Ritgerð (SG-05-01) Um íslenzka kúnst að fornu og nýju

• Handrit: XXX
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni:

[Inga Lára Baldvinsdóttir:] Laus blöð, sem prentaðri örk hefur verið slegið utan um. Ritgerðin er á 37 blöðum og á 7 lausum miðum. 22 x 28 cm. Framan á hana er skrifaður titillinn hér að ofan með hendi Sigurðar. Ritgerðin er sögulegt yfirlitsverk „um hagleiksverk Íslendinga á öllum öldum" eins og segir í henni. Það er: list í víðtækri merkingu frá landnámi fram á daga Sigurðar. Leitast er við að setja hlutina í sögulegt samhengi og m.a. fjallað sérstaklega um eftirtalda efnisflokka: Húsaskreytingar til forna (skildi og refla), handritalýsingar, trúðmálverk, tréstungur, glugga- málverk, tréskurð, málmsmíði og málverk.

Matthías Þórðarson hefur ritað á spássíu á nokkrum stöðum númer þeirra hluta, sem á er minnst og eru í Þjóðminjasafni.

Á einum lausum miða er efni óskylt er þar öðrum megin um handritalýsingar en hinum megin drög að leikendaskrá í leikritinu Útilegumenn ekki með hendi Sigurðar.

• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

SG 05:01 Um íslenzka kúnst að fornu og nýju, fljótlega gert til að lesa í samsæti meðal kunningja

• Texti:

FRAMAN Á PRENTUÐU ÖRKINA ER SKRIFAÐ:

um Íslenzka kúnst að fornu og nýju fljótlega gért til að lesa í samsæti *meðal*(i) kunningja.

bls. 1

*goðamindir*(u) mindasmíði og utskornar sögur goðamindir það elsta Olafssaga Tryggvasonar Njála *sagnmindir*(u) 1 hjarðarholtskálin (utskorin) (flatatungu skálin afreksverk skali Þorkels haks 2 4 flatatúnguskálin ATH hornklofi aftan við *afreksverk/viðburðir* viðburð valþjófsdalsskálin 3 5 mæliþelsskáli ir karíadíðar?* (kórmaks (sögu hjalmars um rúmstólpa þesskins) *díramindir*(u) *gumma?**(y) *gluggamindir*(y) *í kopa?* trjáum?**(y) *dreka*(y), *manna*(y), *goða*(y) *og díramindir*(y) *landvætta trú á trjanum*(undir) *usminda?* og þjóna* dyramindir & byggingam *til kirna?* þarfir*(u) III 1 krisrar mindir altaris töblur (kaga morgnet *baglur?**(y) 2 (helgramanna mindir af tönn 3 (ferða altaristöflur) á skarði til að bera á sér IV+) skírnar fontur (á holum) legsteinar minnisskjöld árbækur 3. bl 18 (steinar í hítárdalshvkju?* fer á 14 öld 1 saumaðir höklar reykjum flagamíri með mind jóns helga 2 á þíngeirum 1 frá hólum alskonar smádúkar

V *málmsmiði*(u) 3) mindir gíndar?* í málm *kvennsilfur og belti*(y) 1) *gröptur*(y) þorlakskrín, jónsbulli?*, bókasextar baglar *tranar?**(y) 2) *mindir á*(y) *kvennsilfri*(y) 16 og 17 öld *hængurskjöld?**(y) *krossum*(y) *skjaldlíf?**(y) 3) mindir á söðursveifum **14 öld*(i)*(y), mindir á soðulskjöldum, hnakknef og nakkbríkum verð á þess konar sá árbækur regdru?* *brjostgjarðir*(y) silgjur her?* erfur?* um 17 alt. laufa prjónar, *hempuskildir*(y)

skipatrjónur með dreka og mannamindum á Valþjófsstað er enn sindur skáli eða stór bigging, sem bæði er lángtum stærri og eldri en þær vanalegu?* biggingar þá er auðseð að skalanum hefir verið um breitt á seinni tímum bl. 825

bls. 2

(seinast) er fatt gert eptir 1400 nema staðir í skálholtskirkju og ólafar stofa utskurðir á viðum, stöfum, sillum, hurðum langböndum skápum, *stólum, kistum hofuð á húsúm

___________________________________________________

oddur biskuf

16 og 17 seinni alda málarar *og teiknarar*(i) er men þekkja jál?* lærddi?* minda smiður Guðmundur snikkari í Bjarnastaðahlíð í Skagafyrði

18 Jon málari á lani?* Arngrímur séra hjalti 19 sæmundur höku

bls. 3

1 1.1 *1861*(u)

opt smíðast líkneski af ljótu efni gamalt máltæki

_________________________________

a) Enn sem komið er hefi eg ekki orðið var við að neinn haf *að marki*(i) minst á hagleiksverk hinna fornu íslendínga hvorki að íllu eða góðu. en af því að *eg álít að þettað*(y) eg á til að fagrar mentir hjá hinum fornu Islendíngum hafi verið komnar nokkuð á legg, eður réttara sagt nokkuð á *hálftroppu?**(y) stig þá er eingum skildara en oss íslendíngum sjálfum *rjúfa*(innsk)*brjóta?*(y) þögnina og að bera höndur firir höfuð sóma ættjarðar vorrar eins í því sem öðrum. b) og efast ekki um að flestir þeir sem fara *fljótlega*(i) um island *nú að*(y) eins og það er nútil reyka, hvort sem það er útlendir eða innlendir, á *líta*(y) likta af því sem þeir optast sjá firir augum sér að her hafi eingar fagrar mentir verið, eg verð að firir géfa þeim þettað, en eg verð samt að segja þeim litla sögu sem hljóðar þannig. eg hefi lángann tíma haldið spurnum firir um alt land hvort nokkurstaðar sé til nokkuð gamalt vopn á íslandi, þettað hefir haft þann árangur að eg hefi feingið að vita að 1 *skemdur*(i)*spjóts*(u) *oddur*(u) er til á öllu landinu sem gétur verið að sé frá fornöld og einn *korði*(u) frá 16 öld mundi nú vera ráðlegt að á likta af þessu að aldrei hafi verið til vopn á íslandi. þegar um þesskonar málefni er að tala verða men að hugsa *um*(y) alt oðru visi. vér verðum að athuga að íslendíngar hafa leingi verið kúgaðir og átt við bagann kost að búa,

1.2 og þess vegna orðið of mikið að hugsa um mann og maga enda hafa íslendsir höfðingjar á seinni öldum predikað meir munn og maga (það verður ekki látið i akkana(sic) en skáldskap og fagrar listir. hafa þeir sagt (þettað er satt) men skulu eingan vegin undra sig ifir þótt og eg held eg verði eins sálu holpin men sjái litið af snilliverkum á islandi nú án þess segja (þeir það efast eymu?*) á dögum, því first og fremst heira þau nær því eingöngu til þeim firri öldum, þar að auki vor þau *optast*(i) *innlimir*(u), eður *inventorium*(u) kirkna og skála, sem optast voru úr tér?* en þegar aldrei hefir þesskonar eins eyðilagt einsog skálarnir vóru færðir saman, eður kirkjurnar þegar kirkjur og staðir hefir verið bigtupp bigðar upp varð þettað að vikja úr sinu *upprunalega*(i) sæti, og varð því þá opt og tíðum aldrei upp nessnur?* nem vér þekkjum allir ómenskuna sem figldi a eptir svarta dauða, vér þekkum nóg hvað Danir (i)*og kirkjubændur* nupluðu hér um siða skiptin vér þekkum of vel eg vil ekki segja að prestar **hafi mátt stela hvað hin Gistlegu ifirvöld hafa verið eins miklu og þeir hafa viljað frá kirkjun pössunarsöm með inventorium kirknanna og staðu um en það er vist að það liggur nærri á seinni öldum, og hvað prestarnir hafa verið og trassaskapurin hefir verið óhindraður vitrir, og hvað tilfinning þeir hafa haft firir að mestu fornmenjum og fogrum listum er þeir hafa bigt upp kirkjurnar *að níu*(i) (hún skálholtskirkja sinir það) ekki hafa landsdrotnar verið betri. vér munum nú fara að komast að þeirri raun, að hér hafi mörg ómild hönd inn um fjallað, en alltaf minkar þegar af er tekið og sannast hér hið fornkveðna: skjaldann(sic) bauta steinar standa brautu nær nemað reisi niður af nið. eg vona nú að allir þekki svo sögu landsin(s) að þeir undrast ekki ifir þótt her sé ekki orðið um auðugan garð að gresja framar i þessu en öðru.

bls. 4

c) tökum nú til aðal efnissins þegar men 1.3 tala um hagleiksverk íslendíng að forna og níu, meiga men ekki géra sér hugmind um það eins og hagleiksverk *forn*(i) grikkja heldur verðum vér að hugsa oss það eins og kaldan *halfan?**(i) kvöldgeisla á móti þeirri björtu nú dægur sól, þeirrar forngrísku fegurðar, er *?**(y) lisir en öllum heiminum en þessi halli geisli sem til vor hefur komið eg efast ekki um að hin forna *málara*(i) þrótt og mindasmiði forn*grísk?**(y)u Islendinga se upprunn einn þáttur af hinni for*gnesku*(i)*nu*(y) íþrótt, komin til vor frá Grikklandi, og oxin asin?* gegnum kákasus og Russland, eptir því sem eg hefi meir *og meir*(i) rannsakað búninga, biggíngar, *skip*(i) og vopn, og siðu fornmanna þá kemst eg meir og meir að þessari niðurstöðu, *að það sé *alt*(i) meir Grískt en Rómverst að*(i) líkingin er svo mikil og áþreifanleg að *uppruna*(i-frh) hún gétur ekki komið af sjálfri sér, sama vottar og málið, eg ættu því að halda mér til þess að vor mentum sé komin þar að austan gégnum Rússland en ekki sestrimegin?* því alt bendir á að mönnum hafi orðið sú leið kunn laugnu seinna. d) Eg verð strax að géra mer vara við að sú Norræna og Islendska íþrótt nær lítið sem ekkert, út firir *skálana*(u), *hofin*(u) og *kirkjurnar*(u) *heldur*(y) eg verð því að leifa mér **(i) að leiða lesaran *nær því eingöngu*(i) innan um þær fornu stórbiggíngar á meðan hann hefir þolinmæðði(sic) til að filgja mér. áður en eg birja á málverkunum verð eg að géra lesaranum kunnugt hvernig helstu viðirnir lágu í þeim fornu skálum þegar men tala um forna skála meiga men ekki géra sér hugmind um þá eins og kofa sem nú tíðkast á íslandi, heldur verða men að hugsa ser einskonar hallir frá 14 til ifir 30 álna breiðar og frá 30 til 105 álna lángar og 15 til 16 álna háar þettað sanna sögurnar. kringum alla skálana voru *útbrot*(u) er kolluðust *skot*(u) *þar vár*(y) í þeim vóru rekkjurnar þar firir framan rekkjurnar eður nær miðju hússins vóru reistar upp storar *og digrrar(sic)*(i) *súlur*(u) eður *stafir*(u) altí kring í *eður *staðlægjur?**(u)*(i) húsinu. 8-10 álna háar þar uppa laga stórtre er hétu *sillur*(y) *eður*(y) *brúnasar?**(u)

bls. 5

1.4 í milli þessara stooða(sic) herum bil 3-4 álnir firir ofan gólfið hafa hlotið að ver þverbjálkar er náðu kríngum alt húsið *og vóru þeir*(sic), bæði til að stiðja þessa miklu viðu og eínnin til að heingja á þá veggjatjöldin vopn manna og skildir héngu í röð altum kríng húsið utan á tjöldonum og á þeim sömu nöglum sem tjöldin hengu á, það er alkunnugt að skildirnir voru *einnin*(i) þær nauð sinlegustu hlífar fornmanna og þessvegna urðu þeir að festa þá hver upp ifir sínu sæti að þeir væru vissir um hvar þeir væru og gætu þannig var skreittur með skjöldum fljótlega gripið til þeirra ef til þurti að taka * skálin á Sauðafelli 1229 en þess verður að gæta að jafnframt og skildirn(ir) vóru hlíf, urðu þeir smásaman að aðalskrati(sic) hallana. lígt og málverk eru hjá oss nú a dögum skraut í stofum, skrautskildir máttu líka með fullum reitti heita málverk, því á þá vor *dregið*(y) dregnir alskonar viðburðir *og afreksverk*(i) er skeðu og skeð höfðu bæði meðal guða og manna, bæði að fornu og nyu, þannig þannig(sic) géta men ímindað sér að opt hafi verið í skálum og höllum tvísettar raðir af skjöldum, önnur röðin til skarts en neðri röðin skildir er men höfðu sem hlifar, því sögurnar votta að skild irnir vóru opt *að mestu leiti*(i) *einungis*(y) til skarts einsog mál verk nú á dögum, og þesskonar skildir hafa það átt að ver sem priddu höll Nero?* jarls sem segir í sögu Gautrekskonungskaps a *þær*(y) öll höll jarls *enn er Gjafa Refur hafði var búin með skjöldum svó at hver tók gefið honum uxan segir *sagan*(innsk) svo frá annann * jarl tók einn skjöld, sá var allur lagður með gulli, þann gaf hann Ref, ok er jarl gekk til dagdrykkju, horfði han í hliðið, þar sem skjöldrin hafði hángit, hann kvað þá vísu skein húm skrautlegi raunar skjöldr hékk áðr á tjöldum oss varð *eða*(y) opt af þessu ángr mest, er ekki lít þángat; skarð er at skapligt orðit skjótt mun ek snauður at auði, ef braut með gjöf gatar grandlaust berarandir?*. jarl let *ber*(y) snúa hásæti sínu svó *svó*(y) fékk honum mikils, at skjöldrin var brautu„

bls. 6

*siað*(y) síðann gaf gafarefur jarli aptur 2 skjöldin, jarl mæti(sic): géfðu allra drengja heilastur, því at þat er mikil frið í *höll*(y) höll minni at hafa hann aptur í þann stað, sem hann hékk öður„ þettað er meðal annars vottur um hvaða mætur fornmen höfðu á þesskonar skjöldum, enda er þar af sprottið máltækið „nú er skarð fyrir skildi„ er men segja þá er men hafa mist mikils. þarnæst er að géta um hvað mindað var á *og hvernig þeim var háttað*(i) þess konar skildi, **(i) í Snorra Eddu bl 87 segir svo. á fornum skjöldum var titt að skrifa (= mála) rönd, þá er baugurnar kallaðr, og eru við þann baug skildir kéndir„ flest bendir á að þessir skildir hafi *optast*(i) verið krínglöttir í forneskju sem her segir, og hafa viðburðirnir er vóru skrifaðir á þá eður málaðir, verið hringin í kring á þeim *hafi verið kringlóttir að þeir*(i) það er *þessu*(y) *því*(i) til stirkingar að skildirnir **(i) er kendir Bragi skáld kallar „skjöldin við sól og túngl t.d. rauður máni, og sálin hildar hjól, en baugin nöf er kölluð himin torgu?*, en torgu er skjaldartegund hjólsins„ það er öllum kunnug að hofðingi nokkur að nafni þorleifr svo er enn kveðið „baugr er á gaf þjóðólfi hvinverska?* skjöld einn steindann, mikla beru sömstr?*, en á boga orvar?*„ gersemi, á þann skjöld voru dregnar með litum *bandi*(u) erog skjaldar kenning er ýmsar goðasögur, þjóð álfur frá hvini var Norræn rettur eitt nafn á *skildinum*(y) maður, ástvinur og skáld haralds konúng(s) harfagra skjaldar röndinn snorra edda bl 116. en þorleifur sá sem her er um gétið er að öllum líki ndum þorleifur hinn spaki, sem var uppi á dögum Hálfdánar svarta og haraldar hárfagra, og ráð gjafi beggja þeirra til þakklætis og minningar um þennan *merka*(i) skjöld *skjöld*(y) orti þjóðólfur *um han*(y) kvæði er hann kallaði haustlaung, það er einskonar skáldleg lísing af mindum þeim er málaðar vóru á skjöldin, og segir *hann*(i) í upphafi kveðiss(sic) ins, „Með hverju á eg að launa skjöld þann, er höfðingin þorleifur gaf mér?" **(i) hann segist *enn fremur*(y) *lesningin byrjar á því*(i) sja á *þeim fagra skildi*(y) því fagurgjorfa yfir borði skjaldarins ferðalag 3 ása sem vóru þeir *óðin*(u) *loki*(u) og *kænir*(u). málverkið birjaði því á því að *þessir*(i) æsir sáust vera að sjóða einn uxa, en þjassi jötun sat þar ifir í arnar líki á einu tre, og seildist ofaní pottin hjá þeim eptir 2 lærum uxans og báðum bógunum, þessu varð loki reiður og þreif upp stöng og sló á milli *herða*(u) erninum, enn örnin bregður við hart og fligur upp (þettað mun hafa verið firsti hluti málverksins)

bls. 7

2.2 en er örning flaug upp varð loki fastur við stángar endan en staungin föst við skokh?* arnarinnar flaug örninn lánga leið með loka áður enn han beiddi sér griða og fékk han grið með þeim kosti að hann færði þjassa jötni Iðunni með epli sín þettað hefur líklega ver iðunnar kabli málverksins en 3 falkurin* mun hafa sint þegar loki teigði iðunn útá skóg, og þjassi jötun kom þar i arnarnham og flaug burt með hana, 4 kafli málverksins hefir *líklega*(i) sínt æsi á þingi er þeir raðguðust um h vernig þeir ættu aptur að ná Yuðnni 5 þegar loki sótti iðunni og fló i valsham en frá iðunni i hnoturlíki og bar hana í *klaðum*(y) klóm sér. en þjassi eltir hann í arnar líki 6 þegar æsir sækja að þjassa með elaldi?* og vopnum og brenna hann firir innan us?* grindur þettað var *fáð*(u) = malað á minn skjöld„ segir þjóðölfur eg þág lítum fágaðan = príddan skjöld af þorleifi sá anar af *aðal*(i) viðburðum, sem *sast*(y) saust mindaðir á þessum skildi var einnig þar og hrúngnirs á grjótona gorðum þar sast akandi i kérru sinni í ás moði?* segir skaldið *þakin*(y) *í*(i) brennandi eldshring himingjorð skalf er hafrarnir drogu reiðina

2 *víg*(y) einvígi þors og hrúngnirs fall hrungnirs hrúngnir særir þor í hofuðið með hein sinni að endingu segir skáldið „eg sé gjörla mindir þessar á skildinum

bls. 8

þjöðúlfur kénnir altaf þennan skjöld 2.3 við baug og bendir það á að skjöldurinn hafi verið kringlöttur og að þessi viðburðar röð hafi verið dregin á han alt um kríng á röndina, og hefir því verið skipt í marga smá flokka, en 2 aðal sögumindir sem her á undan er sagt, valla gétur vantað mikið af kvæðinu, því þettað efni er eg hefi nú um gétið, finst mér vera ærið ifir grips mikið og valla hægt að koma meiru á einan skjöld, enda þótt mindirnar hefðu verið mjög smá gjörfar og skjöldurin stór sögurnar geta víða um þesskonar skildi Snorra Edda bl 90, 88, 78, er auðseð að Bragi gamli hefir att þesskonar skjöld og skilst mér að Ragnar loðbrók hafi gefið honum hana, og að *hann*(i) hafi að launum ort heiðursdrapu um Ragnar og skjöldin 1) á þann skjöld var mindað er þeir *hamðir*(u) og sörli brutust inní höll Jormunrekks konúngs um nátt og huggu af honum höndur og fætur til hefndar eptir svanhildi sistur sína, það er málað á skjöldin„ segir skáldið, og hefir það verið viðburður sér, 2) *sá*(i) anar atburður sem sindur hefur verið á skildinum var það er Jormunrekur vaknaði við vondan draum, og bað men sína vakna og sækja að þeim með vopnum en þeir hamdir og sörli börðust vel og voru að liktum barðir í hel með grjóti, skaldi segir að han sjái fall þessar manna á fogri ifirborði skjaldarins „og fjölda sagna„ 3 viðburður sem sindur var á þessum skildi var 1) þar er sínt þegar heðin bar hildi 2) haðninga vig eður bardagi högna og héðins hognadóttur nauðuga og harmþúnga og hildur að vekja upp þá dauðu sem fallið hofðu til skipa sinna þá lising endar skaldið með því „þaug víg má *sjá*(yfir) þekkja á skildinum„ og fjölda sagna ver sjáum af þessu að her eru 2 aðal viðburðir málaðir á þennan skjöld, og hverjum viðburði aptur skipt í 2 parta, það lítur út að fleira hafi verið mindað á þennan skjöld, en ólíklegt han kallar og skjöldin „hildar hjól þikir mer að þeir hafi komið morgum fleiri sög en baugin nöf (=rond) hjálsins. um á einn skjöld, þessi skjöldur hefir *að líkindum*(i) verið kringl Snorr Eda höfu 1852 bls 329 II. óttur því hann er kéndur við mána, Ji?* með merktri kringlóttri rönd því er röng skiptin á skildinum hjá Gísla.

bls. 9

2.4 að þess háttar skildir hafa verið til á íslandi vottar egilssaga skallagrimssonar kap 82 þar segir að Einar skáld skálaglamur gaf Eigli skjöld er var „hin mesta gérsemi hann var skrifaður fornsögum, en alt milli skriptanna vóru lagðar yfir spengr af gulli, ok settr steinum„ *skja*(y) það lítur út að þessi skjöldur hafi ekki verið kringlóttr heldur þríhirndur „og gullspángir afram han þveran, *er vagn 12 arna?* gulli 24 lóð*(i) og þar á milli málaðir sögu viðburðir fornir enn ekki sést hvaða það hefir verið því það *lof*(i) kvæði er nu tapað er Egill orti um skjöldin nemað upp hafið og græðir maður ekkert á því, hakon hlaðajarl hafði géfið Einar þennan skjöld að kvæðislaunum og géta men því ei talið hann með íslendskum verknaði í Egilssögu kap 23 er gétið þesskins skjöld er þorsteinn þóruson sendi Agli sagann segir að þ*a*(i)ð var ágætur gripur eptir um veturin orti egill drápu um *skjöldin*(y) skjuldar gjöfinana, *drápan*(i) er kölluð er berudrápa „ hún er öll töpuð nemað upphafið og er ekkert að græða á því þessi skjöldur var heldur ekki íslendskur því þorsteinn þoruson sisturson Arinbjarnar hersis var norrænn og sendi hann nu?* skjöldin frá Nogvegi(sic) en þettað alítum vér einga sönnun firir því, að íslendíngar hafi ekki opt haft þesskonar skildi, eður að þeir hafi ekki kunnað að mála þá hvors vegna skildu þeir ekki hafa eins gétað málað sögumindir á skildi eins og á hús, í egilssögu kap 32 segir *að*(y) Einar skála glamur í vísu „*sækjum*(y) *skipum*(innsk) borð nain borðu Sigvaldu baugskjöldum„ þettað sínir að einar hafði bung*skjöld*(u) eður skjöld með máluð baugi líkan *skjöldum*(i) þeim sem eg gat um á undan hafði þau þá ekki en feingið skjöld þann er hann gaf Agli og áður er um gétið

bls. 10

mér þikir því mikil líkindi til að Islendingar 2.5 hafi ekki einúngis opt átt þesskonar skildi, heldur að þeir hafi einnin opt málað þá eins og margt annað, þó sögurnar géti ekki um það. það er athugavert hvað mikla virðing men báru firir þesskonar skjöldum bæði á íslandi og í Norvegi menn ortu lofkvæði um þá eins og konúnga, hver sem higgr vandlega að þeim háa og veglega *og serstaka*(i) anda sem er í þessum skjalda kvæðum, *sem ort eru úta þessum skjoldum*(i) hann mun helst hugsa her hefir skáldskapur og *fagrar*(i) mindir stutt hvað annað, því skildu Skripinn *í þettað eina skipti*(i) géta af sér þá mestu fegurð andans í sinni tegund, það væri mitt, eg firir mitt leiti er af þessu alveg viss um að mart hefir verið fagurt við þessar mindir og það meira en flestir halda ver höfum líka mikið þessum *mindum*(y) *skjöldum*(i) að þakka því hefðu þeir ekki verið búnir til hefði verið slæmt skarð i okkar fegurustu goða sögur, sem þeir filtu upp nú vil eg um stund hverfa fr(á) vopnamindonum, og að gæta þær stærri mindir er fornendu?* máluðu á veggi og rjafur í *skálum*(u) og *hofum*(u) eður heingdu uppi *þau*(y) hús til príðiss her um bil alin firir aftan þau lángbjalka er eg áður gat um, og sem skildirnir og lángtjöldin heingu á, var annar bjálki er gékk um þvert og endi langt húsið eður umhverfis alt húsið, undir gluggonum, milli þessara tveggja lángbjalka var þil, á þettað þil skáru fornmen eða mátuðu lánga rúnnu?* af *goða*(y) viðburðum, bæði goða sögur, afreksverk, og orustur, bæði á sjó og landi, hallir, leika, og díra mindir, þessár minda röðir hafa *opt*(i) gétað verið 180 alnir á lei*n*(i)gd eður meir; hafi þær náð altum kring þá stóru skála sem líklegt er, i stað þessara útskurða höfðu fornmen opt útsaumuð tjöld er hétu ímist *borði*(u) eða *refill*(u), þau vóru ekki breiðari en 1 alin eður eður(sic) hölf önnur alin en svo löng að þau náðu kringum alt húsið *eða*(y) ofann vert

bls. 11

2.6 eg vil nú first athuga þessi málverk og síðan reflana og tjöldin. Eg vil nu first snúa mér að eldlúsinu(sic) i hjarðar holti eður skála þeim er Olafur þá lét biggja, er var bæði útskor inn og málaður og heirir þess vegna bæði undir malverk og minda smíði, í laxdælu kap 29 segir svo „það sumar lét Olafu gera eldhús í hjarðar holti meira og betra en men hafi sét; vóru þar *markaðar á*(u) ágeitar(sic) sögur á *þili viðun*(u) *um*(u) ok svó á *ræfrinu*(u), var þat svó vel *smíðað*(u), at þá þokti miklu skraut ligra er ei voru tjöldin uppi„ en fremur segir sagan at á liðnum vetri var boð all fjölment i hjarðar holti „því þá var algjört eldhúsit, þar var alt bæði úlfur uggason ok hafði ort kvæði um ólaf höskuldsson ok um sögur þær er *skrifaðar voru á*(u) eld húsinu, ok færði hann þar at boðinu, þettað kvæði er kallað húsdrápa ok vel ort olafr launaði vel kvæðit„ her eru höfði imisleg orða tiltæki um það hvernig þessar mindir hafi verið gérðar hér segir að þær vóru mark aðar, smíðaðar og (s)krifaðar *að smíða*(y) smíðaðar mindir hafa hlotið að vera útskornar en markaðar og skrifaðar mindir merkir vana lega málaðar mindir eg álít því að þessar mindir hafi verið bæði skornar og málaðar eður að sumar af þeim hafi verið máliðar(sic) en sumar skornar en það geta men ekki að greint, þær á rjafninu?* gátu verið málaðar en þær á veggjonum útskornar og ef til vill líka málaðar, af húsdrápunni hafa menn ekki eptir nemað fá einbrot og vita men því ekki hvað upp runalega hefur verið

bls. 12

*markað*(i) á þettað merka eldhús eður í hvaða 2.7 röð það hefur staðið sá firsti atburður sem hér var markaður?* á eldhúsið var helsreið **(i). kaldurr(sic), þar vóru eða *Balför*(u) hans*(i) mindaðir allir æsir er þeir filgja honum til báls ins first vor sindir guðin freyr, ríðandi á geltinum gullinbusta(sic) til til(sic) balsins þar nerst ríður að báli sonar síns óðin sjálfur (á *ssleipni*(u)(sic)) sigur guðinum filgja allar val kyrjurnar, og hrafnarnir hugin og munin. síðann niður til balsins guðin heimdallur (á hestinum gulltopp. **(i) ulllíklegt(sic) að her hafi figlt á eptir nú er ekki meira til af kvæðinu **(i) *en*(y) ull allir æsir t.d. þor akandi i kerru sinni líklegt er *og*(i) að hér hafi verið sindir allir þeir og frigg næst á eptir óðni og valkyrjunum atburðir er skeðu við brennuna t.d. eður með þeim, síðann freyr akandi í þegar æsir viljus?* setja skip Baldurs (hring horna) reið með köttum sínum, og ef til vill þar mun og hafa sest gigurin *hyrokkir*(u) er æsi sóktu hrimþursar og(sic) og bergrisar sem snorra í jötun heima til að setja fram hring horna, hún reið edda gétur um, vargi og hafði höggorma að taumum þar mun og hafa verið sindir þeir 4 berserkir er heldu varginum er tröllkonan reið á?* þar mun og haf averið sint þegar þór ognar gíginum með hamrinum, og dauði Nönnu, og þegar hestur baldurs var leidur(sic) á balið, þettað er einungis ágiskun mín en eingin vissa, en þó er það alllíklegt. þettað sem nú er talið mun hafa verið sint á annarri hlið skálans, enda hefir *verið*(y) *nóg*(y) ekki þurt að spóna?* plássið því géra má ráð firir að skálin hafi verið einar 80 álnir *á leingd*(i) innan vegga er hann er *sagður*(y) *lakin?**(i) það stæðsta hús er sést hafði á íslandi á *h*(y) hinni hlið skálans mun hafa verið sind öll afreksverk þórs, þótt ver hofum ekki beinlínis sannanir firir því, af því svo lítið er til af húsdrápum það var samt víst að *ulfur uggason segir*(y) þar var mindað, viðureign þórs og miðgarðsormsins, og úlfur uggason segir um það „að hin hvössu augu þórs, skinu óttalegum geislum er hann horfði á ormin (fyrir utan skipsborðið) en sá kvæði segi(r) ormur starði uppa guðin og bles eitri„

bls. 13

2.8 hér var og sínt er þór barði jötunin Hymir nú sjá menn ekki hvað meira hefir verið mindað á þennan skála, líklegt er að rjáfur skálans hafi mindað einskonar hverfingu(sic) sem hefir verið bæði máluð og útskorin og mun sú hvelfing hafa verið sett neðann á bitana, ekki gátu men vel haft mindir á rjáfrinu nemað því aðeins að það hafi verið slétt, men sja líka að men hafa her á íslandi haft þesskonar hvelf *það sem til er af húsdrápum*(innsk) íngar bæði á hofum og kirkjum. sem siðar mun sagt verða **(i) *húsdrapum*(y) er eins og allir þekja eitt af því stórkostlegasta og veglegasta **kvæði*(i)*(y) er men hafa *einkennilegu*(undir) frá fornöldinni er valla á sér líka, þettað hlítur því að vera bigt á enhverri stórkostlegri *en*(y) fegurð mindanna sem hafa hrifið skáldið meir en endranær, því eingin gétur orðið hrifin af skripum þó ó mentaður sé

e) þar næst vil eg tala u(m) *reflana*(u) eður *borð*(u) ana og *veggja*(i)tjöldin því reflarnir eru mjög skildir málverkum allra helst þegar að stórir sögu viðburðir, afreksverk, orustur, og guðamindir var *vóru*(y) mindað*ar*(y) á þá snemma er og gétið um gétið(sic) um(sic) að konur hofðu á *kriptum*(u) og *hann*(y) *hannirðum*(u) ímsa viðburði ?*: þær máluðu þá og saumuðu þá á refla og tjöld, þegar tjöldin eða reflarnir vóru þannig gérðir get*ur það*(y) a men með fullum rétti kallað þá málverk því þeir vóru ímist málaðir eða saumaðir, og hjálpuðust að því bæði kallar og konur. borðarnir eða reflarnir náðu i kringum alt húsið ofanvert, og voru ætíð mófir og því heita þeir *borðar*(u) og *reflar*(u), en *tjöldin*(u) eður *dúkarnir*(u) heingu niður frá reflínu*nni?**(i) niður að golfi, reflana skreittu men mest því fegurð hussins var mest i því innifalin að vanda *þá*(i) mjög enda hefir verið mjög fagurt að sjá þá gömlu refla eður lángar raðir af viðburðum og afreks verkum málaðar og saumaðar í kringum alt húsið ofann vert og þar að auki fagra skjoldu og vopn og skrautleg tjöld eður duka er *heingu*(y) náðu alt niður að gólfi

bls. 14

til að sanna sogu mina vil eg færa til dæmi úr 3.1 Sæmundar Eddu bl 142 það sem segir í oddrúna grát, þar segir að Brynhildur saumaði á borða í holl sinni *lönd og liði*(i) og afreksverk sigurðar fafnisbana, er han reið fafns?* logann, og dráp fafnis (og regins og upp töku fjárins) visann er þannig þá var mig vegit Brynhildr í búri völsku sverði barðu rakdi, ok borg brotin hafði han lýði sú er Brynhildr átti ok lönd um síki hér er ekki getið um dauða jörð dúsaði Regins eða upptöku ok upp himin, fjarins en því bætr völsúnga þá er bani fafnis við kap 23 borgum þatti í Guðrunarkviðu annari segir að Guðrún Gjúkadóttir fór til danmerkur og var þar 7 missiri með Þóru hákonardóttur þær gullsaumuðu á refla, hús suðræn eður hallir völsúnga, þær höfðu á *skriptum*(u) eður mátuðu leika þeirra, (er tíðir voru í þan tíma) þær *þ*(y) saumuðu hetjur húna lands á borðan, og konungs þegna, og konúngs hirðmen með hjálmum og sverðum og rauðum skjöldum, skip sigmundar konúngs *völsungssonar*(i) skriðu frá landi með giltum hofðum og grafnum stöfnum þær byrðu = saumuðu á borðann orustu þeirra sigurs og siggeirs er þeir börðust suðra fífi = alt þetta var saumað a borðan það sem mer *þikir*(i) mest athugavert við þessa *tjaldslising*(y) refilslísing er það, að her er höfð alveg sú sama viðburða niðurröðun á þessum refli, og er á þeim nafnfræga refil frá Bayeux sem enn er til í frakklandi, hann er saumaður á áronum 1066-70 hann er 3 kvartil a breidd en ákaflega lángur á han eru saumaðar margar sögur *og*(y) *um*(i) orustur vilhjálms bastarðar er hann vann England og fleira, first eru sind húsa kinni Vilhjálms, og Vilhjálmur sitjandi í hásæti, og hirðmen hans að skemta sér á veiðum, men horfa á vígabranda er sáust á undan orustunni, síðann sjálst skipasmiðar og skipa útbunaður, flati vilhjálmur leggur til England siðann orustan við helsingja port, og full korvaldar?* Guðina sanar

bls. 15

3.2 verum nú þettað saman við hina fornu lísingu er hljóðar þannig hún mer at gamni gull búkaði?* sali suðræna ok svani danska hofðum við á skriptum skip Sigmundar þat er skutar téku, skriðu frá landi, ok á hannyrðum gyltar grímur, hilmis þegna, grafnir stafnar randir rauðar, byrðu við a borða rekka húna, þat er þeir börðust hjördrátt, hjálmdrátt sigar?* og siggeirs hilmis fylgju. suðrá fifi?* allir sjá að niðurröðunin er sú sama *á báðum tjöldunum*(i), og men skildu *að*(y) halda að höfundar tjaldsins frá Bayeux hefðu þekkt þessar *s*(y)vísur, en það gétur valla verið, og mun því vera réttast að álikt að þessi niður röðun hafi verið almen regla frá fornu fari því þessi niðurröðun er sú eðlilegasta er men vilja sína stórann söguviðburð úr æfi eins mans, first að sína hans husakinni og heimilissháttu, siðan þegar hann bir sig til ferðar, og leggur á stað, og síðann aðal atburðin, forngrikkir höfðu mjög líka niðurskipan á sinum laungu viðburða runum (i)*þettað kemur og vel heim við* er þeir hjuggu á ofann verða veggi á sínum höllum *Series verum látina manna* og mest er um **(i) og bendir það á að meðal annars að að(sic) refla útssaumurin norræni hafi sinn uppruna frá þeim forngrísku mindaröðum sem voru mjög líkar auð(sic) skipulagi, og settar á sama stað í húsinu?, og hér um bil jafn breiðar, maður sér af öllu að það hefir verið alment *a*(y) í fornöld *bæði*(i) að skéra út, og sauma á *borða*(u) afreksverk völsunga sem sést af því er a undan er sagt og eins *sest*(i) af ólafssögu helga *kap*(y) fornum?* bl 234 þar segir svo „þat var (eitt sinn) at þorfinnur (munur?*) sat á reiðustóli, fyrir ólafi konúngi, þá mælti konúngr til hans: yrk skáld um þat er *skrifað*(u) er á tjaldinu þorfinnur leit til, ok sá, at þar var *markað*(undir) á tjaldinu, at sigurðr vann at Fafni, ok kvað vísu: Geisli stendr til grundar ofann fell blóð á báðar gumar jarðar munna berskeiðr, en gramr reiðist;

bls. 16

því næst sést hann á hest baki vopnaður með s(k)jöld og 3.3 sverð. sið sest mindað einhver helgra manna saga þar er verið að skipa men, þar sást biskupar 2 og kvenna mindir þar er verið að heingja *men*(y) einhvern helgan man, þar er saga einhvers heilags biskups, og er þar mindaður sjálfur fjandin sem er að freista hans með söng og hljóðfæraslætti því hann sést halda á *lútt*(u), seinast er þessi biskup mindaður dauður og standa margir múnkar í kuplum ifir hans líki. sjá Gémars mindasafn 122 og 122 bis. þar sést mind af þessu tjaldi og er hún mjög ógreinileg og illa gérð. þar sést og mind og(sic) mind(sic) af tjaldinu frá hvammi?* og er það hraparlega ílla mindað og helmingi ljótara en tjaldið sjálft. þettað altarisklæði er að minsta kosti frá 14 öld eður eldra, e) sú ingsta og seinasta tegund af tjöldum held eg séu þau tjöld sem eru með hríngum og einungis rósum innaní *eða einga*(i) þesskonar tjöld á eg 2, og 1 er til í Viðey, þau munu vera frá þeim tíma þegar men eru alveg að leggja niður að sauma þesskonar eður frá birjun 18 aldar. það mun vera óhætt að fullirða að flestir þeir merkustu og bestu reflar er sögur og dir vór mindað á *Randsega?* rúmtjaldið*(i) hafi verið saumað*ir*(i) firir 1400 en fátt þar eptir, *þó hann*(y) *eins*(y) samt saumuðu konur tjöld og refla í kirkjur og eins rekkjurefla, alt framm ifir siðaskiptin **(i), þá hökur *það er samt skilt að géta þess því gjörsamlega svo það er valla teljandi sem gért er að í hala kirkju er saumuð eptir þann tíma, saumuðu konur þá helst ábreiður og mind af þorlaki biskup skálas. þesskonar, eg hefi aðeins orðið var við 2 ábreiður með hún er all velgerð það er almen mindum sem vóru nokkuð gamlar, en miklu ómerkari að haldóra dóttur guðbrands en hin firgreindu tjöld að fráskildum þeim allra biskups hafi saumað hana íngsta, **(i) maður ser best af máldögunum hvernig þessu aðrir segja Elin dóttur þorláks biskups og öðru hefir hrakað niður her á landi, í máldögunum skál: mun það réttara hún hefir saumað mind frá 14 öld eru kirkjurnar *og klaustur*(i) jafnan altjaldaðar hér á *þal*(y) þorl. bisk. á altarisklæði í Miklabæar landi **(i) en í máldögum frá 16 öld eru einúngis eptir kirkju í *oslandshlíð*(y) blönduhlíð einstöku gömul tjalda slitur í kirkjonum. reflar voru í kringum alla i skiptabréfum frá firri hluta 15 aldar sjá men að stóru stafi á kirkjubæ 14, 05, heldri men hafa átt mikið af reflum til að príða er vilkin biskup lét géra, ísl árb skála sína þeir áttu t.d. marga refla er vóru 30 1 þ. kap 100*(i) að leingd, og alt annað eptir því þessu líkt sést ekki í þeim nirri skiptabréfum, þannig sjá men með gildum rökum, hvernig þessu hefir fljótlega hrakað niður hér á landi, og þessi forna íþrótt gjörsamlega eðilagst(sic)

bls. 17

3.4

bls. 18

brystist hjörri brjósti 3.5 hringi grænnar lýngur, en folk?* þorir filkir her við steik al leika. vísann bendir á að einninn hafi verið markað á tjaldið þegar sigurður situr við eldin og er að steikja hjartað ur fafnir **(i) og hefir líklega verið *og talar við *gyðurnar*(u)*(i) mindað á tjöldin í höllinni öll saga sigurðar *fafnis*(y) fafnisbana eður helstu afreksverk hans, NB men sja að minsta kosti að sighvatur það er að gætandi að her er sagt að mindirnar vóru skáld hefir verið mjög hrifin af

			*skrifaðar*(u) á tjaldið og einning að þær vóru *markaðar*(u)							hallarbúning olafs konúngs
			og bendir það *á*(i) að þettað tjald hafi *af lit?* vill?**(i)  		verið *steintjald*(undir)
			eður málað, en þó gétur *markað*(u) verið hér sama og 
			*saumað*(u) því það hefir þá merking í ragnarssögu loðbrokar 						=	samanber *merkt*(u) laxdælu
			en að skrifa merkir jafnan (= að mála)													og merktur dardarar?* Rigsamál
			þau tjöld eður dúkar sem heirðu til þessum *tjöldum*(y) *reflum*(i)						og merktir dúkar sjá marga máldaga 
			og sem hjengu niður frá þeim, alt niður að gólfi, munu 
			hafa verið lík að gerð, og saumaðir eður málaðir á þá 									*þess kins duka slitur a eg 2 
			söguviðburðir eður mannamindir *á þá*(y) er voru 										sem eru fr(a) birjun 16 aldar, og 
			hvert firir ofann annað	og strik á milli, þess 											hefir Abbadís Solveig Rafnd.
			konar *tjöld*(u) eður *dúkar*(u) hafa slæðst hér á íslandi 								á regnistað *líklega*(innsk) saumað þá eða
			víða alt fram til þessa dags, og hafa þeir opt verið 									gefið, því nafn hennar stendr
			teknir firir altarisklæði eður rúmtjöld **(i)											á þeim á þá er(u) markaðar
			en þess konar reflar held eg séu *nú*(i) alveg eiðilagðir								mindir af Olafi helga, Magnúsi
			her á íslandi, að frátéknum einum refilstúf												Eyajarli, st. Egedins, St. hallvarð
			frá 17 öld sem er með bibliu mindum, hann mun vera										santi benedict. st. þorlákur
			eins konar eptirleifar af þeim fornu reflum, er 										biskup, þesskonar tjalda
			*mindir*(y) *sogur*(i) vóru markaðar á, þó buið sé að spilla firir						*tegundum*(y) tegundir munu
			komu laginu og röðinni á mindonum og setja												vera þær elstu og þær upp
			einlæga hringa í kringum *það*(y) hverk?* sér skildan									runalegu*(i)
			viðburð er aldrei mun hafa verið siður á þeim
			fornu tjöldum sem vóru þess kins. 														hugarkonur 
			af þess konar tjöldum hefir verið ágrinni í fornöld
			því stórir skálar vóru á öllum heldri bæum og vóru 										2
			þar allir altjaldaðir stafnþilir með uppi gegn þau tjöld 
			hétu *bjórar*(u) frá um 1400 Vóru flestar kirkjur á landinu 
			altjaldaðar og stafnarnir með sem maldagarnir votta best, 
			þegar men ihuga þettað *hefir það ekki*(y) sjá men að þær
			fornu konur hafa ekki verið latar, því það hefir þá sannar
			lega verið handtaka að sauma innann allar kirkjur 
			á landinu eins og þær vóru þá margar og vel príddar
			

bls. 19

			3.6												eg verð líka að bæta því við að þær sluppu ekki með 

að sauma öll þessi tjöld er eg nú hefi gétið um heldur

															urðu þær einnin að sauma til kirknanna *korporal*(u)
			þar að auk figldi her um bil					dúka *krusju*(y) *krysmadúk*(u) *lektomdúka* *fa*r*(i)madúka*(u)
			hverri kirkju 1 eða 2 merki						*gúlfdúka*(u) og *líka á breyðsl*(u) etc. 
			eða fleiri sem voru opt út						men sjá af öllu að hér var í þá daga fult af högum
			saumuð		 									konum er keptust við að búa til þesskonar til að 
															gefa kirkjonum bæði af lotningu firir þeim, og eins
															sér til súlu bátar sem þá var kallað, en mestann
															þátt í þessu tóku nunnurnar eptir að kristni var hér 
															orðin rótfást í landi, þær gérðu valla annað en

sauma þesskonar og því er allur þesskonar saumur

															en hjá oss kallaður nunnu saumur, hvert sem hann er 
															eptir nunnur eða aðrar, í Jons sögu hins helga biskupssogur 
															bl 241 segir að á hálum „var í fræði næmi hrein
															ferðug júngfrú er ingunn hét„ var hún vel að sér í öllum
															bóklistum að rita bækur og fleira, hún kendi mörgum 
															*grammatic*(u) og frædd hvern er nema vildi, hún rétti 

mjög látínubækur, svó at hún lét lesa fyrir sér

															„en hún sjálf saumaði, *tefldi*(u), eða vann hann 
															yrðir með(sic) *með heilagramannasögum*(u), kinnandi 
															*guði*(y) mönnum guðsdyrd eigi aðeins með orðum 
															munss?*náms, heldur og með verkum handanna„
															á þann hátt vóru staðirnir mentaskólar og hannirða
															skólar fyrir nunnurnar og aðrar hagleikskonur er 

þessháttar vildu stunda, þær gátu heldur ekki verið

															án hjálpar lærðra manna ef þær annars vóru ólærðar 
															því optast var mikið af latínu á kirkjutjöldum, 
															það er almen sögn i Skagafirði að sú gamla hólakirkja 
															sem var næst á undan þessari hafi mestöll verið 
															tjölduð og það mun vera satt því viða um norður
															land hafa slæðst tjaldaslitur ur henni og eg sá 

eitt *(dúk)*(i) þegar eg var úngur og man eg ógjörla eptir því

															á það vóru markaðar helgra manna mindir og stóðu 
															nöfnin undir hverri mind flest á latínu, á því var 
															talsvert af letri það var með morgum litum og saumað
			þettað tjald er nú eyðilagt og					á hvítt lerept, og með *sporasaum*(u), hvað mindirnar snerti 

og(sic) var það látið utanum *lík*(i) Björns man eg vel að það var af þeim lakari er eg hef séð **(i) bónda Illuga saum*að*(i)ur var á til er enn altarisklæði í hólakirkju, á það eru saumað

			hofstöðum í skagafirði.							ar mindir af þorláki biskup, guðmundi biskup og Joni biskup 
															ögmundsini og standa þeir í röð hver út frá öðrum ist til 
															beggja hliða standa 2 einglar með reykélsiskér í
													
	

AUKAOPNA INNAN Í bls. 1

			hinum fornu konum er mjög talið til gildis
			þegar þær voru skartsaumar **(i) og vel að sér um	 			*og vel búnar*(i)
			alla hluti þeim er og talin mjög til gildis 
			þegar þær voru hagar um Guðrúnu Osvífs
			dóttr segir svó **(i) hún var kvenna vænst, er upp-				*1) hún var firir öllum konum
			óxum á Islandi, bæði at asjánu ok vitsmunum, 					Dari?* en flestar korraðrar?**(i)
			(*Guðrún var kurteis kona, svó uti þann tíma
			þótti alt barna vífr, þat er aðrar konr höfðu
			í skarti hjá henni*(u)) allra kvenna var hón kænst 
			og orði farin, hin var ur lind (kona,
			Hallgerði er talið *til*(y) mjög til gildis að hún var
			skartsöm einnig þar ið?* ófróð á **(i) og fleirunnu?*			*Hangérði?*  Egilsdóttr*(i)
			um Hildigunni segir hun var „skörúngr mikill, 
			ok kvenna friðust sin um „*hun var svo hög
			at far konr voru jafn hagar henni*(undir), einnig
			segir í *harðar sögu*(y) *um*(i) þuríði Grímskelsdóttir 
			*hon var væn kona ok hög á hendi*(u) , ok hakkað 
			skip stór, um droplaugu segir: hún var væn
			kona *ok kunni sér alt vel*(u). í Ljósvetninga
			sogu segir um Geirlaugu „hón var skörungr
			mikill ok *velment*(undir), enn þórhildi dóttr Asgríms 
			elliða grímssonar segir „hón var kvenna fríðust
			ok vel at sér. um Unni segir „hon var væn *ok*(innsk) kurteis
			kona ok vel at sér, ok þótti sa bestr kostr á ráng
			ár völlum. i e*i*(innsk)glu segir um Asgerði „Asgerðr var 
			hin vænsta kona ok hún gjörvilegsta, vitr kona
			ok allvel kunnandi„, enn hogn?* Margrétu segir: 
			um Sigriði hafþórisdóttur maður arans hjörleifssonar 
			segir „ hún var frið sinum ok hög a handiðju„
			

AUKAOPNA INNAN Í bls. 2

			AUÐ
	

AUKAOPNA INNAN Í bls. 3

			AUÐ
			

AUKAOPNA INNAN Í bls. 4

			AUÐ
	
	
	

bls. 20

			höndum firir ofan höfuð þeirra enn nöfn þeirra 																3.7
			á þessu er mjög vandaður saumur 
			Egert olafsson gétur um tjöldin í hólakirkju **(innsk) og 								*í ferðabók sinni bl 735
			*segir að þar séu morkuð þau fornu skip*(yfir) , ekki gét eg							og kemst svo að orði:
			vel skilið hvaða saga það hefir verið sem minduð hefir verið							„í Hólakirkju hafa fyrir
			á þessi tjöld, first skipamindir sáust nemað ef það *hefir*(yfir)						skömmu verið gömul tjöld 
			hefðu verið mindir úr kross*leiðangr*(yfir) ferðonum því 								með *minduðum*(innsk) fögrum sögum á, þar gat
			því(sic) aðrar skipaferðir þekki eg ekki er beinlínis ættu 								maður séð lagið á þeim fornu
			við á kirkjutjöld, mér hefir verið sagt að til skams									Norrænu skápum, og ímislegt
			tíma hafi slæðst á vestjörðum þesskonar tjöld með										letur, og fleira„*(innsk)
			gömlum skipamindum á, þettað er því ekki einstakt 
			dæmi og sinir það að men hafa mindað á tjöldin als
			konar viðburði bæði á sjó og landi, það er stórskaði 
			að þessi tjöld eru eyðilögð, því alt of fáar mindir hafa 
			men af þeim fornu skipum bæði hér og annarstaðar
			i snorra Eddu Reykjavík bl 248 og Eglul bl 273
			er *pret*(yfir) prentuð visa dráttkveðin er var a tjaldi í 
			hólakirkju, men sjá af öllu þessu að mart fagurt og 
			merkilegt hefir verið mindað á þessi tjöld, bæði 
			sögur og skáldskapur og er stór skaði firir sögu lands
			að þessi tjöld eru nær því öll eyðilögð, 
			b) annar flokkur af tjöldum, vóru þau er minaðar?* vóru
			als konar díramindir, og munu þau tjöld meiga teljast með 
			þeim elstu, því þær ifir náttúrlegu díramindir sem sjást 
			á þeim, eður réttara sagt *landsvætta*(undir) mindir, hafa sin
			uppruna frá þeirri hiðnu trú þegar men trúðu á landvætti 
			sem vóru ímist manslíki eður díra, þessi tjöld standa 
			og í samband við þær elstu *goða*(undir) og *hetju*(undir) sögur, þegar
			að þesskonar *yfirnáttúrleg dyr*(innsk) dir(sic) áttu að vera til, er opt áttu að ráðast á 
			kappa en þeir signa þau, þess vegna voru á hetjuöldinni 
			þessi yfirnáttúrlegu dir *eitt af*(yfir) aðal uppáhalds efni er mindað 
			var á tjöld næst eptir goða og afreksverkamindir, 

alt af þesskins tjöldum *eður alflum?**(innsk) er men þekkja eru jafnan með stórum hringum á sem eru hver við hlið annars eptir endilaungu tjöldinu eður reflinum *þess*(yfir) stóru hringarnir eru jafnan sameinaðir með litlum hringum en firir aftan og *neðan*(innsk) laufaviður eður letur líka. í hvan?* í hringonum eru mindaðar þær firgreindu díra indir sem lísa opt miklum hagleik og ímindonarafli, þessi dír hafa allar þær mindir sem hugsast gétur, her sjást alskonar vargar, sumir í ljónsmind með vængjum, hér sjást og ljón, hirtir, kindir, einhirningar, hestar, finngálka(r) og dír með fuglsnefjum, gammar, drekar, ernir, dir með manshöfðum *á*(innsk) og kettir með laungu skotti, etc.

bls. 21

3.8 það vill og til að mans mindum er skaliðinni?* t.d. þessir hringar á reflonum er riddaramindum líklega stæling af eð eptir als eru til 3 þesskins reflar, og er það elsta af þeim leifar af skjaldaroðunum geimt á forngripasafninu í kaupmannahöfn á veggjunum? og mindirnar sá refill er mjög gamall, og eru dirin og rosirnar og þar innaní eptirleifar af hringarnir, alt svart og saumað á hvítt lérept. skjaldarmerkjonum *það*(yfir) sá refill er f(r)á hvamskirkju í hamssveit. ? 2 refil á eg sem líka er talsvert gamall hann er að öllu líkur hinum og hefir sömu liti, hann er frá þingeira klaustri, 3 refil á eg hann er að öllu líkur þeim firri nemað han er allur saumaður eins og net en dyrin þettsaumuð og alhvítur að lit hann er ur búi magnúsar kétilssonar dúkarnir sem hafa heirt til þessum reflum hafa lik lega verið líkir að gérð, og með hringum og díramindum en þeir held eg séu allir eiðilagðir, c) sá 3 flokkur, af tjöldum vóru þau sem *hnútar*(yfir) og alskonar ei*n*(innsk)sog *brugðir*(undir) uppdráttur var saumaður á, en eingar mindir, þesskonar reflar munu vera gamlir að uppruna, því þesskonar útskurður sést opt á ímsum gripum úr heiðni, einn þess kins rekkju refill er geimdur á forngripasafninu í kaupm.h. han er marglitur og haglega saumaður, með þess konar útsaum hefi eg séð nokkrar altarisbrúnir á íslandi, dúkarnir er heingu niður frá þessum tjöldum hafa lík lega haft samkinja uppdrátt eg á slitur af þess kins dúk sem hefir heirt til Reykjakirkju í túngusveit í skagafirði, meira hefi eg ekki orðið var við af þess kins tjöldum. d) sú 4 *og íngsta*(yfir) tegund af reflum og tjöldum, held eg sjeu þau sem hafa hringa eins og þau er eg fir gatmu?*, og þar innaní markaðar ímsar mannamindir og helgra manna sögur, þaug held eg séu íngri að uppruna er öll hin, 1 eða 2 þess konar reflar eru en til, þeir eru á forngripasafninu í kaupmannahofn, og eru þeir *báðir*(yfir) úngir líklega frá því um miðja 17 öld 2 gömul altaris klæði eru til þesskins annað er á forngripasafninu í kaupmannahöfn á það er mindaðar helgra mannasögur, þegar *Guimord*(undir) for her á ferð náði hann þess kins mjög gömlu altaris klæði á Grenjaðarstað og flutti það til parís, á þettað tjald er first mindaður einghver(sic) riddari sitjandi á stól eða hásæti, hjá hónum liggur skjöldur hans og vopn hans

bls. 22

Eftur 1000 er kristni *kom á*(yfir) *vór lögtekin*(innsk) íslandi brut(u) men niður 3.9 hofin en notuð(u) samt mart ur þeim til að skreita kirkjurnar, nú lögðu men alhuga á að (s)kreita kirkjurnar eins og men aður skreittu hofin, en þó hafði þessi öld það framm ifir allar aðrar aldir er á eptir koma, að men hugsuðu jafnframt um að priða sin eginn hús sem mest einkum skálana, samt lítur út að það eginnlega mindasmiði hafi mest í kirkjunum, og skáru íslendingar mikið af því sjálfir og flest annað er men þirstu litpríði kirknanna og þarf?* inda t.d. altaristöflur, helgra manna mindir krossa krossmörk bagla, merki, er hofð voru við prósessiur, *bagla*(undir), helgra manna skrín etc. í þá daga képtust men hver í kapp við annan, að sína íþrótt sína og hagleik og það ekki síður konur enn karlar og er því óhætt að fullirða að men hafi í þá daga prítt kirkjur og klaustur mestmegnis með innlendum hagleiks verkum arið 1212 segir *Pals biskupssaga kap 16*(innsk) að þar er eki biskup í Noregi sendi Páli skálholtsbiskup kóranu?* gullsaumaða og hafði einginn fyrr jafn góð komið til Islands, þar með figldi fíngurgull *dyrligt*(undir) og glófar?* virðuligir. enn til launa firir þessar gjafir sendi Páll biskup þórir erkibiskup *biskupsstaf*(undir), af tönn gjörfan, svó hagliga, at eingi maðr hafði fir séð jafn vel gjörvan á Islandi, er smíðað hafði Margrét hin haga *kona þorers?* prests*(innsk) er þá var oddhögust allra manna á Islandi það er auðvitað að eitthvað hefir verið varið i þennan bagal þó hann væri handa verk einnrar Islendskrar konu, því annars hefði Páll biskup ekki vogað að senda hnn einum erki biskup til launa firir storgjafir því allir þekk(j)a skraut og stórmensku katóskra biskupa í þá daga allra helst erki biskupanna, sagan segir *kap 18*(innsk) að þar er prestur bóndi margrétar *var*(yfir) hafði öll fjár farrráð?* í skálholti *og leifði Páll biskup*(yfir) *en*(innsk) Margreta gerði slíkt alt er Páll biskup vildi, Páll biskup hafði látið til taka að gjöra *topa*(yfir) tabolu fyrir altari, *1211*(innsk) áður hann skildi við, ok ætlaði þar til mikið fé bæði í gulli ok silfri Margrét gróf ok tönn til a?* gjæta vel, ok er þess vón at þat mundi hin mesta gersemi verða af fyrir higgju hans, en þau þorsteinn skrínsmiðr ok Margret semdi síðann af hagleik sínum. varð þat mikill svarta?* svipr at hans fráfalli, ok þá urðu slíkir hlutir first staðar at nema i bráð fyrir annara fjölskildu sakir„

bls. 23

3.10 alt þettað vottar frábærann hagleik þessarar konu sagan segir enn fremur að það sama sumar 1211 er biskup lifði í síðast var ráðin til tabolusmíðar *maðr að nafni*(innsk) þorstein er var hagastur maður á öllu íslandi á gull og málan*di*(innsk) (að einalera?*) hann hafði áður búið þorláksskrín ekki sja men af sögunni hvert þessir *gripir urðu*(yfir) *tabolu varð*(innsk) nokkurn tima full gérðir og er það skaði mikill, samt má læra af þessu að íslendingar hafa ekki í þá daga verið uppa aðra komnir, og að þeir gátu sjálfir gért allar mindir og kort *til*(innsk) kirknanna, og treistu *treistu*(yfir) sjálfum sér til þess eins vel og öðrum, því það liggur í augum uppi, að *hefðu*(yfir) þegar íslendingar smíðuðu þá gripi landsins er veglegastir áttu að vera, sem var þorláks skrín og altaristablau í skálholti, að þá hafa þeir ekki verið hræddir að smíð(a) grip*p*(yfir)i til hinna smærri kirkna, enda bendir alt á að þeir hafi gért það sjálfir, og að sú íþrótt hafi þá verið hér almen, ekki var heldur sparað til *í þá*(yfir) þeirra hluta í þá daga því alt bendir á að mindir í altaris töblum hafi þá verið gjörvar af tönn, og að töblurnar hafi verið bæði *Hafliðasyni*(innsk) silfur og gullbúnar sem ráða má af Laurentiusar sögu kap 65 er Lárentíus sínir þeim Einari djákna **(innsk) *og Skúla raðsmanni*(innsk) gripi þá í gulli og silfri er hann hafði samann dregið til hólastaðar 1331 staðnum til stirktar, þá mælti Skuli ráðsmaðr þarfari þætti mér staðnum matur og kvikfé, mæl þú egi þat Skúli segir djákni „ekki má staðnum vera sæmiligra ok þarf*ligra*(yfir)ara en gull ok brent silfur því mikin fögnuð má biskupinn lata smíða kirkjunni til príði með þessu brenda silfri ok gulli, ef hann vill láta gjöra skrín eða tabúlu fyrir há altarit. þettað ber meðal annars vitni um hvaða skraut hefir verið hér á landi í þá daga laurentíus saga gétir og um beinaspjöld í sama kapitula sem líklega hafa verið útskorin með og úr málmi hafa verið til helgra manna mindum þess konar bein spjöld hafa marjumindir giltar til að bera hafa(sic) slæðst hér á landi til skams tíma og rétt er eitt af á sér. þeim mindað í Gemands ferðabók, 2 eða 3 marju mindir hefi eg seð gjörvar af tönn, *og*(innsk) haglega útskornar þær voru gérðar til að bera á sér *sja*(yfir) þær munu hafa verið gérðar af islendingum samanb. ísl. árbókum 3. bl. 18. til eru og á Skarði á Skarðsströnd eins konar ferða altaristafla frá gömlum tíma, gjör af tönn, með ímsum mindum innaní, það má láta hana saman líkt og bók, og hafa hana á sér með hægu móti þess konar spjöld í kíking(sic) af altaris töflum höfðu men á

bls. 24

ferðalögum og príddu með þeim tjöld sín er menn 3.11 hjéldu bænir sínar í áfangastöðum. auk þess að men skáru þess konar altaris toflur *spjöld og*(innsk) manna mindir af tönn og beini skáru men og bagla og krossa?* af tönn og öðru efni, og að Islendíngar hafi gert það opt sjálfir *berer*(yfir) um það bera maldagarnir best vitni því þar er víða tekið fram hvert franur?* þeir er vóru á staðnum vóru *t.d.*(innsk) írskir eða íslendskir *ekki*(yfir) þesskonar *róðakrossa*(undir) eður krossa með krossmarki á hafa men *við*(yfir) orðið varir við hér á íslandi alt fram til þessa dags. imislegt fleira(sic) er það *fleira*(innsk) sem íslendíngar hafa án als efa sjálfir skorið út og sem eingaungu heirir til islandi til dæmis þorlakshöfuð þorlákslíkneski þorlakshöndur *er hafðar*(yfir) er hafðar vóru uppá hálun?* staungum og bornar sem eins konar merki í frasessimu?*, má og vera að men hafi borið eins þorlakslíkneski á stöngum er men báru það í frásessian um sem gomul rit géta um að men baru likneski í frásessium (ísl árb. 3. bl 5. mikin fjölda hefi eg orðið var við her á landi af alskonar útskornum helgramanna mindum, sumar málaðar, en sumar ómalaðar, hafa þá flestar af þeim verið marjumindir sumar af þeim hafa verið ágætlega vel skornar og hafa þær verið af þeim ómáluðu, eins af þeim er firir norðan á höskuldsstöðum og nokkrar af þeim eru geimdar á forngripasafninu í Kaupmannahöfn og er eitt af því fæðing krists skorin af eik, ágætlega vel gért næst mér er að halda að Islendingar hafi gert þettað þó það verði aldrei *sannað*(innsk) vegna trassa feingni Islend ínga sjálfra, og gamals hirðuleisis til *kirkla*(yfir) kirkna skáru men og út uppihaldsslíkar lýósa(sic) hjálma, kérta pípur, jóhannesar höfuð og leggi skrín lectara, statá?*, og margt fleira sem of langt irði að telja af máldögunum það skilst mér„ að fari að dafna yfir þessu um 1400 eins og flestu öðru en þá hefir útskurðarlistin haldist her allra leingst þó hún hafi spilst *alad*(yfir) *öld*(innsk) eptir öld, og orðið altaf meir og meir takmorkuð eptir því sem fátæktin jókst og þjóðernið gékk til þurða á 16 öldinni *um 1520*(innsk) verða men varir við að hér hefir verið talsvert af skarðhögum mönnum eru hér taldir hagastir *á skurð og gropt*(innsk) þeir Olafur prestur Símonarson í Kálfholti, *og Sigurður prestur*(yfir) og Philippus prestur gíslason af haga ætt þeir smiðuðu fyrir Öggmund Pálsson sinu?* ladoriu?* hver úr miklum rostúngs tönnum, og fanst mönnum mun mikið um fegurð þeirra NB sú 3 er talin *Olafur*(yfir) *Ari*(innsk) prestur Steinálfsson er smiðaði skálholts kirkju, og skar allan skarð á henni innan, bæði á stöfum og hurðum ísl arb. *sjá 4. bl 91* 3. bl 60.

bls. 25

3.12 þettað sínir að skálholts kirkja hefir þá verið talsvert mikið útskorin en hvað á hana hefir verið markað sest ekki. lítið er oss kunnugt hvað íslendíngar hafa gért í þá daga, og mjög fátt er til af því og bendir það á að mjög mikil apturför hafi þá verið komin í þessa íþott(sic) hjá íslendíngum. á 17 öld vóru hér samt ennþá nokkrir hagleiksmen *og vil eg first*(yfir) er skáru mindir úr tré og öðru efni, og *og*(yfir) vil eg first nafngreina Jon guðmundarson lærða er eg fir gat um, hann skar út altaristöblu handa kirkjunni á Hjaltastað og stendur á henni *Estatis 69. 1643*(undir) tableau er ferhirnd að neðan en að ofann geingur hún uppi þríhirning og þar á er dregið *Jehovak*(undir)! og sál og túngl þar undir á töfluna er skorið krossmark, neðan undir báðum örmum krossmarksns eru 2 fuglar sem halda á bikar hvar í blóðið er latið streyma, Johannes og Marjá sjást standa undir krossinum, þar nálægt sést og minduð *mans*(innsk) beinagrind er merkir dauðan, þar sést og sá slægi höggormur. það var ifir höfuð mikið vel skorið, og líktist vonduðu mindasmiði, ferðabók Olafs Olafíusar bl 629. á Genjaðarstað er til gömul altaristafla útskorin af tré og máluð á hana er skorin kvöldmáltíðin á henni stendur ártalið 1682 og fangamark *ST*(fangamark) í sjáarborgarkirkju(sic) í Skagafirði er minnisspjald haglega útskorið líklega frá 17 öld á flugumíri er og prédikunarstóll haglega útskorin með krossmarki á líklega frá sama tíma, frá þeim tíma er og til fjöldi af útskornum skápum hér á landi, skornir með alskonar rósum og eins með díra og mannamindum á í Svefneyjum er til skápur sem sagt er að staðar *holts*(yfir) hóls Páll hafi átt, og víst mun það vera að hann er svo gamall þar á er minduð *var auður*(yfir) brjóstmind af *her*(yfir)manni og hefir hann á höfði dreglaða stál hufu með börðum han hefir lángt skégg og síða hampa þar á er og minduð brjóstmind af konu í útlendum búning það er sögu manna, að þettað egi að vera mind af staðarhóls pál og konu hans

bls. 26

II *málverk*(undir) 4 nú verð eg aptur að snúa mér að hinum fornu málverkum eptir að kristni var lögtekin á íslandi leituðust men á allar lundir við að príða kirkjurnar eins og men áður höfðu prítt hofin. þær firstu kirkjur á íslandi vóru bæði stórar og vandaðar, sú firsta kirkja er Gissur biskup lét biggja í skálholti um árið 1082-4 var þrítug að leingd, (biskups. bl 67) en sú sú(sic) kirkja er oxi hjaltason lét biggja á hólum 1050 er talin sú *m*(yfir) mesta sem bygð hefir verið a Islandi undir tre þaki „(Oxi) lagði til þeirrar kirkju mikil auðæfi, og lét hana búa innan vel og vandlega, ok þekja blýi alla, en sú kirkja brann upp öll með skrúði sínu, (bisk. bl 163) auðseð er að þessi kirkja hefir verið talsvert vönduð er hún var með blýþaki, hér og talað um óvanaleg auðæfi og skraut þeirrar kirkju. í Páls biskups sögu kap 6 segir að Páll biskup lét smíða stöpul *eða turn*(innsk) við skálholtskirkju, *1196*(innsk) og fékk til þess þann man, er hagastur var á öllu Ilandi(sic) á tré er Amundi *Árnason*(inns) hét, stöpullin var svo vandaður að efnum og smíði að hann bar egi miður af öllum trésmíðum á íslandi en áður kirkjan sjálf, máttarviðir stöpulsins vóru 20 álnir á hæð hann lét gjöra kirkju uppi stöplinum er han helgaði þorlaki biskup, hann bjó á kirkju að öllu fagurlega, hann lét Atla prestskrifara (= málara) henta?* alt ræfur innaní stöplinum og svo bjórin, ok tjalda alla it neðra þrennum tjöldum vel og fagurliga, han príddi *og*(yfir) *bæði*(innsk) kirkjuna og stöpulin með alskonar búníngi bríkum, krossum, skriptum (= málverkum) líkneskjum, lömpum, klukkum, glergluggum og biskupsskruða alskyns, og fleira stöpullin kostaði IIIjc?* hundraða, eða meira segir sagan auðséð er á öllu að það eru einúngis Islendskir men sem bæði smiðu og málu þessa kirkju, og orðatiltæki söguritarans benda á að hér hafi verið völ á morgum hagleiks mönn um um þær mundir það lítur út að *hvelft*(undir) ræfur hafi verið í turninum og þar á málaðar alskonar mindir, og eins innaná þilið allra efst, *eður bjórin*(undir) *hvelfd ræfur*(undir) eður hvefíngar(sic) voru til hér á landi laungu fir *til dæmis*(yfir) *því*(innsk), í kjalarnesshofinu var *húfa*(undir) (eður kappel) og í Norvegi vóru jafnvel á stórskálum 3 þess konar hvelfð rjáfur öll máluð með mindum á firri hluta 11. aldar. sja Rauðolfsþátt kap 3 á hóla kirkju *þeirri er jörundur biskup lét byggja -------- 1373* var og þesskonar *húfa*(undir) eð(sic) eður *kvelfigg*(yfir) kvelfíng *1313-1315*(yfir) sem Laurentius saga vottar bisk. bl 8*4*(yfir)90 og 8*4*(yfir)30 ísl árbækur 1Þ. kap 24 þar segir að auðunn biskup „lét færa háaltarinu oní?* húfuna (kirkjan var 50 álnir á leingd, fram ATH einn stór svigi (opinn) og henta hana innan „hér af sést að húfa kirkjunnar eður (kirkjan 19 ál. breið 13 á hæð og hvelfing hefir verið máluð innan, líklega með mindum, jafn lángar (3 þuml. kórin 17 áln. breiður (stöpullinn 17 áln breiður og

bls. 27

4.2 ekkert er sem bendir á að út(sic) útlendir hafi málð(sic) þessa hvelfing, og áður er sannað að íslendingar kunnu að mála laungu fir, það mundi og hafa verið gétið um ef útlendir hefðu gért það eins og gétið er um á sömu blaðsíðu að útléndir *stein*(innsk)smiðir *er han hafði uti með sér*(innsk) bygðu háaltarið *og*(innsk) g(sic) róðurnar þar um kring, og steinofnin í stofuna á Hólum, vér sjáum að alt bendir á að þessar *húfur steindu eður máluðu húfur*(yfir) *húfur*(innsk) haf(i) verið viða her í kirkjum á íslandi í þá daga, því hvurgi er það tekið framm sem nein nílunda, en það kann að hafa verið nokkuð skjald(sic) gæfara að þær hafi *verið*(innsk) steindar eða málaðar allar með mindum, en þó geta men ekki með vissu sagt neitt þar um, fist(sic) sögurnar géta ekkert um það, eða hverninn þær vóru í hátt?* innan, heldur aðeins lausum hlutum sem vóru í þeim til príðis eða þarfa og þeir heldu að helst kinni að glatast. það er nú síst að margir íslendíngar kunn(u) þá að mála og eru mikil líkindi til að þeir hafi málað margar af þeim mikla fjolda af málverkum eður skriptum er heingu á kirkjonum máldagarnir géta um ógnar sæg af helgra manna skriptum eður málverkum sem hafa verið mindir af imsum helgum mönn(um) málaðar á spjöld, og er optast sem von er gétið um *marjuskript*(undir) og jóhannes skriptir þeir höfðu og alskonar smá blóð í kirkjunum með kross mörkum og þesskonar og þesskonar blöð höfðu men í heima húsum opt, því krossmark vór þá á hér um bil á(sic) hverjum bæ og það ef til vill mörg, og eins marjumindir og fleira þesskonar, sem of langt irði að telja. þettað er nú flestalt tapað *flest*(innsk) allar þær gömlu *máluðu*(innsk) altaristöblur eru nú eyði lagðar og eg hefi einungis seð eina af þeim norður a grenjaðar stað og var hún mjög vönduð og merkileg, og gömul að sjá líklega fra 14 öld, af máluðum krossmörkum hefi eg séð nokkur á lausum blöðum og eins á skinnbökum(sic), *af biblíu mindum t.d. á skinnbókunum sjást margar **(innsk) af helgra manna í stjórn?**(innsk) mindum við helgramanna sögur og lísa margar af þeim talserðri kunnáttu og jafnvel fegurð, það er nú nær því það einasta sem eptir af þeim íslensku gömlu málverkum sem finst á skinnbókunum, og það vita men að flest er eptir islendinga, enda er það góð sönnun firir að þeir hafi gétað malað fleira því ekki er að vanda?* minna.

bls. 28

eg ver(ð) nú aptur að vikja að skjoldonum, *dyra mindir a skjöldum*(undir) 4.3 fornmen máluðu oft skildi sína með ímsum litum *eða höfðu þá alveg gilta*(innsk) og opt alrauða, stundum hálf lita eður þeir skiptu þeim með ímsu móti og höfðu sinn lit á hverjum parti, þeir þeir(sic) drógu opt opt(sic) á þá alskonar diramindir og varga león, birni, hirti *vali*(yfir) hauka og alskonar náttúrleg og ifirnatturlegdir(sic) likt og eg aður gat um á tjöldonum þeir dragu og á skildi sína riddaramindir krossa og krossmörk, og jafnvel mans andlit sjá færeyinga sögu eptir 1300 hverfur þettað gjorsamlega eins og annað goðamindir gét eg ekki sagt eg hafi *men*(yfir) *nokkurs*(innsk)staðar séð framan við uppsala eddu er rispuð mind af gánglera?* þar sem hann stendur frammi firir hásæti *þeirra*(yfir) því er þeir *kór*(undir) *jafnhár*(undir) og *þriðji sitja*(undir), mindin er ó vönduð en mun samt vera gerð nálægt 1300 eg vil ekki lísa goðamindum í Eddu fra 1680. þettað er alt sem mun vera til af því. litið finst af sögumindum í skinnbókonum en þá ögn, og og er það helst í flateyarbók innaní upphafs stöfum, þar er mindað fall olafs helga á stiklastöðum og imisleg afreksverk hans til dæmis þegar hann vann *Margigiu*(undir) og þegar hann van *göltin*(undir), nokkuð sést þar mindað af orustuna sverris? **(innsk) þar er og mind af Indriða ilbreið?* *mind Jóns kaflúngs?**(innsk) er hann er að skjóta til marks, Abjörn selsbani sést þar al brynjaður og fleira, Magnús prestur þórhallsson hefir dregið þessar mindir, og sett liti i þær 1385-97. af þessum mindum má mikið læra því þær sína mánn?* um búninga vopn og herklæði þeirrar aldar, en fáar eru vel gérðar af þessum mindum enda hafa þeir verið illa bundnir er þeir áttu að sína þesskonar innaní stöfum(sic), á einu handriti frá því um 1300 er mind af Agli Skallagrimssini er hann berst við ljót hinn bleika, viða í skinnbókonum sjást men í ímsum brinjum og margskonar hjálma og skjöldu axir spjót og sverð örfar og boga, til eru og mindaðar æfintíra sögur frá því um 12 hundruð *sjást þar bæði skip og hús minduð*(innsk) og eru þær með því elsta sem til er af íslenskum mindum þær eru á skinnbók sem heitir Bestiorius sem er *önn*(yfir) ein hver sú elsta *islendsk*(innsk) skinnbók sem til er. *mjög*(yfir) margar mindir eru (o)g til af ólafi helga og ímsum helgum mönnum biskupa mindum og biblíu mindum sem áður er sagt.

bls. 29

4.4 það sést á öllum þessum mindum að men hafa jafnan vandað eina(sic) mest biblu(sic) mindirnar og helgr(sic) manna mindirnar en látið sögu mindirnar vera útundan til eru og ogrinni af alskonar ifir náttúrlegum og nátturlegum diramindum á skinbokónum(sic) þar sjást samansettir men og fuglar og kallast þar *finn gálkan*(undir), þar sjást og samann settir men men(sic) og hestar eður einskonar *centárar*(undir) samansettir men og úlfar er hafa boga í höndum tvífættdir með dindli sem hafa mansandlit og hettu með laungu skotti, ljón með fuglsnefi og vængjum, ein hirningar, íkkornar(sic), arnir(sic), drekar og jafn vel fjandin sjálfur. mart af þessum diramindum er haglega gert en þá einkum þær díramindir sem eru mindaðar á *bestiorius*(undir) og er fra því um 1200 hundruð men sjá að flestar þær elstu mindir er men hafa eru b(e)st gerðar en um 1400 fer mindonum að hnigna og lísa þær þá altaf meir og meir minni kunnáttu alt þángað til þær hverfa gjörsamlega eptir siðaskiptin, vér sjaum því að þettað fellur eins og annar maanndóm(ur) og dugnaður háðmindir eða *karikatúr*(undir) kringum 1400 í þeim harðindum og landplágum mindir (landnáma bjar(n)ar sem þá geingu *ifir*(innsk) landið. samt géta men kallað málara saga lu?* t.d. (Eyglu vatnsdæla iþróttina talsvert almenna hér á landi tímakorn enn annars kins) finnbogasaga enn nú kémur alt annað tímabil í sögu landsins, um 1400 aflagðist að mestu siglingin til norvegs, sem áður hafði verið frá því Island bygðist(sic), nú tóku hausa staðirnir við versluninni og einnig *enskir*(undir) skömmu seinna, þar af leiddi að hugir manna fóru að fara á víð og dreif, er þessara þjóða siðir blönduðust við þá gömlu norrænu siði, er aður drattnuð(u) nær því einir hér á landi frá alda öðli, af þessari breitíng leiddi að men fóru bæði að slá slöku við hinar fornu sögur og eins við hin(sic) forna skáldskap, og fór þá að koma útlendur blær á þettað alt, sem ekki fanst áður hér í landi þettað hafði eins sín áhrif á það litla sem hér var eptir af málara íþrótt og mindamiði, þegar men fóru að rétta við eptir svarta dauðan, *fornmen*(innsk) *en*(yfir) að reina að irkja uppa nýan stofn, og slógu *þá*(innsk) útí aðra sálma, en men áður hofðu gért

LAUS OPNA bls. 1

útreikningur

LAUS OPNA bls. 2

AUÐ

LAUS MIÐI INNAN Í OPNUNNI bls. 1

HÉR ER RITAÐ Á DÖNSKU OG BÚIÐ AÐ KROTA YFIR

LAUS MIÐI INNAN Í OPNUNNI bls. 2

snorra edda Rv 1848 bls 4 *mans líkandi*(undir) bls 9 *mannlíkan*(undir)

LAUS MIÐI INNAN Í OPNUNNI bls. 3

AUÐ

LAUS MIÐI INNAN Í OPNUNNI bls. 4

bjó eitt sinn í bjararey í mulasíslu varð *níræður eða meir*(undir) seinast var hann a hjaltastað hjá Guðmundi presti sini sínum, liggur þar í kirkjugarði

þá eg kom first i hjaltastaðskirkju var bitin milli kórs og kirkju *málaður*(undir) eptir jón lærða og ifir kórdirum, lakt?* *mál*(undir) með hvítum dropum. segir Jon sigurðsson í Njarðvík, gamall maður, *1573*(undir) eða 4 var first í stranda síslu þaðan um 1600 til isafjarðarsíslu og for þar með galdur, siðan viða um vestur land settist að í snæfellssíslu, síðann var han fluttur til hafn ar, sat þar í varðhdi(sic) 1 vetur siar(sic) sendur húsgerð?* aptur, þegar það var útkljáð fór han austur á land í elli sinni og gat son 80 ára er hafði sama nafn *og han*(innsk), dó í papey?* 1658 *ur annál*(innsk) *var*(yfir) Arna mannussonar(sic), er Recenius segir í formalanum firir Eddu *ár hann dó*(innsk) *1663*(undir) skáld, lærði, eða málari,

bls. 30

nú hættu men að mestu leiti *að*(yfir) við allar sögumindir 5.1 men slógu og meira slöku við að minda helgra manna mindir en men áður hofðu gért, en nú fara men að minda mindir úr daglega lífinu, ekki er hægt að segja hvað mikið men hafa gert af þesskonar, eða hvað alment það hefir þá verið en vist er það að þesskonar mindir hafa verið gérðar fleirir(sic) hér á landi í þá daga, enn men vita dæmi til firr eða síðar, og mun ollu því þekkingar leisi þeirra aldar manna á þeim fornu sögum sem fór þá áðan í vögst ár frá ári, men settu mindir ur daglega lifinu á lögbækurnar, þær finnast á *handriti*(innsk) gula þingslogum sem er skrifað á 14 öld, það mun vera upprunin(sic) til þess konar minda en ekki eru þessar mindir orðnar þá nærri því eins ifir grifs og margbreittar eins og varð á 15 og 16 öld í gulaþingslogum eru aðeins sindar nokkrar mindir við flesta þættina sem eiga við innihald *við inngangin magnues konungr* þess að nokkru leiti t.d. **(innsk) alvarnaðir riddarar 2 er riðast á fram í hásæti sem réttir laga bókina að an við þíngfarar bálk við landvarnar bálk sest skipsstafn þegninum. með 3 alvopnuðum mönnum, við kristindóms bálk konúngar og biskup, (það sest víðar í lögbókunum) og fleira, þannig hafa Islendingar og tekið firir jóns jóns(sic) bok og sett mindir við hana alla *þarf*(yfir) eptir efninu *1)*(upp) þar sjást prestar að prédika, men að berjast, karlar og konur að ganga brúðargáng, men sem riða í bruðkaupið og riða þeir hart og láta skrifurnar fjúk(a) en einn er dottin af baki, her eru men að bera lík á börum, hér eru menn að skipta arfi eptir þan dauða og eru erfingjarnir og ifirvaldið að þrátta um jarða maldaga og halda á stórum bréfum með hángandi innsiglum, her sjást bæa mindir, hér sest faðir að blessa son sinn, hér eru men að skera kval(sic), hér eru skip á siglingum, her sest prestur sem er að telja um firir þjóf, síðann gánga þeir á stað með hann til gálgans, böðullinn færir hann úr istu flikinni böðullin sést vera að heingja konu og bítur han í snöruna til þess *að vera viss*(undir) í sinni sök. AM 345 ítalía men sjá og ímsar kvennamindir konur sem eru veikar, konur að bera könnur, konur að halda barni undir skírn, konur að leika við börn, og með fugla í höndum, konur að tappa öl í krúsir konur í ferðafötum og alskonar búning, her eru men að drekka sig fulla og sitja sofandi og liggja, hér eru men að setja skip, her eru men að vega smér á tre pundara?* her eru men að skjóta með bogum, ferja kindur, elta skin?*, hér sest hesta at, hér eru men að vega koggu?*, dónar?*/dárar?* með hesta að rabba saman, allir eru hér vopnaðir, þó þeir seu að leiða kir hafa þeir hér hjálma áhofði axir og rítinga eður sverð þeir eruð(sic) slá?* og hafa hjálm á höfði, hér eru men og að raka. AM 147 4/0

bls. 31

5.2 men meiga sannarlega þakka firir að hafa þessar mindir því þær upplísa mart frá þeim tíma er men annars hafa eingar sögur af og allra síst frá þeirri öld, hér sjást buníngar, skip hús, orf ljair, hrifur, torfrókar, klifberar, pundarar?* könur og alskonar amboð her sjá men að men hafa geingið vopnaðir daglega á þeirri öld hvað mun þá hafa verið áður, alt bendir á að men hafi þá verið farnir að gjörast fátækir af vopnum um 1420 samt vóru hér vigaferli taslverð 15 öld út, því þá vóru en víg bætt fé bótum?*, en 1510 fara men first að afdæma almennan vopnaburð. með siða bótinu hverfa alveg allar skinnboka mndir(sic) og allar þess kins mindir nú er eingaungu eptir það af í þóttinni(sic) sem nauðsinlegast var til að príða kirkjurnar, og að minda andlitsmindir, af þeim málurum sem máluðu kirkjur innan eptir fornum hætt(i) má telja *má telja*(yfir) Martein biskup Einarsson þan al?* einasta á katólska tímanum, og ef til vill þann firsta og seinasta lúterska málara þess kins. hann for ungur til Englands og kom út aptur 18 vetra hefir hann líklega lært nokkuð að mála á Englandi han var talin „latínulærður og málari goður„ hann málaði á seinni árum sinumm(sic) korin í Alptanesskirkju, han málaði innan kirk- *1538*(innsk) juna á stað á ölduhrigg þar sem faðir hans bjó, han málaði *alt yfir kórnum í*(innsk) og **(innsk) *innan*(yfir) Skálholtskirkju *kór*(yfir), er *sumir*(yfir) *þeir*(innsk) kölluðu *Sancta*(undir) *Senctorum*(undir) síðan varð hann prestur, en aður hafði hann um tíma verið kaupmaður enskra í Grindavík, (ísl árbæk. 3þ bl.115.) síðan varð han biskup þettað sinir að hann hefir verið talsvert fölhæfur, (í arbókum 3þ.bl 121. segir að smásveinn nokkur að nafni *(biskup. ann. jóns egilss kap 58*(innsk) Jakop 12 betra gamall málaði ásind Jóns nefs og yfirlit, eptir að han hafði drepið Diðrik af Myndeu, atti sú mind að hafa verið til sínis í öllum kaupstöðum siðra, svo að Jon treistist aldrei að koma í neinn kaupstað siðra, þessi Jakop varð síðan heirari við skálholtsskála á dögum Marteins biskups ef þessi saga er sönn þá hefir þessi andlitsmind hlotið að vera lík first allir áttu að þekkja Jón nef eptir mindinni það mun valla vera nokkur efi á að íslendingar hafi snemma þekt þá iþrótt að géra andlitsmindir af mönnum, og snemma þektu þeir þá íþrótt hjá útlendum sem riddara sögurnar votta og landnáma gétur um að men *drógu*(undir) líkneski af vissum mönnum, látum það hafa verið ófullkomið, en alt bendir á að það hafi þekst, og þá er birjunin komin og stigið hið firsta stig til íþrottarinnar, og það sinir að þeir hafa þekt það, jafn vel svo snemma.

bls. 32

það mun ver alveg víst að málara hefir hreint 5.3 farið á hausin sem almen íþrótt hér á landi, eptir siða skiptin, þó að men finni að einstöku málarar hafi slæðst her eptir það. það var heldur ekki mikil uppörfun firir íslendínga að príða kirkjur sínar, *hver nú*(yfir) *þegar*(innsk) Danir ræntu og rupluðu frá kirkjonum öllu því er eigulegt var þettað hreif líka, því það hefir verið hörmulegt *at vita*(innsk) hvernin men þá képtust hver í kapp við annan að rupla og ræna kirkjurnar öllu sínu skrauti, því litla sem *þa*(yfir) eptir var eptir hinar firri eyðileggingar. men þóttust með þessu sína trúar hetjuskap, og það brennur við en(sic) til þessa dags maður þarf ekki annað en að lesa Aldarsaung Bjarna Jónssonar skálds sem ortur er nálægt 1616. til þess að sjá haus á litum þessu sorglegu apturför landsins 1 alt hafði annan róm 3 Alt *skrif*(undir) og ornament áður í páfa dóm er nú hið gamla brent kærleikur manna á milli *bylæti*(undir) kristi brotið magt(sic) fór þá vel með snilli *blöð*(undir) og *líkn*(undir)eski rotin Ísland fékk lofið leingi klukkur hálflausar standa ljótt þó hér markt fram geingi kenning þó fögur að vanda 2 Kirkjur og heilog hús 4)frekuð þá tollatekt hver vildi biggja fús tvöföld þar lögð við sekt gáfu til góssið hreina hús drottins hrörna og falla *grafnar bríkur*(undir) og steina hrein þó sum standi valla klerkar psaltar súngu klauf troðnar kúa beitir sveinar og piltar úngu kristinna manna reytir. ______________________________ sama álit hefir Hallgrímur Pétursson um apturfor tímans í þessu efni. því ekki gétur hann hafa meint *aptur*(yfir) apturfor í bókmenntum, því þá eru bókmentir einmidt aptur að komast á legg, *eptir*(yfir) eptir nær því 2 alda svefn, hann segir svo í aldarhætti svo þverra listir því mjög eru mistir þeir *mentirnar auki*(undir) en þrátt firir það að þessi íþrótt hafði tapað sinu almenna gildi voru hér þó nokkrir málarar á 16 og 17 öld þó men géti ekki nafngreint þá alla isl árbækur 4þ: bl 76-77 segja segja(sic) að sigurður stepkrásson?* skólameistari í skálholti *sé*(yfir) hafi verið skáld gott og lærður maður, saungmaður og málari, hann drukknaði í brúará 1594. 4þ bl 102 er getið um Björn Grímsson málara um 1604 fæddur 1753-4 Jon Guðmundarson lærði bjó firri hluta æfi sinnar á hjallasandi *á kjalarnesi segir epsólín*(innsk) han var bæði málara og mindasmiður og kalla því hann sumir Jón málara, það er sögn manna að han hafi málað, málverkin á prédikunarstólnum í kirkjunn(i) á Hjaltastað í múlasíslu, og eins einhver málverk ifir *svo kölluðum*(yfir) þúas?*dyrum í sömu kirkju, hann mun hafa málað þettað um 1643 því það ár, skar hann ut

bls. 33

5.4 altaristöflu til sömu kirkju og hælir olafur olafius *öllum*(innsk) þessum hans verkum í ferðabók sinni bl 629 og segir að þau beri vitni um góða hugvitsgáfu, eptir fegurðartilfinning þeirrar aldar. Jón dó 1663 Papey í múlasíslu hann *á að*(yfir) liggja í Hjaltastaðarkirkjugarði Jón var fjölfroður maður *skáld all gott*(innsk) en fullur hjátrúar og hindurvitur og og(sic) ritaði hann margt um þess konar, og beindir(sic) það a að hann hafi haft mjög fjölhæfar gáfur, (sjá mindasmiði) nú er ekki hægt að nafngreina fleiri málara er vóru uppi á 17 öld en alt bendir á að þeir hafi þá verið feiri(sic), því mikið hefir verið til af andlitsmindum af ímsum mönnum frá þeim tíma, og nokkuð er til enn t.d. í hólakirkju, þar eru 2 mindir af Guðbrandi biskup er teknar vóru af honum nær því 80 ára eptir því sem stendur á sjálfri mindinni, hefur því annað hvert íslenskur málari gért þessa mind, eða hann hefir feingið hingað útlenda málara til að minda andlitsmind sína og er það þó ólíklegra, hér á landi hljóta mindirnar að vera gerðar að minsta kosti frummindirnar, því valla hefir Guðbrandur farið utan á þeim árum, valla géta men efast um að magar(sic) biskupamindirnar séu útlendar sem eru í holakirkju og munu þeir *sumir*(innsk) hafa látið mála þær er þeir tóku biskups vígslu, en aptura moti eru þar 5 mindir af frúm Gísla biskups þorlakssonar og eru þær í sínum íslenska búning er tiðkaðist á þeirri öld, eg vit(sic) ekki til að nokkur af þeim hafi farið utan? og það var mjög skjald(sic) gæft í þá daga að konur færu utan, eg verð því að álita annað hvert séu þessar mindir flestar eptir íslenska málara, eða frummindir þær sem þær vóru gérðar eptir, því eptir hverju áttu útlendir að gera andlit þeirra og þjóðbúning nemað eptir þeim sjálfum eða frummindum eptir íslendinga, en eingar sögur hafa men um að útlendir málarar hafi ferðast hér um land í þá daga, til er og og(sic) mind af þorði biskup i skál Fundin í Friðrb.safni holti og hans frú, og i hólakirkju er mind af 1918. - hjónum?* í Einari biskup þorsteinssini og annari hans frú sem Mms. M.þ. - Fengin, eru skornar i tre og málaðar, og standa þau undir frummyndin sjálf, krossmarki, til eru og *ófræðil!?** á skarði mindir af daða bonda 1927, flutt heim 1928. Bjarnarsyni og Arnfriði Benidictsdóttur gerðar um *M*(yfir) 1647-8 og munu þær án als efa vera gérðar af íslendskum málara*r*(yfir) það eru til fleiri mindir af kvennfolki og jafn vel börnum frá þeim tíma eða fir *á vesturlandi*, og verður allra eðlilegast að álita að þær mindir seu gerðar af íslendingum sjálfum eða að minsta kosti frum mindirnar er þær vóru gérðar eptir, því konur og því síður börn, fóru skjaldan(sic) utan og men verða ekki varir við að útlendir *ferðamen*(yfir) *málarar*(innsk) hafi verið hér á ferð í þá daga.

bls. 34

trúðmálverk 3. 6

það er alkunnugt að fonmen höfðu eingin leikhús hvorki á Íslandi eður í *íslandi*(yfir) Norvegi(innsk), og þar af leiddi að þeir höfðu eingin leikhúsmálverk. en aptur á móti höfðu þeir fjölda af *loddurum*(undir) *trúðum*(undir) og *leikurum*(undir), sem vóru alt eins konar leikarar er skémta mönum með sau*n*(innsk)g, *hljóðfæraslætti*(innsk) og als konar skemtunum, og fimleikum *novaa hætt og ef til*(innsk) ATH hér eru tvö bogastrik dregin til að tengja innsk texta við hinn almenna bæði í konúnga höllum, og á þingum, og í heimahúsum *vill damdiskur leikur*(innsk) manna, frá elstu tímum er getið um þá í konúngahöllum á Norðurlöndum, og haraldur harfagri hafði þá við sína hirð, í fornöld höfðu margir af þesshattar mönnum verið á íslandi, mönnum til skémtunar, og skémtu þeir mönnum á þingum, og einkum á alþingi, sem grágás *því þar var mestur*(innsk) vottar droplaugar sannsaga og Njála *mannfjöldin*(innsk) það var einkennilegt við klæðabú(n)að þessara manna að þeir *höfðu*(yfir) báru mikið óhófsskraut á klæði sín, og höfðu þaug(sic) marglit, og opt með afkáralegu sniði þess vegna eru prestar aðvaraðir í gömlum stabulum að hafa ekki þesskonar lit eður snið á klæðum sínum því það er *kallaður leikaraskapur*(undir), eins þótti það leikaraskapur ef prestar sungu margraddað og bendir *það*(yfir) *þettað*(innsk) á að trúðar hafi her á landi tíðkað margraddaðan saung og að þeir hafi haft einskonar leikhusbúninga eður verið klæddir í búninga sem vóru *samsvoruðu*(innsk) eptir efninu er þeir vildu leika, men sja líka af vikivökonum að það hefir verið alvenja að men hafa tekið á sig als konar *díra mindir*(undir), eður klædt sig eins og dir *og*(innsk) sett á sig alskonar grimur sem áttu við *það*(yfir) *ef að*(innsk) sem þeir ætluðu að leika, eg higg því að þeir flaski mjög sem álíta *umbúnir Máusar*(innsk) að grimur og grimuleikar hafi verið óþekktir á íslandi. *Þegar Magus bjó*(innsk) því sögurnar sína að fornmenn voru mjög leiknir í *þessari*(yfir) *þeirri*(innsk) *sig út sem truð eður*(innsk) íþrótt að búa til grímur og setja á sig skegg og eins *leikara*(innsk) að mála sig í framan er þeir vildu géra sig ókenni lega eg skal aðeins koma með fá dæmi ur sögunum *af mörgum*(yfir) í Bragðamágusarsögu 24 segir svo þá „grímu kattarins var gjör ásjóna hún var mjög ellilig, með laungu og síðu skeggi, þat var hvítt af hærum sem drifu, þessi ásjóna var sköllótt, ok hafði hrukkur margar á enni,

bls. 35

6.*1*(yfir)2 auðseð er að þessi gríma hefir verið máluð með vanalegum andlitslit í sögunum er svo opt talað um grímur að það irði of langt að telja í flateyarbók kap *254*(yfir) 274 *er*(yfir) segir þannig frá um útbúning hallfreðar er han for til þorleifs spaka og vildi diljast firir konum „ hann tók sér stafkalls gervi og breiytti(sic) sem mest ásjónu sinni hann lét liggja lit í augu sér ok sneri hvörmunum út, ok lét ríða?* kalum?* ok leir í andlit sér, hann sét(sic) gera sér mikið skégg ok lét þat líma við höku sér ok kjálka, var hann þá með öllu ókénnilégu(r) og gamal ligr. lík þessu er lising á útbúningi þorleifs jarlaskalds er hann heimsotti Hakon jarl þar segir og þorleifur bjó sér stafkarls *gerfi*(yfir) gjörvi ok batt ser geitarskegg *ólafs.trbl94 3 part*(hornklofi) fraleyar bók bl 210 kap 170 þó að þettað sínist ómerkilegt þá sínir það samt að forn*men*(yfir) *u islendingar*(innsk) hafa þekt, að mála grímur með hörunslit og eins *hafa þeir þekt*(innsk) að að(sic) mala á ser andlitið *og setja skegg á sig*(innsk) er þeir vildu diljast eður leika á aðra, *og géfa*(yfir) þessar lisingar géfa og til kinna að þeir hafi verið talsvert æfðir í því þvi eingan grunuðu þessi svik þeirra þó þeir stæðu nálækt þeim eður töluðu við þá, eg higg því að *leikar*(undir) og *truðar*(undir) hafi alment haft þennan útbúnað er þeir leku leika þá er þesskonar útbúningur átti við, og margt bendir á að men hafi á vikivökum haft líkan utbúning og að það og jafnvel tegund hafi brugðið firir á þeim tegund af grímudönsum, **(innsk) af dramatiskum *seinni alda*(yfir) *þær íngstu*(innsk) grímur er men þekkja á íslandi *í þessari old*(innsk) vóru ekki leikum sem ma(r)gt málaðar heldur prjónaðar, og opt raðbriddar kringum bendir á. augu og nef, en men verða að aðgæta að þá eru viki vakarnir horfnir með öllu, og allar þess kins skémtanir

bls. 36

stutt *ágrip um helstu hagleiksverk Islendinga á öllum öldum*(undir) 6.*2*(yfir)3 *mindasmiði*(undir) a) *goðamindir*(undir) þær eru *að öllum líkindum*(innsk) það elsta af þesskonar mindum men verða first að athuga að norðmen og íslendingar höfðu sínag(sic) guði aldrei standandi úti undir berum himni, nemað þegar þeir óku þeim um kring við hátíðleg tækifæri. flateyarbok bl338. fornu?* IV bl245 íslendingar munu ætíð hafa haft goð sín standandi í kofonum, og eins Norðmen optast nær, þar af leiddi að þeir kjærðu(sic) sig ekki um að hafa goð sín *úr*(innsk) steini *eða*(yfir) eður öðru hörðu efni, er gæti staðið á móti loptinu, enda var loptið talsvert óblíðara hér en í grikklandi og gátu því ekki Norðurlandamen að dæm*um*(innsk) grikkja látið goð sín standa úti sem Grikkir gerðu opt. men sjá því bæði af þessu, og eins af mörgum dæmum í lögunum að að(sic) norðmen hafa ekki kært sig um að hafa vandaðann útskurð á þeim stóru goðamindum, nemað á höndum og höfði , því alt hitt klæddu þeir í þesskins klæði sem *svo*(yfir) höfðings menn báru í þá daga, enn auðvitað er að klæði goðanna, hafa verið úr því *er*(yfir) vandaðasta efni er þeir hafa gétað veitt ser, ekki heldur spörðu(sic) þeir að príða goð sín með gulli *digrum*(innsk) ormshringum fíngurgullum og gull merjum?* og alskins skarti. að goða líkneskjur fornmanna *hafi*(yfir) hafi verið klæddar í föt lík þeim er men báru og að *þeir*(yfir) goðin hafi verið eins stór og fullorðnir jafn vel stór vagsvirann?* sína mörg dæmi í sögonum til dæmis þáttur gunnars helmíngs flateyarbok bl338 þar segir að Gunnar braut Goðið frey og fer síðann „í umbúning skurðgoðsins„ og héldu Sviar að Gunnar væri freyr sjölfur(sic), og bendir það á að höfuð og hendur á goðinu hafi verið ekki aðeins vel útskorið, heldur einninn vel málað, og líkst mjög lifandi manni sem þessi orð sogunnar benda einninn á: „Var þat átrunaður landsmanna at Freyr væri lifandi, sem *syndist í sumu lægi*(undir)„(flateyarb. bl337.) forum?* II kap167 bl45 alt bendir á að *opt*(innsk) mjög hafi verið vandað líkneski þórs og allur umbúningur þess einkanlega þess er stóð í hofinu í yujum?* þannig segir flateyarbók frá því: Enn?* er þér (Ólafur konúngr) k*v*(innsk)amn?* i hafit skorti þar egi *skurðgoð*(undir). *þár*(undir) sat í miðju. hann var mest tignaður han var mikill

bls. 37

6.*3*(yfir)4 ok allr búinn gulli ok silfri, svó var ummbúnaður þórs at hann sat í kérru hón var mjög glæsileg. firir henni voru beittir tréhafrar 2 hardla vel genfir(sic), á hvelum lék hver tveggja kérran ok hafrarnir, hornatog hafranna var *slúngið*(undir) af silfri, alt þettað var smíðað með und- arliga miklum hagleik„ konúngur stóð og leit á likneskjuna, og er auðseð að han undrað ist stórum fegurð hennar, og hafði þá ólafr trigfason heldur enn ekki illan augastað á þess kins likneskjum það ræður að líkindum að ekki hafi verið minna skart a þórslíkneski því er var á hloðum í hofi hákonar jarls, eður í því hofi er þeir dala guðbrandur og hákon jarl áttu saman því þau hof eru talin *2*(innsk) þau m*e*(innsk)stu *hof*(yfir) í Noregi (Njála kap 88 bl 129) *1*(innsk) í báðum þeim hofum var líknesi þórs sitjandi í kérrum, *og*(yfir) með höfrum sínum beitt firir kerruna Njála segir kap. 89 er hrappur rændi hof = það er þeir hákon jarl og dala Guðbrandur áttu saman: þá ser hann kerru þórs ok tekr af honum annar gullhríng„ en annar tók Zrpu?* hann af þorggerði(sic) hörgabruði og *3 af*(innsk) vpu?* sistur hennar, síðann dró hann ull goðin út „og tók af þeim allan búnaðin„ "og allan *síðann lagði ha eld í goðahusið ok brendi skrúðan„ **(innsk) þettað bendir á að í þessu hofi upp*(innsk) hafi ekki verið minna skart en í því firgreinda hofi *er var*(innsk) á *yrjum*(undir) og að allur kerru umbuningur þórs og hafrar hans og einnin hann sjálfur hafi verið mjög skreittur i Flateyarbók bl 406 kap 325 segir að þorkell dyrðill leiddi firir Olaf ræning?* en *hafur*(undir) er hann tók úr hofi hakonar jarls þorkell spurði hvort konungur vildi hoggva hafurin, konúngr *en hafurin stóð sem aður ok brá brosti við og bra sverði, og hjó síðann ekki við*(innsk) á háls hafrinum **(innsk), konúngr undraði þettað því hafurin blæddi ekki, *hann gékk*(yfir)

bls. 38

hann gékk þá til hans ok sá at han var 6.*4*(yfir)5 gjör af tre en hafurs staka þönd?* yfir utan þettað bendir á að haglega hafi tilbúin þessi hafur *og*(yfir) er ólafur konúngur hélt að hann væri lifandi, að öllum líkindum hefir þessi hafur verið annar hafurin fra kérru þórs þó sagan géti ekki um það. að likneski þors hafi verið mikið vexti og mikið skart borið á það sannar einnin Olafssaga helga kap 107 *er list er*(yfir) þar er likneski þors líst þannin „þat var merkt eptir þór, hefir hann hamar í hendi, ok mikill vexti svó *at*(innsk) *fair*(yfir) ekki eru þeir menn at honum sé meiri hann er holur innan ok gjör undir honum svó sem stallur sé ok stendur hann þar á ofann, þá er *en fremur segir sagan um sama guð*(innsk) hann er úti, egi skortir hann gull á ser né *er þeir Olafr k: voru komnir til*(innsk) silfur„ *þingsin „þá sjá þeir mann fjölda*(innsk) af ollum þessum dæmum i sögonum sjáum vér að *mikin fara til þings, ok báru*(innsk) goðin hafa verið bæði mikil vexti og á allar lundir skreitt *mikit *mannlíkan*(undir) í milli sín,*(innsk) búin, og eingin efi er á að öll hin stóru goð hafa *þat var glæst alt af gulli ok*(innsk) verið klædd, að frátekknu(sic) þors likneski, það er *silfri óls. helga. kap 108.*(innsk) miklum efa undirorpið hvort fornmen hafa hugsað sér hann eins mikið klæddan og aðra guði, eður hvort þeir hafa haft hann eins mikið klæddann, eður klædt hans likneski i nokkur klæði nemað hafi það verið ifirhöfn, sögurnar géta ekki um það það eg man eptir þeim lísíngum er men hafa í sögonum af likneskjum þeim er fornmen gérðu af giðjunum sjá men að þær hafa *opt*(innsk) verið i fullkominni mannlegri stærð, og alt bendir a að andlit þe(i)rra og höndur hafi verið málað með fögrum og mörg náttúrlegum hörunds *anlits*(yfir)lit, alt bendir á að þær likneskjur hafi ætíð verið klæddar, og það i þann vanalega *skautbúning*(undir) er þá tíðkaðist, *og hafa þeir vand*(yfir) *að sem mest þeir gátu*(yfir) en auðvitað er að þeir hafa vandað búning á giðjur sínar af allri sinni kunnáttu og vandað *mjög*(innsk) alt kvensilfur á þær og efni í klæðin og eins snið á klæðum en eptir því sem þá þótti tigulegast og höfðinglegast.

bls. 39

6.*5*(yfir)6 eg verð að koma með fáein dæmi ur sögunum til þess að menn sjái að nokkur fótur sé firir þessar minni á líktur í Njálu kap 80). bl131 segir svo „um nóttina fór viga hrappur til goða húss þeirra jarls og Guðbrands. hann g(sic) gekk inn húsit. han sá þorgerði Haurgabrúði sitja ok var hon svo mikil sem maður roskin. hon hafði mikin gullhríng á hendi. ok fald á höfði hann sviptir hana faldinum. ok tekr af henni gull hríngin „annan tok hann af Irpu?* sem áður er sagt þettað dæmi sínir ljóslega firstar?* þær fornu mindir af giðjunum haf(i) verið í fullkominni stær og þar næst að þær höfðu þann forna faldbúning, líklega eins og hann tíðkaðist skrautlegastur, og í þriðja lagi að þær höfðu digra gullhrínga á hondum sér, og first her er talað um skruða goðanna þa géfur það til kinna að þær hafi haft alt það skra(u)t sem mest matti verða bæð(i) i klæðum og gulli og silfri sem heirði til þeim forna skautbúning í flateyarbók kap 326 bl 407 er líst umbúningi þorgerð ar hörga brúður og henni sjálfri þegar olafur Tr(y)ggvason rænti hof Hákonar jarls þar segir þorkéll dyrðill lauk upphafinu „ok bað (olaf) konung þar inn gánga ef hann vildi, konúngur gérði svo, ok er hann var inn kominn hugði han *at*(yfir) vandliga at húsinu ok sá þat svo seæmilega innan búit at hann þóktist valla séð hafa sæmiligra húsbúnað, þar var og búið *eitt sæti*(undir) hardla fagurt ok í því sæti sat ein kona *klædd hardla vel*(undir). konúngr spurði hverr(sic) sú kona væri, þorkéll svarar ef þer hefðit sét þorgerði Hölga brúði er Hákon jarl átti mest vinfengi vit. þá mætti vera at þér þættizt nokkuð marka meiga af áliti þessarar konu hennar viðbragð og *yfirlit*(undir). konungr þóttist þá skilja at þessi var þorgerðar líkneskja. hann tók þá gull ok silfur ok góð klæði af likneskjunni„ þá tok til orða einn konúngs manna er þekti þorgerði hví ertu her þorgérðr svó herviliga hneist?* og óvirðuliga af?* flitt?* þínum bjarta búnaði er hákon jarl lét lét(sic) þig hafa

bls. 40

þá er hann elskaði þig. þessi grein bendir a 6.*6*(yfir)7 að men hafi hlaðið mjög miklu af dírindis klæðum og skarti á goðin eins og eg hefi áður sagt og að men hafi mjög skriett stólu þá eður háseti **(innsk) er giðjurnar *eður stalla*(innsk) sátu á **(innsk) likt og áður er sagt að men skreittu kérru *og eins *fótstalla*(undir) eður falskarir?**(innsk) þórs. her er og nákvæmlega talað um yfirlitu á *guðunum farum?* II kap 184 bl. 108*(innsk) þorgerði og sínir það ljóslega að hún hefir átt að vera máluð með hérumbil réttum andlits lit, það er og tekið fram að allir þektu þorgerði þott buið væri að fletta hana öllu skarti og bendir það á að hún hafi haft sér skildan svip frá öðrum goðum og lítur því at að öll goð hafi haft sér skildan andlitslit, og ser skilt andlits lag, er aðgreindi þau hvert frá öðru, og segi sögurnar satt þá sjáum vér af öllu þessu að þessar goðamindir hafa eingan vegin verið ófullkomn ar olafssaga Tryggvasonar kap 184 bendir einnin á að að(sic) haglega hafi verið gérðar hendurnar á göðunum(sic) því sigmundi Brestissini sindist sem þorgérður beigði *hnefan*(hornklofi) eður hneifan er hákon jarl vildi ná af henni gullhring þeim er hún hafi á ermi, er hann vildi géfa sigmundi til heilla, þar segir og að líkneski þorgerðar var prídt mjög *og hafði*(yfir) ok hafði digran gullhring á armi. af þessu öllu saman komustum vér að raun um að að(sic) flestar hinar stóru goðamindir fornmanna hafa verið klæddar í regluleg klæði og á allar lundir skreittar með gulli og silfri, enn ekki skorin út klæði a þau eins og tiðkaðis(t) hjá Grikkjum og rómverjum men munu því litið hafa vandað búkin á goðonum af því þess þurfti ekki en þar a moti munu men hafa vandað sem mest höfuð og höndur á þeim, og málað það sem líkast þeim rétta hörundlit, sem hin firgreindu dæmi sína. ekki vil eg samt með öllu neita að fornmen hafi skorið klæði á einstöku *ogu*(yfir) goðamindir t.d. þær er þeir höfðu i herferðum og létu standa i stöfunum á skipum sinum til sigurs sér sem Eiríkur jarl gerði er hann hafði þór i stafni á jarn borðunum í svaldur?* orustu.

bls. 41

6.*7*(yfir)8 fornmen höfðu opt ímisleg smá, er ímist vóru gérð af tönn eður silfri, þessi goð baru?* þeir opt á sjer í beltispúngum sinum sér til heilla, ligt og katólskir *hallfreðarsaga kap 6. bl 97.*(innsk) báru opt á marjumindir hér á íslandi í firri daga. í Flateyarok kap274 bl329 **(innsk) segir að kálfur hirðmaður laug því uppa hallfreð vandræðaskáld, til að rægja hann við ólaf konúng að han hefði„ í pungi sínum líkneski þórs gért af tönn (samanb. form. II. kap172 bl57. þess kins smagoð*mindir*(yfir) kölluð(u) fornmen opt hluti því þeir létu þáa(sic) spá firir sér eður *þau*(yfir) eður *þeir*(innsk) vörpuðu með þeim hlutkesti í skálum enn in?* hafa þeir þau firir *met*(undir), þesskins *hluti*(undir) eður *met*(undir) gaf Hákon jarl Einari skálaglam og var annað af gulli en annað af silfri og markað á „manslíkneski þar meðfilgdu gyltur skálir, af þessum gripum fékk einar *auk*(yfir) kénningar nafnið skálaglam. i vatnsdælu kap 9 bl 19 *(ag 26. 186)*(innsk) segir að haraldr harfagri gaf i Hafursfirði þesskins „*plat?**(undir)„ Ingimundi vatnsdæla landnáma. þat var freyr ok gerr af goða, og var á hlutin „markaður freyr af silfri„ ------- silfri. þann hlut bar ingimundur í pussi sínum „klútar hans (af *silfri*(yfir) gull eður silfri auðvitað er að þessar mindir hafa ekki verið klæddar gerr eptir Freyr„ brot af vatnsdælu, heldur hafa klæðin verið skorinn(sic) á þær, ef þær vóru eins er auðvitað að þær *goða*(innsk)mindir er vóru utsskornar á öndvegissúlur og stálbrúðir Eyrbyggja 4 kap segir að þór var skorin á annari „öndvegissúlu þorólfs Mastrarskeggs og hefir líklega enkver(sic) önnur goðamind verið skorin a hina svo sulurnar ættu betur saman þó sagan géti ekki um það í Fostbræðrasögu kap 9 bl 98 segir að Gríma kona Gamla?* í Eyríksfjarðar botni á Grænlandi „átti stól einn mikin(sic), enn á bráðum?* stólsins var skorin þór, ok var þat mikit líkneski„ hann var með hamri sínum hér er þórs líkneskin að sjáanlegu skorið á báðar stólbruðirnar?*, og er því líklegt að einkver(sic) goðamind hafi verið skorin á þá ondvegissúlu þórólfs er þórslíkneski var ekki skorið á

bls. 42

ver sjáum nú af öllu því er hér er upptalið að 6.89 goðamindir hina fornu Norðmanna islendinga og Grænlendinga, ná *aldrei*(yfir) *litið*(innsk) ut firir hofinn og skálana og eg hefi eingar líkar seð firir því að þeir haf(a) haft goð sin úti nemað þau litlu goð er þeir höfðu á sér í pungum sínum, en auðseð er að *þeir hafa við einstöku*(yfir) Norðmen hafa við hátíðleg tækifæri ekið með goð sín á þing og eins haft þau á skipum sínum annað hvort sem merki eður latið þau standa i stafni til heilla *sér*(innsk), sem Eyríkur jarl gerði í svoldar?* orrustu það er alkunnugt að fornmen vönduðu skip sin og s(k)reittu þau mest af öllu næst eptir hofin en aldrei hefi eg samt orðið var við að þeir hafi skorið goða mindir á skipsstafna, men verða hvergi varir við að hinir fornu íslendingar hafi hrært goð siín úr kofon um, en men verða varir við að þeir höfðu smágoð er þeir báru í púngum sínum Sumum mun nu finnast að þessi lising á goða*m*(yfir) líkneskjum Norðmanna, sanni lítið viðvíkjandi hagleik og fegurð á goðum Islendinga, það er ekki hægt að koma með lísíngar af Islendskum goðum því þær eru ekki til, og kémur *mest*(innsk) af því að kirstni konst hér á svo fljótt og hindranalaust, og hafa því ekki sagnaritarar haft tækifæri til að tala um þesskonar, en hitt vita men að íslendingar höfðu mörg og stór hof og mikið af goðmindum er þeir hafa bæði búið til sjálfir og haft með frá Norvegi þeir sem bygðu ísland máttu heita úrvalið úr Norvegi það væri því fáviska að halda að þeir hefðu haft hof sin eður goðamindir auðvirði legri en hja norðmönnum var lidt, enda er ekkert sem bendir á það þó að goða likneskjur forfeðra vorra væru úr tre þá er margt sem bendir a að talsverður hagleikur hafi verið á þeim og að *þeirra*(innsk) höndur og höfuð hafi verið haglega málað *og að þeim hafi verið haglega*(yfir) *skipað i hofin*(yfir) mer er því nær að halda að goð forfeðra vorra hafi verið talsvert skrautleg þegar buið var að klæða þau i alt sitt skart þeir hafa heldur ekki sparað að *pir*(yfir) príða allan umbuning góðanna og hofin

bls. 43

6.*9*(yfir)10 þeir skreitt með öllu móti sæti þau er goðin sátu í, eður fótstallann ef þau stóðu umbúningur þórs var ekki minna glæsilegur kerra hans hefir auð sjáanlega verið öll gullbúin og eins hafrar hans og hornataugin úr silfri, men sjá að fegurð goðanna og hofanna í Norvegi er svo mikil að ólafur trigfason sem m(e)st af öllum hataði goð og hof, stendur agndofa og þikist ekki hafa seð sligt, og hafði hann þó viða farið, og her á íslandi var skraut hofanna komið svo langt að einn af íslendingum vildi setja silfurbita í sitt hof en fekk það ekki firir ættingjum sínum, jafnvel hurðarhríngarnir vóru mestmegnis ur gulli. alt þettað er vottur um talsvert skart en með öllu þessi skarti mega men *samt*(innsk) ekki halda að sú sanna íþrott í allri sinni dirð, hafi hér sínt sig *lifandi*(yfir) eins fullkomna og hjá grikkjum heldur hefir þettað verið dauft endurskin af þeirrú(sic) forngrísku íþrótt en það er samt ihugunarvert að þeir sem lísa *goðum*(yfir) þeim norrænu goðum, þektu líka mindir gr(i)kkja, og skildu men halda að þeir gérðu meiri mun á því enn þeir géra. í Sigurðar sögu jórsala forna kap 13 bl 97 segir svo „þat segja men, þeir er verit hafa í Miklagarði, at Taðreimr?* sé á þá leið gjörr at veggr hárr er settur um einn völl, svó til at jafna, sem eitt tún vítt vel og kringlótt, ok graður(sic) umhverfis með steinvegginum ok sitja men þar á, en leikrin(sic) er á vellinum, eru þar skrifuð margs konar forn tíðindi I æsir, völsúngar, ok gjúkungar, steypt af kopar ok málmi, *með*(yfir) með svó miklum hagleik at það þikir alt *kvikt*(undir) *vera*(undir) ok synist mönnum sem þeir komi i leikinn, er leikurinn settur með svo miklum brögðum ok vélum, at svó sýnist sem menn príði i lopti þar er við hapt skoteldar, ok sumt af forneskju„

bls. 44

auðséð er af öllu að fornmen hafa verið mjög hrifnir, 6.*10*(yfir)11 af þeim grísku líkneskjum og málverkum, og að þeim hefir þótt það nálgast furðannlega nátturunni er þeir segja að það sinist all kvikt vera, og þeim virtis(t) að þær dauðu likneskjur slægja sér í leikin með þeim lifandi, samt er auðséð að þeir hafa verið meir forviða *að þ*(yfir) er þeir sáu leikhús, og leika, og og(sic) allar þær vélar er þar til vóru hafðar, því þeir gátu ekki skilið að það væri alveg laust við forneskju, en ihugunarvert er það *samt*(innsk) að sama þjóðin sem er svo hrifin af þeirri grísku fegurð segir einnin á tveim stöðum að mind þorggérðar(sic) hörga brúður síndist lifandi, og daist að fegurð á líkneski *þórs*(yfir) þórs og talar um hana með djúpri lótningu(sic) sem *að slo um*(yfir) *undar*(innsk)lekt hugleiksverk, men skildu halda af þessu að talsverður hagleikur hafi verið á goðalíkneskjum okkar fornu forfeðra All líklegt að hinir fornu Islendingar, hafi skorið og málað alt, í kring, á veggþil hofanna láangar(sic) raðir af goðasögum, er þeir skáru þesskonar *mindir*(innsk) á skála sína, sem hjarðarholts skálinn b*e*(innsk)r vitni um sem b) bæði sögurnar og ímsar fornleifar benda á að *aður er sagt*(innsk) *það að það*(yfir) að(sic) fornmönnum hafi verið títt *að*(yfir) ekki einúngis að merka?* goðasögur á veggþil í skálum sínum, heldr *létu*(yfir) að þeir hafi einni *hafi*(innsk)(sic) latið *þeir*(yfir) merka?* þar á bæði sín egin afreksverk og annara í Njálu kap 120 segir fra afreks verkum þorkels háks t.d. er hann drap 1) *spellvirkja*(undir) 1010-1011. á jamtu skagi 2) er han drap finn*gálkn*(undir) í austur vegi 3) er hann drap flugdreka austur í *aðalsýslu*(undir). enn er hann kom til islands aptur „lét hann gera þrekvirki þessi *a) *yfir*(hornklofi)*(innsk) *fyrir*(undir) lokhvílu sinni, ok á stóli fyrir hásæti sínu„ afreksverkin hafa líklega verið skorin (en ekki máluð) á það þil skálans sem var á milli skalanna er men sváfu í og aðalskálans, (sjá ljosvetr)?* vér förum ekkert útí það að dæma hvort þessi afreks verk eru sönn eður ei en likast er til, að aðal fóturin firir þeim sé það, að þessar afreksverkamindir hafi verið til á skála þorkéls þegar sagan var rituð og hafi söguritarin haft afspurn af því og tekið það firir satt sem sagt var um uppruna þeirra.

bls. 45

6.*11*(yfir)12. Eggert ólafsson gétur um han austur á Valþjófsstað stað gamall skáli alt *á dönsku*(innsk) í sinni ferðabók bl 825 framá 18 öld **(innsk) og hafa men lý(s)ing af honum og segir að „á valþjófsstað sé enn frá seinni hluta átjandu aldar skálin var 30 alir á sindur skali eða stór bygging, sem á(sic) leingd og 9þ. 10 alnir a breidd og 3þ. bæði er lángtum stærri, og eldri hálf 5 alin undir bita en als 8 alnir á hæð og en vanalegt er, þá er auðséð 2þ. skálin var tvídyraður og dirnar svo að skálanum hefir verið umbreitt stórar að men hæglega gátu riðið átagin?* um á seinni tímum„ þær við *augun*(innsk) stofu skálans voru 2 lokrekkjur kallaðar *Múkulokrekkjur*(undir) þær vóru með hurðum firir sem vóru krínglottar að ofan, kríngum lokrekkju dirnar var *alt*(innsk) *út*(yfir)útskorið með minda*smiði*(undir) (billedhuggeri) i hinum eda skálans vóru 12 rúm 6 á hverja hlið og voru 4 af þeim lokrekkjur er men heldu þá að hefðu haldið sínu upprunalega lægi(sic) sumar af þeim vóru príddar með minda smíði, ekki er hér nógu gre(i)nilega tekið fram, hvort einúngis dirastafirnir, og bagarnir yfir dyrunum var útsskorið(sic) með mindasmíði, eður hvort þettað alt um kring var útskorið en hvað *þe*(yfir) sem um þettað er *þá er*(yfir) þá er víst að ein af hurðum skalans hefir verið öll útskorin þvi hún er til enn, og er geimd við fornngripasafnið í kaupmannahöfn hurðin er görð af furu hún er 3 álnir 7 þuml. og 1/2 á hæð en 1 alin og 31 þuml. á breidd og kringlótt ofan firir í miðri hurðinni er járnhringur sem er allur smeltur með mjög haglegum silfur rósum, á hurðinni eru 2 hríngir hver uppaf öðrum, á þeim neðri eru mindaðir 4 drekar er haglega vinda sig saman og setja saman allar lappirnar í miðjunni efri hríngnum er skipt i tvent, i efri hluta hringsins er mindaður vopnaður riddari með skjöld og sverð og hjálm með nefbjörg á makka hestsins situr fálki, hestur riddarans treður einn liggjandi varg með fram fótonum, en annar vargur eltir hann og á það liklega að vera ljónsinna?* er þessi ridari(sic) hefir hjálpað úr drekaklóm, því i neðri hluta hringsins sest mindaðr líkur riddari er *þes*(yfir) hleipir hesti sinum i þröngum skógar ranna?* *og fliga með honum kraku eða haukur*(innsk) *ungi?**(yfir) *hann*(innsk) kemur að þar sem flugdreki

bls. 46

og likt dir hinu firra er eð(sic) fljogast(sic) á, og er drekinn buinn að vefja sporði sínum utanum dirið þar sem það er mjóst, í því kemur riddarin að og hleipir hesti sínum rétt á drekan og rekur sverð sitt í hrigg drekans svo að bloðrefillin kémur útum brjóstið, drekin eingir sig saman af tilfinning, og belgir ó(g)urlega kvoptin og lafir útur honum túngan, han ber vangjanum(sic) í fjörbrotanum, og læsir klónum fast i eina eikarstofu og vill þar halda sér föstum firir þessum 2 óvinum *en þá gétur þettað vel heimfærst*(innsk) þettað er án efa tekið eptir einhverri gamalli riddarasögu *uppa konráðssögu keisarasonr?* kap13*(innsk) og eru hér sind afreksverk einhvers riddara, en hver *er konráð bjargaði ljoninu frá drekanum,*(innsk) hann er er mér óljóst, **(sic) en krossin a skildi hans bendir *héðan *og figldi(sic) það hönum æ síðan*(innsk) ATH allt í hornklofa á að hann egi að vera kristin, *og orma hnuturinn firir neðan á*(innsk) ekki er með öllu víst hvort þessi hurð hefir verið skála *vel við sagnina um ferð hans til*(innsk) dyrahurð, eða lokrekkjuhurð, en líklegast þikir mér að *hingað *ormalands en sé þessi mín tilgáta*(innsk) það sé skáladyrahurð því austanmen segja að þessi sama *rétt þá hefir smiðurin ekki þekt*(innsk) hurð hafi áður verið stærri, og hafi hún ekki als fyrir *það að konráð átti að hafa með sér *svín*(undir)*(innsk) laungu verið minkað, er hún var tekin **(innsk) firir kirkju **(innsk) úr skalanum og höfð *og *hana*(undir) (sem líka er óvist hvert er gamalt.*(innsk) hurð á valþjofsstað, fist men nú hafa issu firir þvi að 1 hurð skálan(s) var útskorin, og að sumar lokrekkjur í skál anum hafa verið útskornar og i kringum þær þá eru mikil líkindi til að allar hurðir skálans hafi verið skornar út á líkann hátt og þessi, og líklega með öðrum afreksverk- um þessa riddara, það er og líklegt að upprunalega hafi verið minda útskurðir í kringum allar lokrekkjur í skálanum, first það var um sumar, þó það væri eyðilagt þegar þessi lísing var tekin, má og vel vera að á veggþil skálans hafi verið markaðar sögur first first(sic) lokrekkjur og hurðir skálans voru svo skrautlegar, eg þori ekki að géra þessa hurð ingri en frá firri hluta 12 aldar því búningur og vopn mannanna sem mindaðir eru á henni eru miklu fremur frá 11 en 12 öld og eins er *um*(innsk) firir komulægið(sic) á drekamindonum þessar mindir eru mjög merkilegar, og einkennilegar, og eru að morgu leiti haglega skornar, og liðlega, og lisa mikilli tilfinning *firir góðu firirkomulagi*(innsk) og sterku imindunarafli þó að margt vanti til að það sé fullkomið eg vil segja svo mikið, að hafi alt annað i skálanum, sem eg áður drap á, verið svo vel skorið þá hefur þessi skáli ekki verið landinu til skammar á sínum tíma

bls. 47

6.*13*(yfir)14 bæði í Flatátúngu í skagafirði og eins á Hrafngili í Eyafirði(sic) hafa fyrir skömmu staðið fornir skálar sem nu mega heita gjörsamlega eiðilagðir. það hefir verið gömul sögusögn i lángan aldur að Þórður hreða hafi smíðað báða þessa skála. eg vil nú ekki fara að rekast i því, og ekki heldur hvort þorður hafi verið til, eður hvort tímatalið í þorðarsogu sé rétt eg birja first á því að það elsta handrit sem til *er*(yfir) *hefir verið*(innsk) af þorðarsögu var skrifað á 14 öld svo sagan gétur þá ekki verið ingri, *kaupm. 1860 kap 9*(innsk) þessi saga segir **(innsk) að þorður „var hin hagasti bæði á tré og járn, hann smíðaði skálann at Hrafna gili þann er enn stendur i dag ok mörg stór hús onnur á íslandi, þau er eptir eru velstandandi i þorðar sögu (kaupm. 1848 bl 40-41 og 42 segir en fremur að þorður smíðaði skála í flatatúngu því at þorðr var manna hagastur„ "var þat" furðu sterkt hús, stóð sá skáli alt til þess er Egill biskup var á hólum„ 1331-1341. hefir þá líklega verið gert við veggi skálans og grindin ef til vill nokkuð færð saman það er kátlegt *einmidt*(innsk) *að þessir 2 skálar skuli hafa staðið*(yfir) tilviljun að merkilegir viðir ur skálum og merki legir skálar skuli hvurgi(sic) hafa gétað verið í þessum 2 síslum nemað á þessum tveimur stöðum er sagann *einmidt*(innsk) getur um og að því undanskildu að 1 skali var á Mælifelli er almen sögu(sic) sögusögn segir að þórður hafi smíðað, eptir þeim litlu leifum er eg hefi séð af þessum skálaviðum, tekur það ekki tali að þeir séu íngri en snemma frá 14 öld en hvernin *hefði*(innsk) *gat*(yfir) þá söguskrifarinn att að géta gért trúanlegt firir mönnum er lifðu þá á 14 öld að sá skáli væri eptir þorð er þeir allir vissu að var nílega smíðaður þettað gétur því ekki staðist ef sagan er skrifuð á 14 öld skálin hlítur þá að vera frá 12 öld í minsta lægi(sic) því til þess að men á 14 öld gætu latið sér segjast að hann væri eptir þórð sem þo átti að lifa á 10 öld hvort sem hann hefir verið til eða ekki af þessum ástæðum geing eg ut frá að þessir skálar seu að minsta kosti frá mið 12 öld first það er her um bil víst að sagan er skrifuð á 14 öld og alt er á móti því að skalarnir séu ingri bæði

bls. 48

viðirnir sjálfir og almen sögusögn og eins tilvitjannir?* 6.*14*(yfir) að þess konar hefir einmidt haldist við á þeim stöðum sem 15 sagann segir að skálarnir hafi verið en á mjög fáum stöðum annarstaðar af Hrafnagils skálanum held eg nú sé ekkert til nemað 2 mindir af 2 stoða?* klofnnigum?* sem sína að allar stoðir skálans muni hafa verið útskornar með haglegum rósum frá efst til neðst 3 aðra utskorna stoðaparta hefi eg séð úr þeim sama skóla og sannar þettað nægilega að allar stoðir skálans hafi verið útskornar, og hver stoð er 10 þ. á breidd enn mun upprunalega hafa verið 11 þ. gropið það sem var í endi langar hliðarnar á stoðonum sínir að þil hefir upprunalega verið í milli stoðanna, ekkert hefi eg heirt um hvernig það þil hefir verið enn eina þilfjöl hefi eg samt orðið var við ur þeim skála, og var manslíkneski skorið á hana, en hvað það átti að merkja og hvað er orðið fjölinni veit eg ekki þettað bendir á að upprunalega hafi verið markaðar sögur eða þesskonar á þennan skála, og að hann hafi verið mjög vandaður sem staðirnir síndu, og almen sögusögn bæði að fornu og níu. skálin í flatatúngu sem eignaður er þorði mun líka vera hér um bil frá sama tíma, í manna minnum sem nú lifa vóru viðirnir í honum í þolanlegri röð þá er líklegt að men hafi áður opt verið búnir að færa hann saman, og minka han, og breita þeirri uppruna legu reglu talsvert, eg hefi sem barn heirt mjög marga tala um þennan skála, en því miður man eg of fátt af því enda er ekki orðið hægt að bæta ur því sumir af þeim eru d(a)uðir en sumir komnir a grafarbakkan, og fást ekki til að géfa neinar upplisíngar, það er víst að hér um bil á oll þil í þessum skála hafa upprunalega verið markaðar sögur, og allir skagfyrðingar sem eg heirði tala um skálann sögð(u) að það væri og hefðu verið markaðar á hann bardagar þórðar hreðu er hann átti við ossur á grund og Miðfjarðar skeggja, Hjálmar Þánson?* sagði mér frá að öll þil skálans hefðu verið einlægar orustumindir og að höfuð *og*(yfir) höndur, og fætur hefðu legið eins og hráviður eg man það að hann tók framm að mindirnar hefðu verið stórkalla segor?* og grafar?*, enn einmidt þess vegna sagði hann að það hefði verið undrunarlegt

bls. 49

6.*15*(yfir) 6.16 vert hvað þá hefði verið lagður mikill svipur í hvurt andlit eftir efninu, hann tók til þess kvað(sic) þeir sem börðust hefðu verið reiði legir og hvað andlitinn á þeim föllnu hefði verið dauðalegir hjálmar sá skálann þegar mikill fjöldi af fjölonum var en til, og líklega i hinni fornu röð víða hvar, og hans sogusögn met eg mikills því hann var vel skurðhagur maður og hafði einmidt þess vegna tekið eptir öllum fornum skálum hvar sem han fór, hann er og gamall maður og skinsamur og hafði mjög mikla ánægju af þesskonar. Jónas Hallgrímsson hafði og séð þennan skála han sagði þannig frá *honum*(yfir) að á fjalir þær sem han sá úr skálanum„ hefði verið markað útlent riddaralið, og hefðu fæturnir verið högnir af sumum hestonum, og eins höndur og fætur af mönnonum„ af riddaraliðinnu sem hér sast mindað, áliktaði jónas að það hefðu verið útlendar sögur sem markaðar voru á skálann Jónas tók og eptir því að búið var að rugla mindonum úr hinni upprunalegu röð„ men verða að taka þessara manna sögur trúannlegar, og álíta að það sé víst að það hafi verið markaðar sögur og orustur á skálan 1856 kom eg að flatatúngu en þá vóru aðeins fáar eptir af fjölonum, þá var búið að taka þær?* í nesi?* fjöl á baðstofu og láu langböndin ifir þverum mindonum var því mjög ílt að sjá þær en ómögulegt að taka mind af þeim ekki sá*g*(yfir) eg hér nein mót firir orustu og ekki sá eg hér neitt vopn, en þar á moti sá eg að her og hvar lágu höfuð, höndur, og fætur, af mönnum, svo sem af höggvin, eg tók og eptir því að 1 eða 2 höfuðin hofðu utan um sig hring eða *gloríu*(undir) og mig minnir með krossi innani ligt og opt sést á gömlum katolskum mindum flestir af monnonum höfðu langa stafi í höndum mig minnir með *taur*(yfir) litlum hnöttóttum hnapp á efri endanum en eingum krók

bls. 50

þeir höfðu allflestir ifirhafnir eins og síða hökla 6.17 með kollóttri hettu upp af = heklar, eg man ekki með vissu eptir neinum hestamindum, en einni þjöl man eg eptir er einungis vóru markaðar rósir á, og má vel vera að hún hafi verið höfð til að aðgreina viðburðina hvern frá öðrum allur orustu kaflin hefir því verið eiðilagður þegar eg sá fjalirnar, enn þettað sem eg sá held eg hafi átt að vera einhver *Prósessíón*(undir) en hvernig hefir staðið á þessum lausu, höfðum, höndum, og fótum skal eg láta ósagt, eg get heldur ekki reingt það sem hinir hafa sagt, þvi það gétur verið að margfalt meira hafi verið til af fjöl onum þegar þeir sáu þær. allur útskurðurin var undarlega einfaldur það var barasta djúpur skurður skorin ofan í slétta fjölina, en ekkert upph(l)eipt, samt vóru strikin hrein og bein og smíðsleg, og lístu því að sá sem hefir *þettað*(innsk) gert, þó að það væri einfalt, hafi ekki birjað á þessum skála, heldur verið vanur, þessu verki, *brúnir*(innsk) *raðir*(yfir) á sillum og bitum í skálanum vóru með stóru striki, þó að þessi dæmi seu fá þá sjáum vér samt af þeim að það hefir verið talsvert alment að skéra sögur á skála því auðvitað er að vér höfum lísingar af fæstum af þesskonar skálum sem til hafa verið og nærri því helmingurin af þeim skálum er men annars hafa nokkrar sögur af, hafa verið með þessu móti sem eg hefi nú sagt c) Sögurnar benda á að fornmen hafi opt haft ímsar stoðir í skálonum í líking af manni, lígt og tíðkaðist hjá grikkjum (Kariatides) í kórmakssögu kap 3 þar segir að steingerður sneri í skála skat?* hjá dironum og horfði á kormak „undir skegg hagbarði„ "því þar var klæði fyrir dyrum ok *hagbarðr*(undir) á vegg þat var likneski hagbarðs líklega hafa 2 stoðir i líking af manslíkneski staðið báðum megin við skáladirnar til priðiss og hafa þær að öllum líkindum borið diratreð eður bogan er var ifir dironum, ekki er heldur ólíklegt að men hafi kent þessar líkneskjur við hagborð, af því að þær stóðu undir þvertré og líktust þess vegna manni er hángir undir gálgatré, í gálga en al kunnugt er að Hagbarður var heingdur á gálga og he(i)tir síðan gálgin hagbarðs hestur

bls. 51

6.*16*(yfir)18. má og vel vera að þesskonar stoðir hafi verið í kringum allan skálan. þettað dæmi er eingan vegin einstakt því Hjálmar Jonsson sagði mér frá að hann hefði seð þess kins stoðir á einum bæ firir norðan og sagði han að þessar jötna eður mensmindir hefðu staðið álútar með höfuðin og borið bita þann er var nálægt stafni hússins, en rum?* var milli stafnsins og bitans og hafði verið borað gat í gégnum nefinn á mindon onum(sic) og dregið þar í snæri og hékk þar á rúm tjaldið, líklegt er að þessar stoðir hafi verið bunar að tapa sínum upprunalega tilgángi. Auk þessað fornmen skáru á skála sína sögur og afreksverk og goðamindir, *þá*(yfir) þá skáru þeir opt á hliðfjalir í skálonum lángar raðir *raðir*(yfir) af alskonar dírum bæði eðlileg og óeðlileg þesskonar útskurðir liggja vidt á milli söguminda og goða eður landvættaminda, það eru sögumindir að svo miklu leiti, sem sögur géta um þesskonar dir, og skíra frá óþektri bigging og *eyiu*(yfir) eðli þeirra það eru og landvætta mindir að svo miklu leiti sem fornmen hugsuðu ser landvætti ifirnátturlega men og ifir natturleg dír, t.d. dreka, gradúng?*, arnir?* gamma bergrisa og fleira, auk þess að þessar mindir hafa sinn uppruna frá landvættum hafa þer jafnframt sinn uppruna frá skrök segum (feibler) því men trúðu fastlega að þess konar ifirnátturleg dir hefðu verið til og að þau hefðu ráðist á menn og imsir yfir unnið þang, af þessum orsökum héldu fornmen mjög uppá þess kins díramindir og sjást þær opt mindaðar á alskins hlutum sem heira til húsum 2 þilfjalir eru til mjog gamlar og er á annari, skorin með upphleiptu verki vargur, en á hina er skorin hjörtur

bls. 52

alt bendir a að þessar fjalir hafi verið nokkuð margar 6.*17*(yfir)19 og að þær hafi staði í röð hver við hliðina á annari um þveran eður endilángan skála eða kirkju *form*(yfir) ver sjáum því að mindasmíði fornmanna má skipta í 3 að(sic) aðalgreinir sem eru, goðamindir sögumindir og mindir af náttúrlegum og ónátturlegum dírum. og með öllum þessum útskurðategundum skáru fornmen út skala sína og hof, og það bæði utann og innan, hátt og látt, stólar og bekkir vóru með drekahöfðum á og alskonar díramindum *a*(yfir) hafhestum, fiskum *fugla*(innsk) margígjum drekum finngálknum gömum, samansett fé?* og men, og alskins kvikindi eðlileg og óeðlileg. þeir minduðu og á stóla og bekki, men á hestum, og tröllkonur *blasandi*(yfir) ríðandi á vörgum eður gandreið, men eður guði sitjandi á gjafarhestum?*, leika? hörpu og hljóðfæraleikara og ímsar trúarmindir etc. til eru en *2*(innsk) gamlir íslendskir stólar alveg heilir og pa(r)tur af einum bekk og 1 Norskur stóll, og ber þettað alt vitni um þettað, þesskonar mindir skáru þeir og á *kistur*(undir) og *hidslur(sic)*(undir) sem þesskonar hlutir vera vitni um og til eru víða á íslandi enn í dag. fornmen skáru og dírahöfuð ifir útidir á bæum sínum og þvi hétu dyrshöfuðs dyr á sauðafelli 1229 þeir skáru og alskonar liggjandi diramindir er lágu *fer*(yfir) ofan á dyrastöfonum sem sest hefir á kirkjum firir austan, og alskonar dír skaru þeir út og settu framan á þilin firir ofan dyrnar og alt í kringum þær, þeir skáru og dýra og mannamindir og settu uppa bustirnar og oft til beggja hliða neðst á mindskeiðarnar seinna voru það opt einglamindir fyrrum skáru þeir opt drekahöfuð og settu á bustirnar, eður drekasporða og létu höfuð drekans vera á neðri endum vindskeiðanna minduðu þá vinskeiðarnar dreka, þettað eru eptirleifar af þeim fornu skipatrjáum.

bls. 53

6.*18*(yfir)20 *skipatrjónur og sporðar*(undir) Skipatrjonurnar a lángskipum og knörrum fornmanna ma teljast með þeirra helstu hagleiks smiðum og skrauti, því fátt vönduðu þeir meir sjaldan höfðu þeir manshöfuð eður manslíkneski á skipum sínum, þá var maus?* á stofninum á skipi olafs helga er hann hafði skorið sjálfur, og því het skipið *halshöfði*(undir) manshöfuð er eru og á nokkrum skipa mindum á tjaldinu frá Bayeux og a einan skips stafni sest þar manslikneski sem blæs í lúður má vera að það egi að vera heimdallur, optast höfðu men á skipum sínum drekahöfuð, eða gamshöfuð sem þráinn hafði eður *víshunda*(undir) eður þjóra (sem þjórsá er við kend) og alskonar díra mindir, víst munu þessi höfuð hafa verið ógurleg á að sjá og haglega til búin, first elstu lóg?* íslend bönnuðu mönnum að siglaa(sic) að landi með gapandi höfðum og gínandi trjónum svo land vættir fældust ei. þeir hafa haldið að landvætt onum mislíkaði að sjá þessa skrautlegu og um leið ógurlegu *nafna sína*(undir) fára að landi. í Sigurðar sögu jórsalafara kap15 segir að Sigurðr gaf Kirjalax Grikkja keisara skip sin „ok vóru höfuð gullbúin á því skipi er konungr hafði styrt„ "þau höfuð vóru sett upp á péturs kirkju„ (í Miklagarði) af þessu má ráða að eittkvað(sic) hafi Grikkjum þá fundist til þessara höfða enda má víða sjá af sögonum að þau hafa verið ákaf lega skrautleg og hlaðið svo miklu skrauti *og gulli*(innsk) á þau að listi af þeim lánga vegu er sólin skein á, *og*(yfir) likt skraut hefir verið á sporonum drekanna, marghöfða skip vóru á íslandi alt framm á 14 öld, men munu mega ætla að men hafi skorið sögur í skála hér á íslandi fram til 1400 en óhætt mun vera að fullirða að litið eður ekkert hefi verið gért af þesskonar eptir þann tíma, nemað þegar mönnum varð naggað?* til að skéra út einn(sic)stöku hluti til kirkna. og klaustra„

bls. 54

6.*19*(yfir)21

bls. 55

6.*20*(yfir)22

bls. 56

2 sinkmindir 6.21 Sylá graphi eður brestúngur x islands árb. 4þ. bl34 um 1600 voru (i)slendingar farnir að temja ser þá íþrótt að skéra ímsar mindir i tre, er men gátu prentað með til pridiss og gagns í imsum bókum Guðbrandur Biskup var *s*(yfir)á firsti er eg þekki sem birjuði á þessar góðu og þorfu íþrótt hann skar ut flesta þá fegurstu og merkustu hnúta og stafi sem sást i hans biblíu, þessir stafir og hrútar greinast en við prentsmiðju íslands fleiri en hann hafa hér á landi kunnað þessa íþrótt því því(sic) þær elstu útgáfur af sögum okka(r) sína að einhver íslendingur hefir skorið út á þær mind af olafi Triggfasyni Eiríki rauða og íngólfi landnams manni til er og gömul mind af þorlaki biskup skulasini *stúngin í tré*(innsk) er handbragð islendinga sínist að vera á þó að þessar mindir væru ófullkomnar þá var samt betra að veifa raungu tré einu augun, og mettum við þakka firir að hafa annað eins nú á dögum með ollu raupinn?* eg ve(i)t ekki betur enn þessi íþrótt hafi gjörsamlega daið með 17 öldinni, og er það mikill skaði, því orðugt og kostnaðarsamt er, altaf að þurfa að leita til annara landa ef men þurfa að sína mind af einhverju lítilræði til alskipíngur, sem opt gæti komið sér vel í blöðum vorum

bls. 57

6.22 1 *glugga málverk*(undir) hafa án als efa verið til hér á landi og i einni kirkju hefi eg seð rúð með (innbrendu) giltu

fángamark en ekki man eg hvar það var, sannorðir?* menn hafa og sagt mér að þeir hafi séð hér a landi

• 18 öld*(innsk) málaða glugga i kirkjum, og i stofum höfðingja frá **(innsk)

voru gilt fángamörk þeirra (innbrend) á gluggana kirkju máldagar géta ogum*? málaða glugga, alt þettað bendir á að til hafi verið í kirkjum hér á landi gluggar sem malaðar vóru á helgra manna sogur og mindir, og er all líklegt first getið er um þesskonar i heima husum, að þeir hafi verið alltíðir í kirkjum meðann katolskan hélst hér eins og í ollum katólskum löndum. en hvort Islendíngar hafa kunnað að að mála þess konar málverk skal eg láta ósagt, en hitt er vist að það er ekki vandameira en margt annað sem þeir hafa kunnað t.d. að emalera. 4 *háðmindir*(undir) reist við *hja*(yfir) vemmidar?* og vigaskutu 304

bls. 58

en valla gétur þettað verið rétt, því valla mun helga 7.1 hafaborið útlendan búning, því það var ekki síður í þá daga, enda hafi amma hennar fald, á ballará var til kista lík að gérð og með líkum mindum og var sögn manna að að(sic) staðar hóls Páll hefði átt hanna(sic). þegar Gísli konraðsson var í Skagafirði átti hann stórann(sic) skáp mjög haglega útskorin *er átti*(yfir) han(sic) átti að hafa átt þorlákur biskups skúlason, og það mun hafa verið satt því á skápnum stoð *ST*(fangamark) og það sama merki stendur undir mind hans í hólakirkju *s*(yfir)þar var og skorin á brjóstmind mjög lík þeirri mind af þorlaki biskup, of lángt irði að telja alla þess kins skápa sem til eru á íslandi frá þeirri öld, en það var mikill skaði að ekki er til mindir af þeim því margir af þeim eru mjög haglega og einkénni lega skornir og eins rúm bríkur sem eg hefi séð frá þeim tíma sem flestar eru nú eiðilagðar, litið hafa íslendingar *sko*(yfir) höggvið út af mindum í stein en þá ögn á undirstöðusteinum í Hítárdals kirkju eru 2 mansmindir(sic) höggnar á stein er sagt hefir verið að ætti að vera Barðar mind Snæfells ass og Hítartröllkonu, þær eru án als efa mjög gamlar sjá ferðabók Egerts(sic) Olafssonar bl. í kirkjugarðinum á görðum á akranesi vor(u) og manslíkneski höggvið á stein en höfuðið var brotið af, þettað hefir *af*(yfir) að öllum líkindum verið *Nr. 6244 í Þjms.*(athugasemd Matthíasar) legsteinn yfir einhvern heldri man, en sá steinn var settur innani grundvöllin(sic) á garðakirkju þegar hun var síðast bigð(sic), svo men eru nú *liglega(sic)*(innsk) afsakaðir þótt men(sic) hefðu viljað segja eitt hvað meira um han sá helsti þess konar steinhögvar(sic) er ver nú þekkjum að hafi verið á islandi var, Guðmundur Guðmundsson snikkari frá Bæ í Borgarfirði hann var ifirsmiður(sic) að skalholtskirkju þeirri er Brinjólfur(sic) biskup lét biggja, og var hann þá níkomin út úr sigling, hann er talin hagastur maður á íslandi á 17 öld hann bjó síðan í í(sic) Bjarnastað a hlíð í Skagafirði, hann hefir höggvið skirnarfontin á hólum sem er haglega gérður allur úthöggvin með rósum og letri og mindum t.d. skírn krists hann *er*(innsk) höggvin ur (s)vörtum steini mjög hörðum líklega blá griti? hann hefir og hoggvið marga legsteina í hólakirkju og eru þeir sumir með guðspjalla manna mindum í hornunum, og mart(sic) fleira. sjá ísl árbækur 5. bl 124.

bls. 59

7.2 nú hverfur sú íþrótt alveg lángan tíma allar þær altaristöflur sem finnast hér á landi gerðar í *alastur*(undir)stein eru an als efa útlendar til dæmis altaristöblurnar á Möðruvöllum í *k*(yfir) Eyafirði(sic) Reynistað þíngeirum hólum og víðar og eins altaristablan á Skarði á Skarð strönd og sú *stóra*(innsk) sem er ifir altarinu á hólum sem eru báðar úr tré? og giltar þegar kémur á 18 öldina verður þessi íþrótt alveg óalmen(sic) hér á landi *nem að*(yfir) og skáru men þá nær því eingaungu kistla og rúmfjalir og var það optast auðvirðilegt samt á eg einn kistil sem Hallgrímur bóndi faðir Þorlaks í skriðu og Jóns málar(a) sem eg fir gutum?* hefir skorið hann er ekki ómerkur því á hann er skorið eins konar viðburður úr dag (ath.semd Matth. Þórð.) *Nr. 901, legu lífinu þar sést kona í þeim daglega skautbúning sbr. 867 og þeirrar aldar, og filgir hún manni sínum útá hlaðið, því hann nr.* ætlar að riða eitthvað ser til skémtunar(sic), maðurin(sic) er i höfðínga klæðnaði þeirrar aldar, hann heldur á stórum bikar *en*(yfir) í hendi sér og er að drekka hesta skálina áður en hann stígur á hestbak hjá honum stendur þénari?* með stóra ferstrenda kjallaraflösku í hendi síðan sést þessi maður á hestbaki og stendur hann steigurliga ?* í stigreipum, en hesturin(n) hringar makkan, á makka hestsins situr hvítur haukur *gétur þetta vel staðist því men* þessi mind bendir á að men hafi þá enn á Islandi riðið með fálka til að skémta sér enda **(innsk) versluðu *men*(yfir) hér á landi með fálka alt fram undir 1800 (sama) *Nr. 4342 Jón ólafsson bróðir Eggerts Olafssonar var vel (29 í Mms.)* skurðhagur maður samt þekkjum ver lítið hvað hann hefir gért hann hefir skorið i tré sína egin andlitsmind og má su mind heita ágætlega vel gerð og það er auðséð að sú mind (sama) *Alveg rjett. hefir verið mjög lík því ættarsvipurin(n) sést enn M.Þ.* mjög greinilegur á hans ættingjum Gunnlaugur Brim lærði mindasmíð í Kaupmannahöfn samtíða albert Torvaldsen en hætti fljótt við það aptur fátt er til eptir hann nemað smá manna og díramindir (sama) 1 komin á tré dósum, samt sinir þettað góðar náttúrugáfur til þeirrar listar, og mikin hagleik,

bls. 60

*þorvaldur*(yfir) Gottskálk*Þorvaldsson, prests á mikla bæ í *blonduhlíð*(undir)?*(innsk)son faðir alberts 7.3 var skagfirskur að ætt, han var mest af æfi sinni í Kaupmannahöfn og skar þar ut mindir á skipa trjónur og fleira þesskonar, og dó í Kaupmanna höfn. hans son Albert hvar hann er fæddur vita men ekki, en það skiptir oss eingu, en oss nægir *vér vitum*(innsk) að hann átti íslendskann föður, sem var mindasmiður, og þess vegna álítum vér að hann hafi sótt í foðurætt ina sínar miklu gáfur er allur heimurinn þekkir eg álít því að heimurinn hafi mikið að þakka þessari viðleitni forfeðra vorra, þó *mörgum*(yfir) **(innsk) hafi þótt *flestum*(innsk) hún auðvirðileg og valla umtalsverð, en þrátt firir það sannaðist *hér best*(innsk) máltækið hinna fornu íslendsku mindasmiða „opt smíðast líkneski af *litlum*(yfir) *ljótu*m*(yfir)*(innsk) efni*m*(yfir)„ og svo mikið er víst að sá af okkar forfeðrum sem first hefir kveðið upp með þettað máltæki hefir þekt hvað það er að berjast undir íþróttarinnar merkjum og það er næst minu skapi að segja að það sé ómögulegt, að slígt maltæki hafi gétað mindast hjá þjóð er af aungri sannri íþrótt hafði að segja og sem enga tilfinning hafði firir þesskonar

bls. 61

7.4 *mindir gérðar í málm*(undir) af öllu má sjá ljósslega að þissir(sic) fornu íslendíngar hafa verið miklu hagari á málm en þeir nú eru bæði að smíða gull silfur kopar og fleira. sögurnar sína og að þeir kunnu að *þeir*(yfir) *smeltu*(undir) ATH ekki sama línubil (minna) -> passar ekki v texta alskonar málma inni gripi sína t.d. spjótsfuli?* axir krana?* hjálma skildi og alskins vopn og *og *mál*(undir) i spjóótum(sic) og sverðum mun hlífar og gripi, er þeir höfðu svo mikið við mun(sic) merkja sama og inn?* smeltar silfur eða þeir kalla og þess kins gripi gullrekna eður silfurrekna gullrasir = gullrekið, eður emmalerað hvar gulli *eða silfri*(innsk) var smelt inní járn eða kopar, því í réttar?* bát *Magnúsar k*(yfir) hákonar k. síðan kalla þeir þessa iþrott *málan?**(undir) og því mun Magnússonar um gullsmiðina í Björgvin vera skilt orðið að *emálera*(undir) og eins að *mála*(undir) **(innsk) 1314 segir svo „hvær?* ok sem smiði sitt þó það orð hafi nú feingið nokkuð álíka merking. vill hava með *sortu mælt*(undir) ok í þætti Hákonar norræna er getið um að *emalera*(undir) *omalerað*(undir), þá standi þat eptir því í Páls biskups sögu kap 8 (s)egir er Pall biskup lét smíða sem i kaupi þeirra kom „Morges þorláksskrín, „hann keypti þá síðann við gullsmið, gamli *lofé*(yfir) love III 39. í þiðrikssögn af þann er þorsteinn hét og var hagastur maðr á *málan*(undir) **(innsk) beru segir um eitt sverð að það var með á öllu Islandi; enn svó urðu til föng af hans hendi *gullmerktum brand á oðrum stað*(undir)*(innsk) at ekki skorti þat er hafa þurfti *af hans hendi*(yfir) **málm*(undir) segir anað handrit *þ*(yfir) og til þeirrar smíðar, er hann vildi smiða láta, hann mun það vera rángt því Eggert lét tak*k*(yfir)a til skrín gjorðar, ok lagði þar til Ólafsson sá skrinið og segir í ógrinni fjár i gulli ok gimsteinum ok í tvenda ferðabókinni bl 1033 að „skrín silfri. hann lagði þar og egi minna fé til skrínis ið var prídt með *emaleruðu*(undir) látúni„ ok smiða kaups, með tillögum annarra manna, en en laungu fir hefir verið búið að *e*(yfir) iiijc hundraða, þat smíði var ok mjök svó vandat, ræna skrinið öllu sínu gull og silfur at þat bar egi minna af öðrum skrínum, þeim skarti og steinum*(innsk) er á Íslandi voru, um fegrð en um vöxt, ok var þat betr en þriggja álna, enn ekki var annat betra en álnarlangt, þeirra er þá voru á Islandi. eingi mann spyrja þess vitra manna, er skrínit sér, hvert stórmenni sá maðr hefir verit er þá gérsemi hefir géra látið, eða til hvers hann hefir *veri*(yfir) ok færr verit fyrir efnasakir„ allir sjá að íslendskur hagleiksmaður smíðar þettað mikla og díra skrín, og sinir það að hann hefir treist þessum íslendska hagleiksmanni til þess að smíða þennann landsins helsta menja grip, eingu síður en útlendum, enda hefði slíkum höfðingja sem Páll biskup var valla veitt ervidt(sic) að fá hingað útlendann(sic) lista mann til að smíða skrínið, hefði hann treist nokkrum betur, eins og Auðunn rauði fekk útlenda steinsmiði til að biggja altarið í hólakirkju, vegna þess að að(sic) þeir kunna það betur, en ekki skortu skipaferðir í þá daga héðan til annara landa.

bls. 62

enda bendir þessi grein og fleira á að hér að landi 8.1 hafi verið margir þesskonar hagleiksmen í þá daga í laurentíns sögu kap 40 *bl. 843*(innsk) er gétið um stephán Hauksson er var hin mesti *hagleiksmaðr*(yfir) meistari, á margar listir gullsmíð, gröpt ok uppkast lét herra *electus*(undir) (laurentíns) hann búa Jóns holla hólabiskups hvern hann hafði til Róms; var sá bolli?* áðr óræktr á hólum, en Laurentíns lét þvo?* hann ok diktaði sjalfr þeau vers sem þar eru grafinn á „.samb. bl 900 i somu sogu kap 65 segir að Laurentinus biskup hafði um veturin 1331 látið Eyólf gullsmið **(innsk) Laurentíns skrín *gjöra*(innsk) „hvert má auðsýnast á Hólum yfir háaltari„ í sömu sögu kap 63 bl 872 í þann tíma (1330) tók Laurentíns biskup at sér gullsmið, er Eyólfs hét *er eg fir gatum?**(innsk) var hann vel hagr maðr, lét Laurentíns biskup hann *búa*(yfir) smíða kirkjunni á hólum *texta*(undir) tvo hardla sæmiliga, sem enn meiga sýnast a Hólum *„*(yfir) þar með sæmiligann *kalek*(undir), lét biskup (g)reiða honum firir mindina mikla leigu, ok synu meiri en vert þótti„ af þessu öllu má ráða að *einmidt*(innsk) íslendskir listamen hafi smiðað helstu gripi til höfuð kirknanna á íslandi t.d. altaris töflur helgra manna skrín kaleika krossa og bóka tegsta, **(innsk) og ifir höfuð alt það er men höfðu mest við í *bogla sem opt var í mjög þá daga, og það sem á litið var þá helgast á landi giltir og emaleraðir sja ferða hér, eg ætla því að það sé ekki of mikið þó menn bók Eggerts ólafssonar bl*(innsk) álikti af þessu að íslendíngar hafi einnin sjálfir smíðað flesta gripi til hinna smærri kirkur á landinu. til er en einn af þissum(sic) textum eður bókaspjöldum íslenskum, og er hann geimdur á bókasafninu í Kaupmannahöfn, han er emaleraður, og með krossmarki, eg skal lata liggja liggja(sic) á milli hluta hvert islendskir listamenn hafa gért þennan *texta*(undir), en víst mun það vera, að hann er ekki haglegri en mart annað er men vita að þeir hafa gért, og vissir eru men um að þeir hafa margvíslega kunnað emalera og eins að minda alskonar manslíkneski í gull silfur, tönn tré og úr öðru efni, og eins kunnu þeir vel að grafa mindir og rósir, prins Napoleon fékk her 1856 silfurbúning af gömlu höfuðbandi (koffri) og var smelt eður emalerað á það *ave Maria gratia*(undir) og eitthvað meira eg held *plena?**(undir) af því þettað var(sic) heirði beinlínis til þeim íslenska kvennbúning þá álít eg eins mikla ástæðu til að halda að þettað hafi verið íslendt verk, eins og að halda að það hafi verið útlent allra helst þegar sannað er áður að íslendíngar kunnu að emalera, og það á 12. öld

bls. 63

8.2 mér þikir því mjög kátlegt, þegar að bæði innlendir og útlendir, segja strax an þess að hugsa sig nokkuð um ef þeir sjá einhvern eigulegan eða verklegan grip frá frá(sic) ísland(i) smeltan eður emaleraðan: þettað er án als efa gért í útlöndum og gétur ekki verið gért á Islandi, en þó veit eg ekki betur en saga lands ins og ímsar fornmenjar sanni að hinir fornu Islendíngar hafi talsvert alment kunnað þessar íþróttir í fjöldan af því gamla kvensilfri sem til er frá firri öldum eru mindaðar alskonar mindir, bæði grafnar og upphleiptar á *krossum*(undir) og *kíngum*(undir) sjást opt bæði marjumindir og krossmörk með upphleiptu verki og sömu mindir sjást opt á *gömlum*(innsk) *mottuls*(undir) eða *hempuskjöldum*(undir) og *skjaldhúfu*(undir) skjoldum, einnig sjást opt bæði krossmörk marjumindir og fleiri helgra manna mindir á beltis skjöldum og beltiss(sic) stokkum og alskonar einglamindir og manshöfuð optast upphleipt, seð hefi eg og á beltisstokkum mindaða alla guðspjalla mennina með sínum einkennum, á gömlun *lindum*(undir) hefi eg og séð mindaða *á sprotum*(yfir) *st*(yfir) kristsmind og marjumind og imislegt ur bifliunni t.d. Abraham að ofra ísaka og margt fleira. á gömlum beltum sjást og upphleiptar alskonar díramindir *og fugla*(innsk) ernir fálkar, stundum húsamindir á gömlum laufaprjóns laufum hefi eg og séð mindaðann sancti Georg að berjast við drekan(sic) *etc*(yfir) á gömlum patínu dukum t.d. á Grund í Eyafirði(sic) er minduð Marja ur giltu silfri og opt sest *agnus dei*(undir) mindað á patínur og patínu dúka og margt fleira á hefi eg séð þesskonar sem of langt irði að telja, sumt af þesskonar er einungis grafið og er margt af þesskonar mjög haglega gért eptir þeirra alda smekk vér búustum nú við að hið sama viðkvæðið skélli nú í eirum okkar um þettað einsog alt annað, að men segi að það sé flest eða alt utlendur verknaður, eg vil nú leifa mér þverlega að neita þessu, og álit eg at það sé hirðuleisi íslendínga sjálfra að kénna ef það ekki sannast að eg hafir(sic) eins rétt firir mér og hinir, en hér er mér ekki hægt að koma með fleiri sannanir en þær sem á undann(sic) eru komnar en ær sinast og í raun og veru nægilegar að svo stöddu

bls. 64

á meðan þeir ekki koma með gildar ástæður firir 8.3 þessum sínum óvinveittu *og*(innsk) niðrandi skoðunum um þessa grein mentunar vorrar ástæður þeirra eru mjer ekki kunnar, og þær skeiti eg ekki um því eg veit að íslendingar hafa frá alda öðli haft innlenda gull og silfur smiði er kunnu *og*(innsk) að *emalera*(undir) (gullreka) eður haglega að *smella*(undir) gulli og silfri inní aðra málma, og mun þettað hafa haldist hér meðan að landið var katólskt en síðan dáið út eins og mart annað ekki beinlínis vegna siðaskiptan(na) heldur og einning vegna þess að þá tók við konungsvaldið **(innsk) og versl *kirkna og klaustra roplið?**(innsk) unar kúgunin, er gerði íslendinga alveg minduga og drap hjá þeim þá síðustu hvöt til að hugsa um aðra en nær því eingaungu mann og maga af því sem á undann er komið sést að íslendíngar hafa kunnað að géra talsvert haglegar mindir í stein tré og tönn og að þeir hafa gétað smiðað stóra og mikla gripi * sem var þorlaksskrín *ath hér eru tvö strik sem tengja saman *ur*(yfir) úr gulli og silfri sem líkindi eru til að allir hafi verið emaleraðir og skreittir með helgra manna mindum *eptir*(yfir) eptir þeirrar aldar sið, áður en það var rænt sínu skarti, það væri heimskulegt að halda að íslendingar hefðu feingið mikið af *því*(yfir) kvennsilfri frá útlondum og að halda að þeir hafi ekki kunnað að smíða það með mindum sem þá var aldarháttur first það er sannað að þeir kunnu að géra alskonar mindir úr öðru efni og þá helstu gripi til höfuð kirkna landsins eg er því viss um að það hefir nær verið undantekning en alment þegar að men feingu kvensilfur frá útlondum enda hafði orðið mjög orðugt að fá allan þann fjölda. af hagleikssmíði fornmanna er þeir gerðu í málm má og vel telja hnakka og söðla og ifirhöfuð allan hestbúnað þeirra því þesskonar vönduðu men mjög á firri öldum hér á land(i) sögurnar gétu(r) víða um að men riðu í smeltum söðlum og giltum og máluðum *eða steindum*(innsk) söðlum þeir hafa verið á allar m(u)ndir skreittar með alskonar díramindum, og drekahöfðum og ímsum viðburða mindum alt framm á vora daga men sja og af sögonum að bítlar?* fornmanna hafa verið príddir á allar lundir með alskonar dírahöfðum og silgjum, ennislaufum snoppu slaufum, eirna hríngjum og als konar ádráttum og stokkum, opt alt haglega útgrafið og ut sorfið brjóstgjarðirnar vóru mjög skreittar með alskonar doppum og stokkum og var vanalega stór sylgja til príðis framan á miðri brjóstgjörðinni og lág hún á miðju brjósti hestsins, brjóstgjörðir hafa hér verið almennar framm á 18 öld

bls. 65

8.4 hinir fornu reiðar voru mjög skreittir en þeir voru alt öðruvísi í laginu en þeir?* reiðar er íslendingar þekk(j)a nú á dögum og á 18 öld þeir geingu frá neðan verðum aptur boga söðuslsins og aptur firir hestin firir neðan tagls ræturnar síðann lág 1 eða 3 olar yfir þvera hest lendina?* og *þær*(innsk) vóru flestar með skra(u)tlegum silgjum eða skjoldum við reiðann eður ól þá er gekk aptur firir hestin alt þettað var skreitt með alskonar utgrofnum og loptgrofnum *g*(yfir)doppum opt mjög skrautlegum og haglegum þeir reiðar héldust hér við alt framm um 1600 og þá foru þeir smá saman meir að líkjast þeim reiðum sem nú tíðkast, en þá vóru þeir opt skriettir á ofann verðri hestlendinni með alskonar útgrofnum plötum og stórum kúlum sem allar vóru opt haglega útgrafnar með vísum og rósum, út frá miðkúlu reiðans *gékk opt*(yfir) geingu opt tveir pælar sem allir vóru útgrafnir og mindaði það einskonar kross á miðri hestlendinni hnak(k)nefin vóru opt öll útgrafin og hnakkbríkurnar látúnsbúnar og með upphleiptu eður gegnumskornu verki *kerll*(yfir) *kérlingin*(undir) að framan á hinum söðlum var opt öll látúnsbuin og með *dr*(yfir) upphleiptum og gégnum skornum alskonar mindum, eins voru standarnir á hinum fornu *standsöðlum á allar*(undir) lundir skreittir, það hefir verið siður hér á landi alt til þessa dags að príða kvennsöðla með alskonar upphleiptum dyramindum og imsum viðburðamindum 1858 sá eg í stikkishólmi einn kvennsöðul allan látúnsbuin með upphleptum mindum á hann hefir verið gjorður hér um bil um miðja 17 öld, aptan á sveifinni sáust veiðimen á reið, þeir hofðu hatta eður húfur með stórum strútsfjöðrum og að öllu hollerdskan búning sem þá tíðkaðist mjög hér á landi, á undan riddurunum hlupu hundar og dír, bæði mennirnir *og*(innsk) hestarnir og eins hundarnir, var gért með þeim hagleik og íþrótt og fegurð að eg hefi ekki það eg man séð annað eins þess kins hér á íslandi í Gemoost?* ferðabók er og mindaður gamall söðull mein eingla og díramindum, sem er einkennilegur og má að mörgu leiti kallast fagur eins á soðulskildi hefi eg séð hér a landi með gegnumskornu rósaverki sem imilegdir?* smjúga í gegnum þeir eru mjög haglega gérðir og rósirnar í hreinum Bysantískum stil sem mest tíðkaðist hér á firri öldum þessir skildir hafa valla verið ingri en frá 15 öld, þessir skildir eru samt orðnir talsvert skjaldgæfir(sic) hér á landi

LAUST BLAÐ (ómerkt) bls. 1

Til hr. KunstMaler Gudmanson

fra?*

Reikiavik

í?*

Island

LAUST BLAÐ (ómerkt) bls. 2

Jón Hallgrímsson málari ísl. arbækur 11. deild bl 103 Tjörvi *en*(innsk) hinn kað?* sami ok Gunnar vóru systursynir Hróars Tungugoða tjörvi bað Astríðar mannvitsbrekku Móðólfs dóttur en bræður hennar Kétill og Hrolfur synjuðu honum konunnar en gáfu hana Þórir Kétilssyni þá *dró*(undir) Tjorvi líkneski þeirra á kamars?* vegg, ok hvert kvold, er þeir bræðr geingu til kamars þá hrækti hann í andlit þóris en kisti hennar líkneski áður hvorn?* skúf af, eptir þat skar Tjörvi þau á hnífs hefti sínu, ok hvað þettað. vær höfum þar sem þóri þat var sett við glettu, (*um haðmindir*(undir)) auðar, unga brúði áðr á vegg of fáða; nú hefi ek varla karms?* ris?* til réð ek einn fyrir því meiri hauka skapts á hepti hlin?* ol?* bækis mínu. hér af gjörðust víg þeirra hróars og sistur sona hans landnama bl 247-8. ´

bls. 66

til þess að men fái nokkra hugmind um hvaða skraut 9.1 menn hér á landi settu á firri öldum á hestbúnað sin(sic) og sjálfa sig vil eg taka til dæmis að um 1567-8 er sagt að síslumaður Jón Marteinsson á möðruvöllum í Eyjafirði var svo mikill sundurgérðamaður og afláti„ að hann lét bændur byrða sig með hesti og reyðtygum á Eyafjarðarbökkum(sic) firir iiijc hundraða isl árb 4. kap 35 einnig segir að þorur Jonsson gaf Hól í siglufirði fyrir (hvað er hún að hundraða tal söðul með öllum reiðskap, og hest góðann bleiksóttan?*, isl arb 2. kap *77*(yfir) 67 þettað géfur ur(sic) til kinna hvað menn jafnvel í þá daga skreittu sjálfa sig og hesta sína hvað mun þá hafa verið í fornöld á meðann flest var í blóma alt til þessa dags hafa ímsir Islendingar kunnað að búa söðla með upphleiptu koparskrauti og sinir það opt fagurt handbragð og vandvirkni, en auðséð er að þeim hefir nú farið mjög aptur í uppdráttarlistinni því valla sjást nú rósir *með*(yfir) af viti gerðar, og ekki géta þær komist í samjöfnuð við handaverk hinna firrí Islend inga, því þær eru í eingum stil, og því síður likjast þær nokkru í náttúrunni

bls. 67

9.2 Eg veit vel að það eru imsir bæði útlendir og eins innlendir sem *með*(yfir) hafa bæði munnlega og eins í ritum sagt að íslendingar hafi aldrei frá alda öðli þekkt fagrar mentir, eg vil lofa þeim að skemta(sic) sér við þ(e)ssa sína skoðun á meðann(sic) þeim gott þikir en eg vil einungis gjéta þess *að sogurnar*(yfir) að eingaungu sögurnar géta að mestu hrakið þeirra álit, því þær eru of mikið og of glæsilegt sögumálverk til þess að menn géti hugsað að sú þjóð hafi verið tilfinningarlaus firir fögrum listum sem hefir samið þær, allar lísíngar í sögonum *bera*(sic) hvort sem það er af mönum dírum, eður fögrum vopna og klæðalunaða?*, eður af siglandi herskipum, bera vitni um að söguritararnir hafi verið vanir við að sjá margt þesskon ar mindað og mér er nær að halda að fleira af þeim fornu sögum sé gért eptir fornum mindum en ver vitum með vissu með orðinn *leiða*(innsk) *sina*(yfir) söguritararnir fram firir lesaran, hetjurnar í öllu sínu skarti og skipin siglandi þessi skilmerkilegu málverk sem koma fram í anda og *með*(innsk) orði benda á að þeir hafi verið vanir við að sjá *og géra*(innsk) alskonar viðkunda mindir *og jafnvel að*(yfir) því annars mundu þeir valla hafa fundið hjá sér slíka köllun til að sína eins nákvæmlega lesaranum hvern drátt í andlitum fornmanna og eins að sína mönnum útí allar æsar mismun á fögrum og ljótum líkamsvexti þeirra

bls. 68

AUÐ SÍÐ

bls. 69

AUÐ SÍÐA

bls. 70

ATH þetta er stök bls og minni en hinar

*um Isl. íþrótt*(undir) 10 Rafn Svarfdalin hefir málað

• olíu*(sic) mind sem til er, af Bjarna riddara

Sívertsen 1812

han var leing(i) málari við passelíus fabríkuna í Kaupmannahöfn, hann átti Danska konu og mörg börn. hann var ættaður úr Svarfaðardal og móðurbroðir thomsens á Bessastöðum

Einhvör Magnús Arason lítur út að hafi first birjað á að mæla Islands strendur fyrir 1730 Esp. arb. VIII bls. 100 kap 70 VIII bls. 123 kap 82

bls. 71

10.2

ATH þetta er stök bls og minni en hinar ATH þessi texti snýr á hlið, þ.e. skrifað eftir lengri hlið blaðsins

S.T.

Herra Málari Sigurður Guðmundsson

Reykjavík

bls. 72

11.1

ATH þetta er stök bls og minni en hinar ATH þessi texti snýr á hlið, þ.e. skrifað eftir lengri hlið blaðsins virðist hafa verið gamalt uppkast að Útilegumönnum, því skorið á textann neðan af...

Útilegumenn

nema eða ræna konum, láta fé*n að*(yfir) hverfa til að *koma þeim á sitt vald*(innsk) fá þá menn til sín úr bygðum) sem þeir vilja. beita til þess brögðum, gera þoku að mönnum eða hríðar og drauma?*. Er það þá ýmist, að *ki*(yfir) *þeir sitja uppi með*(innsk) bygðakonur *og*(yfir) svo þeim þykir vel að fara *í óbygðirnar*(innsk), eða þær frelsast *um stund mest*(innsk) fyrir tilstilli *annara*(yfir) *þeirra*(innsk) manna, sem útilegumenn hafa áður *náð*(innsk) *tekið*(yfir) á sitt vald *og njóta þeir þá stulknana *aldrei*(yfir)*(innsk) en *mjog sjaldgæft er *það annars kostar sem numdar hafa verið*(innsk) að þær konur *komist*(yfir)* frelsist þó alveg við eptir- *leitni*(innsk) *sokn*(yfir) útilegumanna, nema ef einhver bygðamaður er svo vaskur, að hann strá- drepi illþýðið, eða *hann*(yfir) eigi ráð á lífi þess; *komizt úr höndum fjallabúa og jafnvel frelsað þaðan*(innsk) *þó ber það við*(yfir) að stúlkur hafa of sjálfrátt innx?* *karl*(innsk) men Bjarni og Salvör systir hans (heilbygð, syslumaðr. prestur, húslestur) sauðahvarf (fleiri gjörningar) til að ná Bjarna = *Grasafjallsferðis?**(undir) *Brúðarhvarfið*(undir). (heil bygð, syslumaðr gfir, húslestur, í Lángajökli Húmverja?* dót*t*(yfir)) *ath hornklofi lokast sauðahvörf og þokur höfð til að ná *Ólafur á Aðalbóli*(undir). ( sa sa sa sa *)*(yfir) prestur í obygð bygða mönninn?* - *Prestsdæturnar og útilegumennirnir*(undir) sa sa - - - sjónhverfingar, bygðin sýnd með töfrum. *Sigríður Eyafjarðarsól*(undir) ( sa ------------- - sa ) draumur, barl?* sumir útilms dóttir - *Ólöf bóndadóttir*(undir). (úngur maður áður numin úr sveit hjálpar henni að strjúka á hesti *sínum*(undir) brúnskjóttum *Prestsdóttir úr Þingeyars.*(undir) (prestsson sa sa sa hjálpar henni eins á hesti fyrirliðans. *Halla bóndadóttir*(undir) (svefnhöfgi, *gjörningaþoka, 7 dalir í Ódáðahr.bygðir*(innsk) gamla konan fyr numin úr sveit hjálpar, en útil.m. situr uppi með Höllu) *og ræðst í sveit*(innsk - milli lína) *Smalastúlkan frá Árbæ.*(undir) (fjárhvorf, *6 bæir í dal og 52 menn*(innsk) gjörningaþoka, gömul sveitahjón hjálpa, útil. mðr fær stúlkuna (o)g ræðst í sveit) *Ólafur og Helga.*(undir) (Helga numin, Ólafur fer eptir draumstilvísun, frelsar hana með því að drepa flest) *Hestadreingurinn í Skálholti.*(undir) (eins og í Einari á Brúnastöðum, dr(e)gið illþýði við skálina, fær svo stúlkurnar

bls. 73

ATH þetta er stök bls og minni en hinar

11.2 Olafssaga trygvasonar skálholti 1689 með morgum stórum upphafsstöfum og hútum?* firir öðrum parti er min(d) og og eru þar síndir 2 einglar í lofti?* innannu(m)?* stjornur, þeir halda á í annarri hend *lángri?**(innsk) rollu ifir hofðum ser en með hinni hendi berja þeir á bumbu, þettað á að lokka kristni boðið, framan við landnámu landnáma 1688 með merku titilblaði á baðum hliðum á því sjast tvær máttsúlur eður ondvegissúlur á því utan verðu er lítið kort af íslandi **túle*(undir)*(yfir) tuhule firir vestan ísland sjést mindaður sjá(l)fur guðin hler eður ægir með loðna skinn húfu á hofði ** og með 3 fork í hendi hja honum sindir *teikning af loðhúfu* 1 hvalur og *1*(innsk) selur austan að íslandi sigla 5 *skip*(yfir) knerrir þar ser maður þann gamla reiða og þá gömlu siglíng gamli hler bregður á loft sínum þrífork og oskar skipa mönnum vel komnum til landsins firir neðan sjást 2 englamindir og 2 ferirnd(sic) hrúts höfuð, þettað táknar (í)slands bigging her um bil sama titilblað er firir olafssogu friggf?*: aug aftur standandi með nakið sverð í hendi í liðabrinju, og með hjálm á höfði, og lorgu?* skjöld á hlið, her i eru stórir stafir kristnisaga 1688 efst eingill sem breiðir út vængina til beggja hliða 2 mattsúlur, neðst englar með bumbu sem fir er líst, mind olafs trigfasonar, situr í hásæti *ondvegissulur*(innsk) með koronu ríkiss epli, veldissprota og hermerki hann er i feld, og liða brynju hjá honum liggur törgu?* skjöldur oxi sverð merki bogi *orvar*(innsk) og luktur hjálmur og noregsmerki, grænlandsaga 1688 eiríkur rauði standandi stiður sig við fjaðurspjót með sverð við hlið og törgu skjöld með hjalm a höfði frambeigðan með því forna íslenska lægi og brin hettur um herðar og háls hann er í liðabrinju firir aftan fi(r)stu blaðsíðuna eru eingill í lopti þar aptan við er (r)ostungur sem grænlands einkénni

bls. 74

ATH þetta er stök bls og minni en hinar ATH texti mjög ógreinilegur og mikið búið að krota yfir ýmis skrifað með penna eða blýant

12.1

rong ómild hond hefir fjallað um það og sannast er?* maltækið skjaldm baitast?* her er nú ekki orðið um auðugan garð að gresja alltaf minkar þegar af er tekið er ekert sett í staðin þeir horfa á mindir eins og drepmeidd?* hreppakerlnigarnar(sic) sem stendur undir pjönkum?* og gitulur smá samm?* á skátt?* legaaugunum uppa stjakan og og(sic) snorkar við seint og aumkunar lega eg vil ekki atirða þá því mig skortu hvert sem er orð *samboðin*(innsk) þess kins að ferð og hugsunarhætti það er best að láta eldin sækja þa eins og Flosi gamli sagði, enn er dagur ei að kveldi þá kann að vera að þeim svíði þegar þeir ann þess að géta sannað nokkuð verða að þola að þeir hafi frá alda odli verið skræl ingjar er ekkert hafi kunnað

bls. 75

ATH þetta er stök bls og minni en hinar ATH texti mjög ógreinilegur og mikið búið að krota yfir ýmis skrifað með penna eða blýant

12.2 streingleikar og hljúðfæri biskupasögur bl 109 294 saungur 168 ____________________________________________________

ATH hér firir neðan eru ritaðar ýmsar glósur með blýanti en búið að strika yfir það flest

bls. 76

1750 þegar hér er komið sögunni, eru menn *nær því*(innsk) alveg hættir að draga mindir á bækur en þær fávu sem men sjá eru optast, beinlínis gérðar eptir gömlum mindum á skinnbókum, en þær mindir er men géra þá af sjálfsdáðum meiga heita beinlínis skripi, hjá því sem aður hafði verið, men hafa í A.M. safninu eitt handrit sem skrifað er 1680 á því eru mindaðir margir af ásum í þeim búning er þá tíðkaðist, og meiga þessar ljótu mindir miklu fremur heita búníngsmindir eða mindir úr daglega lífinu en goðamindir, en þó þessar mindir séu ljótar meigum við vera glaðir að þær eru til, því þær sina mönnum margt í búníng þeirrar aldar er men annars gjætu ekki með vissu vitað hvernig hefði verið, sú mind af valhöll sem þar er sind má og heita merkileg því hún sinir að höfundur þessarar bókar hefir þekkt stafabiggingarnar sem þá vóru til miklar leifar af hér á landi, en sem nú eru allar alveg eiðilagðar. sigriði dóttur síra þorst og er því þessi mend(sic) meðal annars einskonar sönnun firir því Ilugasonar á völlum í að þesskonar biggingar hafi verið hér á landi. (s)varfaðardal, Sera hja(l)ti **þorsteinsson fæddur 1660-65*(yfir)*(innsk) Vatnsfirði er talin málari en ekki er mér mer(sic) kunnugt hvað hann hefir gért Daði Nielsson sagði mér að hann hafi málað mind síra Eyolfs á völlum í svarfaðardal sem þar hángir en í kirkjunni. líka sagði hann að hann hefði gért upprunalega mind þá af Ara magnússyni sem er framan á öllum útgáfum Arna Magnússonar nefndarinnar, eg gét ekki reingt þessa sögu Daða *þög*(yfir) þo eg viti ekki ástæður firir henni því hann var mjög fjölfróður maður. Egert Olafsson var vel að sér í uppdráttarlist, og má han ef til vill hafa hæðsta sess af 18 aldar mönnum eins i því og öðru, 1752 **(innsk) drog hann á pappír *mind íslands*(yfir) *við jarðarför lóvisu dana eg kann*n*(sic)a island i, konulíki *sitjandi á steini*(innsk) og á íslenskum *sorgar*(innsk)búning, þar eru drottningar*(innsk) landvættir íslan(d)s að kveikja sorgarblis sín í heklu, til minn ingar um þá framliðnu drottningu, og margt fleira skaldlegt. Egg. kv. bl 107 1766 mindaði hann aðra mind af íslandi *til mín?**(yfir) hvar hann lætur ísland í konulíki sirgja Friðrik konúng 5 og hylla kristján konúng 7*da*(upp) su mind var framan við friðriksdrápu, hún var síðan stúngin i kopar og er hún til en Eggert mun og hafa sjálfur hafa dregið flestar þær mindir sem eru í hans fór first utan 1746 ferðabók, sem meiga fl(e)star he(i)ta ágætlega *vel*(innsk) gerðar og að öllu leiti vel nákvæmar, ver eigum ekki litið slíkum manni að þakka er hefir sint oss svo vel marga hluti í náttúrunni og eins búnínga, siðu, og alskonar amboð þeirrar aldar er ver hefðum annars ekki gétað þekt, til hlítar, hann drukn(a)ði *30 maji*(innsk) 1768

bls. 77

þar næst vil eg telja Olaf Olafsson hann var sonur Olafs bónda Jonssonar á frostastöðum í Skagafyrði hann mist(i) foreldra sína úngur, og fór suður til viðeyar og var hjá olafi stiptamtmanni síðann sigldi hann og hefir líklega lært *eitthvað*(innsk) að mála itra, ekki er oss vel kunnugt hvað hann hefir málað, enda mun það valla hafa verið mikið 179(sic) malaði hann gagnsæra(sic) mind (transparent) mikla með morgum mindum, til að votta Friðreki konungefni gleði íslands og var á bruðkaupsdegi hans 190(sic) enn eigin af Islendingum í Danmorku hafði haldið uppi svörum af landsins hendi. mindonum er líst í ritum en Islendska lærdómslistafelags 11*ti*(upp) B bls. 308-311. kvæði Jóns þorlakssonar II B bl 352 hann hefir dregið margar af þeim mindum sem eru í þeim gömlu ritum hins islendska lærdómslistafelags, han hefir og dregið grafskript í líking af minisvarda(sic) eptir konferensráð Jon Eyríksson sem var grafin í eir og er víða til einn í dag hún er allsnotur Olafur var lector og leiknimeistari? á kóngsberg í Norvegi og þar do hann. því næst viljum ver telja Jón málara hallgríms son er bjó á Lóni í Skagafirði seint á 18 öld. lítið er oss kunnugt hvað hann hefir gért han málaði mest altaristöblur skápa og kistla hann hefir það eg veit málað altaris töblurnar á Rip?* og hofstöðum í Skagafirði, og altaristoblu á Grenjaðarstað þær eru allar með kvældmáltíðinni(sic) *og altaris töbluna á Miklabæ hann hefir og malað ímislegt i holakirkju t.d. í blönduhlíð.*(innsk) allar digðirnar i stúkonum, **(innsk) hann hefir og að nokkru leiti málað mind sigurðar biskups stephánssonar sem er í hólakirkju eptir því sem björn Illugason *á hofs(t)oðum*(innsk) sagði mér er þá var vinnu maður á hólum, allar hans mindir eru stirðar, en þá sest af þeim að hann hefir nokkuð lært, er han var í kaupmannahöfn, hann liggur grafinn i Hofstaðakirkjugarði firir austan kórin og er leiðisfjöl á leiði hans með dráttkveðinni vísu því nest(sic) er að *Sæmund l*(yfir) telja Sæmund Magn ússon hálm *fle*(yfir) han lærði a(ð) teikna i kaupmanna höfn, og hafa mindast *þ*(yfir) meðal almennings nær því ifirnátturlegar sögur um hans iþrótt þar, *og annar*(yfir) *staðar*(yfir), Sæmundur var altaf fátækur, og

bls. 78

og nokkuð servitur og drog óptast sinar mindir með rauðkrít sem margir fleiri gérði í þá daga, og er það stor ópríði á hans mindum, á hans mindum sést að hann hefir nokkuð lært og að hann hefir nokkuð gétað nað svip ú einkénnilegum *al*(yfir) andlitum, þá eru flestar hans mindir auðsjáanlega ónákvæmar, og sam svara ser opt illa sú besta og vandaðasta mind er eg hefi seð eptir hann er mind Arna biskups þorarins sonar i hólakirkju hún er gerð með svörtum lit sæmundur hefir dregið margar mindir í rit hins isl. lærdómslistafélags og eins mindirnar sem eru í ferða bókum þeirra Mórs, og Olafiusar, það er auðvitað hér hafa verið fleiri málarar en eg gét talið að minsta kosti veit til þeirra þó eg géti ekki neitt sagt um þá að svo stöddu nú er komið framan á þann tíma er vér þekkjum allir. og læt eg her við lenda að svo stöddu

bls. 79

AUÐ SÍÐA

bls. 80

AUÐ SÍÐA

bls. 81

AUÐ SÍÐA

bls. 82

AUÐ SÍÐA

bls. 83

AUÐ SÍÐA

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir: XXX
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: XXX
• Dagsetning: XXX

---

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />