher, Símon faðir Sesselju kona Alexiusar pólítí, Kriger Stiptamtmaður, Sigurður slæpingur, Guðbjörg Jóhansdóttir vinnukona á Meðalfelli, Jón Guðmundsson málaflutningsmaður í Reykjavík, Ragneiður Einarsdóttir, Þorvaldur Seffensen factor í Reykjavík, Hannes Erlinsson á Melnum og [??Noð]. I. Ficher, Hákonsen, Gísli Magnússon, Ragneiður Einarsdóttir, Þorvaldur Steffensen factor í Reykjavík.

---

Um forna Reykjavíkur bæ

• Texti:

bls. 1

Sarpur: Menningarsögulegt gagnasafn – © Rekstrarfélag Sarps.

[framhlið]

Um forna Reykjavíkur bæ.

1749 setti Skúli Magnússon verksmiðjur í Reykjavík (eptir árbókunum)
brunnhúsa brunnur sem nú er kallaður hét áðûr holakotslind.
Þorsteinn pólítí gróf first brûnnin og hlóð hann upp og tók
hús hans nafn af brunninum. hann sagði og að neðann til
við Grjóta hefði verið stór grjót garður er náði niður undir
sjó vestann til við sjó búð. (og^x aptur frá grjóta ofan að [1]
Steinsl Steinsenshusi var annar grjótgarður.) (það var sögn
að sá fyrnefndi garður hefði verið Reykjavíkur tún
garður? enn um þann fyrri^síðari víta menn ekkert) þettað
sagði mer þorsteinn sal pólití. 1862-3.
Ríkur á Seli ríkur í vík [2]
ríkur í Stuðla koti = stöðla [3]aðrir Skalholtskoti
leggur reykinn altum kring [4]aðrir ríkur vikin altum kring
upp að skál holtskoti
vindurinn hefir verið á vestann eða utnorðann og sýnir
það að Reykjavikur bær hefir að líkind um staðið fyrir
vestann austur völl eptir því sem bæa röðinn er hér talinn
upp og eptir reykjar stöðunni
í Skálholtskoti skal hann Jón minn deyja
rísa upp í Reykja vík
raun mun verða á því slík
báðar þessar vísur eru sagðar frá samatíma
þettað sagði mér Ingigerður Zoega ogað það væru gamlar vísur.
Guðrún Gríms dóttir teingda móðir Sigurðar á Skúmstöðum
á að hafa sagt eptir föður sínum að Ingolfur hafi átt að
hafa búið austann bæjar (eg hefi og heirt fleiri lausar
sagnir um það) sama kona sagði og að ekki hefðu verið
nema Hliðarhús og Götuhús í Reykjavík þegar hún
mundi fyrst eptir. sögn Sigurðar vigfússonar gullsmiðls og kanu hans
óvist er af hvörju þing holt inu taka nafn enn sjálfsagt
af ein hvörju fornu þíngi eða leið. lík legast ^þó| af sislu þing húsi því þar sem nú er hús frú [5]
í þeim gamla kirkju garði stóð hingamla Reykjavikur krikja Bjarni
amtmaður Thorsteinsen sagði mér að hann mindi eptir henni

[*ATH! á hægri spássíu hefur Sigurður gert athugasemdir sem eru númeraðar hér en ekki í frumtextanum. Sigurður notar yfirleitt
innsetningarmerki:]
[1] x um þann garð
sagði þorsteinn
mér ekkert heldr
ein hvör annar
[2] kaupstaðurin
i Orfyris ey
kallaður Holmen
af for mönnum
ferðabók
Eggerts Ólafss.
[3]aðrir Skalholtskoti [athugasemdir 3-4 virðast vera athugasemdir um útleggingar á vísunum.]
[4]aðrir ríkur vikin altum kring
[5]Thorsteinsen i þíngholt.
var tóptar brot eða girð-
ing sem Helgi snikkari sá
og sagði mér að holtinu
hefðu átt að vera kénd við

bls. 2

Sarpur: Menningarsögulegt gagnasafn – © Rekstrarfélag Sarps.

[vinstri opna]

[1]enn bærinn hefir að öll um líkindum staðið þar sem nú stendur
frú Thorsteinsens hús áður stóð þar hús Beni dicts Gröndals
sem kallað var skálinn. samann ber sögu Hólmfríðar þorvalds
dóttur í Reykjavík sem heirði þegar hún var ung þettað sama
[2]hús kallað skálann það var þá torf bær ^∫ þar hefir líklega
til forna staðið hinn forni skáli eða eldhús sem landnáma
talarum að önd vegissúlur Ingólfs hafi staðiði og sem Ingólfur
mun uppruna lega hafa bikt, og þessvegna hefir Benidikt
gröndal helst valið sér þar bústað.
Ingólfsraust eða hvof á að hafa eptir ^algéngrialmennri sögu
staðið fyrir neðann Brekkubæ þar sem nú stendur
Kristjáns hús þar er af náttúrunni einskonar berg kriki
er minda ast af stórum stein um er liggja í hálfhring kríngum
húsið eða ofann til við það og þar ^líkabirjar aðal brekkann
þar fyrir neðann er sú gamla aðal lending Reykvíkínga ^grafinn og er
mjög senni legt að Ingölfur hafi þar sett upp skip sitt því
þar er einnig lægstur malar kampurinn, þettað gérir mjög
senni legt að ingólfs bær hafi staðið þar sem eg hefi áður sagt
því naust standa vana legast rétt fyrir neðann bæi ef því verður
komið við þettað stirkist og af því sem sagt er að hjá Hakonar
[3]bæ ∫ hafi veirð stór steinn með (hringi) eða gati fyrir hring
sem sagt er að hafi verið skipsfestar steinn Ingólfs sögu
móður Eggerts Sigfússonar a Eyrarbakka.
Sistir hennar Soffía Ficher hefir sagt mér að bakvið Arabæ hafi
verið stór steinn sem ekki 24 menn gátu feðmt yfir það var og
trú að huldu fólk biggi í steininum sem synir að hann hefir
verið stór, ofaní steínin var klauf ^{eða gat} hann átti að hafa verið
kallaður Ingólfssteinn hann var spreingdur fyrir 1820
af manni sem Símon hét, faðir sesselju konu Alexius ar pólítí ∫∫[4]
Hún sagði og eins og áður er gétið um að það hafi verið
gömul sögn aðIngólfur hafi búið á Arnarhól, og að þar
undir bænum hafi átt að hafa verið grafinn her klæði
Ingólfs, undir stórri hellu og miklir aðrir fjár munir
og þess vegna tóku menn sigtil þegar Kriger var stipt
[5]amtmaður? ∫ og grófu í Arnarhól ofann verðann,

[*ATH spássíutexti birtist á vinstri spássíu í eftirfarandi röð á sama stað og númerin eru í textanum hér að ofan:]
[1]annar stað ar hefir aldrey
kirkju garðurinn staðið
því annars hefðu sest þess
ein hver merki ogmá
af því á kvarða stöðu
bæjarins
[2]∫ samanbr. sögu Ingi
gérðar Zöega sem
segir og að skálinn
sem bærinn fékknafn
af hafi staðið þar frá
gamallri tíð.
[3]∫ eða fyrir norðan
hann hér um bil
þar sem Robbs hús
nú stendur (því hann
var i spreingdur þá
það var bikt.)
[4]∫∫ þettað er sami
steinninn.
[5]og feingu peiin
ga stirk hjá
honum

bls. 3

Sarpur: Menningarsögulegt gagnasafn – © Rekstrarfélag Sarps.

[hægri opna]
sá hét Sigurður slæpingur er gróf og er sagt
að hann hafi komist ofaná hellu og verð þar að
hætta við svo búið
Um 1800 var grjót garður ∫^{sem var} hlaðinn niðrundir Sjó alt
frá læknum og vestur að Tærgesens húsi sem nú er kallað
(það hús var fyrst flutt úr hólminum í land sem verslunar
hús) þessi garður var upprunalega hafður sem til að
verjá túnið eða austurvöll, enn gatann lá frá tröðinni
þar fyrir neðann og suður á mela (sögn Helga snikkara
í Reykjavík 1864-5.
Vinnûkona á Meðal felli er hét Guðbjörg Jjohansdóttir
og sem dó um 80 ára gömul, var í hólminum þegar
kaupstaðurinn var þar hún sagði að fjósið frá Reykjavík
hefði verið þar sem dómkirkjann er nú samann ber
sögu málafluttningsmans Jóns Guðmundssonar í Reykjavík
hann hefir sagt mér að þar sem kirkjann nú er hafi fundist
flórhellur eða leifar af gömlu fjósi (sjálsagt)^líklega frá þeim
gamla Reykjavíkurbæ
Guðbjörg sagði ogað Reykja vikur bær hefði staðið
þar sem gamli klúppurinn er nú hjá Brúnsbæ^{= húsi Gísla Magnússonar} þettað
sagði hún Ragneiði Einarsdóttur konu þorvaldar Seffens
sens factors í Reykjavík.
enn ekki geteg fallist a að bærinn hafi getað staðið hér ∫^[1] á
þessu svæði hefir aldrey verið þétt bilt og þessvegna litið
miklu minni ás tæða til að halda að menn hafi hér á nýrri
tímum um turrað yfir borði jarðarinnar nema hvað nauðsyn
legast þótti. enn öllum getur skilist að þar sem fornhöfuð
ból hafa ^alltaf staðið framá þessa tíma að þar ^hafa mindast kríngum
bæina fjaska miklar upphækkanir sem mindast af sorpi
veggja mold þegar bæirnir ^{upp ∫} eru bigðir og af ösku sem [2]
borinn er úr bæunum og mörgu fleiru, enn hja klúpnum
og þar í grend sé eg ekkert móta fyrir upphækkun ∫ [3]
maður þarf ekki annað enn að koma að Seltjarnarnesi
tilað full vissa sig um þettað, því þar er mjög mikil ^þesskyns upp
hækkun und bænum og i kringum hann, og ^afar stórir öskuhaugar,

[*ATh: eftirfarandi athugasemdir voru skrifaðar á hægri spássíu]
[1]því, þar og einkum þar
sem gamli kluppurinn
var er mjög grunt
ofan á sjáfar möl
og
[2]∫ er menn skjald
ann nenna að færa
lángt burt
[3]∫ og hún hefir ekki
verið i manna
minni

bls. 4

Sarpur: Menningarsögulegt gagnasafn – © Rekstrarfélag Sarps.

[bakhlið á örk]
enn auð seð er að bærinn hefir uppruna lega verið
bigður hér um bil á sléttri grund þessi bær er
að mestu jafngamall Reykja víkur bæ því þar hjá
bróður son Ingólfs segir landnáma. það hljóta því
að hafa verið líkar upp hækkanir kríngum Reykjavík
ur bæ er ekki géta ^hafa hvorfið af sjálfu sér og eg held
líka að menn hefðu hvorki nent eða orkað að koma
[1]öllu því burtu og það ∫ jafn vel sér í óhag, því menn
geta heldur sagt að sá staður liggi of látt heldur
[2]enn of hátt og finst mér því frá leitt að bærinn
hafi gétað staðið þar ∫∫ alt frá forn öld. eg held því
að bærinn hafi staðið þar sem skálinn var og þar fyrir ofann upp
undir Grjóta og að sá gaður sem fyr er umgetið hafi mindað einskonar
húsa garð bæarins að ofann. Þegar verið var að búa til kalgarð [???]
norðann verðum norður ur kalgarði Jóns Guðmundssonar i sömu stefnu
[3]og gras þrepið er núna í norðann verðum garðinum ∫ þá ráku
menn sigá leifar af stórri og lángri grjót girðíng úr stóru og
völdu grjóti er náði uppundir Grjóta og líka gátu men rakið
það girðinguna ofann á móts við skálann eða ofan undir það
nú svo kallaða steinsenshús. það er því ætlan mín að þessi
garður hafi verið siðri takmörkin á þeim gamla Reykjavíkur
bæjar húsagarði eða girðing sem opt var títt að hafa utan um bæi á
fyrri öldum til þess að hestar færu ekki í túnið enda sést snar
brött upp hækkun á öllu því svæði frá því fyrgreingda gras-
þrepi (þar sem garður inn lá eða liggur grafinn undir) og nær sú
upp hækkunn vestur að Hákonssensgarði, efri partinn af þeim
garði let Hákon sen riðja og spreingja því víða var í honum
stórgryti. það higg eg að muni vera þau vestari^niðri takmörk á
stæði þess forna Reykja víkurbæar. enn hlaðið mun hafa verið
frá skálanum niðrundir kirkju garð, sumir vilja sanna að bær
inn hafi verið nálegt þessu sveði af því að bær sem er suðraf
þessu svæði heitir suður bær enn það er ónít sönnun því first
hét hann Teitsbæ enn síðan suður bær eptir að bænum var skipt
[4]í sundur sögu Ingi gérðar Zoega NB þessi sögn er varla rétt
Asmundar bær hét elsti bærinn í Grjóta þorpinu sögu sömu
það nú verandi Sveinbjörn senshus hét áður skemman eptir
sögu Jóns Guðmundssonar. enn frá hvaða bæ var hún skémma
upprunalega? liklega frá Reykjavík. að öllum líkindum.

[*ATH: Eftirfarandi athugasemdir voru á vinstri spássíu:
[1]∫ því siður þegar
það var
[2]∫∫Brúnsbær var og
mjög grafinn niður
og varð að gánga 2-3
tröppur ofaní bæin
sögn Hannesar Erlinds
sonar á Melnum sem
reif þann bæog bigði
úr honum timbur
hús
[3]∫ og þar upp af,
[4]NB
Teitsbær var=
Guðjónsens pakk
hús enn suðurbær
var þar sem hann
er nú og líkaþar
sem Guðjónsens
hús nú er því
suðurbærinn var
2 bæir samfastir
sögn Hannesar Erl.
á melnum og noð.
I. Ficher

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir: „Gröndalsbær var kenndur við Benedikt Jónsson Gröndal, yfirdómara. Sneri hann frá norði ti suðurs, eða eins og brekkan. Var þetta Gröndalsbær hinn síðari, byggður um 1823, en þá var rifinn hinn gamli, torfbyggði skáli á sama stað. Bar hann nafnið Gröndalsbær, eftir að Benedikt Jónsson Gröndal eignaðist hann, en það var árið 1812, að þvi er virðist. Skálinn þekkist lítið eitt af skjölum frá 18. öld, og nákvæm lýsing finnst á honum í virðingargerð frá árinu 1812. Segir í skjali frá 1791, að hús þetta sé 28 álnir að lengd. Vitað er, að skálinn sneri eins og brekkan. Þarna stendur nú húsið Grjótagata 4." Þorkell Grímsson: „Reykvískar forleifar", Reykjavík 1100 ár: Safn til sögu Reykjavíkur, 1974 Reykjavík, bls. 54.
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 06.2012

---

Sjá einnig

Þorkell Grímsson: „Reykvískar forleifar", Reykjavík 1100 ár: Safn til sögu Reykjavíkur, 1974 Reykjavík, bls. 53-74. http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=4472688