Ritgerð (SG-05-01) Um íslenzka kúnst að fornu og nýju

• Handrit: SG05-1
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: (?)

---

• Lykilorð:
• Efni: „Laus blöð, sem prentaðri örk hefur verið slegið utan um. Ritgerðin er á 37 blöðum og á 7 lausum miðum. 22 x 28 cm. Framan á hana er skrifaður titillinn hér að ofan með hendi Sigurðar. Ritgerðin er sögulegt yfirlitsverk „um hagleiksverk Íslendinga á öllum öldum" eins og segir í henni. Það er: list í víðtækri merkingu frá landnámi fram á daga Sigurðar. Leitast er við að setja hlutina í sögulegt samhengi og m.a. fjallað sérstaklega um eftirtalda efnisflokka: Húsaskreytingar til forna (skildi og refla),handritalýsingar, trúðmálverk, tréstungur, gluggamálverk, tréskurð, málmsmíði og málverk.

Matthías Þórðarson hefur ritað á spássíu á nokkrum stöðum númer þeirra hluta, sem á er minnst og eru í Þjóðminjasafni.

Á einum lausum miða er efni óskylt er þar öðrum megin um handritalýsingar en hinum megin drög að leikendaskrá í leikritinu Útilegumenn ekki með hendi Sigurðar.“ Inga Lára Baldvinsdóttir, Sarpur, 2015

• Nöfn tilgreind:

---

Texti

FRAMAN Á PRENTUÐU ÖRKINA ER SKRIFAÐ:

um Íslenzka kúnst að fornu og nýju

fljótlega gért til að lesa í samsæti *meðal*(i) kunningja.

bls. 1

*goðamindir*(u)

mindasmíði og utskornar sögur

goðamindir það elsta Olafssaga Tryggvasonar

Njála

*sagnmindir*(u)

1 hjarðarholtskálin (utskorin) (flatatungu skálin

afreksverk skali Þorkels haks 2 4 flatatúnguskálin ATH hornklofi aftan við *afreksverk/viðburðir*

viðburð valþjófsdalsskálin 3 5 mæliþelsskáli

ir

karíadíðar?* (kórmaks (sögu hjalmars um rúmstólpa þesskins)

*díramindir*(u) *gumma?**(y)

*gluggamindir*(y) *í kopa?* trjáum?**(y) *dreka*(y), *manna*(y), *goða*(y) *og díramindir*(y)

*landvætta trú á trjanum*(undir) *usminda?* og þjóna*

dyramindir & byggingam

*til kirna?* þarfir*(u)

III 1 krisrar mindir altaris töblur (kaga morgnet *baglur?**(y)

2 (helgramanna mindir af tönn 3 (ferða altaristöflur) á skarði

til að bera á sér IV+) skírnar fontur (á holum) legsteinar minnisskjöld

árbækur 3. bl 18 (steinar í hítárdalshvkju?* fer á 14 öld

1 saumaðir höklar reykjum flagamíri með mind jóns helga

2 á þíngeirum 1 frá hólum alskonar smádúkar

V *málmsmiði*(u)

3) mindir gíndar?* í málm *kvennsilfur og belti*(y)

1) *gröptur*(y) þorlakskrín, jónsbulli?*, bókasextar baglar *tranar?**(y)

2) *mindir á*(y) *kvennsilfri*(y) 16 og 17 öld *hængurskjöld?**(y) *krossum*(y) *skjaldlíf?**(y)

3) mindir á söðursveifum **14 öld*(i)*(y), mindir á soðulskjöldum, hnakknef

og nakkbríkum verð á þess konar sá árbækur

regdru?* *brjostgjarðir*(y) silgjur her?* erfur?* um 17 alt.

laufa prjónar, *hempuskildir*(y)

skipatrjónur með dreka og mannamindum

á Valþjófsstað er enn sindur skáli eða stór bigging, sem bæði er lángtum stærri

og eldri en þær vanalegu?* biggingar þá er auðseð að skalanum hefir verið um

breitt á seinni tímum bl. 825

bls. 2

(seinast)

er fatt gert eptir 1400 nema staðir í skálholtskirkju og ólafar stofa

utskurðir á viðum, *stöfum*(u), *sillum*(u), *hurðum*(u) *langböndum*(u)

*skápum*(u), *stólum*(u), *kistum*(u) hofuð á húsúm

___________________________________________________

oddur biskuf

16 og 17 seinni alda málarar *og teiknarar*(i) er men þekkja jál?* lærddi?*

minda smiður Guðmundur snikkari í Bjarnastaðahlíð í Skagafyrði

18 Jon málari á lani?* Arngrímur

séra hjalti

19 sæmundur höku

bls. 3

1 1.1

*1861*(u)

opt smíðast líkneski af ljótu efni

gamalt máltæki

_________________________________

a) Enn sem komið er hefi eg ekki orðið

var við að neinn haf *að marki*(i) minst á hagleiksverk

hinna fornu íslendínga hvorki að íllu eða

góðu. en af því að *eg álít að þettað*(y)

eg á til að fagrar mentir hjá hinum fornu

Islendíngum hafi verið komnar nokkuð á

legg, eður réttara sagt nokkuð á *hálftroppu?**(y) stig

þá er eingum skildara en oss íslendíngum

sjálfum *rjúfa*(innsk)*brjóta?*(y) þögnina og að bera höndur

firir höfuð sóma ættjarðar vorrar eins í því

sem öðrum. b)

og efast ekki um að flestir þeir sem fara *fljótlega*(i) um

island *nú að*(y) eins og það er nútil reyka, hvort sem

það er útlendir eða innlendir, á *líta*(y) likta

af því sem þeir optast sjá firir augum sér

að her hafi eingar fagrar mentir verið,

eg verð að firir géfa þeim þettað, en eg verð samt

að segja þeim litla sögu sem hljóðar þannig.

eg hefi lángann tíma haldið spurnum firir

um alt land hvort nokkurstaðar sé til nokkuð

gamalt vopn á íslandi, þettað hefir haft þann

árangur að eg hefi feingið að vita að 1 *skemdur*(i)*spjóts*(u)

*oddur*(u) er til á öllu landinu sem gétur verið

að sé frá fornöld og einn *korði*(u) frá 16 öld

mundi nú vera ráðlegt að á likta af þessu að

aldrei hafi verið til vopn á íslandi.

þegar um þesskonar málefni er að tala verða men

að hugsa *um*(y) alt oðru visi. vér verðum að athuga að íslendíngar

hafa leingi verið kúgaðir og átt við bagann kost að búa,

1.2

og þess vegna orðið of mikið að hugsa um mann

og maga enda hafa íslendsir höfðingjar

á seinni öldum predikað meir munn og maga

(það verður ekki látið i akkana(sic) en skáldskap og fagrar listir.

hafa þeir sagt (þettað er satt) men skulu eingan vegin undra sig ifir þótt

og eg held eg verði eins sálu holpin men sjái litið af snilliverkum á islandi nú

án þess segja (þeir það efast eymu?*) á dögum, því first og fremst heira þau

nær því eingöngu til þeim firri öldum,

þar að auki vor þau *optast*(i) *innlimir*(u), eður *inventorium*(u)

kirkna og skála, sem optast voru úr tér?* en þegar

aldrei hefir þesskonar eins eyðilagt einsog skálarnir vóru færðir saman, eður kirkjurnar

þegar kirkjur og staðir hefir verið bigtupp bigðar upp varð þettað að vikja úr sinu *upprunalega*(i) sæti,

og varð því þá opt og tíðum aldrei upp nessnur?* nem

vér þekkjum allir ómenskuna sem figldi a eptir

svarta dauða, vér þekkum nóg hvað Danir

(i)*og kirkjubændur* nupluðu hér um siða skiptin vér þekkum of vel

eg vil ekki segja að prestar **hafi mátt stela hvað hin Gistlegu ifirvöld hafa verið

eins miklu og þeir hafa viljað frá kirkjun pössunarsöm með inventorium kirknanna og staðu

um en það er vist að það liggur nærri á seinni öldum, og hvað prestarnir hafa verið

og trassaskapurin hefir verið óhindraður vitrir, og hvað tilfinning þeir hafa haft firir

að mestu fornmenjum og fogrum listum er þeir hafa

bigt upp kirkjurnar *að níu*(i) (hún skálholtskirkja

sinir það) ekki hafa landsdrotnar verið

betri. vér munum nú fara að komast

að þeirri raun, að hér hafi mörg ómild hönd

inn um fjallað, en alltaf minkar þegar af er

tekið og sannast hér hið fornkveðna:

skjaldann(sic) bauta steinar standa brautu

nær nemað reisi niður af nið.

eg vona nú að allir þekki svo sögu landsin(s)

að þeir undrast ekki ifir þótt her sé ekki

orðið um auðugan garð að gresja framar

i þessu en öðru.

bls. 4

c) tökum nú til aðal efnissins þegar men 1.3

tala um hagleiksverk íslendíng að forna

og níu, meiga men ekki géra sér hugmind

um það eins og hagleiksverk *forn*(i) grikkja

heldur verðum vér að hugsa oss það eins og

kaldan *halfan?**(i) kvöldgeisla á móti þeirri björtu

nú dægur sól, þeirrar forngrísku fegurðar, er

*?**(y) lisir en öllum heiminum

en þessi halli geisli sem til vor hefur komið

eg efast ekki um að hin forna *málara*(i) þrótt og

mindasmiði forn*grísk?**(y)u Islendinga se upprunn

einn þáttur af hinni for*gnesku*(i)*nu*(y) íþrótt, komin til

vor frá Grikklandi, og oxin asin?* gegnum kákasus

og Russland, eptir því sem eg hefi meir *og meir*(i) rannsakað

búninga, biggíngar, *skip*(i) og vopn, og siðu fornmanna

þá kemst eg meir og meir að þessari niðurstöðu, *að það sé *alt*(i) meir Grískt en Rómverst að*(i)

líkingin er svo mikil og áþreifanleg að *uppruna*(i-frh)

hún gétur ekki komið af sjálfri sér, sama

vottar og málið, eg ættu því að halda mér

til þess að vor mentum sé komin þar að austan

gégnum Rússland en ekki sestrimegin?*

því alt bendir á að mönnum hafi orðið

sú leið kunn laugnu seinna.

d) Eg verð strax að géra mer vara við að sú

Norræna og Islendska íþrótt nær lítið sem

ekkert, út firir *skálana*(u), *hofin*(u) og *kirkjurnar*(u)

*heldur*(y) eg verð því að leifa mér **(i) að leiða lesaran *nær því eingöngu*(i)

innan um þær fornu stórbiggíngar á meðan

hann hefir þolinmæðði(sic) til að filgja mér.

áður en eg birja á málverkunum verð eg

að géra lesaranum kunnugt hvernig helstu

viðirnir lágu í þeim fornu skálum þegar

men tala um forna skála meiga men ekki

géra sér hugmind um þá eins og kofa sem

nú tíðkast á íslandi, heldur verða men

að hugsa ser einskonar hallir frá 14 til ifir 30

álna breiðar og frá 30 til 105 álna lángar

og 15 til 16 álna háar þettað sanna sögurnar.

kringum alla skálana voru *útbrot*(u) er kolluðust

*skot*(u) *þar vár*(y) í þeim vóru rekkjurnar þar firir

framan rekkjurnar eður nær miðju hússins vóru

reistar upp storar *og digrrar(sic)*(i) *súlur*(u) eður *stafir*(u) altí kring í *eður *staðlægjur?**(u)*(i)

húsinu. 8-10 álna háar þar uppa laga stórtre er hétu *sillur*(y) *eður*(y) *brúnasar?**(u)

bls. 5

1.4 í milli þessara stooða(sic) herum bil 3-4 álnir

firir ofan gólfið hafa hlotið að ver þverbjálkar

er náðu kríngum alt húsið *og vóru þeir*(sic), bæði til að stiðja

þessa miklu viðu og eínnin til að heingja á

þá veggjatjöldin vopn manna og skildir héngu í röð

altum kríng húsið utan á tjöldonum og á

þeim sömu nöglum sem tjöldin hengu á,

það er alkunnugt að skildirnir voru *einnin*(i) þær nauð

sinlegustu hlífar fornmanna og þessvegna

urðu þeir að festa þá hver upp ifir sínu sæti

að þeir væru vissir um hvar þeir væru og gætu

þannig var skreittur með skjöldum fljótlega gripið til þeirra ef til þurti að taka *

skálin á Sauðafelli 1229 en þess verður að gæta að jafnframt og skildirn(ir)

vóru hlíf, urðu þeir smásaman að aðalskrati(sic)

hallana. lígt og málverk eru hjá oss nú a dögum

skraut í stofum, skrautskildir máttu líka með

fullum reitti heita málverk, því á þá vor *dregið*(y)

dregnir alskonar viðburðir *og afreksverk*(i) er skeðu og skeð höfðu

bæði meðal guða og manna, bæði að fornu og

nyu, þannig þannig(sic) géta men ímindað sér

að opt hafi verið í skálum og höllum

tvísettar raðir af skjöldum, önnur röðin

til skarts en neðri röðin skildir er men

höfðu sem hlifar, því sögurnar votta að skild

irnir vóru opt *að mestu leiti*(i) *einungis*(y) til skarts einsog mál

verk nú á dögum, og þesskonar skildir hafa

það átt að ver sem priddu höll Nera jarls sem segir

í sögu Gautrekskonungskaps <ref group="sk"> Gautreks saga 9.: "Öll höll jarls var búin með skjöldum, svá at hverr tók annan, þar sem þeir váru upp festir." </ref> a *þær*(y) öll höll jarls

*enn er Gjafa Refur hafði var búin með skjöldum svó at hver tók

gefið honum uxan segir *sagan*(innsk) svo frá annann * jarl tók einn skjöld, sá var allur

lagður með gulli, þann gaf hann Ref, ok

er jarl gekk til dagdrykkju, horfði han

í hliðið, þar sem skjöldrin hafði hángit,

hann kvað þá vísu

skein húm skrautlegi raunar

skjöldr hékk áðr á tjöldum

oss varð *eða*(y) opt af þessu

ángr mest, er ekki lít þángat;

skarð er at skapligt orðit

skjótt mun ek snauður at auði,

ef braut með gjöf gatar

grandlaust berarandir?*.

jarl let *ber*(y) snúa hásæti sínu svó

*svó*(y) fékk honum mikils, at skjöldrin

var brautu„

bls. 6

2

siað síðann gaf gafarefur jarli aptur

skjöldin, jarl mæti(sic): géfðu allra drengja

heilastur, því at þat er mikil frið í höll

höll minni at hafa hann aptur í þann stað,

sem hann hékk öður„ þettað er meðal annars

vottur um hvaða mætur fornmen höfðu á

þesskonar skjöldum, enda er þar af sprottið

máltækið „nú er skarð fyrir skildi„ er men segja

þá er men hafa mist mikils.

þarnæst er að géta um hvað mindað var á

þess konar skildi, ^{og hvernig þeim var háttað}í Snorra Eddu bl 87

segir svo. á fornum skjöldum var titt að skrifa

(= mála) rönd, þá er baugurnar kallaðr, og eru

við þann baug skildir kéndir„ flest bendir á

að þessir skildir hafi ^optast verið krínglöttir í forneskju

sem her segir, og hafa viðburðirnir er vóru skrifaðir

á þá eður málaðir, verið hringin í kring á þeim

það er þessu ^{að þeir hafi verið kringlóttir (?)} til stirkingar að skildirnir er kendir

[Hér er skrifað í spássíu:

Bragi skáld kallar „skjöldin

hildar hjól, en baugin nöf

hjólsins„]

við sól og túngl t.d. rauður máni, og sálin

er kölluð himin torgu en torgu er skjaldartegund

[Hér er skrifað í spássíu:

svo er enn kveðið „baugr er á

beru sæmstr, en á boga orvar„]

það er öllum kunnug að hofðingi nokkur að nafni þorleifr

gaf þjóðólfi hvinverska skjöld einn steindann, mikla

[Hér er skrifað í spássíu:

bandi erog skjaldar kenning er

rettur eitt nafn á skildinum

skjaldar röndinn snorra edda bl 116.]

gersemi, á þann skjöld voru dregnar með litum

ýmsar goðasögur, þjóð álfur frá hvini var Norræn

maður, ástvinur og skáld haralds konúng(s) harfagra

en þorleifur sá sem her er um gétið er að öllum líki

ndum þorleifur hinn spaki, sem var uppi á dögum

Hálfdánar svarta og haraldar hárfagra, og ráð

gjafi beggja þeirra til þakklætis og minningar

um þennan ^merka skjöld skjöld orti þjóðólfur um han

kvæði er hann kallaði haustlaung, það er einskonar

skáldleg lísing af mindum þeim er málaðar

vóru á skjöldin, og segir ^hann í upphafi kveðiss(sic)

ins, „Með hverju á eg að launa skjöld þann, er

höfðingin þorleifur gaf mér?" ^{lesningin byrjar á því}hann segist enn fremur

sja á þeim fagra skildi því fagurgjorfa yfir

borði skjaldarins ferðalag 3 ása sem vóru

þeir óðin loki og kænir. málverkið birjaði

því á því að ^þessir æsir sáust vera að sjóða einn

uxa, en þjassi jötun sat þar ifir í arnar

líki á einu tre, og seildist ofaní pottin hjá

þeim eptir 2 lærum uxans og báðum bógunum,

þessu varð loki reiður og þreif upp stöng og

sló á milli herða erninum, enn örnin bregður

við hart og fligur upp (þettað mun hafa verið firsti hluti málverksins)

bls. 7

2.2

en er örning flaug upp varð loki fastur við

stángar endan en staungin föst við skokh?*

arnarinnar flaug örninn lánga leið með

loka áður enn han beiddi sér griða

og fékk han grið með þeim kosti að hann

færði þjassa jötni Iðunni með epli sín

þettað hefur líklega ver iðunnar kabli

málverksins

en 3 falkurin* mun hafa sint þegar loki

teigði iðunn útá skóg, og þjassi jötun

kom þar i arnarnham og flaug burt með

hana,

4 kafli málverksins hefir *líklega*(i) sínt æsi á þingi

er þeir raðguðust um h vernig þeir ættu aptur

að ná Yuðnni

5 þegar loki sótti iðunni og fló i valsham

en frá iðunni i hnoturlíki og bar hana í

*klaðum*(y) klóm sér. en þjassi eltir hann í arnar

líki

6 þegar æsir sækja að þjassa með elaldi?*

og vopnum og brenna hann firir innan

us?* grindur

þettað var *fáð*(u) = malað á minn skjöld„

segir þjóðölfur eg þág lítum fágaðan

= príddan skjöld af þorleifi

sá anar af *aðal*(i) viðburðum, sem *sast*(y) saust

mindaðir á þessum skildi var einnig þar

og hrúngnirs á grjótona gorðum

þar sast akandi i kérru sinni í ás moði?*

segir skaldið *þakin*(y) *í*(i) brennandi eldshring

himingjorð skalf er hafrarnir drogu

reiðina

2 *víg*(y) einvígi þors og hrúngnirs

fall hrungnirs hrúngnir særir þor í hofuðið

með hein sinni

að endingu segir skáldið „eg sé gjörla mindir

þessar á skildinum

bls. 8

þjöðúlfur kénnir altaf þennan skjöld 2.3

við baug og bendir það á að skjöldurinn hafi

verið kringlöttur og að þessi viðburðar röð

hafi verið dregin á han alt um kríng á

röndina, og hefir því verið skipt í marga

smá flokka, en 2 aðal sögumindir sem

her á undan er sagt, valla gétur vantað

mikið af kvæðinu, því þettað efni er eg

hefi nú um gétið, finst mér vera ærið ifir

grips mikið og valla hægt að koma meiru

á einan skjöld, enda þótt mindirnar hefðu verið

mjög smá gjörfar og skjöldurin stór

sögurnar geta víða um þesskonar skildi Snorra Edda

bl 90, 88, 78, er auðseð að Bragi gamli hefir att

þesskonar skjöld og skilst mér að Ragnar loðbrók

hafi gefið honum hana, og að *hann*(i) hafi að launum

ort heiðursdrapu um Ragnar og skjöldin

1) á þann skjöld var mindað er þeir *hamðir*(u) og

sörli brutust inní höll Jormunrekks konúngs

um nátt og huggu af honum höndur og fætur

til hefndar eptir svanhildi sistur sína,

það er málað á skjöldin„ segir skáldið, og hefir það

verið viðburður sér,

2) *sá*(i) anar atburður sem sindur hefur verið á skildinum

var það er Jormunrekur vaknaði við vondan

draum, og bað men sína vakna og sækja að þeim

með vopnum en þeir hamdir og sörli börðust

vel og voru að liktum barðir í hel með grjóti,

skaldi segir að han sjái fall þessar manna

á fogri ifirborði skjaldarins „og fjölda sagna„

3 viðburður sem sindur var á þessum skildi var 1) þar er sínt þegar heðin bar hildi

2) haðninga vig eður bardagi högna og héðins hognadóttur nauðuga og harmþúnga

og hildur að vekja upp þá dauðu sem fallið hofðu til skipa sinna

þá lising endar skaldið með því „þaug víg má

*sjá*(yfir) þekkja á skildinum„ og fjölda sagna

ver sjáum af þessu að her eru 2 aðal viðburðir

málaðir á þennan skjöld, og hverjum viðburði

aptur skipt í 2 parta, það lítur út að fleira hafi

verið mindað á þennan skjöld, en ólíklegt han kallar og skjöldin „hildar hjól

þikir mer að þeir hafi komið morgum fleiri sög en baugin nöf (=rond) hjálsins.

um á einn skjöld, þessi skjöldur hefir *að líkindum*(i) verið kringl Snorr Eda höfu 1852 bls 329 II.

óttur því hann er kéndur við mána, Ji?* með merktri kringlóttri rönd

því er röng skiptin á skildinum

hjá Gísla.

bls. 9

2.4 að þess háttar skildir hafa verið til á íslandi

vottar egilssaga skallagrimssonar kap 82

þar segir að Einar skáld skálaglamur gaf

Eigli skjöld er var „hin mesta gérsemi

hann var skrifaður fornsögum, en alt

milli skriptanna vóru lagðar yfir spengr

af gulli, ok settr steinum„ *skja*(y) það lítur

út að þessi skjöldur hafi ekki verið kringlóttr

heldur þríhirndur „og gullspángir afram han

þveran, *er vagn 12 arna?* gulli 24 lóð*(i) og þar á milli málaðir sögu viðburðir

fornir enn ekki sést hvaða það hefir verið

því það *lof*(i) kvæði er nu tapað er Egill orti um

skjöldin nemað upp hafið og græðir maður

ekkert á því, hakon hlaðajarl hafði

géfið Einar þennan skjöld að kvæðislaunum

og géta men því ei talið hann með íslendskum

verknaði í Egilssögu kap 23 er gétið

þesskins skjöld er þorsteinn þóruson sendi

Agli sagann segir að þ*a*(i)ð var ágætur gripur

eptir um veturin orti egill drápu um *skjöldin*(y)

skjuldar gjöfinana, *drápan*(i) er kölluð er berudrápa „

hún er öll töpuð nemað upphafið og er ekkert

að græða á því þessi skjöldur var heldur ekki

íslendskur því þorsteinn þoruson sisturson

Arinbjarnar hersis var norrænn og sendi

hann nu?* skjöldin frá Nogvegi(sic)

en þettað alítum vér einga sönnun firir því,

að íslendíngar hafi ekki opt haft þesskonar

skildi, eður að þeir hafi ekki kunnað að mála

þá hvors vegna skildu þeir ekki hafa eins

gétað málað sögumindir á skildi eins og á hús,

í egilssögu kap 32 segir *að*(y) Einar skála

glamur í vísu „*sækjum*(y) *skipum*(innsk) borð nain borðu

Sigvaldu baugskjöldum„ þettað sínir að

einar hafði bung*skjöld*(u) eður skjöld með máluð

baugi líkan *skjöldum*(i) þeim sem eg gat um á undan

hafði þau þá ekki en feingið skjöld þann er

hann gaf Agli og áður er um gétið

bls. 10

mér þikir því mikil líkindi til að Islendingar 2.5

hafi ekki einúngis opt átt þesskonar skildi,

heldur að þeir hafi einnin opt málað þá eins og margt

annað, þó sögurnar géti ekki um það.

það er athugavert hvað mikla virðing men

báru firir þesskonar skjöldum bæði á íslandi

og í Norvegi menn ortu lofkvæði um þá eins og

konúnga, hver sem higgr vandlega að þeim

háa og veglega *og serstaka*(i) anda sem er í þessum skjalda

kvæðum, *sem ort eru úta þessum skjoldum*(i) hann mun helst hugsa her hefir

skáldskapur og *fagrar*(i) mindir stutt hvað annað,

því skildu Skripinn *í þettað eina skipti*(i) géta af sér þá mestu fegurð andans

í sinni tegund, það væri mitt, eg firir mitt leiti

er af þessu alveg viss um að mart hefir verið

fagurt við þessar mindir og það meira en flestir

halda ver höfum líka mikið þessum *mindum*(y) *skjöldum*(i)

að þakka því hefðu þeir ekki verið búnir til

hefði verið slæmt skarð i okkar fegurustu goða

sögur, sem þeir filtu upp

nú vil eg um stund hverfa fr(á) vopnamindonum,

og að gæta þær stærri mindir er fornendu?* máluðu

á veggi og rjafur í *skálum*(u) og *hofum*(u) eður

heingdu uppi *þau*(y) hús til príðiss

her um bil alin firir aftan þau lángbjalka er eg

áður gat um, og sem skildirnir og lángtjöldin

heingu á, var annar bjálki er gékk um þvert

og endi langt húsið eður umhverfis alt húsið,

undir gluggonum, milli þessara tveggja lángbjalka

var þil, á þettað þil skáru fornmen eða mátuðu

lánga rúnnu?* af *goða*(y) viðburðum, bæði goða

sögur, afreksverk, og orustur, bæði á sjó og

landi, hallir, leika, og díra mindir, þessár

minda röðir hafa *opt*(i) gétað verið 180 alnir á lei*n*(i)gd

eður meir; hafi þær náð altum kring þá stóru

skála sem líklegt er, i stað þessara útskurða

höfðu fornmen opt útsaumuð tjöld er hétu

ímist *borði*(u) eða *refill*(u), þau vóru ekki breiðari

en 1 alin eður eður(sic) hölf önnur alin en svo löng

að þau náðu kringum alt húsið *eða*(y) ofann vert

bls. 11

2.6 eg vil nú first athuga þessi málverk og

síðan reflana og tjöldin.

Eg vil nu first snúa mér að eldlúsinu(sic)

i hjarðar holti eður skála þeim er

Olafur þá lét biggja, er var bæði útskor

inn og málaður og heirir þess vegna bæði

undir malverk og minda smíði, í laxdælu

kap 29 segir svo „það sumar lét Olafu

gera eldhús í hjarðar holti meira og

betra en men hafi sét; vóru þar

*markaðar á*(u) ágeitar(sic) sögur á *þili viðun*(u)

*um*(u) ok svó á *ræfrinu*(u), var þat svó

vel *smíðað*(u), at þá þokti miklu skraut

ligra er ei voru tjöldin uppi„

en fremur segir sagan at á liðnum vetri var

boð all fjölment i hjarðar holti „því

þá var algjört eldhúsit, þar var alt bæði

úlfur uggason ok hafði ort kvæði um

ólaf höskuldsson ok um sögur þær er

*skrifaðar voru á*(u) eld húsinu, ok

færði hann þar at boðinu, þettað kvæði

er kallað húsdrápa ok vel ort olafr

launaði vel kvæðit„ her eru höfði imisleg

orða tiltæki um það hvernig þessar mindir

hafi verið gérðar hér segir að þær vóru mark

aðar, smíðaðar og (s)krifaðar *að smíða*(y) smíðaðar

mindir hafa hlotið að vera útskornar en

markaðar og skrifaðar mindir merkir vana

lega málaðar mindir eg álít því að þessar

mindir hafi verið bæði skornar og málaðar

eður að sumar af þeim hafi verið máliðar(sic)

en sumar skornar en það geta men ekki að

greint, þær á rjafninu?* gátu verið málaðar

en þær á veggjonum útskornar og ef til

vill líka málaðar, af húsdrápunni hafa

menn ekki eptir nemað fá einbrot og vita

men því ekki hvað upp runalega hefur verið

bls. 12

*markað*(i) á þettað merka eldhús eður í hvaða 2.7

röð það hefur staðið

sá firsti atburður sem hér var markaður?*

á eldhúsið var helsreið **(i). kaldurr(sic), þar vóru eða *Balför*(u) hans*(i)

mindaðir allir æsir er þeir filgja honum til báls

ins

first vor sindir guðin freyr, ríðandi á geltinum

gullinbusta(sic) til til(sic) balsins

þar nerst ríður að báli sonar síns óðin sjálfur

(á *ssleipni*(u)(sic)) sigur guðinum filgja allar val

kyrjurnar, og hrafnarnir hugin og munin.

síðann niður til balsins guðin heimdallur

(á hestinum gulltopp. **(i) ulllíklegt(sic) að her hafi figlt á eptir

nú er ekki meira til af kvæðinu **(i) *en*(y) ull allir æsir t.d. þor akandi i kerru sinni

líklegt er *og*(i) að hér hafi verið sindir allir þeir og frigg næst á eptir óðni og valkyrjunum

atburðir er skeðu við brennuna t.d. eður með þeim, síðann freyr akandi í

þegar æsir viljus?* setja skip Baldurs (hring horna) reið með köttum sínum, og ef til vill

þar mun og hafa sest gigurin *hyrokkir*(u) er æsi sóktu hrimþursar og(sic) og bergrisar sem snorra

í jötun heima til að setja fram hring horna, hún reið edda gétur um,

vargi og hafði höggorma að taumum

þar mun og hafa verið sindir þeir 4 berserkir er heldu

varginum er tröllkonan reið á?*

þar mun og haf averið sint þegar þór ognar gíginum

með hamrinum, og dauði Nönnu, og þegar

hestur baldurs var leidur(sic) á balið,

þettað er einungis ágiskun mín en eingin vissa, en

þó er það alllíklegt. þettað sem nú er talið mun hafa

verið sint á annarri hlið skálans, enda hefir *verið*(y)

*nóg*(y) ekki þurt að spóna?* plássið því géra má ráð firir

að skálin hafi verið einar 80 álnir *á leingd*(i) innan vegga

er hann er *sagður*(y) *lakin?**(i) það stæðsta hús er sést hafði á

íslandi

á *h*(y) hinni hlið skálans mun hafa verið sind öll

afreksverk þórs, þótt ver hofum ekki beinlínis

sannanir firir því, af því svo lítið er til af húsdrápum það var samt víst að

*ulfur uggason segir*(y) þar var mindað, viðureign þórs

og miðgarðsormsins, og úlfur uggason segir um það

„að hin hvössu augu þórs, skinu óttalegum geislum

er hann horfði á ormin (fyrir utan skipsborðið) en sá

kvæði segi(r) ormur starði uppa guðin og bles eitri„

bls. 13

2.8 hér var og sínt er þór barði jötunin Hymir

nú sjá menn ekki hvað meira hefir verið mindað á

þennan skála, líklegt er að rjáfur skálans hafi

mindað einskonar hverfingu(sic) sem hefir verið

bæði máluð og útskorin og mun sú hvelfing

hafa verið sett neðann á bitana, ekki gátu

men vel haft mindir á rjáfrinu nemað því

aðeins að það hafi verið slétt, men sja líka að

men hafa her á íslandi haft þesskonar hvelf

*það sem til er af húsdrápum*(innsk) íngar bæði á hofum og kirkjum. sem siðar mun

sagt verða **(i) *húsdrapum*(y) er eins og allir þekja eitt

af því stórkostlegasta og veglegasta **kvæði*(i)*(y) er men hafa

*einkennilegu*(undir) frá fornöldinni er valla á sér líka, þettað hlítur því að

vera bigt á enhverri stórkostlegri *en*(y) fegurð mindanna

sem hafa hrifið skáldið meir en endranær,

því eingin gétur orðið hrifin af skripum þó ó

mentaður sé

e) þar næst vil eg tala u(m) *reflana*(u) eður *borð*(u)

ana og *veggja*(i)tjöldin því reflarnir eru mjög skildir

málverkum allra helst þegar að stórir sögu

viðburðir, afreksverk, orustur, og guðamindir

var *vóru*(y) mindað*ar*(y) á þá snemma er og gétið um

gétið(sic) um(sic) að konur hofðu á *kriptum*(u) og *hann*(y)

*hannirðum*(u) ímsa viðburði ?*: þær máluðu þá

og saumuðu þá á refla og tjöld, þegar tjöldin

eða reflarnir vóru þannig gérðir get*ur það*(y)

a men með fullum rétti kallað þá málverk

því þeir vóru ímist málaðir eða saumaðir,

og hjálpuðust að því bæði kallar og konur.

borðarnir eða reflarnir náðu i kringum alt húsið

ofanvert, og voru ætíð mófir og því heita þeir

*borðar*(u) og *reflar*(u), en *tjöldin*(u) eður *dúkarnir*(u)

heingu niður frá reflínu*nni?**(i) niður að golfi, reflana

skreittu men mest því fegurð hussins var mest

i því innifalin að vanda *þá*(i) mjög enda hefir

verið mjög fagurt að sjá þá gömlu refla

eður lángar raðir af viðburðum og afreks

verkum málaðar og saumaðar í kringum

alt húsið ofann vert og þar að auki fagra

skjoldu og vopn og skrautleg tjöld eður

duka er *heingu*(y) náðu alt niður að gólfi

bls. 14

til að sanna sogu mina vil eg færa til dæmi úr 3.1

Sæmundar Eddu bl 142 það sem segir í oddrúna

grát, þar segir að Brynhildur saumaði á borða í

holl sinni *lönd og liði*(i) og afreksverk sigurðar fafnisbana, er han

reið fafns?* logann, og dráp fafnis (og regins og upp

töku fjárins)

visann er þannig þá var mig vegit

Brynhildr í búri völsku sverði

barðu rakdi, ok borg brotin

hafði han lýði sú er Brynhildr átti

ok lönd um síki hér er ekki getið um dauða

jörð dúsaði Regins eða upptöku

ok upp himin, fjarins en því bætr völsúnga

þá er bani fafnis við kap 23

borgum þatti

í Guðrunarkviðu annari segir að Guðrún Gjúkadóttir

fór til danmerkur og var þar 7 missiri með Þóru

hákonardóttur þær gullsaumuðu á refla, hús

suðræn eður hallir völsúnga, þær höfðu á *skriptum*(u)

eður mátuðu leika þeirra, (er tíðir voru í þan tíma)

þær *þ*(y) saumuðu hetjur húna lands á borðan, og konungs

þegna, og konúngs hirðmen með hjálmum og sverðum

og rauðum skjöldum,

skip sigmundar konúngs *völsungssonar*(i) skriðu frá landi

með giltum hofðum og grafnum stöfnum

þær byrðu = saumuðu á borðann orustu þeirra

sigurs og siggeirs er þeir börðust suðra fífi = alt þetta var saumað a borðan

það sem mer *þikir*(i) mest athugavert við þessa *tjaldslising*(y)

refilslísing er það, að her er höfð alveg sú sama

viðburða niðurröðun á þessum refli, og er á

þeim nafnfræga refil frá Bayeux sem enn er til

í frakklandi, hann er saumaður á áronum 1066-70

hann er 3 kvartil a breidd en ákaflega lángur á han

eru saumaðar margar sögur *og*(y) *um*(i) orustur vilhjálms bastarðar

er hann vann England og fleira, first eru sind húsa kinni

Vilhjálms, og Vilhjálmur sitjandi í hásæti, og hirðmen

hans að skemta sér á veiðum, men horfa á vígabranda

er sáust á undan orustunni, síðann sjálst skipasmiðar

og skipa útbunaður, flati vilhjálmur leggur til England

siðann orustan við helsingja port, og full korvaldar?*

Guðina sanar

bls. 15

3.2 verum nú þettað saman við hina fornu lísingu

er hljóðar þannig

hún mer at gamni

gull búkaði?*

sali suðræna

ok svani danska

hofðum við á skriptum skip Sigmundar

þat er skutar téku, skriðu frá landi,

ok á hannyrðum gyltar grímur,

hilmis þegna, grafnir stafnar

randir rauðar, byrðu við a borða

rekka húna, þat er þeir börðust

hjördrátt, hjálmdrátt sigar?* og siggeirs

hilmis fylgju. suðrá fifi?*

allir sjá að niðurröðunin er sú sama *á báðum tjöldunum*(i), og men skildu

*að*(y) halda að höfundar tjaldsins frá Bayeux hefðu

þekkt þessar *s*(y)vísur, en það gétur valla verið,

og mun því vera réttast að álikt að þessi niður

röðun hafi verið almen regla frá fornu fari

því þessi niðurröðun er sú eðlilegasta er men vilja

sína stórann söguviðburð úr æfi eins mans, first að

sína hans husakinni og heimilissháttu, siðan þegar

hann bir sig til ferðar, og leggur á stað, og síðann

aðal atburðin, forngrikkir höfðu mjög líka

niðurskipan á sinum laungu viðburða runum

(i)*þettað kemur og vel heim við* er þeir hjuggu á ofann verða veggi á sínum höllum

*Series verum látina manna* og mest er um **(i) og bendir það á að meðal annars að

að(sic) refla útssaumurin norræni hafi sinn uppruna

frá þeim forngrísku mindaröðum sem voru mjög

líkar auð(sic) skipulagi, og settar á sama stað í húsinu?,

og hér um bil jafn breiðar,

maður sér af öllu að það hefir verið alment *a*(y)

í fornöld *bæði*(i) að skéra út, og sauma á *borða*(u)

afreksverk völsunga sem sést af því er a undan

er sagt og eins *sest*(i) af ólafssögu helga *kap*(y) fornum?* bl 234

þar segir svo „þat var (eitt sinn) at þorfinnur (munur?*)

sat á reiðustóli, fyrir ólafi konúngi, þá mælti konúngr

til hans: yrk skáld um þat er *skrifað*(u) er á tjaldinu

þorfinnur leit til, ok sá, at þar var *markað*(undir) á

tjaldinu, at sigurðr vann at Fafni, ok kvað vísu:

Geisli stendr til grundar ofann fell blóð á báðar

gumar jarðar munna berskeiðr, en gramr reiðist;

bls. 16

því næst sést hann á hest baki vopnaður með s(k)jöld og 3.3

sverð. sið sest mindað einhver helgra manna saga

þar er verið að skipa men, þar sást biskupar 2 og kvenna

mindir þar er verið að heingja *men*(y) einhvern helgan

man, þar er saga einhvers heilags biskups, og er

þar mindaður sjálfur fjandin sem er að freista hans

með söng og hljóðfæraslætti því hann sést halda á

*lútt*(u), seinast er þessi biskup mindaður dauður og

standa margir múnkar í kuplum ifir hans líki.

sjá Gémars mindasafn 122 og 122 bis. þar sést mind af

þessu tjaldi og er hún mjög ógreinileg og illa gérð.

þar sést og mind og(sic) mind(sic) af tjaldinu frá hvammi?*

og er það hraparlega ílla mindað og helmingi ljótara

en tjaldið sjálft. þettað altarisklæði er að minsta kosti frá 14 öld eður eldra,

e) sú ingsta og seinasta tegund af tjöldum held eg

séu þau tjöld sem eru með hríngum og einungis

rósum innaní *eða einga*(i) þesskonar tjöld á eg 2, og 1 er til í

Viðey, þau munu vera frá þeim tíma þegar men eru alveg

að leggja niður að sauma þesskonar eður frá birjun 18

aldar.

það mun vera óhætt að fullirða að flestir þeir

merkustu og bestu reflar er sögur og dir vór mindað á *Randsega?* rúmtjaldið*(i)

hafi verið saumað*ir*(i) firir 1400 en fátt þar eptir, *þó hann*(y)

*eins*(y) samt saumuðu konur tjöld og refla í kirkjur og

eins rekkjurefla, alt framm ifir siðaskiptin **(i), þá hökur *það er samt skilt að géta þess

því gjörsamlega svo það er valla teljandi sem gért er að í hala kirkju er saumuð

eptir þann tíma, saumuðu konur þá helst ábreiður og mind af þorlaki biskup skálas.

þesskonar, eg hefi aðeins orðið var við 2 ábreiður með hún er all velgerð það er almen

mindum sem vóru nokkuð gamlar, en miklu ómerkari að haldóra dóttur guðbrands

en hin firgreindu tjöld að fráskildum þeim allra biskups hafi saumað hana

íngsta, **(i) maður ser best af máldögunum hvernig þessu aðrir segja Elin dóttur þorláks biskups

og öðru hefir hrakað niður her á landi, í máldögunum skál: mun það réttara hún hefir saumað mind

frá 14 öld eru kirkjurnar *og klaustur*(i) jafnan altjaldaðar hér á *þal*(y) þorl. bisk. á altarisklæði í Miklabæar

landi **(i) en í máldögum frá 16 öld eru einúngis eptir kirkju í *oslandshlíð*(y) blönduhlíð

einstöku gömul tjalda slitur í kirkjonum. reflar voru í kringum alla

i skiptabréfum frá firri hluta 15 aldar sjá men að stóru stafi á kirkjubæ 14, 05,

heldri men hafa átt mikið af reflum til að príða er vilkin biskup lét géra, ísl árb

skála sína þeir áttu t.d. marga refla er vóru 30 1 þ. kap 100*(i)

að leingd, og alt annað eptir því þessu líkt sést ekki í

þeim nirri skiptabréfum, þannig sjá men með gildum

rökum, hvernig þessu hefir fljótlega hrakað niður hér

á landi, og þessi forna íþrótt gjörsamlega eðilagst(sic)

bls. 17

3.4

bls. 18

brystist hjörri brjósti hringi grænnar lýngur,

en folk?* þorir filkir

her við steik al leika.

vísann bendir á að einninn hafi verið markað

á tjaldið þegar sigurður situr við eldin og er

að steikja hjartað ur fafnir **(i) og hefir líklega verið *og talar við *gyðurnar*(u)*(i)

mindað á tjöldin í höllinni öll saga sigurðar *fafnis*(y)

fafnisbana eður helstu afreksverk hans, ---NB men sja að minsta kosti að sighvatur

það er að gætandi að her er sagt að mindirnar vóru ---skáld hefir verið mjög hrifin af

*skrifaðar*(u) á tjaldið og einning að þær vóru *markaðar*(u) ---hallarbúning olafs konúngs

og bendir það ^á að þettað tjald hafi ^{ef til vill} verið steintjald

			eður málað, en þó gétur *markað*(u) verið hér sama og 

*saumað*(u) því það hefir þá merking í ragnarssögu loðbrokar = samanber *merkt*(u) laxdælu

			en að skrifa merkir jafnan (= að mála)					og merktur dardarar?* Rigsamál

			þau tjöld eður dúkar sem heirðu til þessum tjöldumreflum	og merktir dúkar sjá marga máldaga 

			og sem hjengu niður frá þeim, alt niður að gólfi, munu 

			hafa verið lík að gerð, og saumaðir eður málaðir á þá 			---þess kins duka slitur a eg 2 

			söguviðburðir eður mannamindir *á þá*(y) er voru 			---sem eru fr(a) birjun 16 aldar, og 

			hvert firir ofann annað	og strik á milli, þess 				---hefir Abbadís Solveig Rafnd.

			konar *tjöld*(u) eður *dúkar*(u) hafa slæðst hér á íslandi 		---á regnistað *líklega*(innsk) saumað þá eða

			víða alt fram til þessa dags, og hafa þeir opt verið 			---gefið, því nafn hennar stendr

			teknir firir altarisklæði eður rúmtjöld **(i)				---á þeim á þá er(u) markaðar

			en þess konar reflar held eg séu *nú*(i) alveg eiðilagðir		---mindir af Olafi helga, Magnúsi

			her á íslandi, að frátéknum einum refilstúf				---Eyajarli, st. Egedins, St. hallvarð

			frá 17 öld sem er með bibliu mindum, hann mun vera			---santi benedict. st. þorlákur

			eins konar eptirleifar af þeim fornu reflum, er                 	---biskup, þesskonar tjalda  

			*mindir*(y) *sogur*(i) vóru markaðar á, þó buið sé að spilla firir	---tegundum tegundir munu

			komu laginu og röðinni á mindonum og setja				---vera þær elstu og þær upp

			einlæga hringa í kringum *það*(y) hverk?* sér skildan			---runalegu

			viðburð er aldrei mun hafa verið siður á þeim

			fornu tjöldum sem vóru þess kins. 					---hugarkonur 

			af þess konar tjöldum hefir verið ágrinni í fornöld

			því stórir skálar vóru á öllum heldri bæum og vóru 			---2

			þar allir altjaldaðir stafnþilir með uppi gegn þau tjöld 

			hétu *bjórar*(u) frá um 1400 Vóru flestar kirkjur á landinu 

			altjaldaðar og stafnarnir með sem maldagarnir votta best, 

			þegar men ihuga þettað *hefir það ekki*(y) sjá men að þær

			fornu konur hafa ekki verið latar, því það hefir þá sannar

			lega verið handtaka að sauma innann allar kirkjur 

			á landinu eins og þær vóru þá margar og vel príddar

bls. 19

			3.6												eg verð líka að bæta því við að þær sluppu ekki með 

að sauma öll þessi tjöld er eg nú hefi gétið um heldur

															urðu þær einnin að sauma til kirknanna *korporal*(u)

			þar að auk figldi her um bil					dúka *krusju*(y) *krysmadúk*(u) *lektomdúka* *fa*r*(i)madúka*(u)

			hverri kirkju 1 eða 2 merki						*gúlfdúka*(u) og *líka á breyðsl*(u) etc. 

			eða fleiri sem voru opt út						men sjá af öllu að hér var í þá daga fult af högum

			saumuð		 									konum er keptust við að búa til þesskonar til að 

															gefa kirkjonum bæði af lotningu firir þeim, og eins

															sér til súlu bátar sem þá var kallað, en mestann

															þátt í þessu tóku nunnurnar eptir að kristni var hér 

															orðin rótfást í landi, þær gérðu valla annað en

sauma þesskonar og því er allur þesskonar saumur

en hjá oss kallaður nunnu saumur, hvert sem hann er

															eptir nunnur eða aðrar, í Jons sögu hins helga biskupssogur 

															bl 241 segir að á hálum „var í fræði næmi hrein

															ferðug júngfrú er ingunn hét„ var hún vel að sér í öllum

															bóklistum að rita bækur og fleira, hún kendi mörgum 

															*grammatic*(u) og frædd hvern er nema vildi, hún rétti 

mjög látínubækur, svó at hún lét lesa fyrir sér

															„en hún sjálf saumaði, *tefldi*(u), eða vann hann 

															yrðir með(sic) *með heilagramannasögum*(u), kinnandi 

															*guði*(y) mönnum guðsdyrd eigi aðeins með orðum 

															munss?*náms, heldur og með verkum handanna„

															á þann hátt vóru staðirnir mentaskólar og hannirða

															skólar fyrir nunnurnar og aðrar hagleikskonur er 

þessháttar vildu stunda, þær gátu heldur ekki verið

															án hjálpar lærðra manna ef þær annars vóru ólærðar 

															því optast var mikið af latínu á kirkjutjöldum, 

															það er almen sögn i Skagafirði að sú gamla hólakirkja 

															sem var næst á undan þessari hafi mestöll verið 

															tjölduð og það mun vera satt því viða um norður

															land hafa slæðst tjaldaslitur ur henni og eg sá 

eitt *(dúk)*(i) þegar eg var úngur og man eg ógjörla eptir því

															á það vóru markaðar helgra manna mindir og stóðu 

nöfnin undir hverri mind flest á latínu, á því var

															talsvert af letri það var með morgum litum og saumað

			þettað tjald er nú eyðilagt og					á hvítt lerept, og með *sporasaum*(u), hvað mindirnar snerti 

og(sic) var það látið utanum *lík*(i) Björns man eg vel að það var af þeim lakari er eg hef séð **(i)

bónda Illuga saum*að*(i)ur var á til er enn altarisklæði í hólakirkju, á það eru saumað

			hofstöðum í skagafirði.							ar mindir af þorláki biskup, guðmundi biskup og Joni biskup 

															ögmundsini og standa þeir í röð hver út frá öðrum ist til 

															beggja hliða standa 2 einglar með reykélsiskér í

AUKAOPNA INNAN Í bls. 1

			hinum fornu konum er mjög talið til gildis

			þegar þær voru skartsaumar **(i) og vel að sér um	 			*og vel búnar*(i)

			alla hluti þeim er og talin mjög til gildis 

			þegar þær voru hagar um Guðrúnu Osvífs

			dóttr segir svó **(i) hún var kvenna vænst, er upp-				*1) hún var firir öllum konum

			óxum á Islandi, bæði at asjánu ok vitsmunum, 					Dari?* en flestar korraðrar?**(i)

			(*Guðrún var kurteis kona, svó uti þann tíma

			þótti alt barna vífr, þat er aðrar konr höfðu

			í skarti hjá henni*(u)) allra kvenna var hón kænst 

			og orði farin, hin var ur lind (kona,

			Hallgerði er talið *til*(y) mjög til gildis að hún var

			skartsöm einnig þar ið?* ófróð á **(i) og fleirunnu?*			*Hangérði?*  Egilsdóttr*(i)

			um Hildigunni segir hun var „skörúngr mikill, 

			ok kvenna friðust sin um „*hun var svo hög

			at far konr voru jafn hagar henni*(undir), einnig

			segir í *harðar sögu*(y) *um*(i) þuríði Grímskelsdóttir 

			*hon var væn kona ok hög á hendi*(u) , ok hakkað 

			skip stór, um droplaugu segir: hún var væn

			kona *ok kunni sér alt vel*(u). í Ljósvetninga

			sogu segir um Geirlaugu „hón var skörungr

			mikill ok *velment*(undir), enn þórhildi dóttr Asgríms 

			elliða grímssonar segir „hón var kvenna fríðust

			ok vel at sér. um Unni segir „hon var væn *ok*(innsk) kurteis

			kona ok vel at sér, ok þótti sa bestr kostr á ráng

			ár völlum. i e*i*(innsk)glu segir um Asgerði „Asgerðr var 

			hin vænsta kona ok hún gjörvilegsta, vitr kona

			ok allvel kunnandi„, enn hogn?* Margrétu segir: 

			um Sigriði hafþórisdóttur maður arans hjörleifssonar 

			segir „ hún var frið sinum ok hög a handiðju„

AUKAOPNA INNAN Í bls. 2

			AUÐ
	

AUKAOPNA INNAN Í bls. 3

			AUÐ
			

AUKAOPNA INNAN Í bls. 4

			AUÐ
	
	
	

bls. 20

			höndum firir ofan höfuð þeirra enn nöfn þeirra 																3.7

			á þessu er mjög vandaður saumur 

			Egert olafsson gétur um tjöldin í hólakirkju **(innsk) og 								*í ferðabók sinni bl 735

			*segir að þar séu morkuð þau fornu skip*(yfir) , ekki gét eg							og kemst svo að orði:

			vel skilið hvaða saga það hefir verið sem minduð hefir verið							„í Hólakirkju hafa fyrir

			á þessi tjöld, first skipamindir sáust nemað ef það *hefir*(yfir)						skömmu verið gömul tjöld 

			hefðu verið mindir úr kross*leiðangr*(yfir) ferðonum því 								með *minduðum*(innsk) fögrum sögum á, þar gat

			því(sic) aðrar skipaferðir þekki eg ekki er beinlínis ættu 								maður séð lagið á þeim fornu

við á kirkjutjöld, mér hefir verið sagt að til skams Norrænu skápum, og ímislegt

			tíma hafi slæðst á vestjörðum þesskonar tjöld með										letur, og fleira„*(innsk)

			gömlum skipamindum á, þettað er því ekki einstakt 

			dæmi og sinir það að men hafa mindað á tjöldin als

			konar viðburði bæði á sjó og landi, það er stórskaði 

			að þessi tjöld eru eyðilögð, því alt of fáar mindir hafa 

			men af þeim fornu skipum bæði hér og annarstaðar

			i snorra Eddu Reykjavík bl 248 og Eglul bl 273

			er *pret*(yfir) prentuð visa dráttkveðin er var a tjaldi í 

			hólakirkju, men sjá af öllu þessu að mart fagurt og 

			merkilegt hefir verið mindað á þessi tjöld, bæði 

			sögur og skáldskapur og er stór skaði firir sögu lands

			að þessi tjöld eru nær því öll eyðilögð, 

			b) annar flokkur af tjöldum, vóru þau er minaðar?* vóru

			als konar díramindir, og munu þau tjöld meiga teljast með 

			þeim elstu, því þær ifir náttúrlegu díramindir sem sjást 

			á þeim, eður réttara sagt *landsvætta*(undir) mindir, hafa sin

			uppruna frá þeirri hiðnu trú þegar men trúðu á landvætti 

			sem vóru ímist manslíki eður díra, þessi tjöld standa 

			og í samband við þær elstu *goða*(undir) og *hetju*(undir) sögur, þegar

			að þesskonar *yfirnáttúrleg dyr*(innsk) dir(sic) áttu að vera til, er opt áttu að ráðast á 

			kappa en þeir signa þau, þess vegna voru á hetjuöldinni 

			þessi yfirnáttúrlegu dir *eitt af*(yfir) aðal uppáhalds efni er mindað 

			var á tjöld næst eptir goða og afreksverkamindir, 

alt af þesskins tjöldum *eður alflum?**(innsk) er men þekkja eru jafnan

með stórum hringum á sem eru hver við hlið annars

eptir endilaungu tjöldinu eður reflinum *þess*(yfir) stóru

hringarnir eru jafnan sameinaðir með litlum hringum

en firir aftan og *neðan*(innsk) laufaviður eður letur líka.

í hvan?* í hringonum eru mindaðar þær firgreindu díra

indir sem lísa opt miklum hagleik og ímindonarafli,

þessi dír hafa allar þær mindir sem hugsast gétur, her sjást

alskonar vargar, sumir í ljónsmind með vængjum, hér sjást og ljón,

hirtir, kindir, einhirningar, hestar, finngálka(r) og dír með

fuglsnefjum, gammar, drekar, ernir, dir með manshöfðum *á*(innsk) og kettir með laungu skotti, etc.

bls. 21

3.8 það vill og til að mans mindum er skaliðinni?* t.d.

þessir hringar á reflonum er riddaramindum

líklega stæling af eð eptir als eru til 3 þesskins reflar, og er það elsta af þeim

leifar af skjaldaroðunum geimt á forngripasafninu í kaupmannahöfn

á veggjunum? og mindirnar sá refill er mjög gamall, og eru dirin og rosirnar og

þar innaní eptirleifar af hringarnir, alt svart og saumað á hvítt lérept.

skjaldarmerkjonum *það*(yfir) sá refill er f(r)á hvamskirkju í hamssveit. ?

2 refil á eg sem líka er talsvert gamall hann er að

öllu líkur hinum og hefir sömu liti, hann er frá

þingeira klaustri,

3 refil á eg hann er að öllu líkur þeim firri nemað han

er allur saumaður eins og net en dyrin þettsaumuð

og alhvítur að lit hann er ur búi magnúsar kétilssonar

dúkarnir sem hafa heirt til þessum reflum hafa lik

lega verið líkir að gérð, og með hringum og díramindum

en þeir held eg séu allir eiðilagðir,

c) sá 3 flokkur, af tjöldum vóru þau sem *hnútar*(yfir)

og alskonar ei*n*(innsk)sog *brugðir*(undir) uppdráttur var saumaður

á, en eingar mindir, þesskonar reflar munu vera

gamlir að uppruna, því þesskonar útskurður sést

opt á ímsum gripum úr heiðni, einn þess kins rekkju

refill er geimdur á forngripasafninu í kaupm.h.

han er marglitur og haglega saumaður, með þess konar

útsaum hefi eg séð nokkrar altarisbrúnir á íslandi,

dúkarnir er heingu niður frá þessum tjöldum hafa lík

lega haft samkinja uppdrátt eg á slitur af þess kins

dúk sem hefir heirt til Reykjakirkju í túngusveit

í skagafirði, meira hefi eg ekki orðið var við af þess

kins tjöldum.

d) sú 4 *og íngsta*(yfir) tegund af reflum og tjöldum,

held eg sjeu þau sem hafa hringa eins og þau er eg fir gatmu?*,

og þar innaní markaðar ímsar mannamindir og

helgra manna sögur, þaug held eg séu íngri að uppruna

er öll hin, 1 eða 2 þess konar reflar eru en til, þeir eru á

forngripasafninu í kaupmannahofn, og eru þeir *báðir*(yfir)

úngir líklega frá því um miðja 17 öld 2 gömul altaris

klæði eru til þesskins annað er á forngripasafninu

í kaupmannahöfn á það er mindaðar helgra

mannasögur, þegar *Guimord*(undir) for her á ferð

náði hann þess kins mjög gömlu altaris klæði

á Grenjaðarstað og flutti það til parís, á þettað

tjald er first mindaður einghver(sic) riddari sitjandi á stól

eða hásæti, hjá hónum liggur skjöldur hans og vopn hans

bls. 22

Eftur 1000 er kristni *kom á*(yfir) *vór lögtekin*(innsk) íslandi brut(u) men niður 3.9

hofin en notuð(u) samt mart ur þeim til að skreita kirkjurnar,

nú lögðu men alhuga á að (s)kreita kirkjurnar eins og men

aður skreittu hofin, en þó hafði þessi öld það framm ifir

allar aðrar aldir er á eptir koma, að men hugsuðu jafnframt

um að priða sin eginn hús sem mest einkum skálana,

samt lítur út að það eginnlega mindasmiði hafi mest

í kirkjunum, og skáru íslendingar mikið af því sjálfir

og flest annað er men þirstu litpríði kirknanna og þarf?*

inda t.d. altaristöflur, helgra manna mindir krossa

krossmörk bagla, merki, er hofð voru við prósessiur, *bagla*(undir),

helgra manna skrín etc.

í þá daga képtust men hver í kapp við annan, að sína

íþrótt sína og hagleik og það ekki síður konur enn karlar

og er því óhætt að fullirða að men hafi í þá daga prítt

kirkjur og klaustur mestmegnis með innlendum hagleiks

verkum

arið 1212 segir *Pals biskupssaga kap 16*(innsk) að þar er eki biskup í Noregi sendi

Páli skálholtsbiskup kóranu?* gullsaumaða og hafði

einginn fyrr jafn góð komið til Islands, þar með figldi

fíngurgull *dyrligt*(undir) og glófar?* virðuligir. enn til launa

firir þessar gjafir sendi Páll biskup þórir erkibiskup

*biskupsstaf*(undir), af tönn gjörfan, svó hagliga, at eingi maðr

hafði fir séð jafn vel gjörvan á Islandi, er smíðað

hafði Margrét hin haga *kona þorers?* prests*(innsk) er þá var oddhögust allra

manna á Islandi það er auðvitað að eitthvað hefir

verið varið i þennan bagal þó hann væri handa

verk einnrar Islendskrar konu, því annars hefði

Páll biskup ekki vogað að senda hnn einum erki

biskup til launa firir storgjafir því allir þekk(j)a

skraut og stórmensku katóskra biskupa í þá daga

allra helst erki biskupanna,

sagan segir *kap 18*(innsk) að þar er prestur bóndi margrétar *var*(yfir) hafði öll

fjár farrráð?* í skálholti *og leifði Páll biskup*(yfir) *en*(innsk) Margreta

gerði slíkt alt er Páll biskup vildi, Páll biskup hafði

látið til taka að gjöra *topa*(yfir) tabolu fyrir altari, *1211*(innsk) áður hann

skildi við, ok ætlaði þar til mikið fé bæði í gulli ok silfri

Margrét gróf ok tönn til a?* gjæta vel, ok er þess vón

at þat mundi hin mesta gersemi verða af fyrir higgju

hans, en þau þorsteinn skrínsmiðr ok Margret semdi

síðann af hagleik sínum. varð þat mikill svarta?* svipr

at hans fráfalli, ok þá urðu slíkir hlutir first staðar at nema

i bráð fyrir annara fjölskildu sakir„

bls. 23

3.10 alt þettað vottar frábærann hagleik þessarar konu

sagan segir enn fremur að það sama sumar 1211 er biskup

lifði í síðast var ráðin til tabolusmíðar *maðr að nafni*(innsk) þorstein er var

hagastur maður á öllu íslandi á gull og málan*di*(innsk) (að einalera?*)

hann hafði áður búið þorláksskrín ekki sja men af sögunni

hvert þessir *gripir urðu*(yfir) *tabolu varð*(innsk) nokkurn tima full gérðir og er það

skaði mikill, samt má læra af þessu að íslendingar hafa

ekki í þá daga verið uppa aðra komnir, og að þeir gátu

sjálfir gért allar mindir og kort *til*(innsk) kirknanna, og treistu

*treistu*(yfir) sjálfum sér til þess eins vel og öðrum, því það liggur

í augum uppi, að *hefðu*(yfir) þegar íslendingar smíðuðu þá

gripi landsins er veglegastir áttu að vera, sem var þorláks

skrín og altaristablau í skálholti, að þá hafa þeir ekki

verið hræddir að smíð(a) grip*p*(yfir)i til hinna smærri kirkna,

enda bendir alt á að þeir hafi gért það sjálfir, og að sú

íþrótt hafi þá verið hér almen,

ekki var heldur sparað til *í þá*(yfir) þeirra hluta í þá daga

því alt bendir á að mindir í altaris töblum hafi þá verið

gjörvar af tönn, og að töblurnar hafi verið bæði

*Hafliðasyni*(innsk) silfur og gullbúnar sem ráða má af Laurentiusar

sögu kap 65 er Lárentíus sínir þeim Einari djákna **(innsk) *og Skúla raðsmanni*(innsk) gripi þá

í gulli og silfri er hann hafði samann dregið til hólastaðar

1331 staðnum til stirktar, þá mælti Skuli ráðsmaðr þarfari þætti

mér staðnum matur og kvikfé, mæl þú egi þat Skúli

segir djákni „ekki má staðnum vera sæmiligra ok

þarf*ligra*(yfir)ara en gull ok brent silfur því mikin

fögnuð má biskupinn lata smíða kirkjunni til príði

með þessu brenda silfri ok gulli, ef hann vill láta

gjöra skrín eða tabúlu fyrir há altarit. þettað ber

meðal annars vitni um hvaða skraut hefir verið hér á landi

í þá daga laurentíus saga gétir og um beinaspjöld

í sama kapitula sem líklega hafa verið útskorin með

og úr málmi hafa verið til helgra manna mindum þess konar bein spjöld hafa

marjumindir giltar til að bera hafa(sic) slæðst hér á landi til skams tíma og rétt er eitt af

á sér. þeim mindað í Gemands ferðabók, 2 eða 3 marju

mindir hefi eg seð gjörvar af tönn, *og*(innsk) haglega útskornar

þær voru gérðar til að bera á sér *sja*(yfir) þær munu hafa

verið gérðar af islendingum samanb. ísl. árbókum

3. bl. 18. til eru og á Skarði á Skarðsströnd eins konar

ferða altaristafla frá gömlum tíma, gjör af tönn, með

ímsum mindum innaní, það má láta hana saman líkt

og bók, og hafa hana á sér með hægu móti þess konar

spjöld í kíking(sic) af altaris töflum höfðu men á

bls. 24

ferðalögum og príddu með þeim tjöld sín er menn 3.11

hjéldu bænir sínar í áfangastöðum.

auk þess að men skáru þess konar altaris toflur *spjöld og*(innsk) manna

mindir af tönn og beini skáru men og bagla og krossa?*

af tönn og öðru efni, og að Islendíngar hafi gert það opt

sjálfir *berer*(yfir) um það bera maldagarnir best vitni því

þar er víða tekið fram hvert franur?* þeir er vóru

á staðnum vóru *t.d.*(innsk) írskir eða íslendskir *ekki*(yfir)

þesskonar *róðakrossa*(undir) eður krossa með krossmarki á

hafa men *við*(yfir) orðið varir við hér á íslandi alt fram

til þessa dags.

imislegt fleira(sic) er það *fleira*(innsk) sem íslendíngar hafa án als efa sjálfir

skorið út og sem eingaungu heirir til islandi til dæmis

þorlakshöfuð þorlákslíkneski þorlakshöndur *er hafðar*(yfir)

er hafðar vóru uppá hálun?* staungum og bornar sem eins

konar merki í frasessimu?*, má og vera að men hafi borið

eins þorlakslíkneski á stöngum er men báru það í frásessian

um sem gomul rit géta um að men baru likneski í frásessium (ísl árb. 3. bl 5.

mikin fjölda hefi eg orðið var við her á landi af alskonar

útskornum helgramanna mindum, sumar málaðar, en sumar

ómalaðar, hafa þá flestar af þeim verið marjumindir

sumar af þeim hafa verið ágætlega vel skornar og

hafa þær verið af þeim ómáluðu, eins af þeim er firir norðan

á höskuldsstöðum og nokkrar af þeim eru geimdar á

forngripasafninu í Kaupmannahöfn og er eitt

af því fæðing krists skorin af eik, ágætlega vel gért

næst mér er að halda að Islendingar hafi gert þettað

þó það verði aldrei *sannað*(innsk) vegna trassa feingni Islend

ínga sjálfra, og gamals hirðuleisis

til *kirkla*(yfir) kirkna skáru men og út uppihaldsslíkar

lýósa(sic) hjálma, kérta pípur, jóhannesar höfuð og leggi skrín

lectara, statá?*, og margt fleira sem of langt irði

að telja af máldögunum

það skilst mér„ að fari að dafna yfir þessu um 1400

eins og flestu öðru en þá hefir útskurðarlistin haldist

her allra leingst þó hún hafi spilst *alad*(yfir) *öld*(innsk) eptir öld,

og orðið altaf meir og meir takmorkuð eptir því sem

fátæktin jókst og þjóðernið gékk til þurða

á 16 öldinni *um 1520*(innsk) verða men varir við að hér hefir verið talsvert

af skarðhögum mönnum eru hér taldir hagastir *á skurð og gropt*(innsk) þeir

Olafur prestur Símonarson í Kálfholti, *og Sigurður prestur*(yfir)

og Philippus prestur gíslason af haga ætt þeir smiðuðu fyrir

Öggmund Pálsson sinu?* ladoriu?* hver úr miklum rostúngs

tönnum, og fanst mönnum mun mikið um fegurð þeirra NB

sú 3 er talin *Olafur*(yfir) *Ari*(innsk) prestur Steinálfsson er smiðaði skálholts

kirkju, og skar allan skarð á henni innan, bæði á stöfum og hurðum ísl arb. *sjá 4. bl 91* 3. bl 60.

bls. 25

3.12 þettað sínir að skálholts kirkja hefir þá verið talsvert

mikið útskorin en hvað á hana hefir verið markað

sest ekki.

lítið er oss kunnugt hvað íslendíngar hafa gért í

þá daga, og mjög fátt er til af því og bendir það

á að mjög mikil apturför hafi þá verið komin

í þessa íþott(sic) hjá íslendíngum.

á 17 öld vóru hér samt ennþá nokkrir hagleiksmen

*og vil eg first*(yfir) er skáru mindir úr tré og öðru efni, og

*og*(yfir) vil eg first nafngreina Jon guðmundarson

lærða er eg fir gat um, hann skar út altaristöblu

handa kirkjunni á Hjaltastað og stendur á henni

*Estatis 69. 1643*(undir) tableau er ferhirnd að neðan en

að ofann geingur hún uppi þríhirning og þar á

er dregið *Jehovak*(undir)! og sál og túngl þar undir

á töfluna er skorið krossmark, neðan undir báðum

örmum krossmarksns eru 2 fuglar sem halda á

bikar hvar í blóðið er latið streyma, Johannes og

Marjá sjást standa undir krossinum, þar nálægt

sést og minduð *mans*(innsk) beinagrind er merkir dauðan, þar

sést og sá slægi höggormur. það var ifir höfuð

mikið vel skorið, og líktist vonduðu mindasmiði,

ferðabók Olafs Olafíusar bl 629.

á Genjaðarstað er til gömul altaristafla útskorin

af tré og máluð á hana er skorin kvöldmáltíðin

á henni stendur ártalið 1682 og fangamark *ST*(fangamark)

í sjáarborgarkirkju(sic) í Skagafirði er minnisspjald

haglega útskorið líklega frá 17 öld á flugumíri

er og prédikunarstóll haglega útskorin með krossmarki

á líklega frá sama tíma, frá þeim tíma er og til fjöldi af

útskornum skápum hér á landi, skornir með alskonar

rósum og eins með díra og mannamindum á

í Svefneyjum er til skápur sem sagt er að staðar *holts*(yfir)

hóls Páll hafi átt, og víst mun það vera að hann er

svo gamall þar á er minduð *var auður*(yfir) brjóstmind

af *her*(yfir)manni og hefir hann á höfði dreglaða stál

hufu með börðum han hefir lángt skégg og síða hampa

þar á er og minduð brjóstmind af konu í útlendum

búning það er sögu manna, að þettað egi að vera mind

af staðarhóls pál og konu hans

bls. 26

II *málverk*(undir) 4

nú verð eg aptur að snúa mér að hinum fornu málverkum

eptir að kristni var lögtekin á íslandi leituðust

men á allar lundir við að príða kirkjurnar eins og men áður

höfðu prítt hofin. þær firstu kirkjur á íslandi vóru bæði

stórar og vandaðar, sú firsta kirkja er Gissur biskup lét biggja

í skálholti um árið 1082-4 var þrítug að leingd, (biskups. bl 67)

en sú sú(sic) kirkja er oxi hjaltason lét biggja á hólum 1050

er talin sú *m*(yfir) mesta sem bygð hefir verið a Islandi undir tre

þaki „(Oxi) lagði til þeirrar kirkju mikil auðæfi, og lét hana

búa innan vel og vandlega, ok þekja blýi alla, en sú kirkja

brann upp öll með skrúði sínu, (bisk. bl 163) auðseð er að þessi

kirkja hefir verið talsvert vönduð er hún var með blýþaki, hér og

talað um óvanaleg auðæfi og skraut þeirrar kirkju.

í Páls biskups sögu kap 6 segir að Páll biskup lét smíða

stöpul *eða turn*(innsk) við skálholtskirkju, *1196*(innsk) og fékk til þess þann man,

er hagastur var á öllu Ilandi(sic) á tré er Amundi *Árnason*(inns) hét,

stöpullin var svo vandaður að efnum og smíði

að hann bar egi miður af öllum trésmíðum á íslandi

en áður kirkjan sjálf, máttarviðir stöpulsins vóru 20 álnir

á hæð hann lét gjöra kirkju uppi stöplinum er han

helgaði þorlaki biskup, hann bjó á kirkju að öllu

fagurlega, hann lét Atla prestskrifara (= málara)

henta?* alt ræfur innaní stöplinum og svo bjórin, ok

tjalda alla it neðra þrennum tjöldum vel og fagurliga,

han príddi *og*(yfir) *bæði*(innsk) kirkjuna og stöpulin með alskonar búníngi

bríkum, krossum, skriptum (= málverkum) líkneskjum, lömpum, klukkum,

glergluggum og biskupsskruða alskyns, og fleira

stöpullin kostaði IIIjc?* hundraða, eða meira segir sagan

auðséð er á öllu að það eru einúngis Islendskir men sem bæði

smiðu og málu þessa kirkju, og orðatiltæki söguritarans

benda á að hér hafi verið völ á morgum hagleiks mönn

um um þær mundir það lítur út að *hvelft*(undir) ræfur hafi verið í turninum

og þar á málaðar alskonar mindir, og eins innaná þilið allra efst,

*eður bjórin*(undir) *hvelfd ræfur*(undir) eður hvefíngar(sic) voru til hér á landi

laungu fir *til dæmis*(yfir) *því*(innsk), í kjalarnesshofinu var *húfa*(undir) (eður kappel)

og í Norvegi vóru jafnvel á stórskálum 3 þess konar hvelfð

rjáfur öll máluð með mindum á firri hluta 11. aldar. sja Rauðolfsþátt

kap 3 á hóla kirkju *þeirri er jörundur biskup lét byggja -------- 1373* var og þesskonar *húfa*(undir) eð(sic) eður *kvelfigg*(yfir)

kvelfíng *1313-1315*(yfir) sem Laurentius saga vottar bisk. bl 8*4*(yfir)90 og 8*4*(yfir)30 ísl árbækur 1Þ. kap 24

þar segir að auðunn biskup „lét færa háaltarinu oní?* húfuna (kirkjan var 50 álnir á leingd, fram ATH einn stór svigi (opinn)

og henta hana innan „hér af sést að húfa kirkjunnar eður (kirkjan 19 ál. breið 13 á hæð og

hvelfing hefir verið máluð innan, líklega með mindum, jafn lángar (3 þuml. kórin 17 áln. breiður

(stöpullinn 17 áln breiður og

bls. 27

4.2 ekkert er sem bendir á að út(sic) útlendir hafi málð(sic) þessa

hvelfing, og áður er sannað að íslendingar kunnu að mála

laungu fir, það mundi og hafa verið gétið um ef útlendir

hefðu gért það eins og gétið er um á sömu blaðsíðu að

útléndir *stein*(innsk)smiðir *er han hafði uti með sér*(innsk) bygðu háaltarið *og*(innsk) g(sic) róðurnar þar um kring, og

steinofnin í stofuna á Hólum, vér sjáum að alt bendir

á að þessar *húfur steindu eður máluðu húfur*(yfir) *húfur*(innsk) haf(i) verið

viða her í kirkjum á íslandi í þá daga, því hvurgi er

það tekið framm sem nein nílunda, en það kann að hafa

verið nokkuð skjald(sic) gæfara að þær hafi *verið*(innsk) steindar eða

málaðar allar með mindum, en þó geta men ekki með

vissu sagt neitt þar um, fist(sic) sögurnar géta ekkert um það,

eða hverninn þær vóru í hátt?* innan, heldur aðeins

lausum hlutum sem vóru í þeim til príðis eða þarfa

og þeir heldu að helst kinni að glatast.

það er nú síst að margir íslendíngar kunn(u) þá að mála og eru

mikil líkindi til að þeir hafi málað margar af þeim

mikla fjolda af málverkum eður skriptum er heingu

á kirkjonum máldagarnir géta um ógnar sæg af helgra

manna skriptum eður málverkum sem hafa verið mindir

af imsum helgum mönn(um) málaðar á spjöld, og er optast

sem von er gétið um *marjuskript*(undir) og jóhannes skriptir

þeir höfðu og alskonar smá blóð í kirkjunum með kross

mörkum og þesskonar og þesskonar blöð höfðu men í heima

húsum opt, því krossmark vór þá á hér um bil á(sic) hverjum

bæ og það ef til vill mörg, og eins marjumindir og fleira

þesskonar, sem of langt irði að telja. þettað er nú

flestalt tapað *flest*(innsk) allar þær gömlu *máluðu*(innsk) altaristöblur eru nú eyði

lagðar og eg hefi einungis seð eina af þeim norður a grenjaðar

stað og var hún mjög vönduð og merkileg, og gömul að

sjá líklega fra 14 öld, af máluðum krossmörkum hefi

eg séð nokkur á lausum blöðum og eins á skinnbökum(sic),

*af biblíu mindum t.d. á skinnbókunum sjást margar **(innsk) af helgra manna

í stjórn?**(innsk) mindum við helgramanna sögur og lísa margar af þeim

talserðri kunnáttu og jafnvel fegurð, það er nú

nær því það einasta sem eptir af þeim íslensku gömlu málverkum

sem finst á skinnbókunum, og það vita men að flest

er eptir islendinga, enda er það góð sönnun firir að þeir hafi

gétað malað fleira því ekki er að vanda?* minna.

bls. 28

eg ver(ð) nú aptur að vikja

að skjoldonum, *dyra mindir a skjöldum*(undir) 4.3

fornmen máluðu oft skildi sína með ímsum litum

*eða höfðu þá alveg gilta*(innsk) og opt alrauða, stundum hálf lita eður þeir skiptu þeim

með ímsu móti og höfðu sinn lit á hverjum parti,

þeir þeir(sic) drógu opt opt(sic) á þá alskonar diramindir og varga

león, birni, hirti *vali*(yfir) hauka og alskonar náttúrleg

og ifirnatturlegdir(sic) likt og eg aður gat um á tjöldonum

þeir dragu og á skildi sína riddaramindir krossa og krossmörk,

og jafnvel mans andlit sjá færeyinga sögu

eptir 1300 hverfur þettað gjorsamlega eins og annað

goðamindir gét eg ekki sagt eg hafi *men*(yfir) *nokkurs*(innsk)staðar séð

framan við uppsala eddu er rispuð mind af gánglera?*

þar sem hann stendur frammi firir hásæti *þeirra*(yfir) því er þeir

*kór*(undir) *jafnhár*(undir) og *þriðji sitja*(undir), mindin er ó vönduð en mun samt

vera gerð nálægt 1300 eg vil ekki lísa goðamindum í

Eddu fra 1680. þettað er alt sem mun vera til af því.

litið finst af sögumindum í skinnbókonum en þá

ögn, og og er það helst í flateyarbók innaní upphafs

stöfum, þar er mindað fall olafs helga á stiklastöðum

og imisleg afreksverk hans til dæmis þegar hann vann

*Margigiu*(undir) og þegar hann van *göltin*(undir), nokkuð sést

þar mindað af orustuna sverris? **(innsk) þar er og mind af Indriða ilbreið?* *mind Jóns kaflúngs?**(innsk)

er hann er að skjóta til marks, Abjörn selsbani sést þar al

brynjaður og fleira, Magnús prestur þórhallsson hefir dregið þessar

mindir, og sett liti i þær 1385-97.

af þessum mindum má mikið læra því þær sína mánn?* um búninga vopn

og herklæði þeirrar aldar, en fáar eru vel gérðar af þessum mindum

enda hafa þeir verið illa bundnir er þeir áttu að sína þesskonar

innaní stöfum(sic), á einu handriti frá því um 1300 er

mind af Agli Skallagrimssini er hann berst við ljót

hinn bleika, viða í skinnbókonum sjást men í ímsum brinjum

og margskonar hjálma og skjöldu axir spjót og sverð örfar

og boga, til eru og mindaðar æfintíra sögur frá því um

12 hundruð *sjást þar bæði skip og hús minduð*(innsk) og eru þær með því elsta sem til er af íslenskum

mindum þær eru á skinnbók sem heitir Bestiorius

sem er *önn*(yfir) ein hver sú elsta *islendsk*(innsk) skinnbók sem til er.

*mjög*(yfir) margar mindir eru (o)g til af ólafi helga og ímsum

helgum mönnum biskupa mindum og biblíu mindum

sem áður er sagt.

bls. 29

4.4 það sést á öllum þessum mindum að men hafa jafnan

vandað eina(sic) mest biblu(sic) mindirnar og helgr(sic) manna

mindirnar en látið sögu mindirnar vera útundan

til eru og ogrinni af alskonar ifir náttúrlegum

og nátturlegum diramindum á skinbokónum(sic)

þar sjást samansettir men og fuglar og kallast þar

*finn gálkan*(undir), þar sjást og samann settir men

men(sic) og hestar eður einskonar *centárar*(undir)

samansettir men og úlfar er hafa boga í höndum

tvífættdir með dindli sem hafa mansandlit og

hettu með laungu skotti, ljón með fuglsnefi og

vængjum, ein hirningar, íkkornar(sic), arnir(sic), drekar

og jafn vel fjandin sjálfur.

mart af þessum diramindum er haglega gert en þá

einkum þær díramindir sem eru mindaðar á *bestiorius*(undir)

og er fra því um 1200 hundruð men sjá að flestar

þær elstu mindir er men hafa eru b(e)st gerðar en um

1400 fer mindonum að hnigna og lísa þær þá

altaf meir og meir minni kunnáttu alt þángað til

þær hverfa gjörsamlega eptir siðaskiptin, vér sjaum

því að þettað fellur eins og annar maanndóm(ur) og dugnaður

háðmindir eða *karikatúr*(undir) kringum 1400 í þeim harðindum og landplágum

mindir (landnáma bjar(n)ar sem þá geingu *ifir*(innsk) landið. samt géta men kallað málara

saga lu?* t.d. (Eyglu vatnsdæla iþróttina talsvert almenna hér á landi tímakorn enn

annars kins) finnbogasaga enn nú kémur alt annað tímabil í sögu landsins, um

1400 aflagðist að mestu siglingin til norvegs, sem áður

hafði verið frá því Island bygðist(sic), nú tóku hausa staðirnir

við versluninni og einnig *enskir*(undir) skömmu seinna,

þar af leiddi að hugir manna fóru að fara á víð og dreif,

er þessara þjóða siðir blönduðust við þá gömlu norrænu

siði, er aður drattnuð(u) nær því einir hér á landi frá

alda öðli, af þessari breitíng leiddi að men fóru

bæði að slá slöku við hinar fornu sögur og eins

við hin(sic) forna skáldskap, og fór þá að koma útlendur

blær á þettað alt, sem ekki fanst áður hér í landi

þettað hafði eins sín áhrif á það litla sem hér

var eptir af málara íþrótt og mindamiði, þegar

men fóru að rétta við eptir svarta dauðan, *fornmen*(innsk) *en*(yfir) að reina

að irkja uppa nýan stofn, og slógu *þá*(innsk) útí aðra sálma, en men

áður hofðu gért

LAUS OPNA bls. 1

útreikningur

LAUS OPNA bls. 2

AUÐ

LAUS MIÐI INNAN Í OPNUNNI bls. 1

HÉR ER RITAÐ Á DÖNSKU OG BÚIÐ AÐ KROTA YFIR

LAUS MIÐI INNAN Í OPNUNNI bls. 2

snorra edda Rv 1848

bls 4 *mans líkandi*(undir)

bls 9 *mannlíkan*(undir)

LAUS MIÐI INNAN Í OPNUNNI bls. 3

AUÐ

LAUS MIÐI INNAN Í OPNUNNI bls. 4

bjó eitt sinn í bjararey í mulasíslu

varð *níræður eða meir*(undir)

seinast var hann a hjaltastað hjá

Guðmundi presti sini sínum,

liggur þar í kirkjugarði

þá eg kom first i hjaltastaðskirkju

var bitin milli kórs og kirkju *málaður*(undir)

eptir jón lærða og ifir kórdirum,

lakt?* *mál*(undir) með hvítum dropum.

segir Jon sigurðsson í Njarðvík, gamall

maður, *1573*(undir) eða 4 var first í stranda

síslu þaðan um 1600 til isafjarðarsíslu og

for þar með galdur, siðan viða um vestur

land settist að í snæfellssíslu,

síðann var han fluttur til hafn

ar, sat þar í varðhdi(sic) 1 vetur

siar(sic) sendur húsgerð?* aptur, þegar það

var útkljáð fór han austur á land

í elli sinni og gat son 80 ára

er hafði sama nafn *og han*(innsk), dó í papey?*

1658 *ur annál*(innsk) *var*(yfir) Arna mannussonar(sic),

er Recenius segir í formalanum firir

Eddu *ár hann dó*(innsk) *1663*(undir) skáld, lærði, eða málari,

bls. 30

nú hættu men að mestu leiti *að*(yfir) við allar sögumindir 5.1

men slógu og meira slöku við að minda helgra manna

mindir en men áður hofðu gért, en nú fara men að

minda mindir úr daglega lífinu, ekki er hægt að segja

hvað mikið men hafa gert af þesskonar, eða hvað alment

það hefir þá verið en vist er það að þesskonar mindir hafa

verið gérðar fleirir(sic) hér á landi í þá daga, enn men

vita dæmi til firr eða síðar, og mun ollu því þekkingar

leisi þeirra aldar manna á þeim fornu sögum sem fór

þá áðan í vögst ár frá ári, men settu mindir ur daglega

lifinu á lögbækurnar, þær finnast á *handriti*(innsk) gula þingslogum

sem er skrifað á 14 öld, það mun vera upprunin(sic) til þess konar

minda en ekki eru þessar mindir orðnar þá nærri því eins ifir grifs

og margbreittar eins og varð á 15 og 16 öld í gulaþingslogum eru aðeins

sindar nokkrar mindir við flesta þættina sem eiga við innihald *við inngangin magnues konungr*

þess að nokkru leiti t.d. **(innsk) alvarnaðir riddarar 2 er riðast á fram í hásæti sem réttir laga bókina að

an við þíngfarar bálk við landvarnar bálk sest skipsstafn þegninum.

með 3 alvopnuðum mönnum, við kristindóms bálk konúngar

og biskup, (það sest víðar í lögbókunum) og fleira,

þannig hafa Islendingar og tekið firir jóns jóns(sic) bok og sett

mindir við hana alla *þarf*(yfir) eptir efninu *1)*(upp) þar sjást prestar að

prédika, men að berjast, karlar og konur að ganga brúðargáng,

men sem riða í bruðkaupið og riða þeir hart og láta skrifurnar

fjúk(a) en einn er dottin af baki, her eru men að bera lík

á börum, hér eru menn að skipta arfi eptir þan dauða

og eru erfingjarnir og ifirvaldið að þrátta um jarða maldaga

og halda á stórum bréfum með hángandi innsiglum, her sjást

bæa mindir, hér sest faðir að blessa son sinn, hér eru

men að skera kval(sic), hér eru skip á siglingum, her sest

prestur sem er að telja um firir þjóf, síðann gánga þeir

á stað með hann til gálgans, böðullinn færir hann úr

istu flikinni böðullin sést vera að heingja konu og bítur

han í snöruna til þess *að vera viss*(undir) í sinni sök. AM 345 ítalía

men sjá og ímsar kvennamindir konur sem eru veikar, konur að bera

könnur, konur að halda barni undir skírn, konur að leika

við börn, og með fugla í höndum, konur að tappa öl í krúsir

konur í ferðafötum og alskonar búning, her eru men að

drekka sig fulla og sitja sofandi og liggja, hér eru men

að setja skip, her eru men að vega smér á tre pundara?*

her eru men að skjóta með bogum, ferja kindur, elta skin?*,

hér sest hesta at, hér eru men að vega koggu?*, dónar?*/dárar?* með

hesta að rabba saman, allir eru hér vopnaðir, þó þeir seu að

leiða kir hafa þeir hér hjálma áhofði axir og rítinga eður

sverð þeir eruð(sic) slá?* og hafa hjálm á höfði, hér eru men og að raka. AM 147 4/0

bls. 31

5.2 men meiga sannarlega þakka firir að hafa þessar mindir

því þær upplísa mart frá þeim tíma er men annars hafa eingar

sögur af og allra síst frá þeirri öld, hér sjást buníngar, skip

hús, orf ljair, hrifur, torfrókar, klifberar, pundarar?* könur

og alskonar amboð her sjá men að men hafa geingið vopnaðir

daglega á þeirri öld hvað mun þá hafa verið áður, alt

bendir á að men hafi þá verið farnir að gjörast fátækir af

vopnum um 1420 samt vóru hér vigaferli taslverð 15 öld

út, því þá vóru en víg bætt fé bótum?*, en 1510 fara men

first að afdæma almennan vopnaburð.

með siða bótinu hverfa alveg allar skinnboka mndir(sic)

og allar þess kins mindir

nú er eingaungu eptir það af í þóttinni(sic) sem nauðsinlegast

var til að príða kirkjurnar, og að minda andlitsmindir,

af þeim málurum sem máluðu kirkjur innan eptir fornum hætt(i)

má telja *má telja*(yfir) Martein biskup Einarsson þan al?* einasta

á katólska tímanum, og ef til vill þann firsta og seinasta

lúterska málara þess kins.

hann for ungur til Englands og kom út aptur 18 vetra hefir

hann líklega lært nokkuð að mála á Englandi han var talin

„latínulærður og málari goður„ hann málaði á seinni árum

sinumm(sic) korin í Alptanesskirkju, han málaði innan kirk-

*1538*(innsk) juna á stað á ölduhrigg þar sem faðir hans bjó, han málaði

*alt yfir kórnum í*(innsk) og **(innsk) *innan*(yfir) Skálholtskirkju *kór*(yfir), er *sumir*(yfir) *þeir*(innsk) kölluðu *Sancta*(undir)

*Senctorum*(undir) síðan varð hann prestur, en aður hafði

hann um tíma verið kaupmaður enskra í Grindavík,

(ísl árbæk. 3þ bl.115.) síðan varð han biskup þettað sinir að

hann hefir verið talsvert fölhæfur, (í arbókum 3þ.bl 121.

segir að smásveinn nokkur að nafni *(biskup. ann. jóns egilss kap 58*(innsk) Jakop 12 betra gamall

málaði ásind Jóns nefs og yfirlit, eptir að han hafði drepið

Diðrik af Myndeu, atti sú mind að hafa verið til sínis í

öllum kaupstöðum siðra, svo að Jon treistist aldrei að

koma í neinn kaupstað siðra, þessi Jakop varð síðan

heirari við skálholtsskála á dögum Marteins biskups

ef þessi saga er sönn þá hefir þessi andlitsmind hlotið að vera lík

first allir áttu að þekkja Jón nef eptir mindinni það mun valla

vera nokkur efi á að íslendingar hafi snemma þekt þá

iþrótt að géra andlitsmindir af mönnum, og snemma þektu

þeir þá íþrótt hjá útlendum sem riddara sögurnar votta

og landnáma gétur um að men *drógu*(undir) líkneski af

vissum mönnum, látum það hafa verið ófullkomið, en

alt bendir á að það hafi þekst, og þá er birjunin komin

og stigið hið firsta stig til íþrottarinnar, og það sinir

að þeir hafa þekt það, jafn vel svo snemma.

bls. 32

það mun ver alveg víst að málara hefir hreint 5.3

farið á hausin sem almen íþrótt hér á landi, eptir siða

skiptin, þó að men finni að einstöku málarar hafi slæðst

her eptir það. það var heldur ekki mikil uppörfun firir

íslendínga að príða kirkjur sínar, *hver nú*(yfir) *þegar*(innsk) Danir ræntu

og rupluðu frá kirkjonum öllu því er eigulegt var þettað

hreif líka, því það hefir verið hörmulegt *at vita*(innsk) hvernin

men þá képtust hver í kapp við annan að rupla og ræna

kirkjurnar öllu sínu skrauti, því litla sem *þa*(yfir) eptir var

eptir hinar firri eyðileggingar. men þóttust með þessu sína

trúar hetjuskap, og það brennur við en(sic) til þessa dags

maður þarf ekki annað en að lesa Aldarsaung

Bjarna Jónssonar skálds sem ortur er nálægt 1616.

til þess að sjá haus á litum þessu sorglegu apturför landsins

1 alt hafði annan róm 3 Alt *skrif*(undir) og ornament

áður í páfa dóm er nú hið gamla brent

kærleikur manna á milli *bylæti*(undir) kristi brotið

magt(sic) fór þá vel með snilli *blöð*(undir) og *líkn*(undir)eski rotin

Ísland fékk lofið leingi klukkur hálflausar standa

ljótt þó hér markt fram geingi kenning þó fögur að vanda

2 Kirkjur og heilog hús 4)frekuð þá tollatekt

hver vildi biggja fús tvöföld þar lögð við sekt

gáfu til góssið hreina hús drottins hrörna og falla

*grafnar bríkur*(undir) og steina hrein þó sum standi valla

klerkar psaltar súngu klauf troðnar kúa beitir

sveinar og piltar úngu kristinna manna reytir.

______________________________

sama álit hefir Hallgrímur Pétursson um apturfor tímans

í þessu efni. því ekki gétur hann hafa meint *aptur*(yfir) apturfor í

bókmenntum, því þá eru bókmentir einmidt aptur að komast

á legg, *eptir*(yfir) eptir nær því 2 alda svefn, hann segir svo í aldarhætti

svo þverra listir

því mjög eru mistir

þeir *mentirnar auki*(undir)

en þrátt firir það að þessi íþrótt hafði tapað sinu almenna gildi

voru hér þó nokkrir málarar á 16 og 17 öld þó men géti

ekki nafngreint þá alla isl árbækur 4þ: bl 76-77 segja

segja(sic) að sigurður stepkrásson?* skólameistari í skálholti *sé*(yfir)

hafi verið skáld gott og lærður maður, saungmaður og

málari, hann drukknaði í brúará 1594. 4þ bl 102 er

getið um Björn Grímsson málara um 1604

fæddur 1753-4

Jon Guðmundarson lærði bjó firri hluta æfi sinnar á

hjallasandi *á kjalarnesi segir epsólín*(innsk) han var bæði málara og mindasmiður

og kalla því hann sumir Jón málara, það er sögn manna að han

hafi málað, málverkin á prédikunarstólnum í kirkjunn(i) á

Hjaltastað í múlasíslu, og eins einhver málverk ifir *svo kölluðum*(yfir)

þúas?*dyrum í sömu kirkju, hann mun hafa málað þettað um 1643 því það ár, skar hann ut

bls. 33

5.4 altaristöflu til sömu kirkju og hælir olafur olafius *öllum*(innsk) þessum

hans verkum í ferðabók sinni bl 629 og segir að þau beri vitni

um góða hugvitsgáfu, eptir fegurðartilfinning þeirrar

aldar. Jón dó 1663 Papey í múlasíslu

hann *á að*(yfir) liggja í Hjaltastaðarkirkjugarði Jón var

fjölfroður maður *skáld all gott*(innsk) en fullur hjátrúar og hindurvitur og

og(sic) ritaði hann margt um þess konar, og beindir(sic) það a að hann

hafi haft mjög fjölhæfar gáfur, (sjá mindasmiði)

nú er ekki hægt að nafngreina fleiri málara er vóru

uppi á 17 öld en alt bendir á að þeir hafi þá verið

feiri(sic), því mikið hefir verið til af andlitsmindum

af ímsum mönnum frá þeim tíma, og nokkuð er til enn

t.d. í hólakirkju, þar eru 2 mindir af Guðbrandi biskup

er teknar vóru af honum nær því 80 ára eptir því sem

stendur á sjálfri mindinni, hefur því annað hvert íslenskur

málari gért þessa mind, eða hann hefir feingið hingað

útlenda málara til að minda andlitsmind sína og er það

þó ólíklegra, hér á landi hljóta mindirnar að vera gerðar að

minsta kosti frummindirnar, því valla hefir Guðbrandur

farið utan á þeim árum, valla géta men efast um að magar(sic)

biskupamindirnar séu útlendar sem eru í holakirkju

og munu þeir *sumir*(innsk) hafa látið mála þær er þeir tóku biskups

vígslu, en aptura moti eru þar 5 mindir af frúm

Gísla biskups þorlakssonar og eru þær í sínum íslenska

búning er tiðkaðist á þeirri öld, eg vit(sic) ekki til að

nokkur af þeim hafi farið utan? og það var mjög skjald(sic)

gæft í þá daga að konur færu utan, eg verð því að álita

annað hvert séu þessar mindir flestar eptir íslenska

málara, eða frummindir þær sem þær vóru gérðar

eptir, því eptir hverju áttu útlendir að gera andlit

þeirra og þjóðbúning nemað eptir þeim sjálfum eða

frummindum eptir íslendinga, en eingar sögur hafa men

um að útlendir málarar hafi ferðast hér um land í

þá daga, til er og og(sic) mind af þorði biskup i skál

Fundin í Friðrb.safni holti og hans frú, og i hólakirkju er mind af

1918. - hjónum?* í Einari biskup þorsteinssini og annari hans frú sem

Mms. M.þ. - Fengin, eru skornar i tre og málaðar, og standa þau undir

frummyndin sjálf, krossmarki, til eru og *ófræðil!?** á skarði mindir af daða bonda

1927, flutt heim 1928. Bjarnarsyni og Arnfriði Benidictsdóttur gerðar um

*M*(yfir) 1647-8 og munu þær án als efa vera gérðar af íslendskum

málara*r*(yfir) það eru til fleiri mindir af kvennfolki og

jafn vel börnum frá þeim tíma eða fir *á vesturlandi*, og verður

allra eðlilegast að álita að þær mindir seu gerðar

af íslendingum sjálfum eða að minsta kosti frum

mindirnar er þær vóru gérðar eptir, því konur og því

síður börn, fóru skjaldan(sic) utan og men verða ekki varir við

að útlendir *ferðamen*(yfir) *málarar*(innsk) hafi verið hér á ferð í þá daga.

bls. 34

trúðmálverk 3. 6

það er alkunnugt að fonmen höfðu eingin leikhús

hvorki á Íslandi eður í *íslandi*(yfir) Norvegi(innsk), og þar af leiddi að þeir

höfðu eingin leikhúsmálverk.

en aptur á móti höfðu þeir fjölda af *loddurum*(undir) *trúðum*(undir)

og *leikurum*(undir), sem vóru alt eins konar leikarar er skémta

mönum með sau*n*(innsk)g, *hljóðfæraslætti*(innsk) og als konar skemtunum, og fimleikum *novaa hætt og ef til*(innsk) ATH hér eru tvö bogastrik dregin til að tengja innsk texta við hinn almenna

bæði í konúnga höllum, og á þingum, og í heimahúsum *vill damdiskur leikur*(innsk)

manna, frá elstu tímum er getið um þá í konúngahöllum

á Norðurlöndum, og haraldur harfagri hafði þá við

sína hirð, í fornöld höfðu margir af þesshattar mönnum

verið á íslandi, mönnum til skémtunar, og skémtu þeir

mönnum á þingum, og einkum á alþingi, sem grágás *því þar var mestur*(innsk)

vottar droplaugar sannsaga og Njála *mannfjöldin*(innsk)

það var einkennilegt við klæðabú(n)að þessara manna

að þeir *höfðu*(yfir) báru mikið óhófsskraut á klæði sín, og

höfðu þaug(sic) marglit, og opt með afkáralegu sniði

þess vegna eru prestar aðvaraðir í gömlum stabulum

að hafa ekki þesskonar lit eður snið á klæðum sínum

því það er *kallaður leikaraskapur*(undir), eins þótti það

leikaraskapur ef prestar sungu margraddað og

bendir *það*(yfir) *þettað*(innsk) á að trúðar hafi her á landi tíðkað

margraddaðan saung og að þeir hafi haft einskonar

leikhusbúninga eður verið klæddir í búninga sem

vóru *samsvoruðu*(innsk) eptir efninu er þeir vildu leika, men sja líka af

vikivökonum að það hefir verið alvenja að men hafa

tekið á sig als konar *díra mindir*(undir), eður klædt sig eins og

dir *og*(innsk) sett á sig alskonar grimur sem áttu við *það*(yfir) *ef að*(innsk) sem þeir

ætluðu að leika, eg higg því að þeir flaski mjög sem álíta *umbúnir Máusar*(innsk)

að grimur og grimuleikar hafi verið óþekktir á íslandi. *Þegar Magus bjó*(innsk)

því sögurnar sína að fornmenn voru mjög leiknir í *þessari*(yfir) *þeirri*(innsk) *sig út sem truð eður*(innsk)

íþrótt að búa til grímur og setja á sig skegg og eins *leikara*(innsk)

að mála sig í framan er þeir vildu géra sig ókenni

lega eg skal aðeins koma með fá dæmi ur sögunum *af mörgum*(yfir)

í Bragðamágusarsögu 24 segir svo þá „grímu kattarins var gjör ásjóna

hún var mjög ellilig, með laungu og síðu skeggi, þat var hvítt af hærum

sem drifu, þessi ásjóna var sköllótt, ok hafði hrukkur margar á enni,

bls. 35

6.*1*(yfir)2 auðseð er að þessi gríma hefir verið máluð með vanalegum

andlitslit í sögunum er svo opt talað um grímur að það irði of

langt að telja

í flateyarbók kap *254*(yfir) 274 *er*(yfir) segir þannig frá um útbúning

hallfreðar er han for til þorleifs spaka og vildi diljast

firir konum „ hann tók sér stafkalls gervi og breiytti(sic)

sem mest ásjónu sinni hann lét liggja lit í augu sér

ok sneri hvörmunum út, ok lét ríða?* kalum?* ok leir í

andlit sér, hann sét(sic) gera sér mikið skégg ok lét

þat líma við höku sér ok kjálka, var hann þá með

öllu ókénnilégu(r) og gamal ligr.

lík þessu er lising á útbúningi þorleifs jarlaskalds er hann

heimsotti Hakon jarl þar segir og þorleifur bjó sér

stafkarls *gerfi*(yfir) gjörvi ok batt ser geitarskegg *ólafs.trbl94

3 part*(hornklofi) fraleyar bók bl 210 kap 170

þó að þettað sínist ómerkilegt þá sínir það samt að

forn*men*(yfir) *u islendingar*(innsk) hafa þekt, að mála grímur með hörunslit

og eins *hafa þeir þekt*(innsk) að að(sic) mala á ser andlitið *og setja skegg á sig*(innsk) er þeir vildu

diljast eður leika á aðra, *og géfa*(yfir) þessar lisingar géfa

og til kinna að þeir hafi verið talsvert æfðir í því þvi eingan

grunuðu þessi svik þeirra þó þeir stæðu nálækt þeim eður

töluðu við þá, eg higg því að *leikar*(undir) og *truðar*(undir) hafi alment

haft þennan útbúnað er þeir leku leika þá er þesskonar

útbúningur átti við, og margt bendir á að men hafi

á vikivökum haft líkan utbúning og að það

og jafnvel tegund hafi brugðið firir á þeim tegund af grímudönsum, **(innsk)

af dramatiskum *seinni alda*(yfir) *þær íngstu*(innsk) grímur er men þekkja á íslandi *í þessari old*(innsk) vóru ekki

leikum sem ma(r)gt málaðar heldur prjónaðar, og opt raðbriddar kringum

bendir á. augu og nef, en men verða að aðgæta að þá eru viki

vakarnir horfnir með öllu, og allar þess kins skémtanir

bls. 36

stutt *ágrip um helstu hagleiksverk Islendinga á öllum öldum*(undir) 6.*2*(yfir)3

*mindasmiði*(undir)

a) *goðamindir*(undir) þær eru *að öllum líkindum*(innsk) það elsta af þesskonar mindum men verða first að athuga

að norðmen og íslendingar höfðu sínag(sic) guði aldrei standandi

úti undir berum himni, nemað þegar þeir óku þeim um kring við

hátíðleg tækifæri. flateyarbok bl338. fornu?* IV bl245

íslendingar munu ætíð hafa haft goð sín standandi í

kofonum, og eins Norðmen optast nær, þar af leiddi

að þeir kjærðu(sic) sig ekki um að hafa goð sín *úr*(innsk) steini *eða*(yfir)

eður öðru hörðu efni, er gæti staðið á móti loptinu,

enda var loptið talsvert óblíðara hér en í grikklandi

og gátu því ekki Norðurlandamen að dæm*um*(innsk) grikkja

látið goð sín standa úti sem Grikkir gerðu opt.

men sjá því bæði af þessu, og eins af mörgum dæmum í lögunum að

að(sic) norðmen hafa ekki kært sig um að hafa vandaðann útskurð

á þeim stóru goðamindum, nemað á höndum og höfði ,

því alt hitt klæddu þeir í þesskins klæði sem *svo*(yfir) höfðings

menn báru í þá daga, enn auðvitað er að klæði goðanna,

hafa verið úr því *er*(yfir) vandaðasta efni er þeir hafa gétað

veitt ser, ekki heldur spörðu(sic) þeir að príða goð sín með

gulli *digrum*(innsk) ormshringum fíngurgullum og gull merjum?* og

alskins skarti.

að goða líkneskjur fornmanna *hafi*(yfir) hafi verið klæddar

í föt lík þeim er men báru og að *þeir*(yfir) goðin hafi verið

eins stór og fullorðnir jafn vel stór vagsvirann?* sína mörg

dæmi í sögonum til dæmis þáttur gunnars helmíngs

flateyarbok bl338 þar segir að Gunnar braut Goðið frey

og fer síðann „í umbúning skurðgoðsins„ og héldu

Sviar að Gunnar væri freyr sjölfur(sic), og bendir það á

að höfuð og hendur á goðinu hafi verið ekki aðeins

vel útskorið, heldur einninn vel málað, og líkst mjög

lifandi manni sem þessi orð sogunnar benda einninn á:

„Var þat átrunaður landsmanna at Freyr væri lifandi,

sem *syndist í sumu lægi*(undir)„(flateyarb. bl337.) forum?* II kap167 bl45

alt bendir á að *opt*(innsk) mjög hafi verið vandað líkneski þórs

og allur umbúningur þess einkanlega þess er stóð í hofinu

í yujum?* þannig segir flateyarbók frá því: Enn?* er þér

(Ólafur konúngr) k*v*(innsk)amn?* i hafit skorti þar egi *skurðgoð*(undir).

*þár*(undir) sat í miðju. hann var mest tignaður han var mikill

bls. 37

6.*3*(yfir)4 ok allr búinn gulli ok silfri, svó var

ummbúnaður þórs at hann sat í kérru

hón var mjög glæsileg. firir henni voru

beittir tréhafrar 2 hardla vel genfir(sic), á

hvelum lék hver tveggja kérran ok

hafrarnir, hornatog hafranna var *slúngið*(undir)

af silfri, alt þettað var smíðað með und-

arliga miklum hagleik„ konúngur stóð og

leit á likneskjuna, og er auðseð að han undrað

ist stórum fegurð hennar, og hafði þá ólafr

trigfason heldur enn ekki illan augastað

á þess kins likneskjum

það ræður að líkindum að ekki hafi verið

minna skart a þórslíkneski því er var á hloðum

í hofi hákonar jarls, eður í því hofi er þeir

dala guðbrandur og hákon jarl áttu saman

því þau hof eru talin *2*(innsk) þau m*e*(innsk)stu *hof*(yfir) í Noregi

(Njála kap 88 bl 129) *1*(innsk) í báðum þeim hofum

var líknesi þórs sitjandi í kérrum, *og*(yfir)

með höfrum sínum beitt firir kerruna

Njála segir kap. 89 er hrappur rændi hof =

það er þeir hákon jarl og dala Guðbrandur

áttu saman: þá ser hann kerru þórs ok tekr

af honum annar gullhríng„ en annar tók

Zrpu?* hann af þorggerði(sic) hörgabruði og *3 af*(innsk) vpu?* sistur

hennar, síðann dró hann ull goðin út „og

tók af þeim allan búnaðin„ "og allan

*síðann lagði ha eld í goðahusið ok brendi skrúðan„ **(innsk) þettað bendir á að í þessu hofi

upp*(innsk) hafi ekki verið minna skart en í því

firgreinda hofi *er var*(innsk) á *yrjum*(undir) og að allur

kerru umbuningur þórs og hafrar hans og

einnin hann sjálfur hafi verið mjög

skreittur i Flateyarbók bl 406

kap 325 segir að þorkell dyrðill leiddi

firir Olaf ræning?* en *hafur*(undir) er hann tók

úr hofi hakonar jarls þorkell spurði hvort

konungur vildi hoggva hafurin, konúngr

*en hafurin stóð sem aður ok brá brosti við og bra sverði, og hjó síðann

ekki við*(innsk) á háls hafrinum **(innsk), konúngr undraði þettað

því hafurin blæddi ekki, *hann gékk*(yfir)

bls. 38

hann gékk þá til hans ok sá at han var 6.*4*(yfir)5

gjör af tre en hafurs staka þönd?* yfir utan

þettað bendir á að haglega hafi tilbúin

þessi hafur *og*(yfir) er ólafur konúngur hélt að

hann væri lifandi, að öllum líkindum hefir

þessi hafur verið annar hafurin fra kérru

þórs þó sagan géti ekki um það.

að likneski þors hafi verið mikið vexti og mikið skart

borið á það sannar einnin Olafssaga helga kap 107 *er list er*(yfir)

þar er likneski þors líst þannin „þat var merkt eptir

þór, hefir hann hamar í hendi, ok mikill vexti

svó *at*(innsk) *fair*(yfir) ekki eru þeir menn at honum sé meiri

hann er holur innan ok gjör undir honum svó sem

stallur sé ok stendur hann þar á ofann, þá er *en fremur segir sagan um sama guð*(innsk)

hann er úti, egi skortir hann gull á ser né *er þeir Olafr k: voru komnir til*(innsk)

silfur„ *þingsin „þá sjá þeir mann fjölda*(innsk)

af ollum þessum dæmum i sögonum sjáum vér að *mikin fara til þings, ok báru*(innsk)

goðin hafa verið bæði mikil vexti og á allar lundir skreitt *mikit *mannlíkan*(undir) í milli sín,*(innsk)

búin, og eingin efi er á að öll hin stóru goð hafa *þat var glæst alt af gulli ok*(innsk)

verið klædd, að frátekknu(sic) þors likneski, það er *silfri óls. helga. kap 108.*(innsk)

miklum efa undirorpið hvort fornmen hafa hugsað

sér hann eins mikið klæddan og aðra guði, eður hvort

þeir hafa haft hann eins mikið klæddann, eður

klædt hans likneski i nokkur klæði nemað hafi

það verið ifirhöfn, sögurnar géta ekki um það

það eg man

eptir þeim lísíngum er men hafa í sögonum af

likneskjum þeim er fornmen gérðu af giðjunum

sjá men að þær hafa *opt*(innsk) verið i fullkominni mannlegri

stærð, og alt bendir a að andlit þe(i)rra og höndur

hafi verið málað með fögrum og mörg náttúrlegum hörunds

*anlits*(yfir)lit, alt bendir á að þær likneskjur hafi

ætíð verið klæddar, og það i þann vanalega

*skautbúning*(undir) er þá tíðkaðist, *og hafa þeir vand*(yfir)

*að sem mest þeir gátu*(yfir) en auðvitað er að þeir

hafa vandað búning á giðjur sínar af

allri sinni kunnáttu og vandað *mjög*(innsk) alt kvensilfur

á þær og efni í klæðin og eins snið á klæðum en

eptir því sem þá þótti tigulegast og höfðinglegast.

bls. 39

6.*5*(yfir)6 eg verð að koma með fáein dæmi ur sögunum til þess

að menn sjái að nokkur fótur sé firir þessar minni

á líktur í Njálu kap 80). bl131 segir svo

„um nóttina fór viga hrappur til goða húss

þeirra jarls og Guðbrands. hann g(sic) gekk inn

húsit. han sá þorgerði Haurgabrúði sitja ok

var hon svo mikil sem maður roskin. hon hafði

mikin gullhríng á hendi. ok fald á höfði hann

sviptir hana faldinum. ok tekr af henni gull

hríngin „annan tok hann af Irpu?* sem áður er sagt

þettað dæmi sínir ljóslega firstar?* þær fornu mindir af

giðjunum haf(i) verið í fullkominni stær og þar næst

að þær höfðu þann forna faldbúning, líklega eins og

hann tíðkaðist skrautlegastur, og í þriðja lagi að þær höfðu

digra gullhrínga á hondum sér, og first her er talað um

skruða goðanna þa géfur það til kinna að þær hafi

haft alt það skra(u)t sem mest matti verða bæð(i) i

klæðum og gulli og silfri sem heirði til þeim forna

skautbúning

í flateyarbók kap 326 bl 407 er líst umbúningi þorgerð

ar hörga brúður og henni sjálfri þegar olafur Tr(y)ggvason

rænti hof Hákonar jarls þar segir þorkéll dyrðill

lauk upphafinu „ok bað (olaf) konung þar inn

gánga ef hann vildi, konúngur gérði svo, ok

er hann var inn kominn hugði han *at*(yfir) vandliga

at húsinu ok sá þat svo seæmilega innan búit at

hann þóktist valla séð hafa sæmiligra húsbúnað,

þar var og búið *eitt sæti*(undir) hardla fagurt ok í því

sæti sat ein kona *klædd hardla vel*(undir). konúngr

spurði hverr(sic) sú kona væri, þorkéll svarar

ef þer hefðit sét þorgerði Hölga brúði er

Hákon jarl átti mest vinfengi vit. þá mætti vera

at þér þættizt nokkuð marka meiga af áliti

þessarar konu hennar viðbragð og *yfirlit*(undir).

konungr þóttist þá skilja at þessi var þorgerðar

líkneskja. hann tók þá gull ok silfur ok góð

klæði af likneskjunni„ þá tok til orða einn konúngs

manna er þekti þorgerði hví ertu her þorgérðr

svó herviliga hneist?* og óvirðuliga af?* flitt?* þínum

bjarta búnaði er hákon jarl lét lét(sic) þig hafa

bls. 40

þá er hann elskaði þig. þessi grein bendir a 6.*6*(yfir)7

að men hafi hlaðið mjög miklu af dírindis klæðum

og skarti á goðin eins og eg hefi áður sagt og að

men hafi mjög skriett stólu þá eður háseti **(innsk) er giðjurnar *eður stalla*(innsk)

sátu á **(innsk) likt og áður er sagt að men skreittu kérru *og eins *fótstalla*(undir) eður falskarir?**(innsk)

þórs. her er og nákvæmlega talað um yfirlitu á *guðunum farum?* II kap 184 bl. 108*(innsk)

þorgerði og sínir það ljóslega að hún hefir

átt að vera máluð með hérumbil réttum andlits

lit, það er og tekið fram að allir þektu þorgerði

þott buið væri að fletta hana öllu skarti og bendir

það á að hún hafi haft sér skildan svip frá

öðrum goðum og lítur því at að öll goð hafi

haft sér skildan andlitslit, og ser skilt andlits

lag, er aðgreindi þau hvert frá öðru, og segi

sögurnar satt þá sjáum vér af öllu þessu að þessar

goðamindir hafa eingan vegin verið ófullkomn

ar

olafssaga Tryggvasonar kap 184 bendir einnin á að

að(sic) haglega hafi verið gérðar hendurnar á göðunum(sic)

því sigmundi Brestissini sindist sem þorgérður beigði

*hnefan*(hornklofi) eður hneifan er hákon jarl vildi ná af henni

gullhring þeim er hún hafi á ermi, er hann vildi

géfa sigmundi til heilla, þar segir og að líkneski

þorgerðar var prídt mjög *og hafði*(yfir) ok hafði digran

gullhring á armi.

af þessu öllu saman komustum vér að raun um að

að(sic) flestar hinar stóru goðamindir fornmanna hafa verið

klæddar í regluleg klæði og á allar lundir skreittar

með gulli og silfri, enn ekki skorin út klæði a þau

eins og tiðkaðis(t) hjá Grikkjum og rómverjum men munu

því litið hafa vandað búkin á goðonum af því þess

þurfti ekki en þar a moti munu men hafa vandað sem

mest höfuð og höndur á þeim, og málað það sem líkast

þeim rétta hörundlit, sem hin firgreindu dæmi sína.

ekki vil eg samt með öllu neita að fornmen hafi

skorið klæði á einstöku *ogu*(yfir) goðamindir t.d. þær

er þeir höfðu i herferðum og létu standa i stöfunum

á skipum sinum til sigurs sér sem Eiríkur jarl gerði

er hann hafði þór i stafni á jarn borðunum í

svaldur?* orustu.

bls. 41

6.*7*(yfir)8 fornmen höfðu opt ímisleg smá, er ímist vóru gérð

af tönn eður silfri, þessi goð baru?* þeir opt á sjer í

beltispúngum sinum sér til heilla, ligt og katólskir

*hallfreðarsaga kap 6. bl 97.*(innsk) báru opt á marjumindir hér á íslandi í firri daga.

í Flateyarok kap274 bl329 **(innsk) segir að kálfur hirðmaður

laug því uppa hallfreð vandræðaskáld, til að rægja

hann við ólaf konúng að han hefði„ í pungi sínum

líkneski þórs gért af tönn (samanb. form. II. kap172 bl57.

þess kins smagoð*mindir*(yfir) kölluð(u) fornmen opt hluti því

þeir létu þáa(sic) spá firir sér eður *þau*(yfir) eður *þeir*(innsk) vörpuðu með þeim

hlutkesti í skálum enn in?* hafa þeir þau firir *met*(undir),

þesskins *hluti*(undir) eður *met*(undir) gaf Hákon jarl Einari skálaglam

og var annað af gulli en annað af silfri og markað á

„manslíkneski þar meðfilgdu gyltur skálir, af þessum

gripum fékk einar *auk*(yfir) kénningar nafnið skálaglam.

i vatnsdælu kap 9 bl 19 *(ag 26. 186)*(innsk) segir að haraldr harfagri gaf

i Hafursfirði þesskins „*plat?**(undir)„ Ingimundi vatnsdæla

landnáma. þat var freyr ok gerr af goða, og var á hlutin „markaður freyr af silfri„

------- silfri. þann hlut bar ingimundur í pussi sínum

„klútar hans (af *silfri*(yfir) gull eður silfri auðvitað er að þessar mindir hafa ekki verið klæddar

gerr eptir Freyr„ brot af vatnsdælu, heldur hafa klæðin verið skorinn(sic) á þær, ef þær vóru

eins er auðvitað að þær *goða*(innsk)mindir er vóru utsskornar á

öndvegissúlur og stálbrúðir Eyrbyggja 4 kap segir að

þór var skorin á annari „öndvegissúlu þorólfs

Mastrarskeggs og hefir líklega enkver(sic) önnur

goðamind verið skorin a hina svo sulurnar ættu

betur saman þó sagan géti ekki um það

í Fostbræðrasögu kap 9 bl 98 segir að Gríma kona

Gamla?* í Eyríksfjarðar botni á Grænlandi „átti

stól einn mikin(sic), enn á bráðum?* stólsins var skorin

þór, ok var þat mikit líkneski„ hann var með hamri

sínum hér er þórs líkneskin að sjáanlegu skorið á

báðar stólbruðirnar?*, og er því líklegt að einkver(sic)

goðamind hafi verið skorin á þá ondvegissúlu

þórólfs er þórslíkneski var ekki skorið á

bls. 42

ver sjáum nú af öllu því er hér er upptalið að 6.89

goðamindir hina fornu Norðmanna islendinga og

Grænlendinga, ná *aldrei*(yfir) *litið*(innsk) ut firir hofinn og skálana

og eg hefi eingar líkar seð firir því að þeir haf(a) haft

goð sin úti nemað þau litlu goð er þeir höfðu á sér

í pungum sínum, en auðseð er að *þeir hafa við einstöku*(yfir)

Norðmen hafa við hátíðleg tækifæri ekið með goð

sín á þing og eins haft þau á skipum sínum annað

hvort sem merki eður latið þau standa i stafni til

heilla *sér*(innsk), sem Eyríkur jarl gerði í svoldar?* orrustu

það er alkunnugt að fornmen vönduðu skip sin

og s(k)reittu þau mest af öllu næst eptir hofin en aldrei

hefi eg samt orðið var við að þeir hafi skorið goða

mindir á skipsstafna, men verða hvergi varir við

að hinir fornu íslendingar hafi hrært goð siín úr kofon

um, en men verða varir við að þeir höfðu smágoð

er þeir báru í púngum sínum

Sumum mun nu finnast að þessi lising á goða*m*(yfir)

líkneskjum Norðmanna, sanni lítið viðvíkjandi

hagleik og fegurð á goðum Islendinga, það er ekki

hægt að koma með lísíngar af Islendskum goðum

því þær eru ekki til, og kémur *mest*(innsk) af því að kirstni konst

hér á svo fljótt og hindranalaust, og hafa því ekki

sagnaritarar haft tækifæri til að tala um þesskonar,

en hitt vita men að íslendingar höfðu mörg og stór

hof og mikið af goðmindum er þeir hafa bæði búið

til sjálfir og haft með frá Norvegi

þeir sem bygðu ísland máttu heita úrvalið úr

Norvegi það væri því fáviska að halda að

þeir hefðu haft hof sin eður goðamindir auðvirði

legri en hja norðmönnum var lidt, enda er ekkert

sem bendir á það

þó að goða likneskjur forfeðra vorra væru úr

tre þá er margt sem bendir a að talsverður hagleikur

hafi verið á þeim og að *þeirra*(innsk) höndur og höfuð hafi verið

haglega málað *og að þeim hafi verið haglega*(yfir)

*skipað i hofin*(yfir) mer er því nær að halda að goð

forfeðra vorra hafi verið talsvert skrautleg

þegar buið var að klæða þau i alt sitt skart

þeir hafa heldur ekki sparað að *pir*(yfir) príða allan

umbuning góðanna og hofin

bls. 43

6.*9*(yfir)10 þeir skreitt með öllu móti sæti þau er goðin sátu

í, eður fótstallann ef þau stóðu umbúningur þórs

var ekki minna glæsilegur kerra hans hefir auð

sjáanlega verið öll gullbúin og eins hafrar

hans og hornataugin úr silfri, men sjá að

fegurð goðanna og hofanna í Norvegi er svo

mikil að ólafur trigfason sem m(e)st af öllum

hataði goð og hof, stendur agndofa og þikist

ekki hafa seð sligt, og hafði hann þó viða farið,

og her á íslandi var skraut hofanna komið svo

langt að einn af íslendingum vildi setja

silfurbita í sitt hof en fekk það ekki firir

ættingjum sínum, jafnvel hurðarhríngarnir

vóru mestmegnis ur gulli. alt þettað er vottur

um talsvert skart

en með öllu þessi skarti mega men *samt*(innsk) ekki halda

að sú sanna íþrott í allri sinni dirð, hafi hér

sínt sig *lifandi*(yfir) eins fullkomna og hjá grikkjum

heldur hefir þettað verið dauft endurskin af þeirrú(sic)

forngrísku íþrótt

en það er samt ihugunarvert að þeir sem lísa *goðum*(yfir)

þeim norrænu goðum, þektu líka mindir gr(i)kkja,

og skildu men halda að þeir gérðu meiri mun á

því enn þeir géra. í Sigurðar sögu jórsala forna

kap 13 bl 97 segir svo „þat segja men, þeir er verit

hafa í Miklagarði, at Taðreimr?* sé á þá leið gjörr at

veggr hárr er settur um einn völl, svó til at

jafna, sem eitt tún vítt vel og kringlótt, ok

graður(sic) umhverfis með steinvegginum ok sitja

men þar á, en leikrin(sic) er á vellinum, eru þar

skrifuð margs konar forn tíðindi I æsir, völsúngar,

ok gjúkungar, steypt af kopar ok málmi, *með*(yfir)

með svó miklum hagleik at það þikir alt *kvikt*(undir)

*vera*(undir) ok synist mönnum sem þeir komi i

leikinn, er leikurinn settur með svo miklum

brögðum ok vélum, at svó sýnist sem menn príði

i lopti þar er við hapt skoteldar, ok sumt

af forneskju„

bls. 44

auðséð er af öllu að fornmen hafa verið mjög hrifnir, 6.*10*(yfir)11

af þeim grísku líkneskjum og málverkum, og að

þeim hefir þótt það nálgast furðannlega nátturunni

er þeir segja að það sinist all kvikt vera, og þeim

virtis(t) að þær dauðu likneskjur slægja sér í leikin

með þeim lifandi, samt er auðséð að þeir hafa verið

meir forviða *að þ*(yfir) er þeir sáu leikhús, og leika, og

og(sic) allar þær vélar er þar til vóru hafðar, því þeir

gátu ekki skilið að það væri alveg laust við

forneskju, en ihugunarvert er það *samt*(innsk) að sama þjóðin

sem er svo hrifin af þeirri grísku fegurð segir einnin

á tveim stöðum að mind þorggérðar(sic) hörga brúður

síndist lifandi, og daist að fegurð á líkneski *þórs*(yfir)

þórs og talar um hana með djúpri lótningu(sic)

sem *að slo um*(yfir) *undar*(innsk)lekt hugleiksverk, men skildu

halda af þessu að talsverður hagleikur hafi

verið á goðalíkneskjum okkar fornu forfeðra

All líklegt að hinir fornu Islendingar,

hafi skorið og málað alt, í kring, á veggþil

hofanna láangar(sic) raðir af goðasögum,

er þeir skáru þesskonar *mindir*(innsk) á skála sína, sem hjarðarholts skálinn b*e*(innsk)r vitni um sem

b) bæði sögurnar og ímsar fornleifar benda á að *aður er sagt*(innsk)

*það að það*(yfir) að(sic) fornmönnum hafi verið títt

*að*(yfir) ekki einúngis að merka?* goðasögur á

veggþil í skálum sínum, heldr *létu*(yfir) að þeir hafi einni *hafi*(innsk)(sic) latið

*þeir*(yfir) merka?* þar á bæði sín egin afreksverk

og annara í Njálu kap 120 segir fra afreks

verkum þorkels háks t.d. er hann drap 1) *spellvirkja*(undir) 1010-1011.

á jamtu skagi 2) er han drap finn*gálkn*(undir) í austur

vegi 3) er hann drap flugdreka austur í *aðalsýslu*(undir).

enn er hann kom til islands aptur „lét hann gera

þrekvirki þessi *a) *yfir*(hornklofi)*(innsk) *fyrir*(undir) lokhvílu sinni, ok á stóli

fyrir hásæti sínu„ afreksverkin hafa líklega

verið skorin (en ekki máluð) á það þil skálans sem

var á milli skalanna er men sváfu í og aðalskálans, (sjá ljosvetr)?*

vér förum ekkert útí það að dæma hvort þessi afreks

verk eru sönn eður ei en likast er til, að aðal fóturin

firir þeim sé það, að þessar afreksverkamindir hafi

verið til á skála þorkéls þegar sagan var rituð

og hafi söguritarin haft afspurn af því og tekið það firir satt

sem sagt var um uppruna þeirra.

bls. 45

6.*11*(yfir)12.

Eggert ólafsson gétur um han austur á Valþjófsstað stað gamall skáli alt *á dönsku*(innsk)

í sinni ferðabók bl 825 framá 18 öld **(innsk) og hafa men lý(s)ing af honum

og segir að „á valþjófsstað sé enn frá seinni hluta átjandu aldar skálin var 30 alir á

sindur skali eða stór bygging, sem á(sic) leingd og 9þ. 10 alnir a breidd og 3þ.

bæði er lángtum stærri, og eldri hálf 5 alin undir bita en als 8 alnir á hæð og

en vanalegt er, þá er auðséð 2þ. skálin var tvídyraður og dirnar svo

að skálanum hefir verið umbreitt stórar að men hæglega gátu riðið átagin?* um

á seinni tímum„ þær við *augun*(innsk) stofu skálans voru 2 lokrekkjur

kallaðar *Múkulokrekkjur*(undir) þær vóru með hurðum

firir sem vóru krínglottar að ofan, kríngum

lokrekkju dirnar var *alt*(innsk) *út*(yfir)útskorið með minda*smiði*(undir)

(billedhuggeri) i hinum eda skálans vóru 12 rúm

6 á hverja hlið og voru 4 af þeim lokrekkjur

er men heldu þá að hefðu haldið sínu upprunalega

lægi(sic) sumar af þeim vóru príddar með minda

smíði, ekki er hér nógu gre(i)nilega tekið fram, hvort

einúngis dirastafirnir, og bagarnir yfir dyrunum var

útsskorið(sic) með mindasmíði, eður hvort þettað alt um kring

var útskorið en hvað *þe*(yfir) sem um þettað er *þá er*(yfir)

þá er víst að ein af hurðum skalans hefir verið

öll útskorin þvi hún er til enn, og er geimd

við fornngripasafnið í kaupmannahöfn

hurðin er görð af furu hún er 3 álnir 7 þuml. og 1/2 á hæð

en 1 alin og 31 þuml. á breidd og kringlótt ofan firir

í miðri hurðinni er járnhringur sem er allur smeltur

með mjög haglegum silfur rósum, á hurðinni eru 2

hríngir hver uppaf öðrum, á þeim neðri eru mindaðir

4 drekar er haglega vinda sig saman og

setja saman allar lappirnar í miðjunni

efri hríngnum er skipt i tvent, i efri hluta hringsins

er mindaður vopnaður riddari með skjöld og sverð og

hjálm með nefbjörg á makka hestsins situr fálki,

hestur riddarans treður einn liggjandi varg með fram

fótonum, en annar vargur eltir hann og á það liklega

að vera ljónsinna?* er þessi ridari(sic) hefir hjálpað úr

drekaklóm, því i neðri hluta hringsins sest mindaðr

líkur riddari er *þes*(yfir) hleipir hesti sinum i þröngum

skógar ranna?* *og fliga með honum kraku eða haukur*(innsk) *ungi?**(yfir) *hann*(innsk) kemur að þar sem flugdreki

bls. 46

og likt dir hinu firra er eð(sic) fljogast(sic) á, og er drekinn

buinn að vefja sporði sínum utanum dirið þar sem það er

mjóst, í því kemur riddarin að og hleipir hesti sínum

rétt á drekan og rekur sverð sitt í hrigg drekans

svo að bloðrefillin kémur útum brjóstið, drekin eingir

sig saman af tilfinning, og belgir ó(g)urlega kvoptin

og lafir útur honum túngan, han ber vangjanum(sic) í

fjörbrotanum, og læsir klónum fast i eina eikarstofu

og vill þar halda sér föstum firir þessum 2 óvinum *en þá gétur þettað vel heimfærst*(innsk)

þettað er án efa tekið eptir einhverri gamalli riddarasögu *uppa konráðssögu keisarasonr?* kap13*(innsk)

og eru hér sind afreksverk einhvers riddara, en hver *er konráð bjargaði ljoninu frá drekanum,*(innsk)

hann er er mér óljóst, **(sic) en krossin a skildi hans bendir *héðan *og figldi(sic) það hönum æ síðan*(innsk) ATH allt í hornklofa

á að hann egi að vera kristin, *og orma hnuturinn firir neðan á*(innsk)

ekki er með öllu víst hvort þessi hurð hefir verið skála *vel við sagnina um ferð hans til*(innsk)

dyrahurð, eða lokrekkjuhurð, en líklegast þikir mér að *hingað *ormalands en sé þessi mín tilgáta*(innsk)

það sé skáladyrahurð því austanmen segja að þessi sama *rétt þá hefir smiðurin ekki þekt*(innsk)

hurð hafi áður verið stærri, og hafi hún ekki als fyrir *það að konráð átti að hafa með sér *svín*(undir)*(innsk)

laungu verið minkað, er hún var tekin **(innsk) firir kirkju **(innsk) úr skalanum og höfð *og *hana*(undir) (sem líka er óvist hvert er gamalt.*(innsk)

hurð á valþjofsstað, fist men nú hafa issu firir þvi að

1 hurð skálan(s) var útskorin, og að sumar lokrekkjur í skál

anum hafa verið útskornar og i kringum þær þá eru mikil

líkindi til að allar hurðir skálans hafi verið skornar út

á líkann hátt og þessi, og líklega með öðrum afreksverk-

um þessa riddara, það er og líklegt að upprunalega hafi

verið minda útskurðir í kringum allar lokrekkjur í

skálanum, first það var um sumar, þó það væri eyðilagt

þegar þessi lísing var tekin, má og vel vera að á veggþil

skálans hafi verið markaðar sögur first first(sic) lokrekkjur

og hurðir skálans voru svo skrautlegar, eg þori ekki að

géra þessa hurð ingri en frá firri hluta 12 aldar því

búningur og vopn mannanna sem mindaðir eru á

henni eru miklu fremur frá 11 en 12 öld og eins er *um*(innsk) firir

komulægið(sic) á drekamindonum

þessar mindir eru mjög merkilegar, og einkennilegar, og

eru að morgu leiti haglega skornar, og liðlega, og lisa mikilli

tilfinning *firir góðu firirkomulagi*(innsk) og sterku imindunarafli þó að margt vanti

til að það sé fullkomið eg vil segja svo mikið, að hafi

alt annað i skálanum, sem eg áður drap á, verið svo vel

skorið þá hefur þessi skáli ekki verið landinu til skammar

á sínum tíma

bls. 47

6.*13*(yfir)14 bæði í Flatátúngu í skagafirði og eins á Hrafngili

í Eyafirði(sic) hafa fyrir skömmu staðið fornir skálar

sem nu mega heita gjörsamlega eiðilagðir.

það hefir verið gömul sögusögn i lángan aldur

að Þórður hreða hafi smíðað báða þessa skála.

eg vil nú ekki fara að rekast i því, og ekki heldur

hvort þorður hafi verið til, eður hvort tímatalið í

þorðarsogu sé rétt eg birja first á því að það elsta

handrit sem til *er*(yfir) *hefir verið*(innsk) af þorðarsögu var skrifað á

14 öld svo sagan gétur þá ekki verið ingri,

*kaupm. 1860 kap 9*(innsk) þessi saga segir **(innsk) að þorður „var hin hagasti bæði á

tré og járn, hann smíðaði skálann at Hrafna

gili þann er enn stendur i dag ok mörg stór hús

onnur á íslandi, þau er eptir eru velstandandi

i þorðar sögu (kaupm. 1848 bl 40-41 og 42 segir

en fremur að þorður smíðaði skála í flatatúngu því at

þorðr var manna hagastur„ "var þat" furðu sterkt

hús, stóð sá skáli alt til þess er Egill biskup var á

hólum„ 1331-1341. hefir þá líklega verið gert við

veggi skálans og grindin ef til vill nokkuð færð saman

það er kátlegt *einmidt*(innsk) *að þessir 2 skálar skuli hafa staðið*(yfir)

tilviljun að merkilegir viðir ur skálum og merki

legir skálar skuli hvurgi(sic) hafa gétað verið í

þessum 2 síslum nemað á þessum tveimur stöðum

er sagann *einmidt*(innsk) getur um og að því undanskildu að

1 skali var á Mælifelli er almen sögu(sic) sögusögn segir

að þórður hafi smíðað, eptir þeim litlu leifum er eg

hefi séð af þessum skálaviðum, tekur það ekki

tali að þeir séu íngri en snemma frá 14 öld en

hvernin *hefði*(innsk) *gat*(yfir) þá söguskrifarinn att að géta

gért trúanlegt firir mönnum er lifðu þá á 14

öld að sá skáli væri eptir þorð er þeir allir

vissu að var nílega smíðaður þettað gétur því

ekki staðist ef sagan er skrifuð á 14 öld skálin

hlítur þá að vera frá 12 öld í minsta lægi(sic)

því til þess að men á 14 öld gætu latið sér

segjast að hann væri eptir þórð sem þo átti

að lifa á 10 öld hvort sem hann hefir verið

til eða ekki af þessum ástæðum geing eg ut frá að

þessir skálar seu að minsta kosti frá mið 12 öld first

það er her um bil víst að sagan er skrifuð á 14 öld

og alt er á móti því að skalarnir séu ingri bæði

bls. 48

viðirnir sjálfir og almen sögusögn og eins tilvitjannir?* 6.*14*(yfir)

að þess konar hefir einmidt haldist við á þeim stöðum sem 15

sagann segir að skálarnir hafi verið en á mjög fáum

stöðum annarstaðar

af Hrafnagils skálanum held eg nú sé ekkert til nemað

2 mindir af 2 stoða?* klofnnigum?* sem sína að allar stoðir

skálans muni hafa verið útskornar með haglegum rósum

frá efst til neðst 3 aðra utskorna stoðaparta hefi eg séð

úr þeim sama skóla og sannar þettað nægilega að allar stoðir

skálans hafi verið útskornar, og hver stoð er 10 þ. á breidd enn

mun upprunalega hafa verið 11 þ. gropið það sem var í endi

langar hliðarnar á stoðonum sínir að þil hefir upprunalega

verið í milli stoðanna, ekkert hefi eg heirt um hvernig það

þil hefir verið enn eina þilfjöl hefi eg samt orðið var við

ur þeim skála, og var manslíkneski skorið á hana, en hvað

það átti að merkja og hvað er orðið fjölinni veit eg ekki

þettað bendir á að upprunalega hafi verið markaðar

sögur eða þesskonar á þennan skála, og að hann hafi verið

mjög vandaður sem staðirnir síndu, og almen sögusögn bæði

að fornu og níu.

skálin í flatatúngu sem eignaður er þorði mun líka

vera hér um bil frá sama tíma, í manna minnum sem

nú lifa vóru viðirnir í honum í þolanlegri röð

þá er líklegt að men hafi áður opt verið búnir að

færa hann saman, og minka han, og breita þeirri uppruna

legu reglu talsvert, eg hefi sem barn heirt mjög marga

tala um þennan skála, en því miður man eg of fátt af því

enda er ekki orðið hægt að bæta ur því sumir af þeim

eru d(a)uðir en sumir komnir a grafarbakkan, og fást ekki

til að géfa neinar upplisíngar,

það er víst að hér um bil á oll þil í þessum skála

hafa upprunalega verið markaðar sögur, og allir

skagfyrðingar sem eg heirði tala um skálann

sögð(u) að það væri og hefðu verið markaðar á

hann bardagar þórðar hreðu er hann átti við

ossur á grund og Miðfjarðar skeggja, Hjálmar

Þánson?* sagði mér frá að öll þil skálans hefðu

verið einlægar orustumindir og að höfuð *og*(yfir)

höndur, og fætur hefðu legið eins og hráviður

eg man það að hann tók framm að mindirnar hefðu verið stórkalla segor?* og

grafar?*, enn einmidt þess vegna sagði hann að það hefði verið undrunarlegt

bls. 49

6.*15*(yfir) 6.16 vert hvað þá hefði verið lagður mikill svipur

í hvurt andlit eftir efninu, hann tók til

þess kvað(sic) þeir sem börðust hefðu verið reiði

legir og hvað andlitinn á þeim föllnu

hefði verið dauðalegir hjálmar sá skálann

þegar mikill fjöldi af fjölonum var en til,

og líklega i hinni fornu röð víða hvar, og hans

sogusögn met eg mikills því hann var vel

skurðhagur maður og hafði einmidt þess vegna

tekið eptir öllum fornum skálum hvar sem han

fór, hann er og gamall maður og skinsamur

og hafði mjög mikla ánægju af þesskonar.

Jónas Hallgrímsson hafði og séð þennan skála

han sagði þannig frá *honum*(yfir) að á fjalir þær sem

han sá úr skálanum„ hefði verið markað útlent

riddaralið, og hefðu fæturnir verið högnir

af sumum hestonum, og eins höndur og

fætur af mönnonum„ af riddaraliðinnu sem

hér sast mindað, áliktaði jónas að það hefðu

verið útlendar sögur sem markaðar voru á

skálann Jónas tók og eptir því að búið var

að rugla mindonum úr hinni upprunalegu

röð„ men verða að taka þessara manna sögur

trúannlegar, og álíta að það sé víst að það

hafi verið markaðar sögur og orustur á skálan

1856 kom eg að flatatúngu en þá vóru aðeins

fáar eptir af fjölonum, þá var búið að taka

þær?* í nesi?* fjöl á baðstofu og láu langböndin

ifir þverum mindonum var því mjög ílt að

sjá þær en ómögulegt að taka mind af þeim

ekki sá*g*(yfir) eg hér nein mót firir orustu og ekki sá

eg hér neitt vopn, en þar á moti sá eg að her og

hvar lágu höfuð, höndur, og fætur, af

mönnum, svo sem af höggvin, eg tók og eptir

því að 1 eða 2 höfuðin hofðu utan um sig hring

eða *gloríu*(undir) og mig minnir með krossi innani

ligt og opt sést á gömlum katolskum mindum

flestir af monnonum höfðu langa stafi í höndum

mig minnir með *taur*(yfir) litlum hnöttóttum hnapp á

efri endanum en eingum krók

bls. 50

þeir höfðu allflestir ifirhafnir eins og síða hökla 6.17

með kollóttri hettu upp af = heklar, eg man ekki

með vissu eptir neinum hestamindum, en einni þjöl

man eg eptir er einungis vóru markaðar rósir á,

og má vel vera að hún hafi verið höfð til að

aðgreina viðburðina hvern frá öðrum

allur orustu kaflin hefir því verið eiðilagður þegar

eg sá fjalirnar, enn þettað sem eg sá held eg

hafi átt að vera einhver *Prósessíón*(undir) en hvernig

hefir staðið á þessum lausu, höfðum, höndum, og

fótum skal eg láta ósagt, eg get heldur ekki

reingt það sem hinir hafa sagt, þvi það gétur

verið að margfalt meira hafi verið til af fjöl

onum þegar þeir sáu þær.

allur útskurðurin var undarlega einfaldur

það var barasta djúpur skurður skorin ofan í slétta

fjölina, en ekkert upph(l)eipt, samt vóru strikin

hrein og bein og smíðsleg, og lístu því að sá sem

hefir *þettað*(innsk) gert, þó að það væri einfalt, hafi ekki birjað

á þessum skála, heldur verið vanur, þessu verki,

*brúnir*(innsk) *raðir*(yfir) á sillum og bitum í skálanum vóru með stóru striki,

þó að þessi dæmi seu fá þá sjáum vér samt af þeim að það

hefir verið talsvert alment að skéra sögur á skála því

auðvitað er að vér höfum lísingar af fæstum af þesskonar

skálum sem til hafa verið og nærri því helmingurin

af þeim skálum er men annars hafa nokkrar sögur af,

hafa verið með þessu móti sem eg hefi nú sagt

c) Sögurnar benda á að fornmen hafi opt haft ímsar

stoðir í skálonum í líking af manni, lígt og tíðkaðist

hjá grikkjum (Kariatides) í kórmakssögu kap 3 þar segir

að steingerður sneri í skála skat?* hjá dironum og horfði

á kormak „undir skegg hagbarði„ "því þar var klæði fyrir

dyrum ok *hagbarðr*(undir) á vegg þat var likneski hagbarðs

líklega hafa 2 stoðir i líking af manslíkneski staðið

báðum megin við skáladirnar til priðiss og hafa þær

að öllum líkindum borið diratreð eður bogan er var ifir

dironum, ekki er heldur ólíklegt að men hafi kent

þessar líkneskjur við hagborð, af því að þær stóðu

undir þvertré og líktust þess vegna manni er hángir undir gálgatré, í gálga

en al kunnugt er að Hagbarður var heingdur á gálga og he(i)tir síðan gálgin hagbarðs

hestur

bls. 51

6.*16*(yfir)18. má og vel vera að þesskonar stoðir hafi verið

í kringum allan skálan.

þettað dæmi er eingan vegin einstakt því

Hjálmar Jonsson sagði mér frá að hann hefði

seð þess kins stoðir á einum bæ firir norðan og

sagði han að þessar jötna eður mensmindir

hefðu staðið álútar með höfuðin og borið

bita þann er var nálægt stafni hússins, en

rum?* var milli stafnsins og bitans og hafði

verið borað gat í gégnum nefinn á mindon

onum(sic) og dregið þar í snæri og hékk þar á rúm

tjaldið, líklegt er að þessar stoðir hafi verið

bunar að tapa sínum upprunalega tilgángi.

Auk þessað fornmen skáru á skála sína

sögur og afreksverk og goðamindir, *þá*(yfir)

þá skáru þeir opt á hliðfjalir í skálonum

lángar raðir *raðir*(yfir) af alskonar dírum bæði

eðlileg og óeðlileg þesskonar útskurðir liggja

vidt á milli söguminda og goða eður

landvættaminda, það eru sögumindir að

svo miklu leiti, sem sögur géta um þesskonar

dir, og skíra frá óþektri bigging og *eyiu*(yfir)

eðli þeirra það eru og landvætta mindir

að svo miklu leiti sem fornmen hugsuðu

ser landvætti ifirnátturlega men og ifir

natturleg dír, t.d. dreka, gradúng?*, arnir?*

gamma bergrisa og fleira, auk þess að þessar

mindir hafa sinn uppruna frá landvættum

hafa þer jafnframt sinn uppruna frá skrök

segum (feibler) því men trúðu fastlega að þess

konar ifirnátturleg dir hefðu verið til og að

þau hefðu ráðist á menn og imsir yfir

unnið þang, af þessum orsökum héldu fornmen

mjög uppá þess kins díramindir og sjást þær opt

mindaðar á alskins hlutum sem heira til

húsum 2 þilfjalir eru til mjog gamlar og

er á annari, skorin með upphleiptu verki

vargur, en á hina er skorin hjörtur

bls. 52

alt bendir a að þessar fjalir hafi verið nokkuð margar 6.*17*(yfir)19

og að þær hafi staði í röð hver við hliðina á annari

um þveran eður endilángan skála eða kirkju

*form*(yfir) ver sjáum því að mindasmíði fornmanna má skipta

í 3 að(sic) aðalgreinir sem eru, goðamindir sögumindir

og mindir af náttúrlegum og ónátturlegum dírum.

og með öllum þessum útskurðategundum skáru fornmen

út skala sína og hof, og það bæði utann og innan, hátt

og látt, stólar og bekkir vóru með drekahöfðum á

og alskonar díramindum *a*(yfir) hafhestum, fiskum *fugla*(innsk) margígjum

drekum finngálknum gömum, samansett fé?* og men, og alskins

kvikindi eðlileg og óeðlileg. þeir minduðu og á stóla og

bekki, men á hestum, og tröllkonur *blasandi*(yfir) ríðandi á vörgum

eður gandreið, men eður guði sitjandi á gjafarhestum?*, leika?

hörpu og hljóðfæraleikara og ímsar trúarmindir etc.

til eru en *2*(innsk) gamlir íslendskir stólar alveg heilir og pa(r)tur af

einum bekk og 1 Norskur stóll, og ber þettað alt vitni um

þettað, þesskonar mindir skáru þeir og á *kistur*(undir) og

*hidslur(sic)*(undir) sem þesskonar hlutir vera vitni um og til

eru víða á íslandi enn í dag.

fornmen skáru og dírahöfuð ifir útidir á bæum

sínum og þvi hétu dyrshöfuðs dyr á sauðafelli 1229

þeir skáru og alskonar liggjandi diramindir er lágu *fer*(yfir)

ofan á dyrastöfonum sem sest hefir á kirkjum firir

austan, og alskonar dír skaru þeir út og settu framan á

þilin firir ofan dyrnar og alt í kringum þær, þeir skáru

og dýra og mannamindir og settu uppa bustirnar og oft

til beggja hliða neðst á mindskeiðarnar seinna voru það

opt einglamindir fyrrum skáru þeir opt drekahöfuð

og settu á bustirnar, eður drekasporða og létu höfuð

drekans vera á neðri endum vindskeiðanna minduðu

þá vinskeiðarnar dreka, þettað eru eptirleifar af þeim

fornu skipatrjáum.

bls. 53

6.*18*(yfir)20 *skipatrjónur og sporðar*(undir)

Skipatrjonurnar a lángskipum og knörrum

fornmanna ma teljast með þeirra helstu hagleiks

smiðum og skrauti, því fátt vönduðu þeir meir

sjaldan höfðu þeir manshöfuð eður manslíkneski

á skipum sínum, þá var maus?* á stofninum á skipi

olafs helga er hann hafði skorið sjálfur, og því het

skipið *halshöfði*(undir) manshöfuð er eru og á nokkrum skipa

mindum á tjaldinu frá Bayeux og a einan skips

stafni sest þar manslikneski sem blæs í lúður

má vera að það egi að vera heimdallur,

optast höfðu men á skipum sínum drekahöfuð, eða

gamshöfuð sem þráinn hafði eður *víshunda*(undir) eður

þjóra (sem þjórsá er við kend) og alskonar díra

mindir, víst munu þessi höfuð hafa verið ógurleg

á að sjá og haglega til búin, first elstu lóg?* íslend

bönnuðu mönnum að siglaa(sic) að landi með

gapandi höfðum og gínandi trjónum svo land

vættir fældust ei. þeir hafa haldið að landvætt

onum mislíkaði að sjá þessa skrautlegu og

um leið ógurlegu *nafna sína*(undir) fára að landi.

í Sigurðar sögu jórsalafara kap15 segir að Sigurðr gaf

Kirjalax Grikkja keisara skip sin „ok vóru höfuð gullbúin

á því skipi er konungr hafði styrt„ "þau höfuð vóru

sett upp á péturs kirkju„ (í Miklagarði) af þessu má ráða

að eittkvað(sic) hafi Grikkjum þá fundist til þessara höfða

enda má víða sjá af sögonum að þau hafa verið ákaf

lega skrautleg og hlaðið svo miklu skrauti *og gulli*(innsk) á þau

að listi af þeim lánga vegu er sólin skein á, *og*(yfir) likt skraut

hefir verið á sporonum drekanna, marghöfða skip

vóru á íslandi alt framm á 14 öld,

men munu mega ætla að men hafi skorið sögur í skála hér

á íslandi fram til 1400 en óhætt mun vera að fullirða

að litið eður ekkert hefi verið gért af þesskonar eptir þann

tíma, nemað þegar mönnum varð naggað?* til að skéra út

einn(sic)stöku hluti til kirkna. og klaustra„

bls. 54

6.*19*(yfir)21

bls. 55

6.*20*(yfir)22

bls. 56

2 sinkmindir 6.21

Sylá graphi eður brestúngur

x islands árb. 4þ. bl34

um 1600 voru (i)slendingar farnir að temja ser þá íþrótt

að skéra ímsar mindir i tre, er men gátu prentað með til

pridiss og gagns í imsum bókum Guðbrandur Biskup var *s*(yfir)á firsti

er eg þekki sem birjuði á þessar góðu og þorfu íþrótt hann skar

ut flesta þá fegurstu og merkustu hnúta og stafi sem sást i hans

biblíu, þessir stafir og hrútar greinast en við prentsmiðju íslands

fleiri en hann hafa hér á landi kunnað þessa íþrótt því

því(sic) þær elstu útgáfur af sögum okka(r) sína að einhver íslendingur

hefir skorið út á þær mind af olafi Triggfasyni Eiríki rauða

og íngólfi landnams manni til er og gömul mind af þorlaki

biskup skulasini *stúngin í tré*(innsk) er handbragð islendinga sínist að vera á

þó að þessar mindir væru ófullkomnar þá var samt betra að veifa

raungu tré einu augun, og mettum við þakka firir að hafa annað eins

nú á dögum með ollu raupinn?* eg ve(i)t ekki betur enn þessi íþrótt hafi

gjörsamlega daið með 17 öldinni, og er það mikill skaði, því orðugt

og kostnaðarsamt er, altaf að þurfa að leita til annara landa ef

men þurfa að sína mind af einhverju lítilræði til alskipíngur, sem

opt gæti komið sér vel í blöðum vorum

bls. 57

6.22 1

*glugga málverk*(undir) hafa án als efa verið til hér á landi

og i einni kirkju hefi eg seð rúð með (innbrendu) giltu

fángamark en ekki man eg hvar það var, sannorðir?*

menn hafa og sagt mér að þeir hafi séð hér a landi

• 18 öld*(innsk) málaða glugga i kirkjum, og i stofum höfðingja frá **(innsk)

voru gilt fángamörk þeirra (innbrend) á gluggana

kirkju máldagar géta ogum*? málaða glugga,

alt þettað bendir á að til hafi verið í kirkjum

hér á landi gluggar sem malaðar vóru á helgra

manna sogur og mindir, og er all líklegt first

getið er um þesskonar i heima husum, að þeir hafi verið

alltíðir í kirkjum meðann katolskan hélst hér

eins og í ollum katólskum löndum.

en hvort Islendíngar hafa kunnað að að mála þess konar

málverk skal eg láta ósagt, en hitt er vist að það

er ekki vandameira en margt annað sem þeir

hafa kunnað t.d. að emalera.

4 *háðmindir*(undir)

reist við *hja*(yfir) vemmidar?* og vigaskutu 304

bls. 58

en valla gétur þettað verið rétt, því valla mun helga 7.1

hafaborið útlendan búning, því það var ekki síður

í þá daga, enda hafi amma hennar fald,

á ballará var til kista lík að gérð og með líkum

mindum og var sögn manna að að(sic) staðar hóls

Páll hefði átt hanna(sic). þegar Gísli konraðsson var í

Skagafirði átti hann stórann(sic) skáp mjög haglega

útskorin *er átti*(yfir) han(sic) átti að hafa átt þorlákur

biskups skúlason, og það mun hafa verið satt því

á skápnum stoð *ST*(fangamark) og það sama merki stendur undir

mind hans í hólakirkju *s*(yfir)þar var og skorin á brjóstmind

mjög lík þeirri mind af þorlaki biskup, of lángt irði að telja

alla þess kins skápa sem til eru á íslandi frá þeirri

öld, en það var mikill skaði að ekki er til mindir af

þeim því margir af þeim eru mjög haglega og einkénni

lega skornir og eins rúm bríkur sem eg hefi séð frá

þeim tíma sem flestar eru nú eiðilagðar,

litið hafa íslendingar *sko*(yfir) höggvið út af mindum

í stein en þá ögn á undirstöðusteinum í Hítárdals

kirkju eru 2 mansmindir(sic) höggnar á stein er sagt

hefir verið að ætti að vera Barðar mind Snæfells

ass og Hítartröllkonu, þær eru án als efa mjög

gamlar sjá ferðabók Egerts(sic) Olafssonar bl.

í kirkjugarðinum á görðum á akranesi vor(u) og

manslíkneski höggvið á stein en höfuðið var

brotið af, þettað hefir *af*(yfir) að öllum líkindum verið *Nr. 6244 í Þjms.*(athugasemd Matthíasar)

legsteinn yfir einhvern heldri man, en sá steinn

var settur innani grundvöllin(sic) á garðakirkju

þegar hun var síðast bigð(sic), svo men eru nú *liglega(sic)*(innsk) afsakaðir

þótt men(sic) hefðu viljað segja eitt hvað meira um han

sá helsti þess konar steinhögvar(sic) er ver nú þekkjum

að hafi verið á islandi var, Guðmundur Guðmundsson

snikkari frá Bæ í Borgarfirði hann var ifirsmiður(sic)

að skalholtskirkju þeirri er Brinjólfur(sic) biskup lét biggja,

og var hann þá níkomin út úr sigling, hann er talin

hagastur maður á íslandi á 17 öld hann bjó síðan í

í(sic) Bjarnastað a hlíð í Skagafirði, hann hefir

höggvið skirnarfontin á hólum sem er haglega

gérður allur úthöggvin með rósum og letri og

mindum t.d. skírn krists hann *er*(innsk) höggvin ur (s)vörtum

steini mjög hörðum líklega blá griti? hann hefir og

hoggvið marga legsteina í hólakirkju og eru þeir sumir með guðspjalla manna

mindum í hornunum, og mart(sic) fleira. sjá ísl árbækur 5. bl 124.

bls. 59

7.2 nú hverfur sú íþrótt alveg lángan tíma

allar þær altaristöflur sem finnast hér á landi

gerðar í *alastur*(undir)stein eru an als efa útlendar

til dæmis altaristöblurnar á Möðruvöllum í *k*(yfir)

Eyafirði(sic) Reynistað þíngeirum hólum og

víðar og eins altaristablan á Skarði á Skarð

strönd og sú *stóra*(innsk) sem er ifir altarinu á hólum

sem eru báðar úr tré? og giltar

þegar kémur á 18 öldina verður þessi íþrótt alveg

óalmen(sic) hér á landi *nem að*(yfir) og skáru men þá nær

því eingaungu kistla og rúmfjalir og var það optast

auðvirðilegt samt á eg einn kistil sem Hallgrímur

bóndi faðir Þorlaks í skriðu og Jóns málar(a) sem eg

fir gutum?* hefir skorið hann er ekki ómerkur

því á hann er skorið eins konar viðburður úr dag

(ath.semd Matth. Þórð.) *Nr. 901, legu lífinu þar sést kona í þeim daglega skautbúning

sbr. 867 og þeirrar aldar, og filgir hún manni sínum útá hlaðið, því hann

nr.* ætlar að riða eitthvað ser til skémtunar(sic), maðurin(sic) er i höfðínga

klæðnaði þeirrar aldar, hann heldur á stórum bikar *en*(yfir) í

hendi sér og er að drekka hesta skálina áður en

hann stígur á hestbak hjá honum stendur þénari?*

með stóra ferstrenda kjallaraflösku í hendi

síðan sést þessi maður á hestbaki og stendur hann

steigurliga ?* í stigreipum, en hesturin(n) hringar

makkan, á makka hestsins situr hvítur haukur

*gétur þetta vel staðist því men* þessi mind bendir á að men hafi þá enn á Islandi

riðið með fálka til að skémta sér enda **(innsk) versluðu

*men*(yfir) hér á landi með fálka alt fram undir 1800

(sama) *Nr. 4342 Jón ólafsson bróðir Eggerts Olafssonar var vel

(29 í Mms.)* skurðhagur maður samt þekkjum ver lítið hvað

hann hefir gért hann hefir skorið i tré

sína egin andlitsmind og má su mind heita

ágætlega vel gerð og það er auðséð að sú mind

(sama) *Alveg rjett. hefir verið mjög lík því ættarsvipurin(n) sést enn

M.Þ.* mjög greinilegur á hans ættingjum

Gunnlaugur Brim lærði mindasmíð í Kaupmannahöfn

samtíða albert Torvaldsen en hætti fljótt við það aptur

fátt er til eptir hann nemað smá manna og díramindir

(sama) 1 komin á tré dósum, samt sinir þettað góðar náttúrugáfur

til þeirrar listar, og mikin hagleik,

bls. 60

*þorvaldur*(yfir) Gottskálk*Þorvaldsson, prests á mikla bæ í *blonduhlíð*(undir)?*(innsk)son faðir alberts 7.3

var skagfirskur að ætt, han var mest af æfi sinni

í Kaupmannahöfn og skar þar ut mindir á skipa

trjónur og fleira þesskonar, og dó í Kaupmanna

höfn.

hans son Albert hvar hann er fæddur vita men

ekki, en það skiptir oss eingu, en oss nægir *vér vitum*(innsk) að hann

átti íslendskann föður, sem var mindasmiður, og

þess vegna álítum vér að hann hafi sótt í foðurætt

ina sínar miklu gáfur er allur heimurinn þekkir

eg álít því að heimurinn hafi mikið að þakka

þessari viðleitni forfeðra vorra, þó *mörgum*(yfir) **(innsk) hafi þótt *flestum*(innsk)

hún auðvirðileg og valla umtalsverð, en þrátt

firir það sannaðist *hér best*(innsk) máltækið hinna fornu íslendsku

mindasmiða „opt smíðast líkneski af *litlum*(yfir) *ljótu*m*(yfir)*(innsk) efni*m*(yfir)„

og svo mikið er víst að sá af okkar forfeðrum sem

first hefir kveðið upp með þettað máltæki hefir þekt

hvað það er að berjast undir íþróttarinnar merkjum

og það er næst minu skapi að segja að það sé ómögulegt,

að slígt maltæki hafi gétað mindast hjá þjóð er af

aungri sannri íþrótt hafði að segja og sem enga

tilfinning hafði firir þesskonar

bls. 61

7.4 *mindir gérðar í málm*(undir)

af öllu má sjá ljósslega að þissir(sic) fornu íslendíngar

hafa verið miklu hagari á málm en þeir nú eru

bæði að smíða gull silfur kopar og fleira.

sögurnar sína og að þeir kunnu að *þeir*(yfir) *smeltu*(undir)

ATH ekki sama línubil (minna) -> passar ekki v texta alskonar málma inni gripi sína t.d. spjótsfuli?*

axir krana?* hjálma skildi og alskins vopn og

*og *mál*(undir) i spjóótum(sic) og sverðum mun hlífar og gripi, er þeir höfðu svo mikið við

mun(sic) merkja sama og inn?* smeltar silfur eða þeir kalla og þess kins gripi gullrekna eður silfurrekna

gullrasir = gullrekið, eður emmalerað hvar gulli *eða silfri*(innsk) var smelt inní járn eða kopar,

því í réttar?* bát *Magnúsar k*(yfir) hákonar k. síðan kalla þeir þessa iþrott *málan?**(undir) og því mun

Magnússonar um gullsmiðina í Björgvin vera skilt orðið að *emálera*(undir) og eins að *mála*(undir) **(innsk)

1314 segir svo „hvær?* ok sem smiði sitt þó það orð hafi nú feingið nokkuð álíka merking.

vill hava með *sortu mælt*(undir) ok í þætti Hákonar norræna er getið um að *emalera*(undir)

*omalerað*(undir), þá standi þat eptir því í Páls biskups sögu kap 8 (s)egir er Pall biskup lét smíða

sem i kaupi þeirra kom „Morges þorláksskrín, „hann keypti þá síðann við gullsmið,

gamli *lofé*(yfir) love III 39. í þiðrikssögn af þann er þorsteinn hét og var hagastur maðr á *málan*(undir) **(innsk)

beru segir um eitt sverð að það var með á öllu Islandi; enn svó urðu til föng af hans hendi

*gullmerktum brand á oðrum stað*(undir)*(innsk) at ekki skorti þat er hafa þurfti *af hans hendi*(yfir)

**málm*(undir) segir anað handrit *þ*(yfir) og til þeirrar smíðar, er hann vildi smiða láta, hann

mun það vera rángt því Eggert lét tak*k*(yfir)a til skrín gjorðar, ok lagði þar til

Ólafsson sá skrinið og segir í ógrinni fjár i gulli ok gimsteinum ok í tvenda

ferðabókinni bl 1033 að „skrín silfri. hann lagði þar og egi minna fé til skrínis

ið var prídt með *emaleruðu*(undir) látúni„ ok smiða kaups, með tillögum annarra manna, en

en laungu fir hefir verið búið að *e*(yfir) iiijc hundraða, þat smíði var ok mjök svó vandat,

ræna skrinið öllu sínu gull og silfur at þat bar egi minna af öðrum skrínum, þeim

skarti og steinum*(innsk) er á Íslandi voru, um fegrð en um vöxt, ok var

þat betr en þriggja álna, enn ekki var annat betra

en álnarlangt, þeirra er þá voru á Islandi.

eingi mann spyrja þess vitra manna, er skrínit

sér, hvert stórmenni sá maðr hefir verit er þá

gérsemi hefir géra látið, eða til hvers hann hefir

*veri*(yfir) ok færr verit fyrir efnasakir„ allir sjá

að íslendskur hagleiksmaður smíðar þettað mikla og

díra skrín, og sinir það að hann hefir treist þessum

íslendska hagleiksmanni til þess að smíða þennann

landsins helsta menja grip, eingu síður en útlendum,

enda hefði slíkum höfðingja sem Páll biskup var

valla veitt ervidt(sic) að fá hingað útlendann(sic) lista

mann til að smíða skrínið, hefði hann treist nokkrum

betur, eins og Auðunn rauði fekk útlenda steinsmiði

til að biggja altarið í hólakirkju, vegna þess að

að(sic) þeir kunna það betur, en ekki skortu skipaferðir

í þá daga héðan til annara landa.

bls. 62

enda bendir þessi grein og fleira á að hér að landi 8.1

hafi verið margir þesskonar hagleiksmen í þá daga

í laurentíns sögu kap 40 *bl. 843*(innsk) er gétið um stephán Hauksson

er var hin mesti *hagleiksmaðr*(yfir) meistari, á margar listir

gullsmíð, gröpt ok uppkast lét herra *electus*(undir) (laurentíns)

hann búa Jóns holla hólabiskups hvern hann hafði til Róms;

var sá bolli?* áðr óræktr á hólum, en Laurentíns lét þvo?* hann

ok diktaði sjalfr þeau vers sem þar eru grafinn á „.samb. bl 900

i somu sogu kap 65 segir að Laurentinus biskup hafði um

veturin 1331 látið Eyólf gullsmið **(innsk) Laurentíns skrín *gjöra*(innsk)

„hvert má auðsýnast á Hólum yfir háaltari„

í sömu sögu kap 63 bl 872 í þann tíma (1330) tók

Laurentíns biskup at sér gullsmið, er Eyólfs hét *er eg fir gatum?**(innsk) var

hann vel hagr maðr, lét Laurentíns biskup hann

*búa*(yfir) smíða kirkjunni á hólum *texta*(undir) tvo hardla

sæmiliga, sem enn meiga sýnast a Hólum *„*(yfir) þar með

sæmiligann *kalek*(undir), lét biskup (g)reiða honum firir

mindina mikla leigu, ok synu meiri en vert þótti„

af þessu öllu má ráða að *einmidt*(innsk) íslendskir listamen hafi smiðað

helstu gripi til höfuð kirknanna á íslandi t.d. altaris

töflur helgra manna skrín kaleika krossa og bóka

tegsta, **(innsk) og ifir höfuð alt það er men höfðu mest við í *bogla sem opt var í mjög

þá daga, og það sem á litið var þá helgast á landi giltir og emaleraðir sja ferða

hér, eg ætla því að það sé ekki of mikið þó menn bók Eggerts ólafssonar bl*(innsk)

álikti af þessu að íslendíngar hafi einnin sjálfir smíðað

flesta gripi til hinna smærri kirkur á landinu.

til er en einn af þissum(sic) textum eður bókaspjöldum

íslenskum, og er hann geimdur á bókasafninu í

Kaupmannahöfn, han er emaleraður, og með

krossmarki, eg skal lata liggja liggja(sic) á milli hluta hvert

islendskir listamenn hafa gért þennan *texta*(undir), en víst mun

það vera, að hann er ekki haglegri en mart annað

er men vita að þeir hafa gért, og vissir eru men um að

þeir hafa margvíslega kunnað emalera og eins að minda

alskonar manslíkneski í gull silfur, tönn tré og úr

öðru efni, og eins kunnu þeir vel að grafa mindir og

rósir, prins Napoleon fékk her 1856 silfurbúning

af gömlu höfuðbandi (koffri) og var smelt eður emalerað

á það *ave Maria gratia*(undir) og eitthvað meira eg held *plena?**(undir)

af því þettað var(sic) heirði beinlínis til þeim íslenska

kvennbúning þá álít eg eins mikla ástæðu til að halda

að þettað hafi verið íslendt verk, eins og að halda að það

hafi verið útlent allra helst þegar sannað er áður að

íslendíngar kunnu að emalera, og það á 12. öld

bls. 63

8.2 mér þikir því mjög kátlegt, þegar að bæði innlendir

og útlendir, segja strax an þess að hugsa sig nokkuð um

ef þeir sjá einhvern eigulegan eða verklegan grip frá

frá(sic) ísland(i) smeltan eður emaleraðan: þettað er án

als efa gért í útlöndum og gétur ekki verið gért

á Islandi, en þó veit eg ekki betur en saga lands

ins og ímsar fornmenjar sanni að hinir fornu

Islendíngar hafi talsvert alment kunnað þessar

íþróttir

í fjöldan af því gamla kvensilfri sem til er frá firri

öldum eru mindaðar alskonar mindir, bæði grafnar og

upphleiptar á *krossum*(undir) og *kíngum*(undir) sjást opt bæði

marjumindir og krossmörk með upphleiptu verki

og sömu mindir sjást opt á *gömlum*(innsk) *mottuls*(undir) eða

• hempuskjöldum*(undir)

og *skjaldhúfu*(undir) skjoldum, einnig sjást opt bæði krossmörk

marjumindir og fleiri helgra manna mindir á beltis skjöldum

og beltiss(sic) stokkum og alskonar einglamindir og manshöfuð

optast upphleipt, seð hefi eg og á beltisstokkum mindaða

alla guðspjalla mennina með sínum einkennum,

á gömlun *lindum*(undir) hefi eg og séð mindaða *á sprotum*(yfir)

*st*(yfir) kristsmind og marjumind og imislegt ur bifliunni

t.d. Abraham að ofra ísaka og margt fleira.

á gömlum beltum sjást og upphleiptar alskonar

díramindir *og fugla*(innsk) ernir fálkar, stundum húsamindir

á gömlum laufaprjóns laufum hefi eg og séð

mindaðann sancti Georg að berjast við drekan(sic) *etc*(yfir)

á gömlum patínu dukum t.d. á Grund í Eyafirði(sic)

er minduð Marja ur giltu silfri og opt sest *agnus dei*(undir)

mindað á patínur og patínu dúka og margt fleira á hefi

eg séð þesskonar sem of langt irði að telja,

sumt af þesskonar er einungis grafið og er margt af

þesskonar mjög haglega gért eptir þeirra alda smekk

vér búustum nú við að hið sama viðkvæðið skélli

nú í eirum okkar um þettað einsog alt annað, að men

segi að það sé flest eða alt utlendur verknaður,

eg vil nú leifa mér þverlega að neita þessu, og álit

eg at það sé hirðuleisi íslendínga sjálfra að kénna

ef það ekki sannast að eg hafir(sic) eins rétt firir mér

og hinir, en hér er mér ekki hægt að koma með fleiri

sannanir en þær sem á undann(sic) eru komnar

en ær sinast og í raun og veru nægilegar að svo

stöddu

bls. 64

á meðan þeir ekki koma með gildar ástæður firir 8.3

þessum sínum óvinveittu *og*(innsk) niðrandi skoðunum

um þessa grein mentunar vorrar

ástæður þeirra eru mjer ekki kunnar, og þær skeiti eg ekki

um því eg veit að íslendingar hafa frá alda öðli

haft innlenda gull og silfur smiði er kunnu *og*(innsk) að *emalera*(undir)

(gullreka) eður haglega að *smella*(undir) gulli og silfri inní

aðra málma, og mun þettað hafa haldist hér meðan að

landið var katólskt en síðan dáið út eins og mart annað

ekki beinlínis vegna siðaskiptan(na) heldur og einning

vegna þess að þá tók við konungsvaldið **(innsk) og versl *kirkna og klaustra roplið?**(innsk)

unar kúgunin, er gerði íslendinga alveg minduga

og drap hjá þeim þá síðustu hvöt til að hugsa um aðra

en nær því eingaungu mann og maga

af því sem á undann er komið sést að íslendíngar hafa

kunnað að géra talsvert haglegar mindir í stein tré

og tönn og að þeir hafa gétað smiðað stóra og mikla gripi * sem var þorlaksskrín *ath hér eru tvö strik sem tengja saman

*ur*(yfir) úr gulli og silfri sem líkindi eru til að allir hafi verið

emaleraðir og skreittir með helgra manna mindum *eptir*(yfir)

eptir þeirrar aldar sið, áður en það var rænt sínu skarti,

það væri heimskulegt að halda að íslendingar

hefðu feingið mikið af *því*(yfir) kvennsilfri frá útlondum

og að halda að þeir hafi ekki kunnað að smíða það

með mindum sem þá var aldarháttur first það er

sannað að þeir kunnu að géra alskonar mindir úr

öðru efni og þá helstu gripi til höfuð kirkna landsins

eg er því viss um að það hefir nær verið undantekning

en alment þegar að men feingu kvensilfur frá útlondum

enda hafði orðið mjög orðugt að fá allan þann fjölda.

af hagleikssmíði fornmanna er þeir gerðu í málm má og vel

telja hnakka og söðla og ifirhöfuð allan hestbúnað þeirra

því þesskonar vönduðu men mjög á firri öldum hér á land(i)

sögurnar gétu(r) víða um að men riðu í smeltum söðlum og giltum

og máluðum *eða steindum*(innsk) söðlum þeir hafa verið á allar m(u)ndir skreittar með

alskonar díramindum, og drekahöfðum og ímsum viðburða

mindum alt framm á vora daga men sja og af sögonum að

bítlar?* fornmanna hafa verið príddir á allar lundir með

alskonar dírahöfðum og silgjum, ennislaufum snoppu

slaufum, eirna hríngjum og als konar ádráttum og

stokkum, opt alt haglega útgrafið og ut sorfið

brjóstgjarðirnar vóru mjög skreittar með alskonar

doppum og stokkum og var vanalega stór sylgja til

príðis framan á miðri brjóstgjörðinni og lág hún á

miðju brjósti hestsins, brjóstgjörðir hafa hér verið almennar

framm á 18 öld

bls. 65

8.4 hinir fornu reiðar voru mjög skreittir en þeir voru alt

öðruvísi í laginu en þeir?* reiðar er íslendingar þekk(j)a nú á

dögum og á 18 öld þeir geingu frá neðan verðum aptur

boga söðuslsins og aptur firir hestin firir neðan tagls

ræturnar síðann lág 1 eða 3 olar yfir þvera hest

lendina?* og *þær*(innsk) vóru flestar með skra(u)tlegum silgjum eða

skjoldum við reiðann eður ól þá er gekk aptur

firir hestin alt þettað var skreitt með alskonar

utgrofnum og loptgrofnum *g*(yfir)doppum opt mjög

skrautlegum og haglegum þeir reiðar héldust hér við

alt framm um 1600 og þá foru þeir smá saman meir

að líkjast þeim reiðum sem nú tíðkast, en þá vóru

þeir opt skriettir á ofann verðri hestlendinni með

alskonar útgrofnum plötum og stórum kúlum

sem allar vóru opt haglega útgrafnar með vísum

og rósum, út frá miðkúlu reiðans *gékk opt*(yfir) geingu opt

tveir pælar sem allir vóru útgrafnir og mindaði

það einskonar kross á miðri hestlendinni

hnak(k)nefin vóru opt öll útgrafin og hnakkbríkurnar

látúnsbúnar og með upphleiptu eður gegnumskornu

verki *kerll*(yfir) *kérlingin*(undir) að framan á hinum söðlum

var opt öll látúnsbuin og með *dr*(yfir) upphleiptum og gégnum

skornum alskonar mindum, eins voru standarnir á hinum

fornu *standsöðlum á allar*(undir) lundir skreittir, það hefir

verið siður hér á landi alt til þessa dags að príða

kvennsöðla með alskonar upphleiptum dyramindum

og imsum viðburðamindum 1858 sá eg í stikkishólmi einn

kvennsöðul allan látúnsbuin með upphleptum mindum á

hann hefir verið gjorður hér um bil um miðja 17 öld,

aptan á sveifinni sáust veiðimen á reið, þeir

hofðu hatta eður húfur með stórum strútsfjöðrum

og að öllu hollerdskan búning sem þá tíðkaðist mjög

hér á landi, á undan riddurunum hlupu hundar og

dír, bæði mennirnir *og*(innsk) hestarnir og eins hundarnir, var

gért með þeim hagleik og íþrótt og fegurð að eg hefi

ekki það eg man séð annað eins þess kins hér á íslandi

í Gemoost?* ferðabók er og mindaður gamall söðull

mein eingla og díramindum, sem er einkennilegur

og má að mörgu leiti kallast fagur eins á soðulskildi

hefi eg séð hér a landi með gegnumskornu rósaverki sem

imilegdir?* smjúga í gegnum þeir eru mjög haglega gérðir

og rósirnar í hreinum Bysantískum stil sem mest tíðkaðist

hér á firri öldum þessir skildir hafa valla verið ingri en

frá 15 öld, þessir skildir eru samt orðnir talsvert

skjaldgæfir(sic) hér á landi

LAUST BLAÐ (ómerkt) bls. 1

Til hr. KunstMaler Gudmanson

fra?*

Reikiavik

í?*

Island

LAUST BLAÐ (ómerkt) bls. 2

Jón Hallgrímsson málari ísl. arbækur 11. deild bl 103

Tjörvi *en*(innsk) hinn kað?* sami ok Gunnar vóru systursynir Hróars

Tungugoða tjörvi bað Astríðar mannvitsbrekku Móðólfs

dóttur en bræður hennar Kétill og Hrolfur synjuðu

honum konunnar en gáfu hana Þórir Kétilssyni þá

*dró*(undir) Tjorvi líkneski þeirra á kamars?* vegg, ok hvert

kvold, er þeir bræðr geingu til kamars þá hrækti

hann í andlit þóris en kisti hennar líkneski

áður hvorn?* skúf af, eptir þat skar Tjörvi þau á

hnífs hefti sínu, ok hvað þettað.

vær höfum þar sem þóri

þat var sett við glettu, (*um haðmindir*(undir))

auðar, unga brúði

áðr á vegg of fáða;

nú hefi ek varla karms?* ris?* til

réð ek einn fyrir því meiri

hauka skapts á hepti

hlin?* ol?* bækis mínu.

hér af gjörðust víg þeirra hróars og sistur

sona hans landnama bl 247-8.

´

bls. 66

til þess að men fái nokkra hugmind um hvaða skraut 9.1

menn hér á landi settu á firri öldum á hestbúnað sin(sic)

og sjálfa sig vil eg taka til dæmis að um 1567-8 er sagt

að síslumaður Jón Marteinsson á möðruvöllum í Eyjafirði

var svo mikill sundurgérðamaður og afláti„ að hann lét

bændur byrða sig með hesti og reyðtygum á Eyafjarðarbökkum(sic)

firir iiijc hundraða isl árb 4. kap 35

einnig segir að þorur Jonsson gaf Hól í siglufirði fyrir (hvað er hún að hundraða tal

söðul með öllum reiðskap, og hest góðann bleiksóttan?*, isl

arb 2. kap *77*(yfir) 67 þettað géfur ur(sic) til kinna hvað menn

jafnvel í þá daga skreittu sjálfa sig og hesta sína hvað

mun þá hafa verið í fornöld á meðann flest var í blóma

alt til þessa dags hafa ímsir Islendingar kunnað að búa

söðla með upphleiptu koparskrauti og sinir það opt fagurt

handbragð og vandvirkni, en auðséð er að þeim hefir

nú farið mjög aptur í uppdráttarlistinni því valla

sjást nú rósir *með*(yfir) af viti gerðar, og ekki géta þær

komist í samjöfnuð við handaverk hinna firrí Islend

inga, því þær eru í eingum stil, og því síður likjast þær

nokkru í náttúrunni

bls. 67

9.2 Eg veit vel að það eru imsir bæði útlendir og eins

innlendir sem *með*(yfir) hafa bæði munnlega og eins í ritum

sagt að íslendingar hafi aldrei frá alda öðli þekkt fagrar

mentir, eg vil lofa þeim að skemta(sic) sér við þ(e)ssa sína

skoðun á meðann(sic) þeim gott þikir

en eg vil einungis gjéta þess *að sogurnar*(yfir) að eingaungu sögurnar

géta að mestu hrakið þeirra álit, því þær eru of mikið og of

glæsilegt sögumálverk til þess að menn géti hugsað

að sú þjóð hafi verið tilfinningarlaus firir fögrum listum

sem hefir samið þær, allar lísíngar í sögonum *bera*(sic)

hvort sem það er af mönum dírum, eður fögrum vopna

og klæðalunaða?*, eður af siglandi herskipum, bera vitni um

að söguritararnir hafi verið vanir við að sjá margt þesskon

ar mindað og mér er nær að halda að fleira af þeim

fornu sögum sé gért eptir fornum mindum en ver

vitum með vissu með orðinn *leiða*(innsk) *sina*(yfir) söguritararnir

fram firir lesaran, hetjurnar í öllu sínu skarti og skipin

siglandi þessi skilmerkilegu málverk sem koma fram

í anda og *með*(innsk) orði benda á að þeir hafi verið vanir við

að sjá *og géra*(innsk) alskonar viðkunda mindir *og jafnvel að*(yfir) því

annars mundu þeir valla hafa fundið hjá sér slíka

köllun til að sína eins nákvæmlega lesaranum hvern

drátt í andlitum fornmanna og eins að sína mönnum

útí allar æsar mismun á fögrum og ljótum líkamsvexti

þeirra

bls. 68

AUÐ SÍÐ

bls. 69

AUÐ SÍÐA

bls. 70

ATH þetta er stök bls og minni en hinar

*um Isl. íþrótt*(undir) 10

Rafn Svarfdalin hefir málað

• olíu*(sic) mind sem til er, af Bjarna riddara

Sívertsen 1812

han var leing(i) málari við passelíus

fabríkuna í Kaupmannahöfn, hann

átti Danska konu og mörg börn.

hann var ættaður úr Svarfaðardal

og móðurbroðir thomsens á Bessastöðum

Einhvör Magnús Arason lítur út

að hafi first birjað á að mæla

Islands strendur fyrir 1730 Esp. arb.

VIII bls. 100 kap 70 VIII bls. 123 kap 82

bls. 71

10.2

ATH þetta er stök bls og minni en hinar

ATH þessi texti snýr á hlið, þ.e. skrifað eftir lengri hlið blaðsins

S.T.

Herra Málari Sigurður Guðmundsson

Reykjavík

bls. 72

11.1

ATH þetta er stök bls og minni en hinar

ATH þessi texti snýr á hlið, þ.e. skrifað eftir lengri hlið blaðsins

virðist hafa verið gamalt uppkast að Útilegumönnum, því skorið á textann neðan af...

Útilegumenn

nema eða ræna konum, láta fé*n að*(yfir) hverfa til að *koma þeim á sitt vald*(innsk) fá þá menn til sín úr bygðum)

sem þeir vilja. beita til þess brögðum, gera þoku að mönnum eða hríðar og

drauma?*. Er það þá ýmist, að *ki*(yfir) *þeir sitja uppi með*(innsk) bygðakonur *og*(yfir) svo þeim þykir vel að fara *í óbygðirnar*(innsk), eða

þær frelsast *um stund mest*(innsk) fyrir tilstilli *annara*(yfir) *þeirra*(innsk) manna, sem útilegumenn hafa áður *náð*(innsk) *tekið*(yfir) á

sitt vald *og njóta þeir þá stulknana *aldrei*(yfir)*(innsk) en *mjog sjaldgæft er *það annars kostar sem numdar hafa verið*(innsk) að þær konur *komist*(yfir)* frelsist þó alveg við eptir-

*leitni*(innsk) *sokn*(yfir) útilegumanna, nema ef einhver bygðamaður er svo vaskur, að hann strá-

drepi illþýðið, eða *hann*(yfir) eigi ráð á lífi þess; *komizt úr höndum fjallabúa og jafnvel frelsað þaðan*(innsk) *þó ber það við*(yfir) að stúlkur hafa of sjálfrátt innx?* *karl*(innsk) men

Bjarni og Salvör systir hans (heilbygð, syslumaðr. prestur, húslestur) sauðahvarf (fleiri gjörningar) til að ná Bjarna = *Grasafjallsferðis?**(undir)

*Brúðarhvarfið*(undir). (heil bygð, syslumaðr gfir, húslestur, í Lángajökli Húmverja?* dót*t*(yfir)) *ath hornklofi lokast sauðahvörf og þokur höfð til að ná

*Ólafur á Aðalbóli*(undir). ( sa sa sa sa *)*(yfir) prestur í obygð bygða mönninn?* -

*Prestsdæturnar og útilegumennirnir*(undir) sa sa - - - sjónhverfingar, bygðin sýnd með töfrum.

*Sigríður Eyafjarðarsól*(undir) ( sa ------------- - sa ) draumur, barl?* sumir útilms dóttir -

*Ólöf bóndadóttir*(undir). (úngur maður áður numin úr sveit hjálpar henni að strjúka á hesti *sínum*(undir) brúnskjóttum

*Prestsdóttir úr Þingeyars.*(undir) (prestsson sa sa sa hjálpar henni eins á hesti fyrirliðans.

*Halla bóndadóttir*(undir) (svefnhöfgi, *gjörningaþoka, 7 dalir í Ódáðahr.bygðir*(innsk) gamla konan fyr numin úr sveit hjálpar, en útil.m. situr uppi með Höllu)

*og ræðst í sveit*(innsk - milli lína)

*Smalastúlkan frá Árbæ.*(undir) (fjárhvorf, *6 bæir í dal og 52 menn*(innsk) gjörningaþoka, gömul sveitahjón hjálpa, útil. mðr fær stúlkuna (o)g ræðst í sveit)

*Ólafur og Helga.*(undir) (Helga numin, Ólafur fer eptir draumstilvísun, frelsar hana með því að drepa flest)

*Hestadreingurinn í Skálholti.*(undir) (eins og í Einari á Brúnastöðum, dr(e)gið illþýði við skálina, fær svo stúlkurnar

bls. 73

ATH þetta er stök bls og minni en hinar

11.2

Olafssaga trygvasonar skálholti 1689 með morgum stórum

upphafsstöfum og hútum?*

firir öðrum parti er min(d) og og eru þar síndir 2 einglar í lofti?* innannu(m)?*

stjornur, þeir halda á í annarri hend *lángri?**(innsk) rollu ifir hofðum ser en

með hinni hendi berja þeir á bumbu, þettað á að lokka kristni

boðið, framan við landnámu

landnáma 1688 með merku titilblaði á baðum hliðum á því

sjast tvær máttsúlur eður ondvegissúlur á því utan verðu

er lítið kort af íslandi **túle*(undir)*(yfir) tuhule firir vestan ísland

sjést mindaður sjá(l)fur guðin hler eður ægir með loðna skinn

húfu á hofði ** og með 3 fork í hendi hja honum sindir *teikning af loðhúfu*

1 hvalur og *1*(innsk) selur austan að íslandi sigla 5 *skip*(yfir) knerrir

þar ser maður þann gamla reiða og þá gömlu siglíng

gamli hler bregður á loft sínum þrífork og oskar skipa

mönnum vel komnum til landsins

firir neðan sjást 2 englamindir og 2 ferirnd(sic) hrúts

höfuð, þettað táknar (í)slands bigging

her um bil sama titilblað er firir olafssogu friggf?*:

aug aftur standandi með nakið sverð í hendi í liðabrinju, og með

hjálm á höfði, og lorgu?* skjöld á hlið, her i eru stórir stafir

kristnisaga 1688 efst eingill sem breiðir út vængina

til beggja hliða 2 mattsúlur, neðst englar með bumbu sem

fir er líst, mind olafs trigfasonar, situr í hásæti *ondvegissulur*(innsk) með koronu

ríkiss epli, veldissprota og hermerki hann er i feld, og liða

brynju hjá honum liggur törgu?* skjöldur oxi sverð merki bogi *orvar*(innsk)

og luktur hjálmur og noregsmerki, grænlandsaga 1688

eiríkur rauði standandi stiður sig við fjaðurspjót með sverð

við hlið og törgu skjöld með hjalm a höfði frambeigðan með því

forna íslenska lægi og brin hettur um herðar og háls

hann er í liðabrinju firir aftan fi(r)stu blaðsíðuna eru

eingill í lopti þar aptan við er (r)ostungur sem grænlands

einkénni

bls. 74

ATH þetta er stök bls og minni en hinar

ATH texti mjög ógreinilegur og mikið búið að krota yfir

ýmis skrifað með penna eða blýant

12.1

rong ómild hond hefir

fjallað um það og sannast er?*

maltækið skjaldm baitast?*

her er nú ekki orðið um

auðugan garð að gresja

alltaf minkar þegar af er tekið er

ekert sett í staðin

þeir horfa á mindir eins og drepmeidd?*

hreppakerlnigarnar(sic) sem stendur undir

pjönkum?* og gitulur smá samm?* á skátt?*

legaaugunum uppa stjakan og

og(sic) snorkar við seint og aumkunar

lega

eg vil ekki atirða þá

því mig skortu hvert sem

er orð *samboðin*(innsk) þess kins að

ferð og hugsunarhætti

það er best að láta eldin

sækja þa eins og Flosi

gamli sagði, enn er dagur ei

að kveldi þá kann að

vera að þeim svíði

þegar þeir ann þess að géta

sannað nokkuð verða að þola að

þeir hafi frá alda odli verið skræl

ingjar er ekkert hafi kunnað

bls. 75

ATH þetta er stök bls og minni en hinar

ATH texti mjög ógreinilegur og mikið búið að krota yfir

ýmis skrifað með penna eða blýant

12.2

streingleikar og hljúðfæri

biskupasögur bl 109 294

saungur 168

____________________________________________________

ATH hér fyrir neðan eru ritaðar ýmsar glósur með blýanti

en búið að strika yfir það flest

bls. 76

1750

þegar hér er komið sögunni, eru menn *nær því*(innsk) alveg hættir að draga mindir

á bækur en þær fávu sem men sjá eru optast, beinlínis gérðar

eptir gömlum mindum á skinnbókum, en þær mindir er men

géra þá af sjálfsdáðum meiga heita beinlínis skripi, hjá því

sem aður hafði verið, men hafa í A.M. safninu eitt handrit

sem skrifað er 1680 á því eru mindaðir margir af ásum í

þeim búning er þá tíðkaðist, og meiga þessar ljótu mindir miklu

fremur heita búníngsmindir eða mindir úr daglega lífinu en

goðamindir, en þó þessar mindir séu ljótar meigum við vera

glaðir að þær eru til, því þær sina mönnum margt í

búníng þeirrar aldar er men annars gjætu ekki með vissu

vitað hvernig hefði verið, sú mind af valhöll sem þar er

sind má og heita merkileg því hún sinir að höfundur þessarar

bókar hefir þekkt stafabiggingarnar sem þá vóru til miklar

leifar af hér á landi, en sem nú eru allar alveg eiðilagðar. sigriði dóttur síra þorst

og er því þessi mend(sic) meðal annars einskonar sönnun firir því Ilugasonar á völlum í

að þesskonar biggingar hafi verið hér á landi. (s)varfaðardal,

Sera hja(l)ti **þorsteinsson fæddur 1660-65*(yfir)*(innsk) Vatnsfirði er talin málari en ekki er mér

mer(sic) kunnugt hvað hann hefir gért Daði Nielsson

sagði mér að hann hafi málað mind síra Eyolfs á völlum

í svarfaðardal sem þar hángir en í kirkjunni.

líka sagði hann að hann hefði gért upprunalega mind

þá af Ara magnússyni sem er framan á öllum útgáfum

Arna Magnússonar nefndarinnar, eg gét ekki reingt

þessa sögu Daða *þög*(yfir) þo eg viti ekki ástæður firir henni

því hann var mjög fjölfróður maður.

Egert Olafsson var vel að sér í uppdráttarlist, og má

han ef til vill hafa hæðsta sess af 18 aldar mönnum

eins i því og öðru, 1752 **(innsk) drog hann á pappír *mind íslands*(yfir) *við jarðarför lóvisu dana

eg kann*n*(sic)a island i, konulíki *sitjandi á steini*(innsk) og á íslenskum *sorgar*(innsk)búning, þar eru drottningar*(innsk)

landvættir íslan(d)s að kveikja sorgarblis sín í heklu, til minn

ingar um þá framliðnu drottningu, og margt fleira skaldlegt. Egg. kv. bl 107

1766 mindaði hann aðra mind af íslandi *til mín?**(yfir) hvar hann lætur

ísland í konulíki sirgja Friðrik konúng 5 og hylla kristján

konúng 7*da*(upp) su mind var framan við friðriksdrápu, hún

var síðan stúngin i kopar og er hún til en Eggert mun og

hafa sjálfur hafa dregið flestar þær mindir sem eru í hans fór first utan 1746

ferðabók, sem meiga fl(e)star he(i)ta ágætlega *vel*(innsk) gerðar og að

öllu leiti vel nákvæmar, ver eigum ekki litið slíkum manni

að þakka er hefir sint oss svo vel marga hluti í náttúrunni

og eins búnínga, siðu, og alskonar amboð þeirrar aldar

er ver hefðum annars ekki gétað þekt, til hlítar, hann drukn(a)ði *30 maji*(innsk) 1768

bls. 77

þar næst vil eg telja Olaf Olafsson hann var sonur

Olafs bónda Jonssonar á frostastöðum í Skagafyrði

hann mist(i) foreldra sína úngur, og fór suður til viðeyar

og var hjá olafi stiptamtmanni síðann sigldi hann og

hefir líklega lært *eitthvað*(innsk) að mála itra, ekki er oss vel kunnugt

hvað hann hefir málað, enda mun það valla hafa verið mikið

179(sic) malaði hann gagnsæra(sic) mind (transparent) mikla með

morgum mindum, til að votta Friðreki konungefni gleði

íslands og var á bruðkaupsdegi hans 190(sic) enn eigin

af Islendingum í Danmorku hafði haldið uppi svörum

af landsins hendi. mindonum er líst í ritum en Islendska

lærdómslistafelags 11*ti*(upp) B bls. 308-311. kvæði Jóns

þorlakssonar II B bl 352 hann hefir dregið margar af

þeim mindum sem eru í þeim gömlu ritum hins islendska

lærdómslistafelags, han hefir og dregið grafskript

í líking af minisvarda(sic) eptir konferensráð Jon Eyríksson

sem var grafin í eir og er víða til einn í dag hún er

allsnotur Olafur var lector og leiknimeistari?

á kóngsberg í Norvegi og þar do hann.

því næst viljum ver telja Jón málara hallgríms

son er bjó á Lóni í Skagafirði seint á 18 öld.

lítið er oss kunnugt hvað hann hefir gért

han málaði mest altaristöblur skápa og kistla

hann hefir það eg veit málað altaris töblurnar

á Rip?* og hofstöðum í Skagafirði, og altaristoblu

á Grenjaðarstað þær eru allar með kvældmáltíðinni(sic)

*og altaris töbluna á Miklabæ hann hefir og malað ímislegt i holakirkju t.d.

í blönduhlíð.*(innsk) allar digðirnar i stúkonum, **(innsk) hann hefir og

að nokkru leiti málað mind sigurðar biskups

stephánssonar sem er í hólakirkju eptir því

sem björn Illugason *á hofs(t)oðum*(innsk) sagði mér er þá var vinnu

maður á hólum, allar hans mindir eru stirðar, en þá

sest af þeim að hann hefir nokkuð lært, er han

var í kaupmannahöfn, hann liggur grafinn i

Hofstaðakirkjugarði firir austan kórin og er

leiðisfjöl á leiði hans með dráttkveðinni vísu

því nest(sic) er að *Sæmund l*(yfir) telja Sæmund Magn

ússon hálm *fle*(yfir) han lærði a(ð) teikna i kaupmanna

höfn, og hafa mindast *þ*(yfir) meðal almennings nær því

ifirnátturlegar sögur um hans iþrótt þar, *og annar*(yfir)

*staðar*(yfir), Sæmundur var altaf fátækur, og

bls. 78

og nokkuð servitur og drog óptast sinar mindir

með rauðkrít sem margir fleiri gérði í þá daga,

og er það stor ópríði á hans mindum, á hans mindum sést

að hann hefir nokkuð lært og að hann hefir nokkuð

gétað nað svip ú einkénnilegum *al*(yfir) andlitum, þá eru

flestar hans mindir auðsjáanlega ónákvæmar, og sam

svara ser opt illa sú besta og vandaðasta mind er

eg hefi seð eptir hann er mind Arna biskups þorarins

sonar i hólakirkju hún er gerð með svörtum lit

sæmundur hefir dregið margar mindir í rit hins isl.

lærdómslistafélags og eins mindirnar sem eru í ferða

bókum þeirra Mórs, og Olafiusar,

það er auðvitað hér hafa verið fleiri málarar en eg

gét talið að minsta kosti veit til þeirra þó eg géti ekki

neitt sagt um þá að svo stöddu nú er komið framan á

þann tíma er vér þekkjum allir. og læt eg her við lenda

að svo stöddu

bls. 79

AUÐ SÍÐA

bls. 80

AUÐ SÍÐA

bls. 81

AUÐ SÍÐA

bls. 82

AUÐ SÍÐA

bls. 83

AUÐ SÍÐA

---

• Skráð af: Edda
• Dagsetning:

---

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />