Ritgerð (SG-05-3) Um Íslendska karlmanna búninga til 1400

• Handrit: SG: 05:3 Um Íslendska karlmanna búninga til 1400
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni: Safn Sigurðar Guðmundssonar Aðfangabók Þjóðminjasafns Íslands, bls. 99: „Um Íslenska karlmanna búninga til 1400. Mappa, hefur upphaflega verið band á bók, klædd gráleitu lérefti, 22 x 30 cm. Spottar eru festir á spjöldin til að binda þau saman. Í möppunni er nær fullfrágengin ritgerð um klæðnað karlmanna til forna á Íslandi að mestu byggð á rannsóknum á fornsögunum.* Ritgerðinni er skipt í þessa hluta:

„Yfirhafnir aðrar, en herklæði. Höfuðbúnaður. Bolklæði. Fótabúnaður. Handagjörfi. Ýmislegt lausaskart og áhöld er heirði til hinum forna daglega búning og fleir þar að lútandi”. Undir síðasta efnisflokkinn flokkast m.a. greinarstúfur um litunargjörð fornmanna á klæðum. Einnig er í möppunni: „Gamalt ágrip um karlmanns búning (ófullkomið)” Samantekt um búninga úr lögum og annálum. Nokkrar búningateikningar. Frásögn um kýl á 19. öld ekki með hendi Sigurðar. * Titillinn hér að ofan er ritaður framan á möppuna með hendi Sigurðar.”

• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

Kápa

um Íslendska
karlmanna búnínga
til 1400.

Spari búningur

[Framhlið]

7 als
[Teikning af þremur stjörnum tvíundirstrikað]
borði á brókonum
spari buningur B
[Tvær teikning af spari búning]

[bakhlið]

Sigurðr
[Teikningar af útfærslum á munstri. Þær hefur Sigurður teiknað á afrifu af bréfi frá G E Briem. Það sem sést af bréfinu er eftirfarandi:]
góður!
að skrifa utaná
til
varið er Hay<ref>[ath! Hay kaupmaður í Edinborg?]</ref>
í sumar og
hann á heima.
G E Briem

Spari búningur

[Framhlið]

6-7-8 hnappar opt niðrur, enn
þó ekki alt af
lagir og barðastórir
hattar, almenn astir, brækurnar
ætið bundnar utaná og stuttar nær brækr
sem opt sjást niðrundann hinum,
erma hnappa þarf ey fremur en vill,
saum urin altaf
rétt framan á
erminni __
brækurnar stundum
þraungvar og
settar ofani sokkana?
og mikið skorið af víddinni að neðann
stundum –
eíngar axla rikkingar, erminn slétt framm,
og opt ekkert lín fram undann –
opt með axla legg ing og saum um fram
eptir erm on um –
[Á hægri spássíu stendur:]
2 álsl.<ref>[Ath! Óskýr skrift]</ref> tjöldum
2 ut grafnir – 3
2 skornir í tré
alt í kring
margir teiknaðir
(á safninu)
[Teikningar af spari búning. Þetta hefur Sigurður teiknað á afrifu af umslagi. Þar stendur:]
herra barnaskóla kennari H. E Helgesen
Reykjavík
borgað 10 sk.

[Bakhlið]

þessi treyjur er
líka frá 15 öld enn
hvað það hefur kallast
er ó víst –
líklega stakkur eða hempla

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 10. 2012

---

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />

Tenglar

• Handrit: SG: 05:3 Um Íslendska karlmanna búninga til 1400
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni: Kýl
• Nöfn tilgreind: Haldóra Sveinsdóttir frá Brekku, Sigurður, Séra Páll á Völlum Svarfaðadal, Séra Baldvin Jónsson, Sigurður Guðmundsson

---

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

[Kýl]

bls. 1

Stúlka sú, er Haldóra hjet og var Sveins-
dóttir frá Brekku á Ingjaldssandi vestur
í Ísafjarðarsýslu, sagði mjer, að eitt sinn
hefði maður komið, er Sigurður hjet að
Brekku, þar sem faðir hennar bjó, og hefði
hann haft kýl, hún sagði að hann
hefði svo verið, að hann hefði verið prjón-
aður, og líkastur því að lögun, sem pokar
eru, er hafðir eru fyrir hrúta, mjóstur
efst um fiýtina og smá víkkað svo fram
undir úrtökurnar, hann hefði verið með
grænum og rauðum röndum og gengið
út um gat á lokunni, sem til þess var
ætlað. Þessi stúlka dó í fyrra sumar og
var þá um fertugt, en hún var eitthvað
milli 6. og 10. ársins, þegar hún sá þenn-
an mann, en svo var það þá orðið

bls. 2

óvanalegt að hafa kýl, að maður var
hafður að háði og spotti fyrir það og lá
við, að hann væri rifinn af honum.

[Laus meðfylgjandi miði]

Móður ser Páls á
völlum í Svarfað ardal
Mun di eftir þeg ar hún
var barn að húnsá á
ein hvurjum höfðingja
kíl sem hún lek sér að
á hon um hún var ur
dala síslu síra Baldvín
Jonsson sagði mér frá

bls. 3

maður að austan gat um að
han hefði séð hringa brinju
slitur með negldum hringum
sem fun dust í kál garði
hvur maðurin var hefi eg
gleimt.

bls. 4

Sigurður Guðmundsson. Reykjavík á Islandi í Juni 1859.
Sigurður Guðmundsson. Reykjavík á Islandi í Juni 1859.
_______________
Sigurður Guðmundsson.
Reykjavík á Íslandi í Juni 1859.

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 10. 2012

---

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />

Tenglar

• Handrit: SG: 05:3 Um Íslendska karlmanna búninga til 1400
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni:
• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

Kalmansbúníngur 14 öldinni og seirna fram að siðabót úr lögum og annálum

bls. 1

Karlmansbúníngur
14 öldinn
og seirna fram að siðabót
úr lögum og annálum

bls. 2

14 old
Norges gamle love III N^o2
bls 14 1282
skinnarar taki fyrir „ halfa mork
fyrir hin bestu skinn kyrtil af
norrænum lamba skinn um.
rein kálfa skinn áttu ærtughar, eða
fóðr af kiðskinnum. mork fyrir skinn
kyrtil af hinum bestu enskum lamba-
skinnũm
ólafs konung hákonar sonar réttar bót
frá 1384 Norg g.l. No 120. bls. 221.
skinnarar taki „tvo skillinga firer hinn
bezta skinn kirrtill. af Norrenom
lambskinum. hálfa mörk firir fóð^ker af
lamba skinnum.
(þettað sínir að kyrtlar á 14. öld hafa opt
verið ur lambskinni og öðru skinni og
foðraðir með skinn um, í réttar bót frá
1282 No2 bl.14 er skinnurum bann að
hafa brydd ingar til sölu, samabr. bréfi
No 120 bls. 221 frá 1384 (^{sinir að men hafa}haft skinn bridd_ingar)
i rettarbót Olafs konungs Hakonarsonar
frá 1384. No 120, bls 219 sést að í
Noregi hefir þá verið orðið titt að hafa
hnappaða kírlta [sic]

bls. 3

„item skulu skræddarar taka firir
karlmans kjurtell knappað^run hettu
ok hosor. þrea aura„ saman ber
mind í uppsala Eddu og mind a Enskum
leg stein frá 1343. og þískum mindum
frá sama tíma það bendir á að
kneptir kirtlar hafi verið komnir
til Íslands nálægt miðri 14 öld
enn valla fir nema slæður (sjá
slæður)
rettar bot hakon ar Magnussonar um
klæða skurði Norege 1314 í Björgvin
físt talað um „brreitni þá er men géra ok
hafa á klæðum sínum„ síðann „þá vilja
wer att allir menn vita att ver
fyrir bíóðum fullkom líga parterat[??] lappa-
klæði [klæðnat]<ref>[Hornklofi er í frumhandriti]</ref>. allz kyns. þyskar klæða skurð.
plátrbúnat á kyrtlum æðr a hettum.
nema konr ok mæyiur viljum ver att
have (^annaðkonr ok mæyum loffum ver hoffva)<ref>[ath! skrift]</ref>
eptir því sem við vandi hefir í verit.
þeir dugandi menn sem brauð laup sín gera
æða vild orar verða.
láti skera þau
klæði sem þeir gefa síðann leikorom

bls. 4

á þann hátt sem hverjum líkar.
Enn slíkan klæða skurð ok búnað
viljum ver att allir hafri vem ver
berum sealfir tið og ligast. ......
Norg es gamle love III bls 109-10
No 40. sama kan rettar bot fra 1315
i Tunsbergi „yðr mankunnigr vera [um]<ref>[hornklofi í frumskjali]</ref>
þann mikla úsið ok mikla kostnað sem
menn hafa inn dregit í landit
únýt sam líga framarr enn forn iðvenia
hefir á verit eðr þeirra nylsemd sé till
sem landit byggia um skakkerar, parteran<ref>[ath! skrift]</ref>
ok leppa klæðaskurð. okk pennínga bunað
á þorlm anna klæðum. ^{önur (mjósniðra)}mjósniðá kyrtla
ok annan þyrs kan klæða skurð.„ (en men
máttu hafa þess konar buníng til brullaupa
og gefa samt leikurum eins og í hinu)
er er lekið fram að þelluð er þjóðverikr
klæða skruður og jafn vel á honum.
Norges gaml III 116 No 45.

bls. 5

hakonar Magnus sonar ^{eða hákon II} réttarbot
um varning sölu útlendra ovíst artal
„Item skraddarar tæiki öyri fyr kyrtil
og syr kott, eff ther botuna(!)<ref>[ath! óskýr skrift.]</ref> kyrtill
enn fir norrænan kyrtil ein fallan
xv peníng„ fyr tvíbyrða kápu^{= með tveim borðum} ærtog.
Norges ga^ul. III bls 142 No59.
Eíriks Manússonar réttar bót um verslun
og verð lagi Björg vin 1282.
„ skraddarar taki eyri ^(silfrs) fyrir kyrlil [sic]
ok útt á öxlz, enn fyrir norrænan
kyrtil hálf ærtugh. fyrir tví byrða-
kápu xv penninga vegna.„
Nor ges gaml III. bls^15-16 No 2.
réttarbót Olafs hákon arsonar um verslun og
verðlag manna Björgvin 1384
skinnarar taki „firer sor kot fodher
æðer mattals XII aura. af goð ham
rakka skinnũm. IX aura, fyrer koprúns
fóðer af hinom baztu skinnom. IX aura.
broddingar engar tillsala. Norg gaml III.
bls 221. No 120.

[Meðfylgjandi miði - Klæði]

klæði
Skardsar annall
bls 126 segir að Öggmundr bisk
var í fót síðri skírtu er þeír Dönsku
riddar tók hann um nátt og leid
du hann út. 1542
128 segir að Asdís sístir Öggm.
sendi suð urr hálf tunnu af gjaldi
og gjörðu silfri til að leísa broðir
sínn hér er og talað um merkilegt
nísti erhún átti (sem er í hínum
annálonum kallað (ogna dei)<ref>[ath! skrift]</ref>
bls. 172 segir að Daði í Svógsdal hafði
rauða fjaður í hatt nũm er ein af mann
um Jóns bisk skaut af Gísli Finn bogasar
að nafni 1550 bls 180 geliið [sic] um físk
er veiddist í Eyrar sundi „ er hafði húð
af skeljum að mind sem múka Kápu
bls 18 II sko vörp 56 II getið um stíf
elsí blátt í ÍSkáney í Svíþjóð
158^II hóf= stör brúðkaups veisla

92 lalaðum [sic] börn sem voru að
smára lestri (sjá laz)


ein hver staðar hefi eg séð
hlöð með upp kast i máldaga
tík lega [sic] blöð

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 10. 2012

---

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />

Tenglar

• Handrit: SG: 05:3 Um Íslendska karlmanna búninga til 1400
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni:
• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

Yfir hafnir fornmanna

bls. 1

II II flokkur
yfir hafnir fornmanna.
1
hött og erma lausar yfir hafnir

a) loði = feldur
b) varafeldur
c) hafnarfeldur
d) röggvar feldur
e) vesl = slagningur til að slá yfir sig
f) kast
g) möttull
h) Skykkja
2
yfir hafnir bæði með ermum og hött

a kápa
b loð kápa = raggaðarkápa
c kufl
3
yfir hafnir með ermum en eíngum hött
a) ólpa<ref>[úlpa]</ref>
b) loð ólpa<ref>[loð úlpa]</ref>
4
Yfir hafnir erma lausar með hött
a) hekla
b) skaut hetta
c) kjafal
___________
d) hökull ermalaus og höttlaus
heill aptan og framan en opin
á hlið onum

bls. 2

varar feldur 732 bði<ref>[bæði]</ref> sem
yfir höfn og rúm á breyða, og af góðu
vaðmál
þorbjorg spákona aður völfa
nótkafur svort lambskin
glæfa svarta bætur nutuvið
finnur al leggar kafr í hettu eður
kufu sjá II bl 375 og 463 en ekki
er han viss um hvert er réttara
þorfinssaga skrifað um 1263
kap 3 kjaf<ref>[ath! óskýr skrift]</ref> heldur finnur 20 angel saxíska

bls. 3

[Sjá mynd varðandi uppsetningu]
1 II
Yfir hafnir fornmanna
1
1 I a1 feldr = loði, röggfeldur
b2 loði
c3 vesl = slagningr
d4 slagníngr
e5 kast = slagningr
6 möttull
skíkkja? sjá kvenn búníng
_____________
2
II a 1 kápa, (loðkápa_raggaðar
b 2 úlpa
c 3 kufl flekka?
d -----------
3
2 III a 1 hekla hökull
b 2 skaut hetta
c 3 kjafal 13
flekka?

[Sigurður hefur flokkað í eftirfarandi flokka. Sjá hægri spássíu:]
1 flokkur hött og ermalausar
yfirhafnir

2 flokkur yfirhafnir bæði með
með ermum, eðaur hött
og hött[?] erm um,

3 flokkr yfirhafnir
erma lausar ^en með hött

______________________
kjagg (oþektur miðalda búningur afbakað kast eður kjafal? ef til vill

Búníngar formanna að frá skildum
her klæðum
_____________

Feldur = Loði

bls. 1

Feldur = Loði

Feldurin sem öðru nafni heitir Loði,
er sú elsta og tíguglegasta yfir höfn er
fornmen báru. Í Eddu hviðonum eru
sjálfir guðirnir látnir bera feldi, og
feldurin er sú einasta yfir höfn sem eg
man eptir að gétið sé um í elstu kvæðum og
sögum, [∫] og það mun vera víst að feldurin hefir
verið mest tiðkaður af öllum yfir höfnum hér á
norður löndum á elstu tímum er men hafa sögur af.
Feldurin mun upprunalega draga nafn sítt af
bjarn dírsfeld eður bjarndírs skinni, líkt og yfirhafnir
úr hreina skinum hétu hrein bjálfar sjá ólafs sögu
Tryggvasonar kap og eins hétu yfir hafnir úr úlfa skinnum
úlf heðnar af því að úlfa skinnin hétu héðnar sjá sögu
Haraldar hárfagra kap feldurin mun því uppruna
lega hafa verið gjör af bjarnar feldi eður bjarn dírs skinni
sem nafnið sannar. [∫] enn þá hefir það verið firir laungu
niður lagt að hafa skart feldi höfðíngja úr því efni
er þau elstu kvæði og þær elstu sögur er vér nú þekkjum
urðu til, því í elstu sögum og kvæðum eru allir
skraut feldir höfðíngja jafnan úr guð vef eður skarlati
eður öðrum dyrindis vefnaði en all líklegt er að
þeir hafi oft verið fóðraðir með dírum safölum eður
grá skinnum. En þegar sögurnar géta um skinn
feldi þá eru það ætíð vas feldir er men báru eínúngís
í kulda og ill viðrum, en aldrei til skarts. þettað
vottar sturlúnga 5 þátt kap 28 þar er bein línis tekið til þess
að Sighvatur Sturlu son hafði yfir sér skinn feld,
og af sögunni má ráða, að þáð þókti óvið óvirðug
legur búningur og jafnvel kotkalla legur. sama
vottar og Orkneyíngasaga kap 79 þar segir svo „húsfreyja
ein bar skín feldar skikkju⁽¹⁾ at (Rogn valdi) jarli
hann tók víð hlæandi ok rétti hendr á móti ok hvað
Skék ek hér skínn feld hrokkin,
skraut er mítt æfa lítit.
stórr er sá er stendr yfír orum
stafn vauldr yfír höfnum.
___________________________________________
1 hér merkir skikkja sama og yfir höfn

[Eftirfarandi athugasemdir eru á hægri spássíu:]
[∫]að karlmenn hafi borið.
[∫] sjá blómstur vallasögu kap 10 þar er gétiðum
bjarn skinsfeld

bls. 2

í Bárðar sögu snæfells áss kap segir að Ingjaldur
var í skinn feldi er han réri til fiski veiða.
í sturlúngu 5 þátt kap 9 segir að Jón prestur
krókur „ var í skín feldi„ í sama þátt kap 27
segir að Kálfur Guttormsson er var akolúthus, að
vígslu hafði skinn feld yfir sér. í Olafssögu Tryggva:
kap segir að þorkétt þurra frost var í hreín bjálfa
yfir sér er hann kom af veiðum, og mun sá hrein bjálfi
hafa verið eins konar feldar tegund, ver sjá um nú
af þessum dæmum úr sögonum, að það var í fornöld
á lítið ruððalegt enn ekki fagurt að bera þess konar
skínn feldi.
Af Grímniss^málum1 vísu sjá men að feldur og loði er
eitt og hið sama, þar segir first að Óðín „var í
feldi bláum„ er han kom til Geirröðar konúngs
og kallaði sig Grímnir, Geirröður lét handtaka
Oðinn og setja milli elda tveggja svo„ feldrin
brann af Grimni„ þá hvað Grímnir:
Heítr ertu, kripuðr!
ok heldr til mikill;
göngumr firr, funi!
loði sviðnar,
þótt ek á lopt ber ok,
brennumk feldr fyrir.
af þessu er auðséð að feldru og loði er eitt og hið sama
því hér er sama yfir höfnin kölluð bæði feldur og
loði í sömu vísunni. men géta heldur ekki
vilst svo mikip í orðinu loði, að men haldi að
hér sé eínúngis verið að tala um skinnin eður
loðnar röggvar á feldin um, því loði finst
bíðar í kvæðum, og merkír jafnan yfir höfn
í heílu lægi, en ekki loðíð fóður eður röggvar [∫] á
yfir höfn, í Guðrúnar kvíðu 2, 19 vísu segir svo
Inn geíngu þá
jöfrumlíkir;
Lángbardslíðar
höfðu loða rauða,
Stuttar brynjur,
steypta hjálma,
skálmum gyrðir
höfðu skararjarpar
í Hamdís málum 17 vísu segir svo um þá
Hamdir og Sörla
Skóku loða
skálmir festu,
ok góð bornir
Smugu í guð vefi
af öllu þessu finst mér vera ljóst að loði sé
yfir höfn, en ekki sér skildur hluti af yfir höfn,

bls. 3

eg sé heldur ekki neina astæðu til að reingja
að loði sé sama og feldur, af hinum firgreindu
á stæðum. það lítur út að loðarnir þeirra
Hamdis og Sörla hafi verið gjörfir af guðvef,
loðarnir þeir er gétið erum í, Guðrúnar kviðu
vóru rauðir, en sá loði er Óðin varí var blár, [sjá hér að neðan]
af öllu þessu er eðli legast að á likta að allir
þessir loðar hafi verið úr dyrindis vefnaði
en ekki úr skinni, því hvergi hefi eg séði í
sögum eða kvæðum veitt sem bendir á að men
hafi litað skinn eður skin feldi blá eða rauð.
en alllíklegt þikir mér að loðarnir eður feld-
irnir hefi opt verið fóðraðir með dyrm
grá skinnum, eður s afölum, eður öðrum dyra
skinnum, ogmun því feldurin hafa feingið
auknefnið loði af því að han var opt fóðraður
loðnum dyra skinnum. líka mun mörgu þikja senni
legt að nafnið loði sé komið af feldar röggon
um sem líka var eins konar loðna á feldinum.
sem síðar mun sagt verða að feldirnir eður loðarnir
hafi ^opt verið úr vefnaði en ekki ur skinni sannar og
vígaglúms saga kap 14 þar segir að Glúmur gaf Ingólfi þorvalds
syni “feld góðan þann skipti han í skarlats kyrtil„
auð séð er að þessi feldur hefir verið gjör af skarlati
en ekki úr skinni, og bendir það á að að skraut-
feldir hafi helst verið úr dírindis vefnaði
skarlati eður guðvef eður þelli en ekki úr skini
nemað hefði það verið grá skin, og munu þá skort
feldir skjaldan hafa verið loðnir beggjamegin
(tvíloðnir) heleldar heldur eínúngis annars vegar.
það væri heldur ekki eíns stráng lega tekið fram í
sögonum, eins og gért er, þegar men höfðu skinn feldi,
hefði það verið vana lekt, men hefðu heldur
ekki tekið til þess á höfðingjum [∫] hefði það þótt
fagort, og bendir það á, að skraut feldir höfðingja
hafi skjaldan verið al veg úr skinni, á sögu öldinni

[Eftirfarandi athugasemdir eru á hægri spássíu]
og víðar í sögonum er gétið um
feldi=loða bæði bláa og
rauða.
[∫] sem ann arar óhæfu

bls. 4

heldur úr dyrum vefnaði, og eín úngis fóðraðir
með dírum gráskinnum eður savölum eður með
vönduðum röggvum. það er ekki hægt að
sanna hvort af nöfnum þssarar [sic] yfir hafnar
er eldra feldur eða loði, en þá hígg eg að feldur
sé eldra. ekki gét eg séð neinn mismun á feld
og loða, og á lít eg það sömu yfir höfn.
Eptir því sem mér hefir gétað skilist af
sögonum þá þ hefir það verið ein kénni
feldarins að han hefir verið leíngri víðari
og að öllu efniss meiri en allar aðrar yfir hafnir
vóru vana lega, þettað vottar Grettis saga
kap 35 þar segir um feld þan er Grettir hafði
er han er han átti við Glám” han hafði
röggvarfeld yfir sér, ok knepti aⁿnað skartið
niðr undir fætr sér, en annað snaraði hann
undir höfuð sér, ok sá útum höfuð smáttina„
þettað dæmi sínir að feldurin hefir verið
mjög lángur og víður, er han gat þannig
sveipað honum um sig allan, það er líka aug ljóst
að þettað hefir verið feldur, sem Grettir hefir borið
sem yfir höfn, því hér er talað um höfuð smátt (=
hálsmál) á þessum feldi. en þeir feldir er
men köstuðu undir fætur sér í hólmgaungum,
vóru ekki gjörfir á þann hátt að men gætu
borið þá sem yfirhöfn það vottar Kórmakssaga
kap 10 þar segir svo: “ þat vóru hólmgaungulög:
at feldr skal vera 5 álna í Skaut, ok
likkjur í kornum, skyldi þar setja niðr
kæla þá, er höfuð varu á öðrum enda,
þat hétu tjösnũr„ allir géta séð að ómögulegt
var að svo lángir og breiðir feldir hefðu
verið gérðir handa mönnum til að bera sem
yfír höfn, þótt menn géri hina fornu alinn
ekki meír en 18 þumlúnga danska er eg hígg
réttast, eingum gat heldur dottið í hug að
hafa yfir höfn er férð var til að gánga í, jafn lánga
milli allra skautanna.

Gamla alininn

[Meðfylgjandi blað]

gamla alininn
þegar um alnar marks tein in á þíng
velli er að ræða, þá gétir eín úngis
^veriðtalaðum það mark á þeim steini (sem
er 17½ þuml. frá neðsta marki) en
forna alin. það kemst vel heim við
grá gas því þegar 2 álnir eru ^{17, þuml og ½}
í stiku, og þumalfingur lagður firir
hverja stiku þá verður alin um 18 þuml.
eða hálff stíka en stíkr = jorð eður 36 þuml.

en þumal alín leíngri en forn al. eður
al. sem er 17½ þumal fíngur lag^ður við
17 og ½ þuml. verður 18 og 2/2 en lagður
við 18 þuml 19 þumlungr þumal alin
eptir því irði Bæju tjaldið rétt hálf
stíku og ein 2 axir en fundist hafa
á Islandi nær því þumal álnir fyrír
manna. 14 og 18 Laxdæla öx álnar
fyrir munna
stika eða2 álnir = jorðs var sagað eptir
útlenda máli um 1200 biskups sogur bls 135
gamla merkið 17 og 1½ á breiðð

hefnð
nefa alnortorf<ref>[ath! skrift]</ref>
Norges gamle love
III bls. 15 No2
í rettarbót fra 1282.
torf stakkr lángt
143 No 59
biskupa sögur
bls. 135
tekið til að kona
var svo mögur
að húnþurfti ekki
meir eñ 1½ alinn
umsig bisk. 375
áður var hún 4½

8¼

[bakhlið á sama blaði]

sjá Diplamenlorinn No 81 og No 23

Guðmũndsson. Reykjavík
jan til 1 ta April á 3½^rd eru 10 ^rd 3 [?]
Jan/Apríl 1863.
Margrét Steinsěn

borgað allt til 1 apríl.

otur fiska otur
hefir dýrt skin.
gapa = lossin<ref>[ath! óskýr skrift]</ref>

sabeldirið safalín
skinnið glá andi
dökk brúnt að lit
(dirt foður skinn
lifir í Siberíu

bls. 5

í grá gás, og í alþíngís samþykt um fjárlag
manna á meðal á Islandi, er samin var um 1100
er greinilega skírt frá hvað stór lög gildur
vorar feldur átti að vera sjá Isl fornbréfasafn
23 “ varar feldr fur 2 aura sá er fjogorra
þumal álna er lángr en 2 breiðr 13 rögvar um
þveran fell(d), nu eru feldir betri þat er virð-
ingar fé„ það er mönnum mjög oljost hvað hér er
kallað þumal alin, sumir hafa á litið að það væri
þegar men mæla frá olnboga framm á þumalfíng
urs góm, en það finst mér óhugsandi, því eptir
því hefði feldurin ekki átt að ná leíngra en
tæplega níður á mitt lær á meðal manni, svo stuttur
hefir feldurin aldrei verið. eg vil géta þess til að sú
alín sem hér er gétið um, sé meðal mans olnboga alin og
bætt við 1 þumlúngi verður það 17½-18 þumlúngar
enn er þumlúng er bætt við 18½-19 þumlúngar NB
þettað finst mér ekki ó sennilegt því grá gás vottar
að mönnum vartítt að leggja þum alfingur fyrir alin stíku
hverja er men mældu enda higg eg að hin forna alinn
hafi ^verið frá 17½ þumlúng til 18 þumlúngar, og finst mér
mart í sögonum benda á það og eins imsir gamlir hlutir
er enn eru til og til hafa verið, en þó einkum mörkin
á hinum merki lega steini á þíngvöllum er allar álnir
vóru mældar epitr, og eptir þessu hefði lög lega stór
varar feldur áttað ná lítið eitt niður firir kné
á meðal manni. en góðir og vandaðir feldir
higg eg að hafi verið bætði víðari og síðari því
það þótti fegurst enda segir lögbókin “nú eru feldir
betri þat er virðíngar fé„ eg higg því að skrautfeldir
hafi analega náð niður á miðjann legg eður leíngra
og stittri munu ^skraut yfir hafnir fornmanna skjaldan
hafa verið hvorki feldir möttlar ne kápur, því
ef men á líkta svo þá komast men í bága við sög-
urnar og fleira, því það finst opt í sögonum gétið um
að forn men festu svo á sig yfir hafnir sínar að

bls. 6

sverðið var hulið, eður með öðrum hætti földu
sverð sín undir yfir höfnum sínum, en til þess
þeir gætu það varð annað hvert yfir höfnin
að hafa verið síð eður sverð formanna
hefðu átt að hafa verið fram úr öllu hofi
stutt, en sjón er sögu ríkari, þau voru það
ekki. þau sverð er men hafa fundið í jörðu
sína sig sjálf. þess má og géta að það var
eín kénni lekt við Norðmen í saman burði við
Skota og Íra að þeir höfðu leingri yfir hafnir
en þeir, sem Noregs konungasögur votta á
nokkrum stöðum. líka má géta þess að á þeim
elstu mindum sem eg hefi séð t.a.m. á tjaldinu
frá Bayeux₁₎ eru feldri nír síðir svo að þeir ná
niður hér um bil niður á miðjan legg, lík eru til
gamlar Íslendskar míndir frá endir 12 aldar
eður byrjun 13 aldar þar sjást feldir mindaðir
þar eru þeir og síðir sjá Bestíaríus. það
er að gjætandi að í sögu Sigurðar jórsala fara
kap 39 er tekið fram að þorarín stutt feldur
varí stuttum feldí er han var ný komín úr
suður gaungu, af öllu sam bandinu er auð séð
að það hefir verið orðið slítið neðan af feldinum
af einlægu ferða lægi og vos búð, líka er auðséð
að það þótti opríði að hafa stutta feldi því
fírir það fékk þorarin auknefni og var han
síðan kallaður þóarain stutt feldur að
það hafi þótt ljótt að bera stutta feldi sannar
best vísa þóraríns er han kvað við sama tæki færi
Hykk ek at hér megi þekkja
heldri stutt feldi
oss, enn ek læt þessa
ó príðí mér hlíða
þettað saman ber því sem segir í soju sögu
Gautreks konúngs kap 9 þar segir að Gjafarefur
Nera jarls, auð séð er af öllu sam ban dínu

[Eftirfarandi athugasemd er á vinstri spássíu:]
1) þettað tjald segja menn að
hafi saum að Matthildur
dóttur Balldvíns greífa
hins milda af Flandr

bls. 7

að það hefir þótt um renninga eður
flökku manna búningur að bera stutta feldi
eg higg því að feldir þeir er heldri men báru
hafi ætíð verið síðir.
Ég á lít að feldurin hafi verið víðastur allra
yfir hafna, einkanlega skraut feldir og ef maður
hugsar sér feldin lagðan niður og breiddan út
þá hefir hann að minni higgju mindað meir en hálfkringlu
eður fram undir ehila krínglu, og var kríngt úr
miðjunni firir hálsinum því feldurin var með
reglulegri höfuðsmatt sem Grettis saga vottar og
sem gamlar mindir sína, en sögurnar geta aldrei mér vítan lega
um höfuðsmátt á möllt möttlum, og gamlar mindir
sína að það hefir ekki verið vana legt, og mun það
helst koma af því að möttullín hefir verið efnis
minni en feldurin og mindaði hann að eins hálf
krínglu eður minna, en þótt lög gildur varar feldur
þirti ekki að vera meir en 4 álnir á vídd og 2
á leingd eður svo mjór að han vantaði þriðjúng
til þess að hann mindaði hálf krínglu, þá er
auð séð að skrautfeldir vóru að öllu vandaðri
og efniss meiri en var ar feldir, sem sama grein í
Grágás vottar: “ nú eru feldir betri þat er virðíngar
fé„ á gömlum mindum er feldurin jafnann mind-
aður víðari og flestar aðrar og að öllu efnis meiri en
flestar eður allar að rar yfir hafnir, eg sé því ekki
neína á stæðu til að reíngja að skraut feldir
hafi verið víðir og að öllu efnissmiklir, þótt lög
bókín á keði að varar feldir megi ekki
vera mjórri en fjörar⁴ alnir, því það var sú
minsta vídd sem gat verið, enda votta sög
urnar að varar feldirnir vóru mjög mis jafnir
að gæðum sem von var því þeír vóru eins
konar verslunar vara manna á meðal sem

bls. 8

auð séð er af nafninu varar feldur líkt
og vöru voðir sölu voðir varar skinn
og fleíra.
Það er auð seð af sögonu um að vararfeld
irnir hafa verið að öllu leíti full gérðir handa
mönnum til að bera sem aðra yfir höfn, en optast
mun þeir þ hafa verið gérðir handa minni háttar
mönnum líkt og þess konar vörur hjá oss
nú á dögum, í Kormakssogu kap 16 segir
er að þeir Haldör og hólmgöngu Bersi höfðu
drepið vala bónda, að þeir breiddu á hann var
ar feld hans til að hilja hræ hans, af
þessu er auð séð að men hafa vorið varar feldina
og sannar það einnig Harðar saga kap 13 þar
segir Geirr hafði yfir sér varar feld, og
að hirðmaður einn er Arnþórr hét vildi ræna hann
feldinum, og að þeir börðust um feldin, það er
fullkomin ástæða til að halda að þessi talsvert
hafi verið variðí þennan varar feld, er
hirð maður vildi á girnast han, og vinna það til
að berjast um han við ókunnan mann.
það er líka auð séð að varar feldirnir hafa opt
verið ^tiltalsvert verð miklir og vandaðir því þeir
vóru opt röggvaðir sjá gáragás og Ljósvetningas:
kap 13 grágás segir að göggildur [sic] varar feldur átti að
hafa 13 rögvar um þveran fell(d) han átti og að vera
4 þumalálnir milli skautanna að naðan þar sem
han var breiðastur en 2 þumal álnir frá hálsmáli
niður í gégn, sá feldur átt að kasta 2 aura það eru
hérumbil 4 lóð silfurs eður 2 spesíur danskar, en
men verða að gæta þess að peninga verðið var á
þeim dögum miklu hærra, en alt fyrir það hafa
þessir feldir ekki gétað verið mjög dírir eptir

Meðfylgjandi blað

ísl fornbefa [sic] safn
I. bls. 166 til 167 No23 alþíngis sam
þykkt um fjárlag
manna á meðal á
Islandi frá 1100
„hafnar vað mál
ny ok ó notir.
¹hafnar feldir nyir
þat er alt metfe„
1 skrúð klæði ný ok
skorin eða óskorin.
sama bref bls. 164
varar feldir for II
aura sá er fjorgorra
þum al álna er laugr
er II. breiðr XIII. roggvar
um þverann fell.
nú eru felldér betri
þat er virð ingurfé.
hér eru bæði hafnar
feldir og varar feldir
métfé þegar baðir eru
vandaðir og sest ekki
hverjar hafa verið
dírar maske hafnar
feldir er menn gerðu
handa sjálfum sér
hafi verið dyrari en
sölu feldir.
hafnar voð Eip. arbækr
1 þátt bls 84

[bakhlið]

1353 keypti
Ormar biskup eignar
hluti Spá konfelli
firir 30 hundrað
vöru og hafnar
voða
(hér eru að skildar
hafnar voðir og
vöru voðir.)
ár bækr 1 þátt bls. 84.
voðir til slit eða
ígáng fata
sjá hafnarklæði
og skjald hafnar
klæði

bls. 9

penínga verði forn manna, og það vendir á
að varar feldirnir hafi vana lega verið ættaðir
handa minni háttar mönnum . en vandaðir
röggfeldir hafa auð sjáannlega veirð dírir því
þá baru jafn vel stór höfðingjar sem sög urnar
votta, ^{t.d. Guðmundur ríki} enda voru þesskonar feldir á litnir
metfé af því þeir voru að öllu vandaðri enn
þeir vana legu varar feldir er men höfðu
firir veslunar vöru, [∫] en nú er eptir að vita
hvað röggfeldur merkir, öll þau dæmi sem
eg hefi séði sögonum um það efni erumjög
óljós, en eg hugga mig við það að röggvorrar
við koma ekkert læginu á feldinum, og er
þess vegna ekki eins á ríðandi að vita um þær,
enda vóru margir feldir sem ekki höfðu
röggvar þótt skraut feldir væru, en síðar
skal eg samt segja úlitmitt[sic]^um hvað eg held
að röggfeldur merki.
Hafnarfeldur higg eg hafi verið feldir þeir
er menn höfð, eður báru dag lega til slits, men
kalla en í dag skjaldhafna föt, klæði þau er
men bera til hatiða brigðis, og sem eru vandaðri
en þau er men bera daglega. firir austan hefir tíðkast
framm undir vora daga að kalla í gángsklæði eður
skjólföt hafnarklæði sem samstæður eptir síra
Þorstein á Jónsson a Dvergasteini votta
sendi enn á svæði
Sæta ey góðu næði
skóbót þurfa og skæði
og skjólsöm hafnarklæði
eður sem sama skáld segir í annari vísu
biðlar breita höfnum
þó bónorð er fyrir stöfnum
með kliptum kampi jöfnum
og krúnum hnífí sköfnum.
hafnar feldir higg eg að hafi verið óvandaðastir af öllum
feldum, því þeir munu hafa verið gírðir eín úngistil slits, ₁₎
_____________________________________________________
1 hafnar vaðmál eður hafnar voðir munu hafa verið efni í
óvönduð í gáng klæði

[Eftirfarandi athugasemd er á hægri spássíu og á við innsetningar merki [∫] hér að ofan:]
(nota)
Finnur Magnússon segir í
atlaijagrein i Grönl.hist.m. bl732
„varar feldur lítur út að hafa
verið á bregða (teppe) af góðu
vaðmáli, er menn gátu haft
bæði fyrir yfir hafnir og
rúm á breyðu„ þettað er mjög
ó ná kvæm lísing og að rörgu [sic]
ekki alveg rætt því sögurnar
sína að feldur in varað öllu
leiti sniðin sem önnur yfirhöfn
og einnin röggvaður, og sínir það,
að það var eingan vegin einkenni
varar feldarins, að hann væri
á bregða úr tómu vaðmali,
þótt sög urnar géti um að men
breiddu ifir sig varar feldi
er men köstuðu sér niður í
set til svafns, í öllum klæðum
enní dag leggja men oft ofan á
sig stappa eður föt sem eru
þikk, og líkjast þau þá ekk
i á breiðum

bls. 10

Það var eitt af eín kénnum feldarins að han var
jafnan erma laus, og eg sé að minsta kosi einga
á stæðu til að halda að han hafi verið með ermum
fírst sögurnar géta hvergi um það, enda mundi ein-
hverstaðar í sögonum finnast gétið um erm ar á
feldinum eingu síður en á kápunni hefðu þar verið
til, því feldurin var eins al mennur og kápan
með erumum sést feldurin heldur aldrei mindaður á
gömlum mindum, það er og líka þessu til stirkíngar
að feldirnir vór tíðum gjö^rfir á þan hátt að þeir vóru
svartir annars vegar en hvítir annars vegar, og gátu
men^fljótlega snúið út hverri hliðinni á þeim er men vildi. þannig
var sá hín tvíloðni ^feldur er þormóður kolbrúnar skáld
hafði er handrap þorgrím trölla Fostbr, kap 9.
ekki gátu men með góðu móti fljótlega snúið feldin
um hefði han verið með ermum, og það hefði
þormóði aldrei komið til hugar er óvinir stóðu á allar
hliðar. eg þekki aðeins eitt dæmi í sögonum hvar
gétið er um að fledurín hafi verið með hand-
vegum, sjá ólafssógu Tryggvasonar fornm kap 173
þar segir svo “Oggmundr (dittr) tók yfir sík feld,
hálfskíptan ok hlöðum buin um hand vegiimⁿⁿ
var þat ágætr gripr„⁽¹ þann feld gaf han síðan Gunn-
ari helming, það sem hér er kallað handvegir á
feldinum mun eiga að skiljast á þann hátt, að
göt hafa verið á báðum hliðonum á feldinum,
líkt og eru í dag er títt að hafa á erma lausum
kápum í útlöndum, til þess að það sé hægra
að taka til höndonum og að men géti haft hol
handleggina lausa ef men vilja í kríngum þessi
göt hefir ferlurin Gmundar verið hlað búin.
í Droplaugar sona sögu hinni laungu kap 26 segir að
þeir Droplaugar synir vóru i “váru í varar feldum
okhneptir at þeim undir höndum „ef þessisaga væri áreið-
anleg og maður gæti á litið hana gamla þá væri þettað
nokkur sönnun firir því að feldirnir hafi opt

[Eftirfarandi athugasemd er á vinstri spássíu:]
1 samannber flateyjar bók
kap 276 bl 335

bls. 11

haft handvegi eður göt á hliðonum, því
án þess var valla hægt að hafa feldin hneptan
að sér undir höndonum, en þessi ^saga higg eg sé mjög
óáreiðan því eg hefi tekið eptir því að henni ber
yfir höfuð ekki saman við hinar sögurnar hvörki
við víkjandi búníngum bíggíngum eður vopnum
og er mér því grunsamt að hún sé mjög úng.
þótt sögurnar géti um á fám stöðum að feldir hafi
verið lil [sic] að búnir í skaut víður, eingu síður er möttlar-
nir, enda sjást þeir hlaðbúnir víða á gömlum mindum
og í sturlúngu 1 þátt kap 27 segir eitt handrit af sturl.
að feldurin blái er þorgils oddson gaf Hafliða
Márssyni í sáttagjöf, var „hlaðbúin„ en hin handritin
sleppa því, en hvað sem þessu dæmi líður, þá álit
eg senni legt að hinir fornu feldir hafi opt verið hlað
búnir alt í kríng, first men hafa dæmi uppá að þeir
vóru hlað búnir um handvegina,
Sagan segir að feldurin Oggmundar dítts hafi verið
hálfskíptur, en ekki hefi eg víðar í sögum séð það
um feldi, og yfir höfuð kémur það skjaldan fyrir
að klæði voru hálfskipt eður “hálflit„ og mun það
hafa verið óvana lekt því það er hér tekið fram
sem eitt hvað sérstakt, og Gunnar helmingur var
uppnefndur fyrir það að honum þótti “gaman at hafa
háflit[sic] klæði„ og mun það hafa þótt kátlegt, sem
það líka var, oriði hálf skipt merkir auð sjáanlega
klæði á hverjum sin helmíngurin var með hverjum lit
hægra og vinstra megin frá hrígnum, sama Olafssaga
Tryggvasonar segir að feldurin Oggmundar var
tví skiptr ¹⁾ þettað merkir að sá sami feldur hafði
ímislega lita skipun hverju megin og að maður gat snúið út
hverri hliðin á þeim feldi er men vildu, líkt og á tvíloðna
feldinum þormóðar kolbrúnskálds sem fír er gétið um, og á
veslinu tvískipta er víga skúta hafði er var svart og hvítt 2)
___________________________
1) samanber Flateyjarbók bl 336

og skálholts útg.

vem 2) vem, og vigaskutu s. kap 26

bls. 12

Það var ein kénni feldaríns, að menn báru
hann ekki eins og möttulin, eða kápuna, menn
festu han ekki vanalega saman framan á brjóstinu
síst þegar men vildu hafa mikið við, heldur festu
men hann samann á hægri öxlinni með stórri nál
eður spennu, sem einungis var gjörð til hins sama,
þessi nál hét dálkr eður feldurdálkr að menn
hafi fest faldinn saman með þessum hætti vottar
best saga Gísla Súrssonar þar segir um þorkél
súrsson að han hafði “grán feld yfir sér ok
gull dálk um öxl„ sama vottar og að nokkru-
leiti Harladar saga hárfagra kap 42 en
Haukur há brók var sendur vestur til Englands með 30
menn á fund Aðalsteins konúngs” hann skipaði mönnum
sínum áðr þeir geingu í höllina at hverr þeirra
skild hafa svarða vinstri hlið, ok pesta svá yir-
höfnina at egi sjái sverðit„ (1) það lítur út þó það
sé ekki tekið hér framm, að þeir hafi allir verið í feldum,
og hafa þeir þá fest fest feldina saman á hægri
öxlinni, en látið feldin lafa niður vínstra megin,
til þess að sverð ið væri hulið. í fagurskinⁿu kap
13 segir að þeir höfðu sverð á vinstri hlið undir
möttul skauti, ok snöruðu mottlonum á vinstri
hönd sér, þettað er alt önnur frá sögn og miklu
ó líklegri en sú áður nefnda, er fleiri bækur hafa, því
þessi að ferð hefði vakið meir eptir tekt hjá mönnum Aðal
steins, og á lít eg því að þettað þurfi ekki að raska minni
fírri til gátu, en hvað sem þessu líður þá á lít eg víst
að feldurin hafi vana lega verið festur saman á hægri
öxlinni með þessum hætti, sem fjöldi af gömlum mind
um votta á tjaldinu frá Bayeux og öðrum eldri útlend
um mindum sést yfirhöfnin jafnan næld saman á
hægri öxlinni, og eins sést á gömlum Íslendskum
mindum, þegar men nú sjá á gömlum mindum þessa
stóru erma lausu yfir höfn, nælda saman á öxlinni,
og Gísla saga Súrssonar segir að þorkéll súrsson
_____________________________________
1) samanb. Olafs.s. forum, kap 8, og flateyjar bók kap 9,

bls. 13

hafði feld ok gull dálk um öxl, og men
vita að feldardalkurin er ein mitt sama og
nálin er feldurinn var nældur saman með 1)
á öxlinni, og sögurnar géta hvergi um að aðrar
yfir hafnir en feldurin væru með dálk á
öxl, þá gét eg ekki séð að men géti ef ast
um að þessi yfir höfn er men sjá svo opt
mindaða saman festa á oxlinni sé feldurin
einkan lega þegar mindonum og forn gripa söfnonum
ber svo vel samann við sögurnar, það sést viðar i
sögonum að það var eín kénn legt við feldin að
han var optast nældur saman en skjaldnar bundin
saman eins og tygla möttull, í Kormakssögu kap 25 segir
“at maðr stal frá Kórmaki dálk til spots, er hann
hafði lagt af sér feldin, ok er han skildi til taka
var úr dálkrin„ í vígaglúmssögu kap 8 segir Glúmur
við Vigdísi frændkonu sína “ því veik ek híngat
at dálkrin er ór feldi mínum, ok vil ek at þú
saumir á nísting „ nistíngr merkír hér saum að kapt eður
þráð ar likkja, [∫] af þessu má sjá að feldar dálkurín
hefir tíðum verið saumaður á felin, en da sanna
það líka sumir gamlir feldar dálkar er fundist
hafa í jörðu, ^{her á landi} þess konar dálkar eru vana lega
þrihirndir eður réttara sagt smára lagaðir, með
nála hjörum á baka til, líkt og á brjóst nálum,
sú nál liggur milli tveggja blaðanna, en á bakatil
á þriðja blaðinu er fótur líkt og a krapp, með augu
í gégnum, og þarí hef hefir nistíngurin verið saum
aður til að festa dálkin við feldin annars vegar
við höfuð smáttina, en nálinni hafa men nælt í
feldin hinsvegar við höfuð smáttina, þesskonar
feldar dálkar eru nokkrir til á forngripa safn
inu í Kaupmanna hofn og þess konar feldardálk
hefir Víga Glúmur haft. en þeir vana legustu
feldar dálkar vóru með eíngum fæti og
__________________________________________________
1)sjá Aunder for Norðisk oldyndigheð og historie 1850 bl 281
þar er gétið um dálk er fanst við Largs á kvern var ritað með rúnum: malbriþa á
dálk þana^{eða þans...}... dolk ... þettað er sú besta sönnun firir því að hinar firgreindu
spennur eður nálar séu það sem fornmen kölluðu dálk eður feldar dálk,

[Eftirfarandi athugasemd er á hægri spássíu:]
(nóta)
[∫] í Snorra eddu bl. 85
er nísting ef til vill
sama og men með nisti
þar segir:
skorða varí föt færð
fjorð beins afar hrein,
nýrri slörg naddfreyr
nístíng af mjaðar Hrist
í Sturlaugssögu starf sama
kap 16 ^finst at nista atgeir
í klæði sem dragnál
hér er að nísta (=næla)
því eru sumar dálka
tegundir kallaðar nísti
af nálinni sem er á
baka til á þeim einkum
þeir kringljóttu og þrí
blöðuðu.

bls. 14

og urðu þeir því ekki saum aðir á feldin
heldur nældu men þeim lasum í feldin
líkt og brjóst nál, margir af þeim feldar dálk
um er men hafa fundið í jörðu, eru mjög
skraut legir. sumir úr silfri og smet smelt
inni þá bláum rósum [∫] og lagðir með gullþráð
um, sumir ^eru ur gulli allir stein settir, sumir lagðir með
viravirki, eður útgrafnir meðals konar rósum og
dreka mindum og með með fléttingum úr gulli og
silfri, og á allan hátt skreittir. sumir eru kríngt
óttir, sumir sporöskju lagaðir, sumir tigul mindaðir,
sumir eru í orms eður dreka mind, með stórri
bugðu í miðjunni sem var gérð til þess að
fillíngarnar á feldinum gætu fallið uppí bugðu
drekans er búið var að næla dálknum í feldín,
sumir hafa líkíng af dreka höfði, sumir af þeim
eru lagaðir líkt og krínglótt hrug hrinja með
laungu þorni, en hríngurin er vana lega opin
á ein um stað er líka varð að vera, því annars
gátu menn ekki komíð feldar hornonum uppá
þornið, því fírst urðu men að stínga þorninu
gégnum feldar hornin, og síðan smegðu men
þorninu uppum opið á hríngnum á samt með
feldar hornonum, og færðu síðan þornið til hliðar
að það gæti eí aptur fraið í gégnum opið á
hringnum, þess konar feldar dálkur sest minaður í
A. M. safninu, á mind af Karla magnúsi, og
á gamallri mind af Haraldi Guðina syni sem er á
gömlu handríti sést líkur feldardálkur á baðum þessum
mindum sjást feldar hornín toguð upp í gégnum
hríngin eður dálkin. flestir þeir dálkar er-
fundist hafa hafa veríð mjög vandaðir og vitna
þeir ef tilvill mestaf öllu því er fundist hefir
í jörðu um hag leik og ákaf legt skraut forn-
manna. men hafa fundið mjög marga dálka í jörðu
bæði í Danmörk og Svíþjóð, og eru þeír geimdir á
forngripa söfnum, það hefir og viljað til að men
hafa fundið þá á Íslandi.

[Eftirfarandi athugasemd er á vinstri spássíu og á við innsetningarmerkið [∫] hér að ofan:]
[∫] úr samstettum málmi

bls. 15

af þessu má sjá kvað mönnum hefir þótt
á ríðandí að skreíta dálkana sem mest
sem líka var von því þeir vóru eín hver
helsta príði feldarins, en feldurin var í
forn öld á litin sú tígug legasta yfir höfn.
orðið dálkr hefir 2 merkingar first sama og
tví eggjaður knífur er gerður var til að leggja
með sem jóms víkinga saga bendír á, í sumum
handrítum sögunnar segir að jómsvíkíngurin
hélt á ^týgilknífi 1) en í sum um handritum segir að
han helt á dálk 2) þettað sannar og best danska
orðið dolk er merkir sama og tví eggjaður knífur
og er það án efa sama orðið þótt það sé orðið lítið
eitt breitt, önnur merkíngs orðsins er feldar
dálkr sama og feldar prjónn sem kémur af
því, að það var ætið nál á baka til á feldar
dálknum er men stúngu í gégnum feldin hjá
höfuð smáttinni, og þar af kémur að feldurin er
í hveðskap kallaður feldar stíngi sem Eyvindur
Skálda spillir kvað, haraldar sögu grafelds kap
Feingum feldarstínga
fjarð ok galt við hjarða
þann er ólhimins utan
oss lengíngar sendu.
Eyvindr hafði ort lofkvæði um alla Íslend
ínga, enn þeir launuðu honum kvæðið á þann
hátt, að þeir skutu saman sildri á Alþíngi,
og varð það svo mikið fé að þeir gátu látið
smíða úr því feldar dálk er vó 24 merkur,
sildurs, þann dálk sendu þeir Eyvindi og
firir þau dálk keipti han sér bú og sild
því hallæri var, eingin má halda að þessi dálkr
hafi verið gérður til þess að að Eyvindur skildi
bera han, því hann var lángtum of stór til þess.
______________________________________________
1) forum XI bindi bl 149
samanb. Flateyarb. blkap 160
2) fronm. I bindi bl 180 kap 90

bls. 16

þeir vildu smíða ein kvern eigu legan grip úr silfrinu
til að senda Eyvindi, og völdu til þess feldar
dálk af því það var eitt af því tíguglegasta
og skrautlegasta af skarti fornmanna.
nú þikist eg hafa komið með nokkur rök fyrir því
að það hafi verið einkénni feldarins að han var
optast festur saman á hegrí öxlinni, sem sögurnar
votta og margar gamlar mindir, en þó votta gamlar
mindir að menn hafa stöku sinnum snúið feldinum
svo að dálkurin varð framan á miðju brjóstinu
sem ein mind af Vilhjálmi bastarð votar á tjaldinu
frá Bageux, einnig finst í sögonnum að feldurin
hefir ekki ætíð verið festur saman einungís með
dálknum, heldur höfðu men einníg tý^gil i feldinum
auk dálksins til vonar og vara ef men kínnu
að tína dálknum, þettað vottar sturlúnga 5
þátt kap 28 þar segir að Sighvatur Sturluson
hafði týgla skínfeld á herðum, sama vottar og
tjaldíð frá Bageux á einum riddara Víljálms
Rúðu jarls sést mindaður feldur, sem er festur
sem er festur saman á hægri öxlinni með dálk
en týglarnir blakta lausir firir vindinum því
han ríður hart, á endanum á týglonum eru skafar,
sama votta Frakkneskar mindir fra 12 öld.
þóðþóað bæði sögur og minir syni að það var
var vanalegt ein kénni feldarins að han var
jafnan vanalega nældur saman með dálk, þá
vil eg samt eingan vegin neita að möttlar og fleiri
yfir hafnir hafi stundum verið festar samann
með dálk eða spennum, einkan lega með þeim
stóru og flötu spennum, en munurin var sá að
möttullin var jafnan festur saman á miðju brjóst
inu en ekki á öxlinni [∫] enda var ^möttullinhan
efnísminni
en feldurin og höfuð smáttarlaus, í þætti
Hemíngs Aslakssonar kap 8 segir að haraldr “konúngr
(sigurðarson) hafði möttul rauðan yfir sér á tuglum„
„han snéri dálk^úr Skikkjunni„ því han vildi hafa
möttulín lausan, það er jafnan tekið fram í
þellað er vafa samt hér er rugla saman skikkju og mollti<ref>[eftirfarandi athugasemd Sigurðar er skrifuð með blýanti neðst á síðunni.]</ref>

[Eftirfarandi athugasemd er á vinstri spássíu:]
[∫] að minsta kosti géta sögurnar
hvergi um það, og af gömlum
míndum géta men heldur
ekki seð það.

bls. 17

sögonum þegar möttullin var með týglum,
og sannar það að möttullin hefir opt verið^til festar
saman með dálk eður spennu, en þá mun það skjd
skjaldnar hafa verið, því dálkurin heitir feldardálkr
af því að han heirir meir til feldinum en möttl inum
Eitt af því sem görir feldín frá brugðin
möttlinum er það, að hann hefir ekki ætíð
verið með skautum að neðan (hornum) þótt sögurnar
géti um skaut á honum t.a.m. Grettiss. kap 35
heldur mun feldurin tíðum hafa verið kríngl-
óttur neðann firir, sem Vígaglúms saga bendir
á kap 6 er Glúmur gékk firir Vígfús hersir
móður föður sin, þar segir að „han sá mann mikin
ok vegligan í öndvegi í Skaut feldi blam„
það var vígfús hersir, hér er það tekið fram sem
eitthvað sér staklegt að feldurin var með skaut
um og sinir það að skaut eður horna lausir feldir
hafa veirð til, eður almennari en hinir er skaut
voru á, eður í þriðja lagi að skaut feldir hafa
verið lítt þekktir er sagan var rituð, 1)
Nú hefi eg talið alt sem eg hefi fundið í sögonum
sem við kémur læginu á feldínum, þegar vér
nú tökum þettað alt saman og að gætum að feld
urín var ermalaus og mjög víður og lángur og opt
krínglóttur neðan fyrir og einnin nældur saman
á hægri öxlinni með dálknum, eður festur saman
með stórum knapp sem líka var til, og einnin
hlaðbuin alt í kring [∫] og með díríndis ^skinn fóðri
þá sjáum vér að feldurin hefir veríð nesta
fögur og glæsileg yfir höfn bæði að efni og að
læginu til, forn men kunna líka að bera faldin
kurteislega sem bæði sögurnar og gamlar mindir
votta, þegar þeir báru feldin sem skart yfir höfn
létu þeir jafnan annan jaðarin feldaríns hanga í
_____________________________________________
1)en þará móti mun það hafa verið eitt af aðal einkénnum möttulsins að hann
hefir ætíð verið með skautum því það finst mjög víða í sögonum og er hvergi
tekið fram sém neitt sérstaklegt.

[Eftirfarandi athugasemd er á hægri spássíu:]
[∫] og úr dýrindíss vefnaði

bls. 18

í fellíngum niður af hægri öxlinni að aptan, enn
þeím hluta feldarins er lá um brjóstið framan vert
köstuðu þeir aptur af vinstri öxlinni svoað
feldurín lá í boga fellíngum á brjóstinu, er
gjörði þá mjög hrotlega og her mannlega, þeir
vóru og með mörgum örðum hætti æfðir í að bera
feldin fagurlega á vinstri handleggnum, og að
sveipa honum umsig á allar lundir og höfðu þeir
hann tíðum firir skjöld. það sem mér finst
vera mjög athuga vert við þettað er það, að
men sjá af öllu þessu að feldurin er að læginu
til öldúngis eins og χhαĩνα<ref>[ath! skrift]</ref> eður ĩμáπον<ref>[ath! skrift]</ref> forn
Grikkja, sú kápa var mest meiri háttar hjá forn
Grikkjum, þeir létu sínar hétjur og goði
bera hana, eins báru jafna guðir og hetjur
Norðmanna feldin, af því þeir á lítu han
tigug legastan, Grikkir báru þessa sína yfir
höfn eins og Norðmen báru feldín grikkir
nældu og sína yfir höfn saman með næl á
öxlinni er hét πεϑονϒ<ref>[ath! skrift]</ref> og var hún nær því
eins í læginu og feldrdálkur Norðmanna tíðum
vóru feldar dálkar norðurlanda búa beínlínis
frá Grikkjum sem forngripa söfnin sanna,
opt festu Grikkir sína yfir höfn saman með
stórum knapp, eins og norðmen og Íslendingar feldín,
Hómer lætur feldin oddíseifs vera tvöfaldann
þeir tví skiptu og tvíloðnu feldir er
Norð men og íslendíngar báru vóru og tvöfaldir
feldurín Oddiseifs var og þikkur og loðin það
voru og oþok okkar þikkvu og loðnu röggfeldir
feldar dálka hafa men fundið í jörðu hér á norður
löndum frá eldgömlum tíma og ef til vill
frá því mörg hundruð árum firir kristsfæðing
og mun því vera óhætt að fullirða að feldur
inn muni vera svo gamall hér á Norðurlöndum,
og mun hann hafa sínn uppruna fr Gríkkjum
heldur en frá Rómverjum.

bls. 19

eg held því að það sé ekki of mikið sagt
þó men segi að feldur in sé sú elsta og
tig ug legasta yfir höfn er fornmen báru
hér á norður löndum í fornöld, því
han mun vera komín með þeim að austan
úr Asíu, eins og faldurinn, sem mun vera
eins gamall að sínu leiti eður eldri og komin
til vor sama veg
Feldurin hafði imsa liti, sögurnar géta
ekki um nemað 3 liti á feldinum, sem eru
blár rauður og grár sá rauði litur mun mikið
hafa verið tið kaður á feldum á elstu tímum og mun
hann hafa þótt skraut legastur og hermann legastur,
þeir 3 konungar er beiddu Guð rúnar Gjúka dóttur
höfðu rauða loða(=feldi) og Hornklofi<ref>[ath! skrift]</ref> telur
til gildis hirðmönnum Haraldar hár fagra að
þeir höfðu rauða feldi, og segir “feldum ráðr þeir
rauðum | ok velfagr renduðum„ | i Landnámu
eru 2 men kendir víð rauða feldi, líklega af því
að þeir hafa borið rauða feldi, Asgeirrauðfeldur
Hrjúlfsson ogtu<ref>[ath! skrift]</ref> rauð feldur son Gríms loðinskinna 1)
i Brandkrossa þætti er Geitir látin bera
rauðan feld er han sat í öndvegi, og fleira
er það sem bendír á að það hafi þótt tíg ug lekt.
forn mönnum þókti og tíg ug lekt og öldur mannlekt
að bera blá a feldi, þess vegna er Oðin látin bera
bláan feld og Vigfús hersir og víga Glúmur höfðu
bláan feld er þeir frændur höfðu haft svo miklar
mætur á að honum matti ei lóga úr ættinni, því
þeír trúðu því að ef þeir lóguðu hönum úr
ættínni mundi þverra virðíng þeirra. sem líka
varð er Glúmur hafði lóg að þeim ættar grip.
slíkt dæmi finst hvergi mér vitanlega [∫] um
nokkra aðrara yfir höfn en feldin
___________________________________
1)Gaungu hrólfssögu kap 1 er gétið um Hálfdán rauðfeld son brennu Kóra

[Eftirfarandi athugasemd er á hægri spássíu og á við um innsetningarmerkið [∫] í textanum hér að ofan:]
[∫] í sögonum

bls. 20

í sturlúngu 1 þátt kap 27 segir að Þorgils Oddasson
gaf Hafliða Marssyni í sátta bót og til vínfengis
við sig: feld bláa er honum hafði gefið Sigríðr
dóttur Eyólfs snorra^sonar sonar goða austan frá Höfða
brekku. auðseð er að þessi feldur hefir verið
ættar gripur, eins og sá er eg gat sein ast um, og
líkast til að Snorri goði hafi haf í fírstu átt
þennan feld, enda er auð séð að mönnum hefir
þótt mikið varið í þennan feld er þorgils gaf
han í sáttagjöf slíkum höfðingja sem Hafliði
Mársson var. grair feldir tíðkuðust mjög
á 10 og 11 öld, það þótti skraut legt að hafa
gráa feldi, og mun það hafa komið af því að
grá liturinn hefir þótt eiga vel við rauða
og brúna kírtla er hofðíngjar báru opt, enda
géta men valla valið saman betur saman liti,
margir skraut men höfðu gráa feldi Harladr
grá feldur, þorkéllssarsson, í Laxdælu kap 29
segir að Geirmundur gnyrr hafði gráan feld yfir
rauðum kyrtli, í sömu sögu kap 37 segir að Rútur
hafði gráanfeld, og kap 63 segir að Lambi þor
bjarnarson hafði yfir sér feldkápu eður fellikápu
grá, í Jóns víkínga sögu kap er gétið um gráann
feld, er húskall Eyólfs valgérðarsonar keipti firir
öxi, í sturlúngu 3 þátt kap 15 segir að Brandur
Runólfsson„ var í feldi grám„ ekki er mér vel
ljóst hvað grá feldur merkír, en mér er samt nær
að halda að það merkí opt feldí alveg úr
grá skinnum og safala skinnum, eður fóðraðir
með grá skinn um, því þeir eru taldar um leið
og grá vara eður skinna vara, en auð séð er að ekki
hafa allir gráir feldir hafa verið úr grá skinni t.a.m.
sá er eg gat áðurum, er var eín úngis^einnar axar virði,
heldur hafa þeir verið úr góðu klæði. eða vaðmáli

bls. 21

í Fagurskinnu er getið um fagur rendaða
faldi, þettað er það einasta dæmi er eg þekki í
sögon um, er gétur um að feldir hafi verið
röndottir, og það er mjög á víst hvert þeir hafi
nokkurn tíma verið röndóttir, eg þekki að mista
kosti ekki nemað þettað eina dæmi uppá að skraut
yfir hafnir hafi verið röndóttar [∫] á gömlum mindum
hafi eg aldrei séð það á tjaldinu frá Bayeux er
eínúngis eínu niður hlutur á kirlti röndóttur,
það er því mín tilgáta að þettað sé af bakað
eður rit vílla og egi að vera fagr röggvuðum
firir fagur renduðum, eður að rönd merkí hér ein-
göngu hlaðið eður giltu röndina sem opt hefir
verið alt í kring á feldinum, eíns og á feldínum.
m öttlínum

[Eftirfarandi athugasemdir eru á hægri spássíu:]

[∫] í sturlúngu

vantar feld þormoðar<ref>[Athugasemdin er skrifuð með blýanti og sést illa á mynd]</ref>

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 10. 2012

---

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />

Tenglar

• Handrit: SG: 05:3 Um Íslendska karlmanna búninga til 1400
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni:
• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

Röggfeldr

bls. 1

röggfeldr
eftír því sem eg hefi komist næst af sögonum
er röggvar feldr; ekki ann að en feldr sem er lagðr
(eða foðr aðr) ann ars vegar með breiðum leggíngum
úr breíðu^lonngu flossi eða fíra skinni, þess ar leg íngar náðu
ufr um þveran feldín og hvar legíng skoraði aðra
á þann hátt að neðrí brún efstu röggvar^innar eða leggíngar ínnar
uríðí talsvert ofan á efri brún þeirrar er þar næst firir
¬neðan þann íg er röggvon um líst í bragða Móusar sögu
og er þar auð séð að röggvar merkír þar ekki ann að en leggíngar
sem skora hvurjar aðra á þenn an hátt. [∫]
í hróka refs sogu kap 19 segír svo „skikkjur eru þær a Íslandi er
feldir heitta, ok er ímíst kallað á feldin um, röggvar eða
lagðr: nú mun hann hafa svo til máls tekít, at hall lagðann,
ok mun hann hafa lagt í gégnum han, er han kvaðst
fagr röggva hann„<ref>[ath! óskýr skrift]</ref>. [∫∫] ekki er her ^alveg ljöst hvað röggvar merkir
það er tví rætt í það gétr hér ver íð bæði leggíng ^ogfoðr úr
loðnu skínni^{og það mun réttara}, en þettað þar ekki að raska því sem áðr
er sagt í því það má hvoru tveggja til sans vegar færa
breíðar randír úr skinni eða flosi gátu er skör uðu kvejar [sic]
aðra gátu vel heitið bæði leggíngar rögfar og lagðr
en þær vóru úr loðnu díra skinni eða með longuflosí.
og sögurnar votta að röggvar har hafa jafn an
verið eíns lags loðnar leggíngar eða ^flet fór annars
vegar á feldínum þeim var svo sem var með svo
lunngum hárum eða þráðum að það hristister men hrærðu
sig [∫] þegar það er nú sann að að röggvarnar vóru með
þessum hætti gátu þær að vísu heítíð lagðr eín kann
eín kan lega hafi þær stundum verið úr loðinna díra
skinnum ^{eða sauða} sem ekki er ó lík legast að það hafi oft verið
kallaðir röggfeldír í feldír sem vóru fóðraðir með ímís
leg á lítum díra skín um og mũn sín leggingín eða röggín
hafa veríð með hvurjum lit til dæmís önnur úr hvítru
skinni en mun ur úr brúnu skínni og mun kvur
skína legíngín hafa skar að aðra um þveran feldín og
alt níðr í gégn, þettað hefði verið fagrt og fagrar urðu
röggvar nar naðu rogfranar að hafa veríð stundum því
þær eru tekn ar fram eínsog helta príðí á feldinum
sem Björn hítdæla kappí kvað víð þorð kolbeínsson
feld gáfuð mér
fagr röggvaðan [∫] saman ber Krókarefsogu
alt þettað síníst mér meiga til sans veg ar færa og
með þeím hætti higg eg að röggvarnar á skart feldum
hafi verið og þær röggvar gátu vel hrísts er men hrærðu
sig eða hlögu einkan lega það af röggvan er er lág laust og
skoraði hina röggína, enn hafi feldur röggfarnar á
skr aut feldum veríð úr sk svo lang þráð áttu flosi að það
gat hrísts ermen hlöggu þá gat það valla verið talið með
skarti á feldinum því þad gl gat valla veríð gafrt og
því hígg eg að röggvarnar á skraut feldum hafi ekki
veríð með þeím hætti heldr úr díra skínni loðum, það
gátu vel heítið röggvar er skínnín lágu í laeingjum um
þveran feldín sem sköruðu hvurjar utra

[Eftirfarandi innskotsetningar eru á hægri spássíu í þeirri röð sem þær birtast og eiga við innsetningarmerki [∫] og [∫∫] í textanum hér að ofan:]
4 2
[∫] þar segi hekluna bragða
máusar„ þessi hekla var svo
um búkin alt níðr í fald, at hún
var gjör á mínd sem úlpa eðr
loð kápa, þá er önr rögg féll
ofan ífir aðra„ þó að þessi saga
sé ekki af þeim sönnu þá er þó þessi
hluti hennar talsvert gamall, og
sannar þess vegan eins mikið og jafn
gamlar sögur þótt sannar séu,
[∫∫] nóta
margir munu segja að til lítils sé
á til færa hróka refssögu því hún
sé bæði úng og ó á reíðanleg, það er
að sönnu satt en hún hlítur þó að
vera frá 14 öld, því hún var á
skin bók er kallaðist Vatns horns
bók skrifuð um 1400 en brann 1728.
og met eg hana þvímikíls. q

[∫] að röggvar nar hafí veríð með
þessum hætti vottar best Ljósvetnínga
saga kap 17. er Einar þveræíngr
sá að röggvarnar á feldi Guðumudar
ríka „hrærðust er hann hló„

[∫] og er þó rettnefni að kalla þær lagð
einsog ullá kind er kölluð lagður q
qallra helst þegar þettað kemur
alveg heim við snorra eddu Höfn
1852 II bls 18 þar segir „þel er á
hnefa hnefa bundnum, eða hlutr
feldar, en þél er smíðutól „hér
virðis þél að vera = skinn leingjor
á feldinum eða rögvar úr sauð skínni
sem tagið er klípt af, sem mũn hafa
saman ber krókarefssögu bls veríð
al titt að hafa á varar feld
um, að þeir irðu hlírri, og
og gétur það verl heitið tog
þél ef það er stutt hært enn
lagður ef það er lánghært
smbr. Kirjalaxsögu sýnisbók bls. 402 þar segir um Gríffóninn
að „hann hefir hala mjök láng
an ok á neðann þrír stórir
lagðar þettað bendir að rögvarnar hafi verið til
tölu vert lánghærðar-

bls. 2

nafníð gat vel haldíð sér þótt röggfarnar breittust
nokkuð frá því upp runa lega, og með þessu móti heldeg
að men géti feingíð sam an heíngí í þessa staði í sögonum
sem eg hefi áðr gétið um.
þær upp runa legu röggvar munu hafa ver ið þar
er vóru með laungu flosi og þær umun [sic] mest hafa
verið tíðk aðar á varar feldum og var feldum í
staðin fírír skínfóðr í ^og „eínkan lega til skjóls heldr en
tílskorti en á þraut feldum munu men valla hafa
haft röggvar með þeím hætti„ [∫]
sögurnar og lögín votta að fel verð ^varar feldanna fór
mest eptír því hvað röggvarnar vóru m argar og
vandaðar lög gíldr varar feldr þurti ekki að hafa
fleiri röggvar enn 13 frá efst til neðst, en dir ari
feldr atti auðsjá an lega að hafa eleiri rögfar og þar
af leiddi að röggvarnar urdu mjórri; og þó gat
flosið verið stíttra og smá gjörfara ^{eða skinnin smá gjörfari ef þær vóru ur skinni} og var því ekki
furða að þess konar feldír írdu dír ari, í Ljós vettnínga-
sögu kap 13 segir er Akra<ref>[ath! skrift]</ref> sekggi keipti varníng að
helggArnsteínssyní „ok vórm mæltir fyrir var ar feldir,
okáskilit, hvörsu þýkk röggvaðír vera skildu„
hér merkir líklega þíkt sama og þétt sem opt fínst
í sögon um og af öllu þessu má sjá að rögg varnarhafa
veríð eptir því mís dýrir, í sögunni af þorsteini Skélk
segir að þorsteinn skelkr vafði að hofði sér þíkkan feldi
er hann glettíst víð púkan og lítr út að það hafi verið rögg-
feldr þétt röggvaðr og líka þíkkur grettir hafði rögg feld
er han átti við glám og mun það hér vera tekíð fram
að han af því að þess konar feldir hafa verið sterkari
en aðrir feldir, og það var því meiri aflraun er þeir
kíptu fildinum í sundr á milli sín, fel^dir vóru opt með
aungum rögg vum bæði varar feldir og skart feldir
sem sogurnar votta merkí legt er að það að aldrei hefi eg
seð á neinum gömlum mindum af feldum neitt móta
firir röggum eða neinu þess konar þeir eru jafnan sléttir
og víðir sóað þeir fall í fellíngar, hefðu feldirnir á sögu
ol dín ar röggvarnar verið stórir skúfar eða mjög loðið
kogr utan á feldínum sem sumir halda þá er það næ[∫]ta [∫]s
kinlegt að það sést aldrei mindað ^{mervítanlega} og men hafa þá
fjölda af mindum af feldum bæði frá 11 og 12 öld og
þaðan af eldri einmitt frá þeim tíma sem ^rögg feldirnir
vóru tíðkaðir; þettað síníst mér benda á ann að hvort
það að það hafi ekki borið míkið á röggvonum ellegar
hítt að men hafi oftast snúið röggfánum inn á feldin
um, men gátu eíns séð rögfarnar firir því, fornmen
köstuðu jamfnan jafnan feldín um aftrr af
vínstri öxlínni á þan hátt að fóðríð snéri
oftut, skíkkjur og möttlar forn man a
voru jafn an fóðraðar með dírum grá skinn
um og sínir það að fóðríð a skikkjonum
hefr veríð dírara en skíkkju efníð sjálft
og eins gat verið að stunðum hefi verið á
feldín um,

[Eftirfarandi innskotsetningar eru á vinstri spássíu í þeirri röð sem þær birtast og eiga við innsetningarmerki [∫] í textanum:]
[∫] að röggvar egi að skiljast hér um bít
með þessu móti sannar Bragðamagusar
saga„ er segir um hekluna Mágusar
„hún var gjör á mínd sem ólpa
eð er loð kápa, þá er önnur rögg
fellr ofan yfír aðra „ hér segir bein-
línis að ólpur og loðkápur hafi
hafi verið með röggvum loðólpa
og loð kápa eru alþektar ifír hafnir
er kvern tveggu dragr nafn sítt af
því að þær hafa verið með loðnu
fóri annars vegar eður röggvum
og hetu því loð kápur, óhugsandi
er að loð kápa dragi loðkápu
nafnið af fíllingum eður ferðum
því það er eíngín loðna, þessi
sogu rítari hefir því auðsjáanlega
skilið röggvar sama sem loðið
fóður
sama vottar og þáttur af
Ragnarssonum kap 1 þar segir
að Ragnar loðbrók var í
Braggaðar kápu(=röggvar
kápu) er han drap ormin,
en í Ragnars sogu kap 2 segir að
Ragnar ^varí loðkápu þettað sannar
ogað loð kápa og röggvar kápa
sé hérum bil sama, og að sogu skríf
uronum hafi þess vegna staðíð á sama
hvert þeír létu han vera í loðkápu
eður röggvar kápu því kvöru-
tveggju var loðna, en það er þess
vegna tekíð fram að han var í
loðkápu, að áður en han for á stað
lét han vella kápuna í bíki
en er han sté á land velti han
sér í sandi, en tjörugur röggvar
var eður loðnan tók bestu mati
sandínum en þettað átti að
verja han firir eitri ormsin
það er því auðseð að þessir sögu
rítarar hafa á lítið röggvar
sama og eins konar tíðun<ref>[ath! skrift/merkingu]</ref>

bls. 3

nú hefi eg sagt mínar gét gátr um feldar röggvar
hvurt eg hefi komíst nærri því sann ar er [∫] ó ljóst [∫] en ér
því viltr er sá sem géta skal,
aðrir sumir hafa haldið að röggvar merkti sama og fellingar eða
hrukkur og sagt hefir mér verið að í snorra eddu ^{hand riti} stæði „rögg er
ferðá fati„ það hefi eg ekki ^en gétað fundið ^{þar af mun koma að} sumir halda að orðið rögg
og latínska orðíð ruga=) hrukka séu skild, en hvert sem það er
eða ekki þá gét eg ekki komið því sam an við neít af því áður
greínda, án þess að oníta mörgu stoði í sögonum og það þíkir
mér í sjór vert að svo komnu.
Beni díkt gröndal á lítur röggvar = loðið díra skin sjá musteri mannorðsins
Sveinbjörn Egilsson heldeg að hafi skilið það sjá eíns sjá forsvar hans
um Sigurð Breíðfjörð, en í kvæða bók Eggerts Ólafssonar segir í
nótu að rögg sé ferðá fati en hvert Eggert sjálfur hefir sett þá nótu er mér
oljóst
eg hefi séð feldi er suður landa búar bera en í dag, og eru þeir fóðrarðir með loðnum
skinleíngjum, er skora hverjar aðra afrum þvert á feldinum eins og eg hefi áður
haldíð að hinir fornu norrænu feldir hafi verið, og munu þeir það hafa sinn upprũna
ef eg man rétt þá mun einn Róm Verskur rít höfundur lísa feldum hínna
fornu Geírmana á sama hátt með mjög loðnu flæsfóðri, en hver það er hefi
eg gleimt

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 10. 2012

---

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />

Tenglar

• Handrit: SG: 05:3 Um Íslendska karlmanna búninga til 1400
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni:
• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

Vesl=Slagníngr

bls. 1

Sú önnur yfir höfn er tíðkaðist hjá hinum forna
Íslendíngum og Norðmonnum ^var vesl, þegar
sögurnar géta um það yfir höfn, var það jafnan
meiri manna eður höfðíngja yfir höfn, og það
er víst að forn men töldu veslið með einum
af sínum helstu skraut yfir hofnum.
þettað vottar Vatnsdæla kap 31 þar segir
um skraut mennið og oflátan Berg „ þeir
(hofsverjar) sáu eirn dag at 10 menn ríðu
í eingjum ok ein kona þeir vóru allir í
lít klæðum, Vesl hafði einn yfir sér
ok slæðu af góðu klæði, þau sáu hvað
þessi maðr gérði, han brá sverði ok sneið
af neðan þat saurugt hafði orðit í reiðinni,
ok var þat spannar lángt„ af þessu másjá
hvaða ofláti Bergur hefir verið er han spilti svo
gripum sínum, af Olafssögu Tryggvasonar Forum
10^da bindi má sjá að veslið hefir verið skrautyfirhöfn
sjá kap 4 þar segir að Eres seldi Reas Olaf
„ok tók sá firir han dyrlekt klæði þat er
vér köllum vesl eða slagníng á vora túngu„
af þessu er ljóst að veslið hefir verið skart yfir höfn
first það er hér kallað dyrlekt klæði.
i Olafs söguTryggvasonar Forum 1^ta bindi kap 46,
segir að Reas gaf fyrir Olaf Tryggvason „vesl
gott eðr Slagníng„ i Flateyjarbók kap 51^segir„ hin
príðé maðr keypti sveinana lítlu síðarr ok tók firir
þá vesl gott ok slagníng.„ hér er vesl og slágníngur
skilið að og mun það vera rít vílla, því bæði af þessu

bls. 2

tvenna sem í undan er komið og af öðrum á stæðum,
gét eg ekki betur seð en veslið hafí verið eins
konar feldar tegund, eður að minsta kosti mjög
líkt feldínum því í báðum þessum fir nefndu
sögum er veslið kallað Slagníngr, sem mun koma
af því að veslið hefir verið ermalaus yfir höfn
er men hafa gétað slegið um síg eptir því er
mönnum þótt best hafa í þann svipín.
og mun því vera rétt að kalla veslið slagníng sem hinar
2 fir greindu sögur géra sem munu vera edlri en Flateyjar
bók, það er og því til stirkíngar að veslið
hafi verið með þessum hætti sem segir í sögu
Vemundar og víga Skútu kap 26 er Skúta
satum Víga glúm hjá selínu, þar segir: „hann
(Skúta) hafði vesl yfir sér tvískipt, svart ok
hvítt„ rétt á eptir segir að skúta „snyr vesl-
inu„ er honum hafði misheppnast að ná Glúm
og men Glúms þustu að, þettað saman ber víga-
Glúms sögu kap 16 það er ljóst af báðum þess um
dæmum, að vesl ^tvískipt svart og hvítt á að skiljast
þannig að veslið hefir verið hvítt annars vegar
en svart annars vegar, og að men hafa gétað snúið
út hverri hlíðinni er men vildu, efmen þurtu
fljótlega að breíta bún aði sínum, og vildu ekki
láta kénna sig, sem Skúta gérði er han vílti sjón-
ir manna Glúms. þessar yfir hafnir munu hafa verið
til þess gérðar [∫] sem Fóstbræðra saga bendir á kap 9
þar segir um feldín „tví loðna„ er þormóður átti
að hann var hvítur annars vegar, en svartur
annars vegar, og er þormóður gekk til búðar
þorgríms trölla áður en han vóg han snéri
han „út því hinu svarta á feldínum„

[Eftirfarandi innskotsetning er á vinstri spássíu og á við um innsteningarmerkið [∫] hér að ofan:]
[∫] að hafa þær til
víga eður launvíga

bls. 3

en er han hafði vegið þorgrím og þurti að
forða sér „ þá lét han horfa út hít hvíta á
á feldínum„ til þess han skildi síður þekkjast, [1]
af öllu þessu er auðséð að vesl og feldr hefir
verið mjög líkt bæði að því eliti að hvöru tveggja
mun ætíð hafa verið erma laust og eins að því leiti
að men gátu opt snuið út hverri hliðinni er men
vildu á bæði á feldinum og veslinu, enn ekki
munu samt öll vesl eður feldir hafa verið gjörðir með
þessum hætti því það er tekið fram sem eitthvað sér
staklekt.
að veslíð hafi verið ermalaus yfir höfn sannar
að nokkruleiti Saga Magnúsar berfætta
kap 10 þar er þannig líst búnaði Sigurðar ullstreings
er han hélt töluna til elfar grímanna „hannvar
í rauðum skarlats kyrtli, ok hafði vesl⁽¹⁾ blatt yfir (2)vetzl
sér sigurðr stóð upp ok var reiðuglígr varpaði
veslinu „ok mælti síðan helt han lánga tölu til elfar-
grímanna, en er hann settist níðr stóð Sveinki
bóndi upp með stór írðum og mælti til Sigurðar:
„ putt putt, skömm hunda! Skítu refar í brunn
karls, heyr á fíru ok endimi, ermlaus maðr
ok af bak skyrtan! hvat boðar þú mér af löndum?„<ref>[Sigurður vitnar oft í þessa setningu í örðum skjölum til rökstuðnings máli sínu]</ref>
þessi orð Sveinka munu sigta til þess að veslið hafi
verið erma laust, er han segir erm laus maðrin, og hefir
Sveink þótt það spjátrúngs lekt, einig hæðist hann
að því að Sigurður varpaði veslinu, og segir að það sé
af honum bak skírtan, það er að gætandi að það
þótti ósvinna að vera yfir hafnar laus á mannfundum.
sögurnar géta hvergi mér vítanlega um ermar eður
hött á veslinu og ekki heldr á fedinum, enda eru og
mikil líkindi til að hvogugar þessar ifir hafnir
hafi haft hött eður ermar, er men slógu þeim um sig á
allar lúndir, og létu ímsa vegu horfa út á þeim

[Eftirfarandi innskotsetning er á hægri spássíu. Númeramerkt hér:]
[1]í þættinum af Oggmundi
ditt og Gunnari helming
erog tekið ram að Oggmundur tók ifir sig
feld hálfskiptan sem
og var tvískiptur er
han bjó sig til að drepa
Hallvarð háls

bls. 4

og köttuðu veslið slagning.
sögurnar géta ekki um hvernig veslið var fest
saman um halsin og er því bágt að víta með
vissu hvert það hefir ver fest saman með dálk
tuglum eður með nístum likt og kápan sem
siðar mun sagt verða
ekki géta men með hægu móti seð hvaða munur
hefir verið á vesli og feld, hvoru tveggja var
tiginna manna yfir höfn og skraut yfir höfn
eg vil aðeins géta þess til að veslið hafi verið
efnis minna en feldurin, og ef til vill þinra,
og munu men ekkí hafa fest það saman á öxlinni
eins og feldin, þettað var undir eins nokkur mísmunur.
Kast í Njálu kap 119 segir um þórhalla Asgrímsson:
„þeir Njálssynir hlógu at honum er han varí kasti
mórendu, ok spurðu hveleingi hann ætlaði at
hafa þat? han svaraði. kastað skal ek hafa
því hafa þá er ek á at mæla eptir fóstra mínn.„
kast mun hafa verið erumalaus yfirhöfn, kíktog [sic]
slagníngur eður vesl, og mun það hafa dregið
nafn sítt af því, að men hafa gétað kastað því
um sig eptir vild, er það var ermalaust,
að mínu áliti mun vesl slagníngur og kast vera
sam slagt yfir hafnir og alt samann feldar tegundir.
kastíð sem þórhalli var í mun helst hafa þótt óvírðug
legt vegna þess að það var úr óvönduðu efni, en
þá má vel vera að þettað kast hafi verið að því skapi ó vandað í sniðinu
eður als ekki sniðið, sem dæmi fínnast til i sögonum. sjá Sturlungu 7 þátt
kap 57, þar segir að Sæmundur Ormsson „hafði kastað yfir sig söluvoð
ok vóru saumaðir saman jaðrarnir, því at þoka var mirk ákafíga [sic], ok
hraut ur af vætu „af þessu má sjá að forn men þott þeir veru skartsamir
þá kærðu þeir sig samt ekki um að hafa skraut klæði nemað þegar það átti við,
í orustum og íll viðrum hugsuðu þeir mestum að fá það sem hlífði þeim
best í þann svipin, þannig höfðu þeir opt söðul þófa og hráar nautshuðír
firir brynjur, og í íll viðrum sölu voðir ásaumaðar, og á saumaða floka fírir
hettur sjá sturlúngu

bls. 5

það er mjög ójóst af hverju orðið vesl eður vetzl
er komið og mun verða bákt að segja um það með vissu,
enda kím ur ^það ekki neitt við læginu á veslinu,
men hafa gétið til að veslið dragi nafnið af því að
það hafi vererið úr vesel eður hermelin díra skinni 1[sjá
innskotsetningu hér að neðan]
1 á Íslensku vizla [∫] það dir er hérum bil 10 þuml. lángt
á sumrin er það rauð brúnt, en á vetrunar er það hvitt
nema rófu broddurín sem er ætið svartur, þettað dir er
bæði í Noregi og finn mörk ?^{og danmörk} skinnið af þessu diri er alþekkt _{og nafn frægt}
bæðí að fornu og níu, því nær þvi ein gaungu konúngar og
stór hofðíngjar máttu bera skikkjur úr hermeilín díra skinni,
eður fóðraðar með því, og íþróttir og af reks verk launuðu
þeir optast með kápum, sem vóru fóðraðar með þess konar
skinni því það þóttu þær firustu ifir hafnir, þettað
díra skin heldeg sé það sem forn men kölluðu grá skín=bjórskinn eður[2]
2 safala skinnin munu ekki vera sama og gráskin því
sögurnar skilja það hvað frá öðru X Zobel dyríð eður a Ísl:
safalin er nafn frægt dír vegna þess að á því er mjög
fagurt ^gljaandi svart brúnt skin sem er af þeim dírustu skinnum
sem til eru og kosta hér um bil 56 Rdl. ef þau eru góð,
og heild kápa ur því meðfornu sniði hefði þá eptir okkar
verði kostað ifir 4000 rdl., þettað dir er 18 þuml. lángt
og er í Síberíu X Egilss kap 14 og 17.
3 mörðarnir (Moarene) er brúnn að lít með svartar ^{eða dokkar} fætur og
rófu herumbil 20 þuml. áleingd skinnið af því er mjúkt
og gláandi og talsvert dírt [∫], hús mörðurin er hvítur
en skinnið af honum er ó dirara en af skofar merðin
um mörðurinn er mjög víða í norður hálfunni og í
danmörk öll þessi dir eru af sama flokk,
Morðskín hígg eg að forn men hafi og haft undir
sín um skort yfir höfnum og efeg man rétt þá er
getið um þau í fornum íslenskum bókum, og af því
þau eru hvít til munu þau geta talist með grá skinn eður kvitskinnum
um [∫∫] forn manna, [∫∫]eður grá vöru =
eður ljósri vóru

[Eftirfarandi innskotsetningar eru á hægri spássíu í þeirri röð sem þær birtast. Númeramerkt hér ef innan hornklofa:]
1 eða af að verja
= að velja
[∫] (gömulnorskr
hreysi köttur)
isl hreysí visla
eður hrey
hreisi visía
sjá Rymbeglu
bl 356 3 part
kap 13
[2]hvitskin eð a
vöru ljósa
Egílss. kap 167 þsegir
að þorólfr let bera á
skip sitt „húðir og
vöru ljósa. þar lét
hann og fylgja grá-
vöru mikla ok aðra
skinna vöru „þá er
hann hafðí haft
af fjalli„ hér er vara
ljós skilin frá grá skínn
um. hvit skinn skilinn
fá grá skinnum Norg gaml
bls 14 N^o 2.

[∫] og hafa ríkismen það
sinn til að fóðra með
kápur sínar. það kostar
nær því 50 dali

bls. 6

morskina gauka og áísl. gaupa eður gomul(eður norsku)
Lossin = Mastela xhytiek<ref>[ath! skrift]</ref> tala forn rítum sem konungs
gérsemí því Skinnið af honum mjúkt og gott til klæða
fóðurs og kostar nú hér um bil 50 dali, lossín er grábrúnn
á hríggunum en hvítur á hvið num, han er bæði í
Norvegi og Sví þjóð

Bjórin? eða Bifurín ^{er lóðs og lagardýr} er enn þiskalandi, Sviþjóð, og Noregí, ameríku,
hefir aður verið i Danmörk er alt að hálfri annari alin á leingd
og dökk brúnt að tít [sic] skinnið er haft til fóðra og kostar
10-20 dali,

1


fisku otarnir<ref>[Þetta á líklega að vera þýsku otarnir.]</ref>. ^{loðsog lagar dír}
er dökk brúnn að lít á bakið enn hvít grár á hvíðnum
half önnur alin á leíngd skinnið er hafl [sic] til klæða og kostar
8-10 dali hann er víða í Europu og víða í Danmörk
(haf otirnir er við kyrrahafið skinnið er svart gljáandí og kostar
slundum [sic] 100 dalí)

Meðfylgjandi blað

bls. 1

hvit skinn = hermelin skinn og kaninusin
hvít refa skin
hvit mauðskinn
hvít bjorn skinn?

grá skinn: refaskinn sem eru brungrá aðlit
loss skinn því lossin er grá brúnn á hriggjunum
er hvítur á kviðnum, og er í Noregi og sví þjóð,
Morkinn eða Morðskinn skinnið er mjúkt
og gotttil glæða og kostar nær því 50 dali
morðskinn talinn með dýindis skinur vorra
Norges gamle love III bl 119 N^o 47 220 N^o120.
timbur Morðskinnu kostaði 1384. 3 aura, morðskinn
nefd bls 149 N^o2


bjórksinn = bifur skínn fínst mér sannast af að
bjór skinn ^erutalin með sel vöru og tann vöru.
bjórskinn ^eru og talin með ottra skínnum og
smá skinnum Norges gamle love III. bl 119 N 47
frá 1316 Eydss. kap 13 bjórksín talið sem konúng
dý gripir. og sama saga kap 14 X
sama N^o gétið að eíns um gauka skínn = gaupas.
X og frá skilið safala og askaskrokkr<ref>[ath! óskýr
skrift]</ref>. bjóra kalla menn
enní dag í daglegu tali lítil og þunn sauðskin, í Snorra
eddu Rv. bls 42 segir að skorir Viðars var ur bjórum
þeim er menn sníða úr skóm sinum fyrir tám eða hæl, því
því skal þeim bjórum braut kasla etc
grá skinn nefnd Norges gaml l. bls 14
N^o2.


mörk fyrir syrkotz foðr eða möttuls af
góðum notka (nacka) skinnum. Norges.g.l.
III. bls 14 N^o2. bls 221 N^o 120 nokka skinn

[Eftirfarandi er á hægri spássíu:]
nefnd Norges gaml b 14
N^o2 og skilin fá grá skinnum
(eða að greind).
sem er dýrt foður skínn

bls. 2

dekur huða = Deyer
[tákn] 10 skinn ( útleggr
s. Egilsson Norges gamle l.
N^o 2 bls. 13

oskrokka (skin)
Eiglu kap 14 konungs
gersemi

tíunda statuto Isleifs bisk
fra 1096. fornbrefasafn N^o 22
bls. 98
melrakka skinn 6 og lamba
gærur 6 það er hvor tveggja
lög eyrir [tákn] 1 dalur
samabr samþykt um fjárlag manna
frá 1100 forn bréfa safn I. N^o23 bl. 164.
en þar kosta kattbelgir af fress um
gömlum halfan eyri eð 2 skinn
fyrir eyri enn af saurungum [tákn]
sumar gomlum 3 fyrir eyrí.

[Á hægri spássíu stendur eftirfarandi lóðrétt:]
Guðmundsson

Mindina, sem jeg bað yður um, skuluðuð þjér ekki
hyrða um að senda mjer, þó þjér yrðuð búnir
með hana fyrri. jeg kjém aptur, að öllu óbreyttu,
um 20 marts nastkomandi, og finn yfir þá
með vinsemd og vyrðingu
Rvk 30/1 62
L H Schewing<ref>[Hér ritar Lárus Hallgrímsson Scheving (f. 25. maí 1825 d. 8. febrúar 1870) til Sigurðar. Lárus var prestur „Fekk Selvogsþing 20. apr. 1860, vígðist sama dag, fekk Fljótshlíðarþing 1. nóv. 1866, en fór þangað eigi, fekk Selvogsþing af nýju 8. apr. 1867 og hélt til æviloka.” Páll Eggert Ólason: Íslenzkar Æviskrár. Frá landnámstímum til ársloka 1940 III. bindi, Reykjavík 1950, bls. 389.</ref>

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 10. 2012

---

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />

Tenglar

• Handrit: SG: 05:3 Um Íslendska karlmanna búninga til 1400
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni:
• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

Heklan

bls. 1

Heklan
Um hekluna er talsvert óljóst, það fírsta
sem men munu géta sagt um hana með vissu
er það að hún mun ætíð hafa verið með hött,
uppaf, í sögu Ólafs Tryggvasonar kap 173 segir
um Gunnar helmíng „ þá gekk maðr ofan ur
bænum, sá var í heklu, hún var gjör af
skarlati ok saumat öll bröðum¹„ réttá eptir
segir um sömu heklu að að Oggmundr dyttur
lek„lét koma steín í höttín (heklunnar) ok fley=
gði útá ána (Nið) okk sökk hún til grunna„
auðs eð er að þessi hekla hefir veríð með hött
uppaf, og það á föstum við, sama vottar og
Laxdæla kap 67 þar segir„ Þorgíls(Hölluson)
átti blá-heklu, hún var breidd á búðar veggín.
men heyrðu at heklan hvað þetta:
hángir vót á vegg
veit hatt – kílan bragð,^2
3þíngít optarr þurr,
þeygi dyl⁴ ek at hún víti tvö.„
hér er heklan kénd við hött, og bendir það á
það sama, i Olafssögu helgu kap 139 segir að
þeir Leifur og Karl hin Mærski „ sau man
gánga hjá sér ok hafði refði í hendi, og
hatt síðan á höfði ok heklu græna „samanb
Forey. s kap 46, ekki sést hér bein línis hvört
þessi hottur sém hér er gétiðum hefir verið
á fastur við þessa heklu, en þó er líklegt
að svo hafi verið, því eingin á stæða er til
að halda að men hefðu boríð lausa hött
víð yfir höfn sem auð sjáanlega hefur ^jafnanhaft
hött á fastan víð, sem hin frir greindu dæmi
nokkurn vegin votta, þar að auk segir völsúnga
kap 3 „ nú er þess víð gétið, at þá er men

[Eftirfarandi orðskýring er á hægri spássíu:]
1 af brögðum Skálk:

[Eftirfarandi orðskýringar eiga við ljóð hér að ofan:]
2 brögð
3 þiggi
4 gét

bls. 2

sátu við eldana ^um kveldít, at maðr einn gékk
inní höllina, sá maðr er mönnum úkunnigr at syn
sjá maðr hefír þess háttar búníng, at hann hefir
heklu flekkótta yfir sér; sá maðr var ber fættr
ok hafði knýtt lín brókum at beini; sá maðr
hafði sverð í hendí, ok gengr at brau(d) stokkín
um, ok (hafði) hatt síðan á höfði „^{það var óðin} en frem ur segir
í Örvar oddssogu kap 19 „Han (Örvar Oddur) sá þá,
hvar maðr gékk, hann var í blá flekkóttrí heklu,
upp háfa skó (á fótum) ok reyr sprota í hendi;
hann hafði gullfjallaða glófa, meðalmaðr á vöxt,
kurteislegrat sjá; hann lét síga hottin fyrír andítið [sic]„
þessi maður nefndist rauð grani það var óðin, í völsúngu
kap 11 segir svo „ þá kom maðr í bargagan með
síðan hatt ok heklu blá; hann hafði eítt auga
ok geir í hendi það var og óðin. [∫] af í eingum
af þessum dæmum í sögonum sem hér eru talin sést
það tekið fram, sem neítt sérstaklegt, að heklan
var með hött, og þaug dæmí þekki eg ekki, eg
víl þvi þar af álikta að heklan hafí ætið
verið með hött uppaf, sem var áfastur víð hekluna
Heklan mun aldreí hafa verið með ermum
að minsta kosti hefi eg ekki séð neitt í sögonum sem
bendir á það, og er því lítíl á stæða til að halda
að það hafí veríð, heklan mun aldreí hafa
verið opin að framan, og ekki heldur að aptan,
er þárá mótí ^opin á báðum hlíðonum, að men gjætu tekið
til höndonum ó híndraðir,
fírst heklan [∫] sem Bragða Máusar saga vottar
þá hafa men orðíð að steypa henni yfir síg er
men foru í hana, þettað vottar og sama saga,
einnig segir að Öggmundr díttur fór í hekluna
en sagan segir ekki að han hafi kastað henn eður
lagt hana yfir síg, sem er vana legt orðatil tæki
þegar talað er um feldi vesl möttla og kápur,

[Eftirfarandi innskotsetningar eru á vinstri spássíu og eiga við innsetningarmerkin [∫] hér að ofan:]
[∫] heklan Bragða mausar
var og með hött upp af sem
síðar mun sagt verða,

[∫] var^alveg heil að framan
og aptan

bls. 3

^eður yfir hafnir sem vana lega vóru alveg heilar að
fram ann, hvert heklan hefir verið fest saman
með tígli eður dálk um halsín, sest ekki af sög onum
Til þessað géra þettað betur skiljanlegt
þá hefir heklan að mínu á líti verið hér um bíl
eíns í læinu og persta hökull ef men hugsa sér
að han væri með hött á föstum við háls málíð.
heklan hefir líklega verið síðari á hlíðonum
og náð fram fyrir olnbogan, eíns og lítt<ref>[títt]</ref> var að
hafa alla hökla á firri öldum, heklan munog
hafa veríð með hvössum hornum eður skautum
bæði aptan og framan, sem títt var á fronum
höklum, sú fírsta á stæða sem eg hefi firír
því að halda að heklan hafi verið lík hökul
er það, að orðín hökull og hekla eru auð sjáanlega
mjög skild, og er því fullkomín á stæða til
að á líkta að báðar þessar yfir hafnir hafi verið
mjög líkar að læginu til, er þær höfðu lík ef ekki
mjög skild nöfn, ekki mun vera mjög hægt að
segja með vissu hvert orðið er eldra hökull
eða hekla, men géta að eíns sagt að eptir
almennum mál fræðis reglum ætti hekla
að vera komíð af hökull hokull hökull
hekla liktog monom mönnum honom hön
um, en af því orðið hekla fínst í áreíðan
legri, og líklega eldrí sögum, en orðíð hökull
sem leík manna búníngur, þá er mjög valt að
segja með víssu hvert orðið er eldra.
orðíð hökull er alþektí í sögonum sem presta og
biskupa búníngur er ver verðum samt um leið
að géta þess að orðið hökull kémur firir í sögum sem
leikmanna búníngur í sögunni af Hrolfi
Guatrekssyni kap 25 [∫] um staf kérlíngu eina
á Englandi „ kérlíng satí palls horni, ok
hafði yfir sér feld ok hökul illan„.
[Eftirfarandi innskotsorð á hægri spássíu á við innsetningarmerki [∫] hér að ofan:]
[∫] segir

bls. 4

þó að sumt af sögu hrólfs Gautrekssonar
sé tals vert úngt, þá mun samt eíað síður meíga
telja margt í henni gamalt, og sp^rottið af gömlum
sögum og gömlum siðum, sem hvorki vér eða
aðrir getum sagtt hvaðan hefir sín uppruna
ver vitum að þessi saga er að mörgu leiti til =
búníngur, en hvað sem um það er, þá mundi
sögu rítarín valla hafa látíð þess kerlíngu
bera hökul, ef að ein ungís presta og biskupar
hefðu boríð hökul á haus dogum, eð ur firir
hans daga, það hefði þótt hneixlanlegt, eg higg
því að þessi sögu rítari hafi þekt hökul sem leikm
anna búníng, sem þettað stírkíst við það sem
segir í einu gömlu kvæði um eínn ríkan bónda
er hljóðar þanníg:
Bjó ein bóndi upp með á
í pauser og í platu 1
átti óska dætur þrjár
í hófin og í stússin² reið
hökulsmokkín
vopna rokkin
reiðan rei
og ríttu ríttu rei rei rei

[Eftirfarandi orðskýringar eiga við vísuna hér að ofan:]
1 plátry
2 drikkir

ekki þekkjum vér aldur á þessu kvæði eða þess
uppruna, en hvað sem því líður, þa er oss af öllu
þessu grunsamt, að hökullín kunni að vera
gam all vorr dun leikmanna búníngur eíns og
heklan, er bæði karlar og konur hafí borið, og
ef þettað veri rétt þá irði mjög eðli legt að orðið
hekla sé komíð af hökull hokull hökull hekla [∫]
sú önnur aðal á stæða er eg hefí firir því
að halda að heklan hafí verið með því
sníði sem eg hefí áður sagt er lísíngín á
heklunni Bragða Mágusar, sjá Bragða Máguss:
kap 24 þar segir; „ þá sá Eínarr, at þetta
var gjört svo sem eín hekla, hún var

[∫] likt og monom mönnum
honom hönum

bls. 5

svo síð, ok hvergi opín, nema taka mátti
út hönd onum tveim megin, hottur var
uppaf bæði mikill ok síðr fyrir„ gríman
hattarins var gjör á sjónu, hún var mjög elli
lig, rétt á eptir segir um sömu heklu „ síðan steypir
han (Mágus) yfír sík þessum búníngi, en þat var
honum hæl drep, svo ekki sá fætur hans„
hér segír bínlínis að þessi hekla náði niðura hæla
á Mágusi, og mun upp runa lega hafa veríð vana=
legt að hafa þær svo síðar [∫], en þá higg eg að heklan
hafí egí ætíð verið svo síðar, heldur hefi þær
tíðum einúngís náð níður á miðjan legg, eíníg
segir hér að Mágus steypti yfir síg heklunni,
og sannar það það eg hefi áður sagt, að heklan
var ei opín að framan eður aptan, hér segir
einnig að þessi hekla var hvergi opin nema
taka mátti út höndonum tveim megín, og
skil eg það á þann hátt, að heklan hafí veríð
eín ungís opin á hlíðonum alveg eíns ^og presta
höklar, en af því þettað er orðað nokkuð óljóst
í sögunni, þá hafa sumir á líktað þar af, að
heklan hafi verið heil alt í kring að neðan,
og alt í kríng jafn síð, en einungís með götum
á hlið onum, er men gátu stúngíð handlegg=
junum útum er men þurftu að taka til höndonum,
eg verð og að segja fyrir mítt leíti að mér þikir
alt stríða á móti því að halda að heklan hafi
verið með þessum hætti, það hafði að minsta
kosti veríð heimskulegar og í alla staði ó
mjög ó hagan legur búníngur, firir forn men,
er opt urðu skjótlega að taka til höndonum,
men eru nú hér um bil vissir um að heklan hefir
verið heil að framan og aptan sem bragðas Mágusar
saga segir beínlínis, og sögurnar votta ^víða að men

[Eftirfarandi innskotsetning er á hægri spássíu og fylgir innsetningarmerki [∫] í textanum hér að ofan:]
[∫] og mun heklan^hökull draga
nafn sítt af ökla líktog
líktog hökul eður ökul skór,
skór er náðu uppað ökla, eður
hökul brækur er tíðum kallast
ökulbrækur brækur er náðu
niður að ökla, eður hökul=
bolir leista lausir bolir er
náðu níður að ökla, en
heklan mun hafa drgið nafn
sítt af hökul verður þettað
þá senni legt.

bls. 6

báru heklur jafnan íst klæða, og það í herferðum
eður er men bjuggust til víga Ljótur hín bleiki
varí„ rauðum skarlats kírtli ok (hafði) heklu
bláa yfir sér„ er han stóð á skípi sínu, og talaði
við Þorstein svörfuð, svorfd, kap 5 þorsteinn
svarti varí hafði„ ysta heklu blá„ er han fór að Helga Harðbeinssyni Laxd. kap 65,
og Öggmundur díttur var í heklu er han drap
Hallvarð háls, og víðar í sögonum er gétið um
að men höfðu heklur ístar klæða er men bjuggust til
víga, það er alkunnugt að fron men gírtu vana
lega sverðíð utanum kirtilin, en létu yfir hafn=
irnar hánga lausar þar utan yfir, á þessað girða
þær að sér, helst ef þær vóru erma lausar
ef men vidlu nú hugsa sír hekluna skósíðá og
þar að auki heila alt í kring, og ein úngís með
götum á hlíðonum firir handleggina, hvern
ig hefðu þá fornmen átt að géta fljótlega
gripið til sverðsíns er þeir voru girðir með innan
undir heklunni, þeír hafðu orðið að fletta
henni uppum sig, eður að bora handleggoum
inní gatíð á hægri hlíðinni til þess að géta
brugðið sverðinu, að forn men hafí buíð sig til
víga með þessum hætti, er þeir urðu að grípa
fljótlega til vopna sinna, er öldungís ó hugsandi.
men géta að sönnu sagt að sverðíð hafi veríð gírt
utan um hekluna, eins og men gírtu sverðíð utan að
kápum, en sögurnar géta aldrei um það, og ekkert
er sem ben dírá að men hafí gért það, þar að
aukí segir að Bragða mágus brá töfra sprota sínum
undan heklunni, og bendír það á að hon hafí
hulíð bæðí handleggín og sprotan undir heklu=
nni, eitt af því sem stríðir á móti því að

bls. 7

heklan hafi verið heil alt í kríng að neðan, er
það að þá irði heklan ekkert lík höklin um í
læginu, og hafi lægið ekkert verið líkt, þá
gátu síður nöfnin víríð skild, en eg hígg að báðar
þessar yfir hafnir hafi verð líkar að læginu til
og hafi einmitt þess vegna haft skild nöfn.
þar að auki sínir Svarfdæla að heklan Ljóts
híns bleíka ^hefir hverki vérið fótsið ne heil alt í
kríng að neðan því Þorsteinn sá að Ljótur
hafði rauðan ^skarlats kyrtil undir heklunni og vóru þá
kírlar víkínga í þá daga skjaldan síðír sem
sögurnar votta. en vil eg telja því til
stírking, að heklan hafi verið með því lægi ereg
fyr hefi sagt, að á mjög gömlum mindum hafi
eg séð míndaða men í yfir höfnum, sem eru eíns
í lægínu og eg hefi áður sagt að heklan muni
hafa verið, með hér um bil sama lægi og hökull,
opnar á hlíðonum og með hvössum skautum að
aptan og framan, og hött uppaf með laungum strút
eður skotti, þessí ifir höfn var nokkuð síð en ekki
fót síð, það er auð vitað að men géta sagt að þettað
sanní lítið, og að það sé eíngin. sönnun firir að
þettað séu míndir af heklum, það erað vísu satt
en það sannar að mínsta kosti að þess konar yfír =
hafnir hafa verið til, og hvaða yfirhafnír
ættu þettað að vera aðrar en heklan? það
verða men að géta sagt áðður en menn alveg
hrínda þessara sönnum sem ógíldri, eg higg
því að heklan hafí hér umbíl verið eins og hökull
með hött uppaf. en fremur segir um hekluna Mágusar:
„[∫]hattur var uppaf bæði míkill og síður fyrir„ (og) [∫] framan
um andlítít á hettunni voru skíllíngar og olboga=
skéljar, en á strútnum var hlaðíð humar klóm,

[Eftirfarandi innskotssetning er á hægri spássíu og á við innsteningarmerki [∫]
hér að ofan:]
[∫]en um hettuna var
gjör rögg af kófúngum,
en önnur af kráku skéljum

bls. 8

ok skrapaði þat einna mest, er han veík sér nokkur„
þettað ástam því sem áður er gétiðum sannar beinlínis
að heklan hefir jafnan verið með hött upp af á föstum
við, heklu hötturin hefir og jafnan verið með strút upp=
af eins og hér er gétiðum , og títt varað hafa á kápu og
kufl höttum, eður lausa höttum. einníg segir um þá sömu
heklu „ grímar hattarins var gjör á sjóna. hún var
mjög elli lig, með löngu ok síðu skeggí; þat var hvítt
af hærum sem dúfa þessi ásjóna var sköllott, ok
ok hafði hrukkur margar á enni„ það lítur út í
fljótu bragði að þessi gríma hafi verið á fost víð heklu
höttín, en þá mun það ætíð hafa verið laust hvað frá
öðru, og hvergi hefi eg séði sögonum að, grímur
hafí veríð fastar víð hetti, þegar þess er gétið í sögonum
að men höfðu undír eíns bæði hött og grímu, þá líur
jafnan út að það hafi verið laust hvað frá öðru
og hefði það verið sam fast, þurtí ekki að aðskilja
það, því þá var það ein ungís gríma, og var óþarfi
að nefna höttín,
en fram ur segir um þá sömu heklu „þessi hekla var
svá um búkin alt niður í fald, at hún var g gjör
á mind sem úlpa eður loðkápa, þá er önnr rögg féllr
ofan yfir aðra, en þessar röggvar vóru af skéljum,
önnur hver rögg var af kaskéljum, en önnur hver
af hörku skeljum, svá þíkkt sett, at hver lók aðra„
auð séð er að það er hér lekíð fram sem eítt hvað sérstak=
legt við þessa heklu að hún var með röggvum, og
bendir það á að heklur hafi ekki vana lega
verið með röggvum, mart af frá söguínni um
þessa heklu er mjög sérstaklegt, en vér verðum
að tjalda því sem til er.

bls. 9

auk sníðsíns var heklan að mörgu leítí
frá brugðin flestum örðum yfir höfnum er
fronmen báru , first má telja það að heklan
var opt skreitt með annar legu móti t.d.
öll út saum uð sem segir um hekluna Gunn=
ars helmíngs, at hún var gjör af skarlati
ok saumuð öll brögðum, ¹⁾ einnig mætti skilja
á þan hátt vísuna um heklu^na þorgils höllu=
sonar að sú hekla hafí^einnig veríð saumuð með
brögðum, og gétur verið orða leikur í vísunni
þar næst var það eín kenni legt við al
hekluna framifir flestar eður allar aðrar yfir=
hafnir að hún var opt flekkótt, í Landnámu
kap 14 austfyrð: segir að Stein uðr en gamli gaf
Ingolfi Arnarsini „ heklu flekkótta„ fyrír
ítri hluta Rosmukvalsness, samanber Grettlu
kap 12, í Örvar oddssögu kap 19 segir að
óðin var í blá flekkóttri heklu, í Völsúngu
kap 3 segir að óðin hafði heklu flekkótta,
einnig mun meiga segja, að þær heklur er vóru
saum aðar brögðum, hafí verið flekkóttar
ef til vill, eg hefi hvergi séðí sögonum að
aðrar yfir hafnir en heklur, eða heklu
tegundír hafi verið flekkóttar, og munu
men því géta með sanní sagt að það
hafí verið ein kénni legt við hekluna.
í Harðarsögu kap 15 segir að Oðín var
í blárendrí heklu, og mun það hafa verið
ein kénni legt víð hekluna að hún hefir
opt verið blá rend, og með ímsum sterkum
og marg breíttum lítum. að äðrar yfir hafnír

[Eftirfarandi innskotssetning er á hægri spássíu og á við númer 1) hér að ofan í textanum:]
1) brögð hígg eg sé =^hagleiks
minda út saum ur sjá Froum V bl 34. 5. þátt af
Rauðólfi kap 6 þar er tálað
umMegin görð á róðu(= krossm
arki) þar segir „ sú gjörð var öll
fáguð með brögðum ok undar
lígum hagleik, at því er þér þótti,
=sum rístin eptír fornum sögum,
þér índist þar á [[Heimildir_Sigurðar_málara | saga Sigurðar
Fafnis bana ok Harladar hildi
tannar, ok er nokkut af verkum
Haralds hárfagra,
samanbr. flateyar bók II.
bls 299.

bls. 10

en helk heklur hafi verið rönd óttar
hefi eg skjaldan séð í sög onum í Sturlu:
7 þátt kap 57 er gétið um„ yfir hófn stríp-
renda„ er Guðmundur Ormsson var í, en
hvert það var hekla eður eður önnur yfir=
höfn gétur sagann ekki um,
Heklur höfðũ og ímsa aðra sterka liti, þær
þær voru bláar, grænar, og hvítar, heklan
er Þorgils Höllu son varí var blá, hekla
sú er þorsteínn svarti var í var blá Laxd.
kap 63. heklan sú er Ljótur hin bleiki var í
var og blá, í Þorsteíns sögu víkings sonar
kap 11 segir að báðir þeir Gautan og Ogautar <ref>[ath! skrift]</ref>
vóru báðir í blám heklum, í Völs úngu
kap 11 segir að Ódin var í blárri heklu,
Hekla sú er forinjan hefir er gétið er um í
Fær eyínga sögu var græn, í þættín um af
Norna gésti kap 6 segir að Oðin var í
heklu grænni er han bjargaði skipum
Völsúnga úr sjáfar háska, í Sögu þorsteíns
víkíngssonar kap 22 segir að Brennír
Vífilsson föður bróðir þorsteins „var í grænni
heklu„ hekla sú er Helgi sels eysta var
í var kvít Fostbr kap 14. [∫] hvert heklan
sú er Öggmundur díttur hafði hefir veríð
gjör af rauðu skarlatí víta men ogjörla því
skarlat hafði ímsa líti, af öllu þessu má
sjá að heklurnar hafa haft mjög marg=
brottna líti og það fram yfir felstar eður
allar aðrar yfirhafnir,

[Eftirfarandi innskotssetning er á vinstri spássíu og á við innsteningarmerkið [∫] hér að ofan:]
[∫] í Drop laugar sona sögu
hinni laungu kap 22 segír
að Gunnar þiðrandabani
varí grárri heklu
í Króka refssögu er tekíð
fram að refur varí vondrí
heklu,

bls. 11

af þessari merki legu yfir höfn, dregur
fjallíð Hekla nafn sítt, líklega af því
að hún er á sumrín hvít flekkótt, og með
snjó hött upp af
Hekluna báru jafnan heldri men, og guðírnir
eru látnír bera hana, og er því ó hætt að telja
hana með Skart yfir höfnum höfðíngja,
heklann mun vera æfa gömul yfir höfn, því
það er auð séð að hún stendur í ein hverju
nánu sam bandí víð hin a fornu trú á Oðin
og Æsi, viðast í sögonum þarsem list er búníngi
Oðins; er han látin vera í heklu, þá er hann
bírtist mönnum firir stór tiðíndum, eður er han
ræntí men sígri, sjá völsúngu, en af því Óðin bar
opt heklu og heklan var jafnan ^með hött upp af
þá munu nöfn Odíns standa í nal nánu sambandí
víð hekluna, hann er kallaður síð höttur grímnir
og grímur. men höfðu heklur er men bjuggust til víga
því það hefir veríð hægt að fela vopn undir henní,
eíns báru men heklur er men vildu dyljast, fyrir
mönnum, því hötturin gérði þá ókénni lega, eður
víð laun víg, vofur eru jafn vel látnar bera heklur,
og galdra men eru látnir bera heklur sem þeir
Gautan og Ogautan í Þorssteíns sögu víkíngs
sonar, [∫] það kveður svo ramt að með þessa forneskju
og töfra krafts trú á heklonum, að þær eru látnar
hveða vísur, og segja fírír stórtíðíndí, þær
standa yfir höfuð í sam bandí við það sem á
að vera hulíð, af og finnast jafnan í sambandi
víð svik og pretti, af öllu þessu er auð séð
að heklan stendur í eín hverju sambandí
víð hína fornu heíðnu trú, en hvert það optar

[Eftirfarandi innskotssetning er á hægri spássíu og á við innsetningarmerkið [∫] hér að ofan:]
[∫] það ræður að líkindum að
það hafi aukíð töfra trú manna
á heklunum þegar hún var öll út
saum uð brögðum eður mindum
sem heklan Øggmundar, og ef
til vill með rúnum og galdra
stöfum.

bls. 12

Stendur í nokkru sam bandi við það að
hökullín er orðin eín kénnis bún íngur presta
um það þori eg ekki neitt að segja, en fróðlegt
væri að grenslast eptir hvernig hökullín er
orðin presta eín kénni uppruna lega, eínkanlega
ef það sannast að han hafí verið almennur
bæði á körlum og konum í heíðni, eður seinna
sem sögurnar benda á.<ref>[Hér hefur Sigurður tekið ofangreindan kafla og afmarkað hann, hvort sem að hann hefur ákveðið að taka hann út eða notað hann í annan texta.]</ref>
og gétur það vel hafa atvikast þannig að
þeir fornu heiðingjar hafi þekt hökulinn sem presta
búning hjá þeim krístnu, og hafi þeir því haft
törfa trú á hönum af því hann var helsti búníngur
kristinna klerka sem voru þeirra vestu mótstöðu
menn í trúar efnum, á sama hátt festu menn galdra
trú á öllu^mörgu því sem var heiðíng legt eptir að
kristni var orðinn rót gróínn á Norðurlöndum
hökullinn ^{eða humerale} var uppruna lega stór yfir höfn er
heldri menn Róm verskir báru, hann huldi
allann líkam ann alt í kríng og ofan að jörð
og var hann ímist festur með spenn um á báðum
hliðum upp á axlirnar til hægðar þeim er bar,
ellegar að sá sem bar hann ^{varð að} mátt lipta honum
upp til beggja hliða og bera hann í olboga –
botonm, seinna varð hann gérður opinn
á báðum hliðum til hægðarauka.
Assyrin menn höfðu og yfir höfn eins lagaða og
hökul, opopinn á erma lausa og opna á hliðonum
með eins konar herða blöðku, eða hettu á fastri við
sem lafir ofan á herðarnar, þessi yfir höfn sést
á þeirra stein mindum. ekki er ó liklegt að
Gyðingar hafi þaðann haft hökla þá sem biblían
gétur um dómara bók kap 17, 5v. og kap 18 og viðar
ef það annars er rett útlagt svo það verði hér
tekið til greina

[Á vinstri spássíu stendur eftirfarandi:]
gyðíngar og persar
höfðu hökla

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 10. 2012

---

Sjá einnig

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />

Tenglar

• Handrit: SG: 05:3 Um Íslendska karlmanna búninga til 1400
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni:
• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

Skauthetta

bls. 1

Skauthetta

auk heklunnar vóru til tvær yfir hafnir
sem að mínu áliti, er rétt að telja sem heklu
tengundír, önnur af þessum yfir höfnum er
Skauthettan, henni er svo ná kvæmlega
líst í sögonum, að men géta valla verið í
efa um hvernig hún hefir verið,
Sumar hettur er fornmen báru vóru svo
síðar og stórar að men géta með réttu, talið
þær með yfir höfnum, þett vottar sagan af
Finboga ramma kap 4 þar segir að Finbogi
varí sölu voða brókum ok hettu er han girði
níðr í brækurnar, í Kjalnesínga sögu kap 7
segir að„ Kollfíðr [sic] var svá búín at hann
var í kollhettu ok hafði knept blöðín milli
fóta sér han hafði ökulbrækur„ í sögunni
af Gésti Bárðarsyni kap 7 [∫] segir að Oðín “hafði
flekkótta skaut hettur^{[ok]<ref>[Hornklofi er í
frumskjalinu]</ref>}₂₎ knepta
níðr^{[i]<ref>[Hornklofi er í frumskjalinu]</ref>1)} mílli fóta
fóta sér„ eingin gétur efast um hvernig þessi
hetta hefir verið, hún hefir veríð eíns konar
stutt hekla opín á báðum hlíðonum og með
hött uppaf sem nafnið sannar, hún hefir og verið
með laungum skautum eður hornum bæði
að neðan, bæði bak og fyrir, þessum skautum
kneptu men tíðum saman á milli fótanna. af
þ | þessum skautum hefir hettan dregið nafn
sítt Skauthetta, hínar tvær fír nefndu hettur
sem gétið er um í Finbogasögu og Kjalnesíngasögu
hafa efalaust einnig verið ksaut hettur, first þær
vóru svosíðar, Finbogi girði sína hettu ofaní
brækurnar og Kollfíðr kneptí saman blöðín
á sinni hettu milli fóta sér eins og Oðin gerði á sinni skauthettu

[Eftirfarandi viðbætur eru á hægri spássíu ýmist númeraðar eða eiga við innsetningarmerki í textanum:]
[∫] hóla útg.
1)kaupm. útg 1860
2)öll bestu handrít sögunnar hafa
skaut hetti og mun það vera
réttara en skaut heela hekla,
því allar heklur munu hafa haft
skaut, enn ekki allar hettur, og
varð því að taka það fram,
þarað auki veít eg ekki hvert
nokkuð handrit hefír skauthekla
í Kaupm.h. útg. stendur það sem
gétgáta

bls. 2

helsti mun urin sem hefir verð á þessum
þrem ur hettum er það, að hetta sú er óðín
hefði hefir líkast til veríð með stút first
það er ekki tekið fram að það var kollhetta
en hetturnar þeírra Finboga og koll Kollfiðs
hafa báðar líkast itl verið kollóttar um
hvírfilín, þvi sem nafnið koll hetta sannar,
hettur með strút þóttu lángt um veglegrien
kollhettur, og þess vegna er það beínlínis
tekíð fram í Sturlúngu að tvær foríngjur sem
þar er líst höfðu kott hettur, því það þótti háðug
legt, og þess vegna er það tekið fram að Kollfiður
hafði kollhettu, að það þótti honum sam boðið
sem fíbli, skatu hettan var einkanlega að
því leiti frá brugðín heklunni að hún var
stíttri, og krept saman milli fótanna, en að
öðru leiti mun hún hafa veríð lík, Oðín
er látin bera skaut hettu líklega af því
að hún hefir hérum bíl verið eins og heklan,
enda hefir og skauthettan það sam eiín legt
við hekluna að hún er flekkótt, en einga
aðra yfir höfn þekki eg sem hefir þettað sam
egínlegt víð hekluna eg á lít því að bæði
lægið og líturín á skaut hettunni; og eíns það
að Oðin er látin bera hana, sé meðal annars
sönnu firir því að heklan hafí verið með
þeím hætti er eg hefí fír sagt,

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 10. 2012

---

Sjá einnig

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />

Tenglar

• Handrit: SG: 05:3 Um Íslendska karlmanna búninga til 1400
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni:
• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

Kjafal

bls. 1

Kjafal

Sú þriðja heklu tegundin er kjafal 1
það var Írskur ^Skottsskur búningur, en kémr samt firir í
norræn um sögum, í Sögu þorfíns Karlsefníss
kap 7 er gétið um tvö Írsk [∫] þræla hjú er [∫]skottsk
þorfinnur hafði á skipi sínu þau hetu Haki
og Hækja, Olafur konungur Triggvason hafðí
géfið honum þau til figldl figldar. þeirra
búníng er þannig líst „ þau höfðu þat klæði
er þau kölluðu kjafal,¹⁾ þat var svá gért at
hottr ²⁾ var á upp, ok opíð á hliðonum, og
eingar ermar á,³⁾ knept saman milli fótanna,
með knappi ok nezlu, en ber voru þau
annar staðar„ þessi lísing er svo nákvæm að
það er óþarfi að auka þar nokru við, men géta
seð hér um bil með vissu, að sú yfir höfn er
Írar^Skotar kölluðu kjafal, hefir að læginu til veríð
hérum bil eins og sú yfir höfn er Íslendíngar
kölluðu Skauthettu, eg vil benda mönnum
á, hvaða lísíngin á þessari yfir höfn er mjög lík
lísíngunni á heklunni Bragða Mágusar, og
bendir það meðal annars á, að heklan hafí verið
mjög lík þessari yfir höfn, en talsvert leíngri
sagann segir að þau kölluðu þettað klæði kjafal, en áður
er sagt að þau væru skottsk, það bendir ^á að nafnið sé Skottskt
eður Celtnest, Finnur Magnusson heldur það sé Angelsaxiska
og hefir bentmönnum á lík orð i því máli, en sem þó hæfa
alt aðra merkingu, og sanna þess vegna mjög lítið.⁴⁾
____________________________________________
1 kjapal, bíafal, 2 höttr 3 reimar,
4) Grönl. kist. mind.<ref>[ath! skrift]</ref>

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 10. 2012

---

Sjá einnig

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />

Tenglar

• Handrit: SG: 05:3 Um Íslendska karlmanna búninga til 1400
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni:
• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

Kápan

bls. 1

Kápan

Sú þriðja aðal yfir höfn er hinir fornu Íslendíngar
báru var kápan, sú yfir höfn hafði 2 kosti
fram ifir aðrar yfir hafnir, sem vóru í því folgnir
að hún var skraut fat á höfðíngjum og einnig
eitt hvert hið besta skjólfat í íllviðrum, því
hún var optast bæði með hött(= hettur) og
einnig með erm um, og með því var kápan
einkénni líg frá öllum öðrum skartyfir höfnum,
því sögurnar géta aldrei um hött eður ermar á
feld möttli euður vesli, en þar á móti hafði
heklan
hött en eíngar ermar.
Sögurnar votta að kápan hafði ímíst 1 eður2
ermar í Banda manna sögu 16 bl. segir um
Úfeig karl Skíðarson er han var á alþíngi:
„han var í svartrí erma kápu, ok var hon
komin at sliti; eín var erm á kápunni,
ok horfði sú á bak aptur, han hafði í
hendi staf og broðdí; hafði síðahettuna
ok rak undan skygnur„ það er hér tekið fram
að þessi kápa var komin að sliti, og þess vegna
mundu sumir á likta af því, að önnur ermin
hefði firír elli sakir verið slítin af kápunni,
en sögurnar sanna að þettað var ekki af því
að kápan væri slítin, heldur var það gért
með vilja, að láta hana vera með 1 erm,
þettað fínst víðar í sögonum í Landnamu,
vestf; kap 28 segir um Ljót hín spaka
„ han var í kápu, ok var höttrin
lerkaðr um hálsin ok eín erm á„
1 erm var á Flekkunni hinni mörendu er
Hallur Ara son steypti yfir Sturlu
Sighvatsson fyrir örlug staða fundín
sjá Strunlúngu 6 þatt kap 17 af öllu þessu er auð
séð að kápan hefir opt verið með einni erm
og ef til víll aðrar yfir hafnir þær sem vóru
með ermum

bls. 2

en á þessum stöðum er það tekið fram ^{að þær voru með 1 em} af því að
líka hafa veirð til kápur með 2 ermum, sem
Knyttínga vottar kap 92 þar segir„ siðan sjá þeir
Knútur konúngr) hvar mað hljóp fram úr skóg
inum ^.... Steipti han af sér blárri kápu er
hann var í ok reif af ermina aðra„ það var
vísbendíng til manna Magnúsar Nikulás-
sonar er áttu að drepa Knút, sama vottar
þáttur af Loð brókar sonum kap 1 þar segir
um Ragnar er han bjó sig til að vinna ormin
„ þá fór han i raggaðar klæði brækur og
kápu, ok ermar á ok höttur„ auð séð er að
þessi kápa hafði bæði ermar og hött,
að kápan hafi verið með ermum vottar Bjarnar
saga hítdæla kappa einnin kap bl 49
þar segir„ Björn var í blárri kápu ok gyrði
han at utan„ (Sverðið) er han barðist við
Þorð Kolbeínsson, ekki gat han gírt sverðið
utan að kápunni nemað því aðeins að kápann
hafí verið með ermum eður götum á hlionum
er mátti stínga handleggjonumútum,
sama vottar Eyrbyggja kap 67 er Snorri goði
heim sótti Björn breyðvíkínga kappa með
marga men og vildi drepa han þar segir svo
Snorri goði var í blárri kápu ok reið first,
þat var fánga ráð Björns ..... at han gékk ut
Snorra ok tók annari hendi í kápu ermina 2
er þeir snorri fundust en annari hvefaði han
knífín ok hélt sem honum var hægast at
leggja firir brjóst snorra„ auðséð er að þessi kápa
hefir haft eína erm en þó líklega tvær en
þá sést það ekki með vissu, i Ans sögu
bagsvüss<ref>[ath! skrift]</ref>
kap 4 segir svo um An er han bjó sig til að
glíma við Björn ^hirðman„ An var þá komín í loðkápu
er móðir hans hafði géfið honum, ekki hafði han
belti um sik, en hún var svá Síð at han dróg
hana eptír sér, meir en álnar lángt, tóku ermar
fram áf höndum honum„ en er han skildi taka fáng=
fáng brögðum víð Björn lág han þeg^arfallin, því
kápan hindraði han, „An lét(þá) at sér belti, ok
stytti sík upp, ok braut upp ermarnar„ og þá gat
han felt Björn,

[Eftirfarandi athugasemdir eru á vinstri spássíu og eiga við númeramerkinguna 2 hér að ofan:]
2 eptir2eða 3 handrítum

bls. 3

þess má og géta til saman burðar að í sögu
Hjálmtérs og ölver er loð kápan sú er Hörður
varí látín vera víð og mjög sið og með hettu,
og án efa hefir hún áttað vera með ermum þvi
Hörður er í loð kápunni er han glímir við
bláman og mun han einnig hafa girt hana aðsér
meðan han glímdi, í Gaungu hrólfssögu kap 4
segir að„ ermar voru á„ káponum Vefregju nautum<ref>[ath! skrift]</ref>,
ver þurfum því ekki að orð leíngja þettað því hér
eru nægar sannanir firir því að kápan hafi ætíð verið eður optast
með 1 eður 2 ermum en einga á tillu hefi eg
firir því að hún hafi verið erma laus, nemað það
að sem segir í Banda manna sögu að Úfeigur varí
erma kápu og sannar það þá lítið því vel gétur verið
að i sögunni hafi staðíð upprunalega ermar kápa(=sópa
með 1 erm) og sé það tekið fram eínungís vegna þess að
kápurnar vóru opt með 2 ermum, og til að greíníngar,
eg held því að kápan hafi aldrei verið erma laus, en er marnar á kápunni munu hafa haft [Sjá 1]
Það annað er einkéndi kapuna var það að hún var
ætíð með hött áföstum víð háls málið að aptan,
þan hött settu mne ^upp yfir höfuðíð i íll víðrum,
eður ef men víldu díljast, en annars létu men
höttin lafa aptur á bakið, þettað sanna sögurnar
og þær géta optum að men létu slúta kapuhöttin er men
vildu ekki láta þékkja sig, eins og áður er sagt um Úfeig
karl og um Ljót hin spaka er áður sagt að han hafði
kápu höttin „lerkaðan um hálsin„ það er sama sem
bortin i fellíngar og bundið bandi utanum kápu=
höttin um hálsin eður han hefir veríð samandregin
um hálsin því að lerka og brjóta merkir sama en
í dag í voru máli, í Gísla sögu Súrssonar
bl segir er þeir Börkur hin digri og hans félagar
höfðu drepið þórð en haglausa, og hugðu að það
væri Gísli sjálfur því þórður hafði farið í kápu
Gísla þá bláu til að villa þá„ nú er frá því at segja
at þeir Börkur koma at blá kápu manninum
ok draga af honum kapu höttin, ok þikir nú
minna kappi en þeir ætluðu, því þeir kéndu
þar Þórð hín huglausa, er þeir ætluðu Gísla.
þessi kápu höttur hefir auðsjáanlega að mestu leiti
hulið andlitið, að kápurnar hafi verið með hött
vottar einnig saga Olafs Triggfasonar Forum kap 80,

[Eftirfarandi innskotsetning er á hægri spássíu, númeramerkt hér:]

[Sjá 1] það lag, að þær hafa verið talsvert
víðar og svo lángar að þær
múnu hafa náð fram firir góma
er kalt var, og munu þeir hafa
brett uppá ermarnar likt og
vér gerum á úlpum en í dag
þettað verður eins konar uppslag
sem er haganlegt.
ní greín

bls. 4

er Olafur fékk Gyðu drottníngar þarsegir svo:
„han hafði vós klæði sín ok loð kápu yst ok steipti
Steypti hettinum„[∫]réttá eptir segir er Gíða virti
firir sér man þraungina er hú átti að kjósa sér
man úr: „ er hún kom firir Olaf lyfti hún upp
kápu hettí hans, ok sá uppí andlit honum„ hér
má og sjá að þessi kápa hefir haft hött, og að kápu
höttur hefir verið svo stór að han hefir að mestu
hulið andlitið í Gaungu Hrólfs sögu kap 4 segir
um kapurnar Vefreyju nauta: „ þær vóru svo gérðar
at ermar vóru á, ok höttr uppaf, ok grímur fyrir
andliti, bæði vóru þær víðar ok síðar„ stundum
segir um stundum annarstaðar í sögunni um kápurnar
Vefreyju nauta að þær vóru loð kápur, og að
Hrólfur hafði síðan kápu höttín erhan vildi
diljast, án þess að það sé gétiðum að han hafi
haft grímunar, og hefir gríman átt að vera laus, og
hefir han gétað losað hana víð höttin þegar hun
vildi eins og men gátu lostað þær við kufl hettína
eg hígg því að grimur hafi adlrei verið fastar á kápum
eður verið hafðar á þeím í staðínn firir ,^hött þótt svo
hefði nú áttað vera á þessari töfra kápu, því firir
því hefi eg eingar sannanir,
en frem ur segir í sögunni af Katli hæng kap 5
að Kétill hængur hjó höttin af kápu sóta
víkíngs, stigamans. að Sótistigamaður hjó
hattin af loð kápu Kátilshaugs
alt þettað er eg hefi nú til fært úr sög on um
sinist mér sanna nægilega að það tvent hefir
verið aðat einkénni kápunnar að hún var með
hött, og ermum 1 eður 2, en það ^tvent fínst aldei samein=
að á örðum skart yfir höfnum. [∫]
Ver höfum áður til fært tvo staði i sögonum
er sína að men gírtu tíðum að sér kápurnar með
beltum en mönnum þóttu þær flaxast of mikið,
en þettað mun hafa verið undan tekning helst
síður í ill víðrum, eður ef men áttu von á að
men kínu að þurfa að verja sig, en endrar nær
er men báru kápur til skarts munu men optast, mun
men oþl hafa boríð þær á þann hátt, að men
vóru ekki í ermonum, og létu þær lafa lausar
aptur á bakíð hvert heldur sem 1 eður 2 ermar
vóru á káponum og eínín hafa men látið kápu-
höttin lafa aptur á bakið er gott vorveður

[Eftirfarandi innskotssetning er á vinstri spássíu og á við innsetningarmerki [∫] í textanum hér að ofan:]
[∫]samanb Skálholts útg

[∫]Kápu höttur hefir án alsefa
verið með strút, eins og
kufl hötturin og aðrir lausa=
hettir, og hefir sá strútur
imíst staðið upp eður beigst
niður á við og mindað lángt
skott, þannig eru optast
hettir á þess kins kápum enn
í dag.

bls. 5

þannig bar Ufeigr hall<ref>[ath! skrift]</ref> sína kápu á alþíngi
sem fir er sagt sjá Bandamanna Sögu,
en hattin hafði han ifir höfðínu þvíað han
víldí diljast, [∫] þanníg báru men kápurnar opt
í fornöld, og þannig bera men þess kíns kápur
en í dag í útlöndum
men géta hugs aðsér að men komi með þá mót báru
á móti þessu, að sögurnar segi að ^menn steyptu yfir sig
og af sér káponum sem kugtlínga[?] vottar kap 92
og Svarfdæla kap 2 þar segir að þorsteínn=
svörfur„ steypti yfir sig„ loðkápunni er þórólfr
bróðir hans gaf honum, einig segir í Bósasögu
kap 8 að„Bósi steypti kór sinni yfir þrælin„
af þessu kinnu men að vilja á likta að kápan hafi
opt verið heilað framan er men steyptu henni
yfir sig sem belg hempum, en þettað er þó eingin
sönnun því þettað gétur verið ónákvæmni
hjá sögu ríturonum, og einnig gétur verið að
kápan hafi tíðum verið knept saman með
nokrum knoppum á brjóstínu og hafi men ekki
ætíð nent að hneppa upp öllum knöppunum
er men fóru úr páponum [sic] og í þær, heldur munu
men ^opt hafa steipt ser úr þeim og í þær, sem var
hægt því þær vóru bæði víðar og efnis miklar
þettað sannar að nokkru leiti eitt handrit áf Eyrbyggju
þar segir að Björn breyð víkínga^kappi„ greip annari
hendi í kápu knappana fram aná brjóstinu„
á Snorra Goða og han mindaði sig til að leggja
með annari hendí með kníf firir brjóst hönum
sem fir er sagt þettað bendir á að kapan hafi
stundum verið knept saman á brjóstinu
og það hígg eg að þær hafi optast verið, og þanníg
hefir að mínsta kosti sá ímindað ser kápuna
er rítað hefir þettað handrít af Eyrbyggju
en aldrei mun kápan hafa veríð knept níður í gégn
heldur einúngis á ofan verðu brjóstinu, það er þessu
til stirkíngar að ríddarar á enskum legsteinum
frá 13^uöld ¹³⁴³ sjást mindaðir í þess kíns kápum, sem
eru þanníg kenptar saman með ^{4 eða} nokkrum knöppum
allra efst ssaman ber [[Heimildir_Sigurðar_málara | Laxdælu kap 75

[Eftirfarandi innskotssetning er á hægri spássíu og á við innsetningarmerki [∫] í textanum hér að ofan:]

[∫] þannig lítur út að Sighvatr
Sturluson hafi^og borið sína
kápu, sjá Sturlúngu 4 þátt
kap 30 þar segir um sighvat
er han gékkum völl sín upp
frá húsum á Grund: „han
var í kyrtli ok hafði kápu
yfir sér„ en er han sá þá Rafngil=
ínga riða að garði:„snéri han
í móti þeím ok bráat hendi
ser kápunni„ hefir han
vafið kapunni um handlegg=
ín og ætlaðað hafa hanafirir
skjöld ef han ef hinir sæktu,
að honum, sem fornmen gérðu
opt, bendir þettað á að han
^hafifleigt kápunni lauslega ífir
sig án þess að vera í ermonum,

[∫] þarsegir um Haldór Ólafsson að
han„ hafði yfír sér samda<ref>[ath! skrift]</ref> skikkiu
ok á nist laung sem þá var
tíðt„ en er haldór var sestur niður
á völlin þá settust þeir Eyol þorkéll
Eyúlfsson og þosteínn, Kuggason
svo nærri hönum á sínu hönd hver
að þeir sátu á skíkkjunni, en er þeir
vildu veita honum afriki þá spr
spratt haldór upp svo hart„ at
nistín rifnaði af skíkkíunni„
þessi nist sem hér er um talað
hafa að mínu á liti verið margar
smá spennur eður eins konar hr=
röð sem hefir haldíð saman kap
skikkjunni, en rifn aðí úr þá haldor
stóð upp.

bls. 6

en óvandaðar kápur géta men vel hugsað sér
að hafi verið heilar allra efst við kverkína,
svo sem rúma þverhond niðura brjóstið
líkt og s´set á þesskíns kápum á helgra manna
míndum til dæmis í altarís töblunni
á Skarðí á Skarðsströnd
í einu^tveimur handríti af Eyrbyggju segir að Snorri
goði vari blaðakápu en hin handrítinn segja
að han varí blárri kápu þettað mun einungís
láta til þess að, kapan hefír opt veríð með klofa
eður uppí að aptan eður blöðum, til þess að
kápan gæti þess betur blofíð sig um hestin er
men vidu það var nauðsin lekt á jafn síðri
yfirhöfn, er gérðvar til að ríðaí, en ekki
mun þettað vera tekið fram vegna þess að það
hafi verið óvana lekt að kápan hafi verið
opinn að framan eður með blöðum því það
mun hún ætið hafa verið. [∫]
i Laxdælu kap 63 segir að Lambi Þorbjarnarsson hafði
yfir sér fellíkápu gráa, i öðru handriti heitir það feldkápa
þettað mun ekki merkja annað en það að hann hefir
haft yfir sér víða kápu er féll í fellíngum meira
en vant var, eður hitt að han hefir haft ifir sér
vana lega feld, er hér er kallaður feldkápa
og mun þettað ekki vera nein sér sérskild kápu tegund,
kápurnar hafa opt veríð mjög dírar því þær hafa
verið optast úr ^mjög vönduðu efni því þar vóru höfðíngja
yfir höfn, en skjaldan hítt egað mikið skraut hafi
hafi verið borið á þær, hvergi í áreiðan legum
sögum hefi eg seð getið um að þær hafi verið hlað=
búnar, en í örvar Oddssögu kap 23 segir að
kápan Öggmundar flóka var„ hlaðbúín á hlið=
um báðum þettað saman ber sögu því ersegir
í Sögu Sörla sterka kap 11 þar segir að Hálfdán
Brönu fóstri varí kápu þeirri er öll var hlöðum
buín„ er han stóð við siglu á drekanum skrauta,
öll sagan um kápuna öggmundar ver mjög lígilega eins
og sagan sjálf, og eins má segja um sörla þáttín
og þess vegna g géta men ekkí talíð þettað eingaungu
gildar sann anir firir því að kápan hafi optverið
hlaðbúín, er hinar á reíðan legu sögur géta als
ekki um það, og ein hver staðar mundu men

[Eftirfarandi innskotssetningar eru á vinstri spássíu:]
á þjóð verskum riddra mindum frá ¹¹²³ s
jást og ^yfirhafnirkapur með 2 nístum
eður skjöldum sem þær eru
festar saman með á hlíðinni
öxlinni

Ey byggja mun vera rítuð á
firri hluta 12 aldar

[∫] í sturlúngu 5 þátt kap 8
segir að Jon Birnason varí
„bað kápu ok lín klæðum„
er han kom út baðí ekki
sést hvernig þessar bað kápur
hafa verið en þó er líklegt að
það hafi ekki verið annaðar
mun ur á þeim og örðum kápum
en að þær hafí veríð skjól
betri en vana lekt var,

bls. 7

verða varir við þaðí í sögonum hefði verið
vana legt að hafa kápurnar hlaðbúnar eíns og getið
erum að skikkjur og feldir vóru hlaðbúnir, en
en þá vil eg ekki með öllu neíta að kápur kunni
að hafa verið til hlaðbúnar
en þara móti hafa men gildar á stæður firir því að
kápan var skreítt með alskonar vönduðu fóðrí
sem gérði þær mjög dírar þær hafa verið fóðraðar með
als konar díra skinn um og jafn vel með grá skinnum
sem jónsbók vottar þar segir svo „sá semá
80 hundrað má bera ólpu eður kápu tvídregna
fyrir utan grá skín„ en auðséð er að þeir sem voru ríkari
máttu hafa kápur fóðraðar með grá skinnum.
tví dregin kápa merkir hér kápa sem er með tvöföldu
fóðri, af þessu er auð séð að kápurnar hafa verið
fóðraðar með dírum skinnum á seinni hluta 13 aldar
og i kringum það er Jóns bók kom út, og öll líkindi eru
að sami síður hafi veríð á 10 og 11 öld er kápan var þá
önnur sú helsta yfir höfn er höfðingjar báru
ó vandaðar kápur voru með flosfóðri eður eins konar
röggvum er síðar mun sagt verða,
að kápan hafi næst eptir feldin verið ein hver sú helsta
höfðingja yfir höfn votta sögurnar best, það má svo að
orði kveða aðá meðal Íslendínga var kápan alveg
þjóðar yfir höfn, er höfðíngjar báru meir en flestar
eður allar aðrar yfír hafnir, þeim hefir þótt það
hⁱspurslaus og fagur búníngur sem það var ein kenni=
við kápuna er hinir fornu Íslendíngar báru að hún
var jafnan blá eður blásvört þaðer athuga vert
að Íslendíngar létu sína þjóðar yfír höfn vera jafnan
hafa þjóðlítín sem var dökkblátt, felstir þeir
mestu og bestu Íslendíngar riðu jafnan í blám kápum
sem Íslendíngasögur votta
Njall reið til alþingis i blárri kápu Egill Skallagrímsson
reið til þíngs i blárri kápu með giltan hjálm Snorri goði
reið jofnm i blárri kápu og tiðum i svartri loð kápu,
Ingimundur gamli vatns dæla goði reíð blárri kápu,
Ófeígur Járn g érðarson úr Skörðum höfðíngi reykdæla
reíðí blárri kápu er han heim sótti Guðmundríka
Gunnar föður farðir Gunnars á hlíðar enda reíð í
blárri kápu er han hefndí Steíns hins snjalla bróður
síns Hraf i Einars höfn landnamsmaður reð í
blárri kápu

[Eftirfarandi innskotssetningar eru á hægri spássíu:]
1282 segir í réttarbót
Eiríks konúngs Magnuss.
að skraddarar skuli
takafyrir tvi byrða kápu
15 penn ínga vegna
Norges gamle love III
N^o2 bls. 16.

1384 áttu skraddarar
i Noregi aðtaka i laun
fyrir tvibyrða kápu 6
penínga uttan silki
Norges gamle love III. No. 120 bls 219.
i rettar ar bót Hákonar konúngs
Magnússonar, áttu skraddarar
að laka i launfyrir tvíbyrða
kapu örtug Norges gaml
love III. N^o 59 bls 142.

bls. 8

Síðu hallur reiði blárri kápu, þorvarður Höakuldsson
þorgerissonar ljósvetn ínga goða reið á Hegranesþíng
i blárri kápu, Gissur jarl reiðí blarri kápu þorlákur
biskup var jafnan í blári kápu eður svartri Úfeigur skíðason
var i svartri kápu á þingi, þorkéll trefill var í kápu
öll þessi mikil menni ög stór höfðíngjar Islendínga riðu
i blám kápum og þár að auk mörg af þjóðskáldum
þeirra og hetjum það er talið til gildis Gísla Súrssyni
aðhan reiðjafnan í blárri kápu, Björn hítdæla kappi
vari blárri kápu, þórður kolbeinsson var i blárri kápu
þormóður kolbrúnar skáld vari blarri kápu
hér að auk vóru yngri skraut menni opt í blám kápum
til dæmís þráin sigfusson bolli prúði þorgilshölluson
vestein mágur gísla súrssonar, og fleiri sem oflángt
írði að telja, af öllu þessu er augljóst að það avr<ref>[ath! skrift]</ref> ein =
kenni legt við kápuna, auk þess að hún var hofðingja ífirhöfn
að hún var optast blá, eður blá svört
það er næsta athuga vert að i öllum Íslendínga sögum
sem ek þekki ogsem eru sannar, veít eg ekki nem að 2
dæmi til að kápán hafi annan lít en bláan eður svartan
i Viga glúms sogu kap 26 segir að Glúmur var i
grænni kápu er han reíð uppfrá þverá, en þáreið
glúmur jafnan i blám feldí er Vigfús hersir móður=
faðir hans hafði géfið honum og han hafði á trúnað á
er han bjóst til stórr ræða, i Laxdælu kap 77
segirum Bolla Bollason að„ han hafðí ysta
skarlats kápu rauða en það er tekið fram að han
var þá níkom ín út úr Mikla garði, enskömu
eptir það tók hann upp þan gamla íslendsk síð og
reið i blárrí kápu til mannfunda sem sagan
vottar. hjá Norðmönnum hafði kápan eins
og allar aðrar ifir hafnir marg breittari liti,
i Noregs kon únga sögum er kápan mjög skjaldan
^nefndari saman burði við á Íslandi en þær sem eg man eptir
að þar sé g étið um höfðu vóru gráar eður rauðar
Sigurður sýr hafði gráa kápu en það er líka tekið fram
um leið að han var eingin skart maður sjá sogu Olafshelga
kap 47 i sama kapi tula segir að Sigurður sýr var í
skar láts kápu rauðrí en ekki er gétið um vhörnin
hún var til þess verður að géta að i sögonum hafir
skarlat og purpuri ekki ætíð rauðan lít þó að það
værí sá rétti litur það er getið um brúnan og hvitan
purpura [∫] og eins er jafnan tekið fram í sögonum þegar
men höfðu rauða skarlats kyrtla af því skarlatíð sem
^þeirkölluðu hefir opt haft annan lit, lilkt og hjá oss en ídag [∫∫]

[Eftirfarandi innskotsetningar eru á vinstri spássíu og eiga við innskotsmerki [∫∫] og [∫] í textanum hér að ofan:]

[∫∫] vér köllum vandað klæðí
optskarlat.
i haraldarsögu
harðráða kap 1 segir um
harald að han hafði rauða
kápu er han fliði úrlandí
eptir orustuna á slíkla stöð
um.

[∫] húngur vaka kap 5

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

Loðkápan

bls. 1

önnur tegund af kápum var lóð kápan
ekki hefi eg séð neitt í sögonum sem bendir á að
að lóðkápur hafi haft annað lag en hinar fir
greindu kápur, þær munu hafa dregið nafn sitt af
efninu sem í þeim var er hefir verið loðið og því
hetu þær loðkápur, þær munu hafa verið föðraðar
opt með þikvu loðnu díra skinni en tíðum hafa
þær verið með röggvum líkleg líkt og á feldinum
að þær hafi verið með flosfóðri eður röggvum vottar
bragða máusarsaga þar segirum hekluna Máusar
„ hún var gjör a mind sem ólpa eður loðkápa,
þá er önnur rögg fellr yfan yfir aðra„
í þætti af Ragnarssonum kap 1 segirað Ragnar fór
í roggaðarkápu (= röggkápu) er han van ormin
í Ragnarssögu kap 2 segir að han fóri loðkápu
þettað sinir ljóslega að loðkápaer herum bíl sama
og kápa með röggvum [∫] ekki man eg eptir að sögurnar
géta um að loðkápur hafi haft anan lit ensvartan
skrautlegar munu þær valla hafa verið því þær eru
jafnan taldar sem ruddaleg yfir höfn [∫] sem eydyr
Eyrbyggjavottar, það var tekið til þess að Snorri
goði vari loð kápu ^svartri er han kom út hingað úr förum?
og raddamenni eru jafnan látín vera í loðkápum eður þeir sem voru á litnir fíbl
ssem þorstein svörfr er han reis úr fletinu sjá svarfdæla
kap 2 [∫] í vígglúmssögu kap 2 segir að Eyólfr hrúga tok yfir
sig loðkápu og hafði hana hverndag því han vildi lilita
sem rudda legast út er Ívar kæmi heim úr Víkingur
því Ívar hataði alla Íslendínga, enda má sjá að Ívari þótti
ekki fagur búníngur Eyólfs, því han lést ekki víta hvert
han væri maður ^eða kvikendi og kallaði han hrúgu og
tötra bassa, þaðer auðsed af öllu að löð kápurnar hafa
verið bæði þúngar og svörgulslegar og hér er tekið fram
að loð kápan Eyjólfs, var svo þúng að við björn einn
er vildi draga hana i hiði sitt, hafði valla afl til
að halda henni uppi, þettað saman ber Olafssögu
helga bl forum bl 179 þar segirað Sighvatur skáld
vari loðkápu er han fór ifir fjall í kulda veðri
og þóttist han ekki geta borið kápuna firir þíngslum
og firir hitan sakir og mæði

[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum.]
Þettað stirkist en fremur
við það sem segir konnúgs
skuggsá bl 226 er saman
vindurin er látin skrgðast
„skyaðri loðkápu„ en önnur
handrit hafa „skuaðri„ sama
sem með loðum bl 228 er
vestan vindurin látin
draga yfir sig „ grá skíaða
kápu„ en önnur handrít
hafa grá skinnaðr, eður
rauggvaða og bendir það
á að loðin skinn og röggvar
sé skilt hvað öðru

[∫] eður vos yfir höfn

[∫]samanber sögu Aus
básvegirs kap 4 þar segir

að Au varí loðkápu er han
var firir skomu risin úrfleti
og lét sem fibl,

[meðfylgjandi miði]

slurtungu 4 þátt 8 kap segir að
Mór Berg þorsson vari loðkápu
er han lá i bekk 3 þatt kap 15
segir að brandr Runolfson„hafdí grímu
firir andlítí han sté af baki ok
lipti upp grim unni„ er han vildi
láta sumarlida frá tjörn þekkja sig,
graar kall hettur sturl 5 k 4 þ
sturlungu 4 þ kap 30 her segir
að Sighvatur sturluson var
kyrtli ok hafði kápu yfir sér
þarf að að gjæta kvert loð kápr
finnast með erm um ^{og hött} því
annars gétur nafníð veríð
komíð af Loða = feld
sja feldkápr og felli kápu

[bakhlið meðfylgjandi miða]

stöðum tekið fram sem eitt hvað
sérstaklegt, og munu men oft
hafa borið kápuna á þan hátt
að men létu ermarnar lafa aptr
á bakíð án þess men vera í ermar[...]
eða girtu kápuna að sér og þa[...]
hav Ofeigr kall kápuna, sem fir [...]
men verða að sönnu að játa að það segir [...]
af sér og ífír síg kapum kapum sja[...]
í svarfdælu kap 2 segír að þorstei[...]
er þórólfr broðír hans gaf honum
að „Bási steypti kápu sinni yfir [...]
kápurnar hafi stundum verið h[...]
vegín víst því þettað gétr[...]
eíníg getr verið að kápurnar hafi orð[...]
hafi men ekki ætíð hnept upp öll[...]
on um, og hafa men því orðíð að s[...]
af eyrbyggju eyrbíggju segír [...]
annarí hendí í kápu knappan [...]
og míndíði sig til að leggja anari [...]

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

Ólpan

bls. 1

Ólpuna höfum vér en í dag á Islandi, og mun
hin forna ólpa hafa verið að höfuðlæginu til mjög
lík því sem hún er en í dag sumstaðar á Íslandi.
en hin forna Olpa mun hafa veríð ^víðariur og úr betra efni
því sögurnar votta að hún var ekki einúngís
skjólfat eður vos yfir höfn, heldur var hún einnig
Skart yfir höfn höfðíngja,
að mínu á liti hefir Ólpan verið að læginu til
^{að mestu leiti}alveg eins og kápan, að frá teknu því að ólpan
mun skjaldan eður aldrey hafa veríð með hött,
en þar á móti gétur verið að hún hafi verið með kraga t.d.
[?] standkraga, líkt og vorar Olpur hafa optast
enn í dag, stand k^ragar eru gamlir því á höklonum vóru
stand kragar á 13 og 14 öld sem gamlar mindir sína,
ekkírt hefi eg seði sögonum sem sannar að ólpan
hafi verið með hött á föstum við, og því sé eg einga á stæðu til að halda að hún hafi verið
með hött. i Kórmakssögu kap 12 segir að
Steinar hafði „bjarnskins Ólpu, ok grímu firir
andliti„ er han vildi dyljast firir hólmgaungu
Bessa, en ekkert bendir á að þessi gríma hafi
verið á föst við ólpuna eður að hún hafi með
öðrum hætti heirt henni til,
í sögonum er gétíðum að men ^bæði síntu ^{og börðust} í ólpum og
bendir það á meðal annars að þær hafi verið
með ermum, men géta að sönnu á lítkað af því,
að hún hafi einúngís verið með götum til að
stínga handleggjonum útum, en eg sje aungva
á stæðu til að álíkta svo, því það hefði verið
óhentugt á yfir höfn sem opt var gérð til
að vera i illvíðrum, enda þótt hún væri tiðum
á lítin all sæmi leg höfðíngja yfir höfn, þegar hún var vönduð
eitt af því sem sannar að olpan hafi verið mjög
lík kápunni er það að og minsta kosti að stærð
stærðinni til, er það sem segír í Egilssogu
Skalla grímssonar kap ⁷⁷65 þar segir: „at skilnaði
gaf Egill Alfi (bónda) loð ólpu, Alfr tók
þakksamliga við gjöfinni, „ok má hér gjöra mér
af loðkápu„ sagði Alfar bóndi

bls. 2

ekki gat han breitt, ólpuni í kápu nemað því
að eins ^að kápan og Olpan hafi hérum bil haft sömu
stærð, sem mún hafa verið, og hafi mér skilist rétt um
lægið á kápunni og Olpunni þá þurfti han ekki annað
en bæta hettínum við Ólpuna til þess að gjöra úr
henni loð kápu, það var sam eiinlegt bæði við kápuna
og ólpuna að bæði voru til loð ólpur og loðkápr
sjá Eglu kap 77 líka má géta þess að í sögu Hjalmtérs og
Ölvers er jafnan sagt að Hörður varjafnan í sinni
töfra loð kápu en kap 12 er hauskápa kölluð ólpa
eptir því sem segiri vísu þeirri er Hergunnur tröll
kona kvað: rifna mun þín ólpa
ef við jöfurr finnumst.
þettað bendir á að kápa og ólpa hafi verið líkar
ifir hafnir, um hekluna Bragða Máusar segir „hón
fellr yfir aðra„ þettað sinir og að ólpan hefir verið lík
kápu, og ^opt úr sama efni og loðkápan, en þá sannar Egla
þettað best því þar segir að Alfr bóndi ^vildi gjöra loðkápu
af loð Ólpu Jonsbók segir svo„ sá sem á 80
hundruð má bera þar með ólpu eðr kápu tví dregna„
fyrir utan gráskín„ þettað bendir en á það sama að kápa
og Olpa hafi verið líkar og að yfir hafnir og að úlpan hafi
opt veríð fóðruð með tvöfoldu fóðri og jafn vel
með grá skinni ^{og öðrum dyrindisskinnum} þær olpur og hafa þær án als efa
opt verið úr mjög vönduðu efni ensog kápurnar.
ólpunum má skipta í 2 flokka fírst skratólpur og
ólpur er men báru í íllviðrum, þær ólpur er fornm-
enn höfðu fyrir kulda og vos yfir hafnir föfdu þeir
ur úlfa skinnum og alskonar díra skinnum, og
að því leiti er úlpan nokkuð frá brugðin kápunni,
í þætti haukshábrókar segir að við bárður vari
vargskinsólpu um vetur er han fórá skíðum
en er han hafði farið af ólpunni, þá sáu men að
han var undir í skarlats kyrtli rauðum með ok
hafðí hjálm á höfði, ok var gyrðarsverði, af
þessu gætu men ef til vill á líktað að ólpan hafi
stundum verið með hött, af því hér er sagt frá eíns og
þeir hafí ekki ^getað seð að við Bárður hafði hjálmá
höfði fir en han fór af ólpunni, en þá er þettað
eingin sönnun því bæði getur þettað verið ónákvæ-
mni, og einnin gat han hafa haft lausa hött þá
sagan geti ei um það.

[Meðfylgjandi miði]

[mynd af úlpu] ólpa eðr úlpa
einsog þær vóru í norður landi t.d. í
skagafirði og húnav.
1849-50

náðu níður undir
hné eður niður á
hné
voru með því
hirndum fleig í
báðum hliðum
er hét sið og víðum ermum er men ímist
brutu uppa eður settu framma handar bakið
ein hneptir vanalegu, úlpur vóru helst
hafdar í regni og hriðum, í Borgarfirði vóru
þær eíns en stundum með klauf á ermonum
og kræktar að úlflíðunum, ekki man eg eptir
því firir norðan

[Meðfylgjandi miði bakhlið]

[Auð síða]

[Meðfylgjandi miði]

^xmér þikir og all líklegt, að á skraut
úlpum sem foðraðar vóru með dírum
skinnum hafi kragin og barmarnir
legíð útá koppum ólpuna, að framan verðr
eður flakað frá til skorts, líkt og enn
sest opt á ólpum allendra útlendra er
foðraðar eru með díra skinnum, og á skinn
Islendskum frá 16 öld sjálst men mindaðir
í þess konar kápum, þegar skinnin flöktu
þannigátu ólpu með réttu heitið flaka ólpa
því flök heita en í daglegu tali lángir
klofníngar eður helmingur af einhverjum
hlut t.d. lúðuflak þegar stofn lúða er klofir
að endi löngu, hurðarflak, skipsflak,
men sega og að föt floki frá einum, og að
men séu eins og flaka trúss þegar flakir
frá þeim, flakyður heitir og i kind
það iðrið er mest þarf að sanna og mest vill
flaka

brynjan flakti fra Birni
um halsin Sturlunga [mynd af brynju]

[Meðfylgjandi miði bakhlið]

[Afrifa og því ekki skrifað upp hér]

bls. 3

í Sturlúngu 4 þátt ^{kap 36} segir að hallveig Ormsdóttur sem
þá talin var þá féríkust kvenna á Íslandi reið með „flóka
ólpu blá ok saumaður flókin at höfði henni, ok ¹¹³³
hafði han þat fyrir höttin „isumum handrítum er sagt að
hún hafi haft floka ólpu, af öllu er auðseð að þessi búningur
er sérstaklegur, og hefir þótt hlægi legur og húska legur
og í sögunni er tekið fram að snora sturlu sini, þótti hennar
ferð heldur hæðileg og brosti at„ hefir honum þott þettað
sérvískulegur búningur, men géta því eingan vegín á liktað
af þessu, að Olpan hafi verið með hött vanalega, þótt þessi
kona sem líklega hefir verið ser vitur, saum aði ofan
við ólpuna flóka eður flík til að hlúa aðsér, og hefði
hennar olpa verið með á föstum hött hefði hun ekki þurt
að sauma flókan víð hana, mér sinist því bæði þessi staður
og aðrir í sögonum benda á að ólpan muni aldrei hafa
haft hött á fastan víð en líkara þikir mer að ólpan hafi
stundum haft eins konar kraga, og má vera að flökin er
er her er talaðum merki sama og eins konar kraga er men
hafa gétað brett upp og niður, er kaltvar, ^x í vatnsdælu
kap 32 segir að Bergur var i skinn ólpu yfir slæðum,
í Ljósvetníngasögu kap 27 segir að Skeggbroddi
varí„ vorar skíns Ólpu„ er han vará skipi því kvast
hefði verið, töfra men eru látnir hafa Ólpur firir
hlífar í orrustum sjá Gaunguhrolfssogu kap 30 þar
segir að Röndolfur um búnað Röndólfs berserks
er han bjóst til bardaga „egi bítu flest járn á Ólpu
þá er han var í„ [∫] vandaðar ólpur meigu teljast
með skraut yfir höfnum er höfðíngjar báru þær
hofðu sömu líti og kápan þær voru bláar grænar
og rauðar Sturla Sighvatsson var í blárri ólpu
er han barðist á Örlugstöðum sjá sturlúngu 6 þátt
kap 17, Ólafur Tryggvason vari grænni kápu
Olpu ^{er hann} steipti sér í kaf eptir akkerís streingnum er
brast á skipi Hallfreðar vandræðuskalds, Olafssögu
tryggf: kap 155 í stulúngu 5 þátt kap 7 segir að
sturla Sighvatsson „var í rauðrí ólpu„ er han reið á
alþíng og bætir sögu skrifarin því við að hann
hyggur að fáír ^menn hafa séð rösklígri menn, [∫∫] alt þettað
bendir á að olpan hafi opt verið mjög vönduð skrat
yfrhöfn, og að það hafi þótt höfðinglegt að bera hana
líkt og kápuna þegar hún var vönduð. hún hefir
líka verið all höfðingleg þegar hún var vellít og úr vönduðu efni

[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum:]
[∫] hervór er látín vera í
ólpu er húnfer í hernað

[∫∫] í sturlúngu 5 þátt kap 11
segir að men Sturlu Sig=
hvatssonar„ föluðu Oplu góða
at Bjarna„ Sverrissyni, á
Alftamyri, en han vildi ey
selja þeim ólpuna og fól
hana fyrir þeím, og kéndi
þeim um að þeir hefðu tekið
ólpuna, en er það komst upp
að Bjarni sjálfur hafði
falið olpuna varð Sturla svo
reiður að han vildi láta
drepa Bjarna, en að lokum
sættust þeir að því að
Bjarni lét landíð
alftamýri með þeim skil=
mála er Sturla vildi,

bls. 4

og fóðruðmeð dírum skinnum sem hún hefir opt verið
eg vil gera þá álíktun að ólpan hafi verið með ermum
eini eður tveimur, en aldrei með hött opin alveg
að framan og fest saman líktog kapan á brjostinu
hefir hún þá veríð eíns og kápan nemað höttin vantaði
verður þá forna ólpan mjog á þekk í læginu þeirri yfir=
höfn er Ilendíngar bera en í dag og kalla Úlpu og
mun hún hér um bil hafa haldið læginu eins og
nafninu, en forna ólpan mun hafa verið gæðum mun
vandaðri en olpan er hjá oss nú á dögum
en flaka olpan muun hafa flakað frá neonum að framan
eður barmarnir ^{og kragin} lagst útá þær, því það hefir þótt skart,
allra helst þegar þær vóru dregnar ^=fóðraðar með diruíndis skinni
þess konar kápur bera heldri men víða í útlöndum enn
í dag, og þær tíðkuðust mjög á miðöldonum helst
á hofðingjum bæði á Islandi og annar staðar, og
munu þær kápu tegundir hafa sínn upp runa frá
hinni fornu úlpu eður flóka ólpu.

[Eftirfarandi innskotssetning er á vinstri spássíu:]
biskupa sögur bls. 274 I.
þar segir að að þorlákur
biskup þá af Erlingi jarli
„hvítskinn ok silki yfir
dregit„

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

Kuflin

bls. 1

Kuflinn er miðt á milli þess að vera yfir=
höfn og kyrtils tegund, því teleg<ref>[tel ég]</ref> han seinast
með yfir höfnum, men géta ekki skaðlega vilst
á því hvernig kuflin hefir verið, því hon=
um er all vel líst í sögonum einnig hafamen
margar all góðar ^Íslendsar<ref>[íslenskar]</ref> mindir af kuflinum,
Það var firsta ein kénni kuflsins, að han var
ætíð með hött uppaf, er var á fastur við höfuð
smáttína á kuflinum, þau hött settu men upp
yfir höfuðið í íll víðrum, en létu han lafa
aptur á bakið er gott var veður, með þessum
hött er kuflinum jafnan list í sögonum án
þess að það sé nokkurstaðar tekið fram sem
sem sér staklegt eður óvana lekt, Olafssaga
Triggfasonar eptir Oddmúnk formán: X bindi
kap 5 vottar þettað best, þar segir að Olafur
Triggfason„ vari kufli, ok lagðr höttrin aptr
á herðar honum„, í þætti Haldórs Snorrasonar
kap segir um Olaf tryggvason er han keipti Einar
þambaskelfir og hans félaga „ han var svó búin
sem múkr<ref>[múnkur]</ref> í blám kufli, ok hafði grímu
fyrir andliti„ þessigríma hefir verið laus við
kufl höttin og ekki heírt til kuflinum því
rétt á eptir segir sagan að Olafur hafði líka
hött, er han hefir látið sluta niður firir
grímuna, að han væri viss um að han þekktist
ekki, og hefir það verið kufl hötturin,
í Friðþjófs sögu ens frækna kap 11 segir er Friðþjófr
heim sótti Hríng konúng og Ingibjörgu, og vildi dyljast
„han fórí stóran kulf ist klæða, han var allr
loðin han hafði ok grímu firir andlíti, og
gérði sik sem elli legastan„ hér er getið um að
Friðþjófur hafði grímu firir andliti, en eingin
sönnun er firir að sú gríma hafi heírt til
kuflinum allra síst þegar sagan segir rétt á eptir

bls. 2

er Friðþjófur gékk i höllina að han „namstaðar
utar líga, steypti kufl höttnum ok duldist„
gríman hefir veríð lausa gríma er han hefir
haft innan undir fuflhettinum<ref>[kuflhettunni]</ref> til að hilja and=
litið en hettin^um sem var á fastur kuflinum steypti
han firir andlitið, það er og því til stirkíngar
að þessi grím hafi verið lausa gríma að Friðþjófur
er látín hafa grímuna firir andlíti, eptir að han
er búin að leggja af sér kuflín, eg higg því að
grímur hafi aldrei verið ^á fastar við kuflin,
en að kuflín hafi eínungís haft viðan og síðan
hött, er men gátu togað uppyfir húfur og hjálma
og annan höfuð búnað til hlifðar, sem sagan segir
að Fríðþjófur gérði, því han hafði loðna
skínhúfu á höfði undir kufl hettínum
á samt með grímunni, og hefir sá kufl
hottur veríð víður
^kuflhötturín var ei ætíð af sama efni eður með sama
lít og kuflin sem Gaugu Hrólfs saga<ref>[Gaungu - Hrólfs saga]</ref> vottar
kap 6 þar segír svo um Atla Otriggsson„ þá gékk
maðr inni skálan, mikill vexti, han varí
svörtum kufli, ok hetta mórauð upp af„
oftast mun kufl hötturín hafa verið gjör
af sama efni og kuflin í Armanssögu kap 1
segir að Gráman vari grá kufl ok Arman
„var í blá kufl ok höttrín af sama„ þó að
Armanssaga seúng einkan lega eínsog vér höfum hana
nú, þá eru þó öll líkíndi til að hún sé þó að
mestu leiti frá þeím tíma er men þektu kufla
alment, men steiptu kufl hettinum níður fyrir
andlitið og létu han slota er men vildu diljast
sem Njála vottar kap 32 er Gunnar stældi
kaupa heðin þar segir: „Gunnar hafði vóskufl<ref>[voskufl?]</ref>
ístan klæða, ok lét slota hottin mjök„ svo
að han þektíst eigi, í Olafssögu helga kap 182
segir að Olafr helgi„ varí svörtum kufli, ok
lét síga kufl höttin, fyrir andlitið„ því han vildi
ei láta þekkja sig er han var að ferja tíða fólk
ifír ána Nið,

bls. 3

í Droplaugar sona sögu hinni laungu kap 13 segir
að Nollar var í svörtum kufli ok lét sluta
höttin, í Grettis sögu kap 72 og 74 segir að Grettir
var í kufl„ ok sá óglöggt í andlít hónum„
því han hefir látið slota höttin í sömu sögu kap
63 og 47 segir að Grettir vari„ dular kufli„
svo að han þektistei, hví hötturin á dular kuflum
mun ætíð hafa verið síður og víður, og um hafa verið
ílt að þekkja men er þeir höfðu dular kufla,
þettað hefirog þótt skuggalegur búníngur sem
sturlúnga vottar 5 þátt kap 21 þarer sagt frá
vofu er „ varí kufli ok lét slúta hattín„ þessi
vofa nefndist Járngrímur, og bⁱrtist manni úr Hegra
nesi atfanga dags kveld Jóla er dímma tók, var
þettað firir burðar firir vígi, men höfðu opt dularkufl
höttuna yfir hafðum sér íní höttum og skálum
er men vildu diljast sem Hrólfssaga Kraka vottar
kap 23 er þeir Helgi og hr Hróar duldus fyrir
Fróða konúngi„ þeir vóru jafnan í kuflum ok
tóku aldrei ofan kufl höttuna„ víðar í sögunum
er gétiðum það, alt þettað sínir að kuflin mun ætíð ^{í her varar sögu er getið um dular kublka<ref>[ath skrift]</ref> 1781}
hafa veríð með hött uppaf því sögurnar lísa honum
aldrei með öðrum hætti, og það stírkíst ^mest við það
að sögurnar taka það aldrei fram sem sér stak=
legt eður ó vana legt að kuflín var með hött,
af þvíað kuflin var aldrei skart yfir höfn
heldur almentað^höfðu sem vos yfir höfn, og han var
ætíð með hött, þá var eðlilegt að men veldu sér
han helst til yfir hafnar er men vildu dyljast.
Annað aðal einkenni kuflsins var það, að hann
mun ætíð hafa verið með ermum, sem mindirnar
sína, og sem líka stirkist við það að sögurnar
géta opt um að men gírtu að sér kuflin með
svorð reipi eður ólu, ekki gátu men það hæglega
hefði kuflin verið erma laus, í Gíslasögusúrsonar
blaðs 69 egir<ref>[segir]</ref> að Gísli „var í kufli grám, ok hafði gyrt
at sér með reipi„ er han féll, í Grettissögu kap 38 segir
um Grettir er han sótti eldin að han var í kufli
„ ok rak at sér utar bast taug at sér miðjum„ í
sturlúngu 6 þátt kap 35 segir að gísli af Sandi
„var í brínju ok grám kufli ok hafði gírtan
sík með ólu„ í Armanssögu kap 1 segir að
Gráman

bls. 4

„var í grákufl ok höttr uppaf ok gírtr ur svarð=
reipi„ ekki géteg séð að men géti efast um að þessir
kuflar hafi verið með ermum, því firstog fremst
vóru þeir vog vosfat, og þarað auk gat eingum
komið til hugar að berjast, og því síður að sinda í erma
lausrí yfir höfn ^{allra síst} þegar menn bjuggu sig sem rækilega=
ast til sunds, sem Grettir gérði þá han sótti eldin,
sögurnar votta að þegar men börðust, lögðumen jafnan
af sér „ lausa yfirhafnir„ (möttla og feldi og aðrar
ermalausar yfir hafnir) er gátu hindrað handlegg=
ína, er þeir börðust í kuflum og kápum því hvoru
tveggju hafði ermar, eg higg því að kuflin hafi ætíð
haft ermar og munu þær hafa verið víðar og opt
með einskonar uppslagi eður uppbroti líktog eg áður
gatum a kápu ermonum.
Eg higg að kuflín hafi jafnan verið heill að
framan að minsta kosti nokkuð niður firir beltis
stað, og munu men því ætíð hafa orðið að steypa
honum yfir sig einsog kyrtli, þettað votta sögurnar
á nokrum stöðum, í Grettlu kap 47 segir að Grettir
„fékk sér kufl svartan, ok steypti utan yfír
klæði ok duldist „svá„ sama vottar Friðþjófs=
saga híns frækna kap 11 þar segir að Fríðþjóður
„st^eypti af sér kuflinum„ er han hafðist, í
Fríð þjóðfssögu hínni stuttu segir að Friðþjóður
„steypti yfir sig„ sultkarls kufli einum miklum„
hér sjáum af þessu að kaptill kuflin muni hafa verið
heill að framan, en allra neðstkannhan opt að
hafa verið klofín, nokuð upp eftir, eður verið
með blöðum, bæði aptan og framan, ensog títtvar
á síðum klæðum, og síðar hefir kuflín verið og
jafn vel dragsíður sem Sverríssaga vottar kap
28 er Sverrir barðist við Kaupángsmen, þar
segir svo: „Sverrir konúngr var svá klæddr at
han var í kufli blám ok síðum„ rétta eptir
segir Sverrir steig á kuflin ok féll víð„ allir
sjá að þessi kufl hefir verið dragsíður, í Grettís
sögu segir um Grettir er han bjóst til að sækja eldin
„han stitti upp um sik kuflín ok rak ut sér utan
bastlaug„ hefði þessi kufl verið stuttur þá hefði
han valla þurt að slítta sig, í örvar oddssögu hinni
minni kap 34 segir um odd er han bjóst til Húnalands
„han hafði þá vidskufl ein mikin ok síðan yfir klæðum
sínum, ok örfa val sín á baki ok boga í hendi,

bls. 5

eg ætla því að kuflin hafi ætíð verið talsvert
síður, en þó ekki ætíð dragsíður,
þegar vér nú tökum þettað alt saman þá sjáum
vér að kuflin hefir verið mjög líkur kápunni,
en þó frá brugðin kápunni að því leiti, að han
var að mestu leiti heill að framan [∫] og með hött
á föstum við með laungu skótti er men vana
lega létu lafa aptr á bakíð [∫] þettað skott sem
var uppúr hettingum á kuflinum, hefir kallast
strútur, og eíns á kápum og lausa höttum, kuflin
hefir veirð efnisminni en kápan, ogoptast ó
vandaðri og úr verra efni og ad auk þess munu
men ætíð hafa gírt kuflin að sér er kapuna gírtu
men skjaldan aðSér.
með þessu lægi sem eg nú hefi líst kuflínum,
hefi eg seð han mindaðan á gömlum Íslendskum
skinbókum í Flateyarbók í upphafsstafnum,
þer sem bírjar að segja frá Kuflúngum, sest
mindaður maður í þessum búnaði er eg hefi
nú líst, han hefir kórónu á höfði og
öxi í hendi, en hötturin lafir aptur á bakið
og er með skottí eður strút, han hefir gírðan
að sér kuflin, eíngín gétur efast um að sú
yfir höfn sem han er í egi að vera kufl,
því þettað er auðsjáanlega mind af Jóni
kuflúng first þessi kufl maður er látin vera
með kórónu, og ermindaður ein miðt þar
sem þátturin birjar af kuflúngum,
i uppsala eddu sest gángleri míndaður,
i sinu ferða mans gjörfi, hann hefir einnin
kufl með sama hætti, og á hinni fir nefndu
mind, en hann hefir kufl höttin settan
upp ífir höfuðið,

[Eftirfarandi innskotsetningar eru á hægri spássíu:]

[∫] og með víðum ermum
eins og kápan
[∫] enda þótt men settu höttin
uppifir höfuðið,

bls. 6

Sögurnar votta að að Múnkarnir í fornöld báru jafnan kafla, og í katólsku löndonum
bera múnkar en í dag dr jafnan kufla
hérum bil með sama hætt og eg hefi áður
líst hinum forna kufli, eg get því ekki
séð að men géti verið í neinum vafa
um hvernin hin forni kufl hefir verið
þegar men hafa alt þettað að stiðjast við
kuflin var aldrei skart fat,^{á leikmönnum} heldur jafna
vos eður duk dular búníngur, kuflin
var og vana legur þræla búnaður, sem
mun hafa komið af því, að hann hefir
verið hentugur og skjólgóður í illviðrum,
og þess vegna báru líka sekir menn jafnan
kufla, og með fram af þeirri orsök að kufl
hötturin gérði þá torkénnilega,
þegar höfðingjar báru kufl, þá var það
nær því einúngís í kulda og íll viðrum, eður
ef þeir vildu diljast, er þá munu kuflarnir
hafa verið misjafn vandaðir einsog aðrar
yfir hafni, nokkuð eptir því hverjir bera þá.
þeir höfðu ímsa liti Sverrir konúngur hafði
bláan kufl, Olafur Tryggvason hafði bláann
kufl er han leisti þá einar þambaskélfir og
var klæddur sem múkur, í Laurentins sögu
kap 46 segir um Laurentíns „þat er merkjanda um
at han hafði þan klæða búnað, sem múnkar hafa,
kufl með skrúðýstan, því at han sagði þat
reglu, þá at biskupar væru ofsvartmúnka
lifnaði, þá ættu þeir at halda þau habitum
sem þeir vóru af reglu lifnaðinum kosnir„

bls. 7

hans kufl hefir verið svartur eða blár að lit,
og mun meiga telja það sem undan tekníng
að hans kufl var með skrúði, sem kom af því
að ^han var bískup en ^han, á leit kuflín sem sin einkénnis
búníng, en hefir viljað príða han liðið eitt meira
en annar á kufla, og eins munu höfðingjar hafa haft
lítið eítt vandaðri kufla en aðrir,
þeir Krókarefur og Arman er látnír hafa bláa
kulfa, Grettir hafði svartan kufl Ólafurhelgi
var í svörtum kufli Nollan var í svörtum
kufli sjá Droplaugarsonasögu þa laungu,
en optast munu kuflarnir hafa verið gráir eður
grá rendir, eða með hvítan lít, eins og ullín
kom af sauðnum Sverrir hafði kvítan kufl 543
þeir Sigmundur Brestísson og þorer höfðu
hvíta kufla er þrándur seldi þá, Færey kap 8
Gísli Súrsson hafði grá rendan kufl er
han féll, Bárður snæfells ás er látín hafa
gráan kufl, Gráman er látin hafa gráan
kufl, Géstur barðarson er látin hafa gráan
kufl, í Bósasögu ^{kap 8} er þrællin látin hafa gráan
kufl í sturlungu 6 þátt kap 2 er draum
vofa látin hafa gráan kufl
kuflarnir voru tíðum úr skinni Vígfús
Víga Glúmsson hafði skinn kufl, í
Fost bræðra sögu er getið um að þræll ^ein hafði
kufl úr selskínni, einnig er getið um sölu voða kufla.

bls. 8-10

[Auðar síður]

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 10. 2012 og 10. 2013

---

Sjá einnig

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />

Tenglar

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

II Höfuðbúnaðir

bls. 1

II
Höfuðbúnaðir
1 hettir

2 húfur
a) kofri
b) bjarnskinshúfur eður skinn húfur
c) hlað búnar húfur
d) lín húfur

3 höfuðbönd

bls. 2

[Auð síða]

bls. 3

4
höfuð búnaðr fornmanna,

og
handa gjörvi

1 hettir (skraut hettir) gullbúnir með skinn föðri
2 gérskir hettir, ³ dularhettir, ⁴ hjálm hettir,
3 kaprún = útlent nafn hettir með kamb og eirum á
hliðonum finnast á mindum af
grískum loddurum eður leikurum
samann ber Íslendskan tafl manni frá
sögu öldinni og mindum á forngripa
safninu í höfn. máske = Girskir hettir

_____________
grímur<ref>[Á vinstri spássíu hefur Sigurður ritað „búið” við atriði 1 til 3 auk þess sem texti um grímur á einnig að vera tilbúin.]</ref>
_____________
húfur
kofrí hveif
_____________
skarbönd
gull hlað
garland<ref>[Á vinstri spássíu hefur Sigurður skrifað „obúið” við atriðið frá húfum að garlandi.]</ref>
kóróna (biskupa skraut) kom frá noregi gull saumuð
korona Biskupasögur bls. 143. brúð ar kóronur
, biskkórónu, biskupasögur bs. 370.

Motta firir karlmans búníngnum

Mangi hugði manna
morð kannaðar annat æðra
(isarn meiðr) en æsir
almærir þar færu,
þá er á þoska fjarðar
þing með enni tínglum
holtvalla^vartaris nís Hjalta
harð feings synir geingu x
Landnáma
X holt þveingur eða half fiskur (=ormur)

1 snorra Edda höfn 1852 ^II bls. 494 í klæða heitum = þvengr
og bls. 358 er sá þ vengr er munnur Loka var sam ann saumaðr með heitir vartari og bls 480
er vartari =fiskur.

[Eftirfarandi texti er neðarlega hægra megin á síðunni:]
sbr. snorra edda bls. 93 í vísu
“fald vörðr géð mjallr berr
snáks fald af skorar fjalli„
1= dishjalmr (eður gull hjálms
því dyshjálmr Fafnis varúr gulli)
enni skraut orms eða fafnis
[⊃:] ægis hjálmur eða gull hjálmur
þeir ^{hjalta sinir} voru goðum líkir og báru
ægis hjálm ifir öðrum er þeir
geingu á þing Fafnir hefði ægis
hjalm Snorraedda Rv. bls. 73 Fafnis mál
16. v. sæmundar Edda bls. 106.

bls. 4

[Auð síða]

bls. 5

men gætu talið hjálma með daglega búníng forn –
mana því því auð séð er af sögunum að bæði
höfðíngjar og eins verk men hafa oft boríð hjálma
þó þeir ekki væru að öðru leiti her klæððir, sögurnar
sína að þeir höfðu hjálma á höfði er þeir vóru við
hei vinnu og önnur almen heim ilis störv [∫]^{[∫]Grett s} og sinir þéttað
að þeim hefr jafnan þótt mest varða að höfðinu
væri jafnan ó hætt, til eru ^og gamlar mindir [∫]^{[∫]á skin bók} frá
15 öld sem gérðar eru á íslandi, þar sjást mindaðir
men sem eru að slá og raka með hjálm á höfði aðrir
eru að leiða kir þeir hafa einnig hjálm á höfði og
við imisleg heim ilis störf sjást islendingar jafnan
mindaðir með hjálma á höfði þessar merki legu míndir
benda á að íslendíngar hafi svo seintá öldum
daglega orðið að bera hjálma til þess að þeirra
lífi ^væri ó hætt, en því heldr hafa hinir forn isl-
endingar oft daglega orðið að bera hjálma sem
þá var meira rostusamt, þeir men er áttu sökótt
báru oft brinjur undir kirtlum sinum ^{og kuflum} því þeir
vissu ekki nemað óvinanna væri von þegar
minst varði, en alt firir það hefir þettað ekki
verið al ment að bera daglega hlifar eða
her klæði, en þar á móti er ó hætt að segja að
hjálmarnir geta heirt til þeim almenna forna
daglega búningi _______ en af því að það er
hér mitt helsta augnamið að minast ein gaungu
á ^hinn daglega buning fornmanna að frá skildum her-
klæðum þá vil eg sleppa því að sinni að tala um
hjálma og herklæði.
1 firir utan hjálma; báru fornmen oft ímsa höfuð^hettir
búnaði, ein kan lega daglega; og ef þeim var
ekki neins ófriðar von, imsir þeirra höfúð búnað-
ir vóru gjörfir á þan hátt og úr því efni að þeir
gátu ^nokkuð hlíft á móti vopnum þótt þeir væru
ekki gjörfir af málmi, [∫]^{[∫]einnig voru þeir opt járn fóðraðir eða ur þófa} við ímisleg tækifæri
vóru forn men að mestu leiti ^{eða alveg} ber höfðaðir.
^{og það} jafn vel þótt þeir biggjust til víga [∫∫]^{[∫∫]Sjá l Laxdælu
Njála skarpheðinn þorkéll} þettað alt var
mjög ímislegt og mjög eptir því sem þeír vóru
skapi farnir, og hugaðir, höfðingjum þótti ^opt fremdi að vera sem minst
her klæddir, og treistu þeir ^meir á vona<ref>[vopna]</ref> fimi sína ein gaungu, enn herklæði

bls. 6

af höfuðbún aði forn manna var höttrín eitt kv-
hvað það elsta og almennasta, [∫] víð margar
yfirhafnir höfðu fornmen jafnan á fasta kápu
er þeir köstuðu aftr á bakið er gott var veðr
en en gátu annars sett ^þá upp ifir höfuðið ef þeir
þóttust þess með þurfa, auk þess að fornmen
höfðu hetti sem vóru á fastir við yfir hafnir
þeirra; þá höfðu þeir ^{þess að duk} lausa höttu sem kall-
ast ímist hettir hattar eða hettur og eins breiði
leg eru þessi nöfn á kápu höttonum þeir hettir
heita umíst heittir hattar eða hettur, höttrin á kápu
þeirri er ófeigr kall bar er kallaðar hetta þar á
moti segir um loðkápuna Ragnarsloð brókar að
hún hafði hött, kápa Gísla súrssonar er sagt að um
með hött, kápurn ar Vefreyju nautur vóru með hött
ljótr tin hin spaki er sagt að hafði kápu höttin lerkaðan
um hálsin, ólafr tvíg yfason hafði kápu með hetti
nu höfum vér þessi dæmi uppá að kápu höttrin er
ímist kall aðr höttr eða hetta, kufl höttrin sem
var ætíð fastr við kuflinn [∫] er ímist kall aðr höttr
eða hattr Gunnar á hlíðar enda er sagt að
var í kifli og lét slota hottin mjök, í strutúngu<ref>[Sturlungu]</ref>
er gétið um vofu er var í kufli ok lét slota hottín,
heklu hottrin er einnig ímist kallaðr hattr eða
höttr kápan þ heklan er þorgíls hölluson
átti er látin vera með hatt heklan bragða
máusar er einnig sagt að var með hatt, heklan
óðin vari er han birtíst örvar odd var með hott
síðum, um hekluna er Gunar helmingr
átti er sagt að hún var með hött og víðar
er gétið um hött á heklum, nú sjáum ver
að hettir á ifir höfnum eru ímist kallaðir
hettir, hattar, eða hettur, og hafa auðsjá
lega þe öll þessi orð sömu merkingu, og
merkja sama og hettu, og mun ekki þurfa
að leiða fleiri rök að því; því allir víta að
hettir þeir er fastir vóru við ifir hafnir
að vera sam a og hetta, en ekki líkir
höttum þeim er men bera nú a dögum

bls. 7

og hafa þessir hettir veríð mjög líkir þeim
höttum er men bera á kápum sinum enn í
dag víða í útlondum,
hin ir ^{lausa hettir} hafa því einnig verið sama og hettur
þó þeir kallist imist hettir hattar eður hettur
og striða þessi nöfn ekkert á móti því; sem
sjá má af því sem áðr er sagt, það er og þessu
til stirkíngar að sögurnar géta oft um þá er
men báru hetti; að andlítið var að mestu hulið
svo að men þektust ekki, einig er talaðum
að hettirnir vór víðir og síðir, og að men
drógu á sig ^og af sér hettina. einig er oft
gétið um að men steiftu höttum ifir hjálma
sína, hefðu þessir hettír eða hattar verið eins-
konar barða hattar likir þeim er vér nú berum
þá hefðu men ekki gétað hulið andlítið með
þeim svo að men þekkust ekki, en það gátu
men með hettum sem vóru síðar og víðar, þarað
þar að auki væri það undarlega til orða tekið
að kalla barða hatta síða og víða, þó að þeir væru
víðir þá gátu men ^samt ekki með þeim hulið stórum
[?] meira af and lítinu ^{firir það} það væri einníg undar-
lega til orða tekíð að segja að men dragi á sig
eða dragi af sér barða hatta, það væri einníg
undar lega til orða tekið að segja að menn
steipi ifir sig barða hatt líkum þeim er men
nú bera, eg sé ekki betr en alt þettað sínis
bein línis að hattar og hettír merki
jafnan í sögon um sama og hetta, þá
ímsir hafi haldið að hinir fornu hattar hafi
veríð barða hattar líkir þeím er men nú bera,
allir sjá að það er ómögulegt því hvurnig áttu men
að hilja géta hulið hjálma sína með þess konar
höttum [∫] því hjálm arnir vóru oft með laungum
oðði upp úr einnig vóru þeir oft talsvert beígðir fram
á við, og hefðu men valla gétað komíð þeim uppi
hatt kall, en þá men hofðu gétað það þá gátu men
hvurki hulið hálsbjörgina neje kin bjargirnar [∫] með
þess konar höttum, likum því sem þeir eru nú á dögum,
enn flestir hjálmar vóru annað hvort með háls björgum eða kin björgum

[Eftirfarandi athugasemdir eiga við innsetningarmerkin í textanum:]
[∫] Svo að ekkert sæist af
þeim níðr undan

[∫] á hjalminum

bls. 8

og sögurnar géta aldrei um að men hafi haft
neinar sérskildar hjálma tegundir einungis til
þess að bera undir höttinum, [∫] alt þettað bendir
á að hettir ^og(hatta) hafi verið sama og höttur, en ekki
barða hattar, þarað auki heldeg að ekkért finnist
í sögunum af hvurju maðr géti ráðið að hattar
hafi verið með börðum, og aldrei er mér vítanlega
a gétið um hatt barð í sögonum og því er
eingin á stæða til að halda að barða hattar
hafi þá verið til, og munu þeir físt vera komnir
a norður lönd eftir hinar fírstu kross ferðir,
enn hafi þeir verið til fír á norðr löndum, þá
efast eg um að men hafi þá kall að þann höfuð
bún að hatt, það sínist mér striða á móti hinu
öll, er þeir vóru ólíkir í læginu ^öllum þeim höttum
er sögurnar géta um, hvað sem nú öllu þessu
líðr þá er víst að flestir eða allir hattar þeir
er sögurnar géta um vóru sama sem hettur
þegar men hugsa um hettur eða hetti fornmanna
þá meiga men ekki láta sér detta í hug lambhús
hettur eða tóttar hettr þær er íslendíng bera nú
á dögum, men meiga ekki láta þess konar hettur
vera orsökí að men haldi ^ætíð að þegar hetta er nefnd
að þá sé verið að tala um þræla eða men þá er
verka reikháa, þeir hinir fornu hettir vóru sem
ekki var að undra mjög mjög misjafnir eftir því
hvaða men áttu hettina, en þá hafa þeir alt fírir
það oftast eða ætíð verið ^{góðum nusen<ref>[ath skrift]</ref>} fagrari að mínsta kosti
að læginu til en þeir hettir er men bera nú a dögum
þott þeir væru ekki að öðru leiti vandaðri,
en hettir þeir er höfðingjar báru hafa verið bæði
fagrir og þar að auki mjög verð míklir svo að það er
ó þarfi að láta sér óa víð að hugsa ^um þess konar hetti
skraut hettír vóru á allar lundir út saumaðir og
skrettir<ref>[skreyttir]</ref> með gulli sem sögurnar vott í Jömsvíki s:
kap 23 segir svo „þáræðr firir Sjá löndum jall sá, er
nefndr er Haraldr, ok var kallaðr Strút haraldr,
en það bar til þess að hann átti hött ein „þann
ok svó mikinn at han stóð 10 merkr gulls„
þettað er ekkért smá ræði að einn höttur skildi
kosta vo<ref>[svo]</ref> mikið, og er þettað meðal annars eitt af því
sem ber vitni um of læti og skraut fornmanna
þettað sinir einig að men hafa sint skart sitt [∫] á
höttum sín um fram ifir flest önn klæðr er sög

[Eftirfarandi athugsemdir eru á vinstri spássíu og eiga við innsetningamerki í textanum:]
[∫] en ekki hafa men gétað
hulið undir höttum hjálma
sem vóru með nef björg

[∫] skrauthettir

[∫] og ríki dæmi,

bls. 9

sögurn ar géta um, hér segir að strútr var
mikill á hetti Haraldar af brendu gulli
strútr merkir hér sama og stríta eða skott sem
hefr verið upp af kollinum hattarins orðið strítur
mun vera skílt orðinu strýta [∫] orðið strúta tíðkast
en á vestur íslandi; og merkir sama og skott
til dæmis áskotthúfum, þettað sannar sannar
að nokkru leiti að það sem kallað er strútr á hettinum
har aldr, er skottíð eða strítan er vana lega var
uppár hettinum, alstaðar þar eg hefi séð mindaða
hetti á gömlum íslendskum míndum þá er hett-
irnir, jafnan mindaðir með strítu uppúr eða strút
sem stendr ^ímistoftoft beint upp ^{eða aptr} eða beiist<ref>[beygist]</ref> ögn fram á við,
þessir strútar eru st er standa að mestu beint upp
eru skjaldan mjög hair, aptr á móti hafa sumir
hettir lául sem sjást mindaðir lángt skott uppúr kollinum
þettað skott lafir vana lega aftr af hⁿakkanum,
þessa hetti með strút eða skotti uppúr kollin um; hefi
eg séð á nærri óteljandi gömlum íslendskum mindum
bæði á gömlum skín bókum og eíns á gömlum
íslendskum tré mindum, af stólum og skápum,
hinir fornu hettir munu hafa veríð mjög líkir
þessum hött^um er sjást mindaðir og mun það hafa
helst eín kent hina fornu hetti frá þeim er men
nú bera að þeir hafa oftast verið með strút eða
skotti upp af en skjaldan kollóttir sem ráða má af
mindonum um, [∫] þáð er því min á liktun að strútrín
á hettinum haraldar hafi veríð einskonar gull-
búin stríta eða skott sem hefr verið upp af hettinum
og sem líklega hefr að mestu leíti staðíð beint upp
eins og strita eða skott sem hefr veríð upp af hettinum
og sem líklega hefr að mestu leíti staðið beint upp
eins og strita þettað skott eða stríta (strútr) gerði
hattin miklu hreifilegri og hermanlegri enn
hötturin hefði annars gétað orðið hefði hann
verið kollóttur eþettað gérði höttin á þekkaⁿⁿ hjálm
og hefr þett verið all fagurt og hermannlegt einkan lega
þegar strúturin og allur höttrin var út saumaðr og
búín með gulli sem oft mun hafa verið títt á skraut
höttum sem víðar má raða af sögonum, í þætti af
þorsteini hvíta ^segir „hrani hét madr ok var kallaðr gull-
höttr, han var ^fóstrifrændi þorgils (þorsteinssonar kvíta) hann var
hávaða maðr mikill„ líklegt er að þessi maðr hafi feig
fengið þettað auk nefni; af því að han hefr boríð
hött sem var skreittur með gulli, og mun þettað hafa verið oft til a höttum

[Eftirfarandi athugasemdir eru á hægri spássíu og eiga við innsetningarmerki í textanum:]
Þettað sannar einnig
bragda Máusarsogu
þar segir um höttin
er var uppaf töfra
heklunni Máusar
„framan um andlitið
á hettinum vóru
skél hosur ok olboga-
skeljar, en á strútín
var hlaðið humra klóm„
auðvitað er að ekki gat
hann með góðu móti sett
húmra klær annarstaðar
en að af ofan verðu á
hattin og hafa
þær stað staðið lángt upp
af höfðinu eins og horn
til þess að hun skildi
verða því skrimslis
legri og hræði legri,

[∫] Það sama ma og ráða af
af sögonum því nær því
eingaungu fífl og vofur
eru látnar bera kollhettur
=kollottar hettur sem
sturlunga vottar 4 þátt
kap 5 þar er gétið um að
mann dreimdi að han sá
tvo men svartklædda ^{eður vofu}„ok
höfðu grár koll hettur á höfði þeir sátu á sínum
bekk hverjir í stofu og
reru hver á móti öðrum
og kváðu þessa vísu sitt
orðið hver; höggvast hart<ref>[ath skrift]</ref> seggir
hallarveggir
illa erum settir
þá ínn koma grair hettir
verk manna upvinnast
þá aldri þinnast
eingi er ó sómi
á efsta domi,

bls. 10

er skraut menni og of látúngar báru
það er tekið fram sem eitt hvað sér stakt að svo
miklu gulli var hlaðið á höttin strút haraldar
en ekkert bendir það á að það hafi þurft að vera
ein kennilegt við þan hött fram ifir allaðra hetti
að han var gull buin.
einnig benda sögurnar á að hettirnir hafi ekki
altjénd verið eínúngís ^með strút strítu eða skotti
uppaf heldur að þeir hafi eínnig verið til með
kamb uppaf i færeyínga sögu kap 4 er gétið um
^einn man er Eldjárn hét og var að auknefni kallaðr
kamb kambhöttr, ekkért er senni legra en að hann
hafi feingið þettað auk nefni af því að han hafi
hött borið hött sem kabr var uppúr, það er að
mínsta kosti víst að þess konar hettir hafa verið
til sem gamlar mindir votta, á forn gripasafni
inu í kaupmanna höfn er til mjög gamlar mindir
úr málmi sem eigaað vera þjóðverksar að upp
runa, á þessum mindum sjást míndaðir hettir
með kamb sem geingr fram og aftr eftir höfðinu
þessir hettir eru svo siðir að þeir ná nærri útá
axlir og hafa hornbæði að aftan og framan
eíníg eru þeir kn eftir frá hverkinni niðrí gégn
að framan; með smáum knöppum, mér þíkir lík-
legt að hinir fornu skrauthettir hafi haft það
sam eiginlegt við þess höttu sem hér sjást mind-
aðir að þeir hafi ^oftætíð verið kneftir að framan
með smáum knöppum; eða festir saman með pörum
og munu þessi pör eða hnappar hafa verið úr
gulli eða silfri á skraut höttum, vallamunu
skraut hettír hafa veirð heilir að framan, en
einfaldir hettir hafa líklega oft veríð heilir
að framan, það er ein kenni legt við all flesta
hetti er men sjá mindaða á gömlum mindum
að þeir minda ætíð horn á framan verðu
brjóstinu, þettað lítr betr út en ef þeir væru
beinir að neðan, því míðr géta men ekki
dregið nein ná kvæmlega útaf þessum fír
nefndu mindum hvernig hinir norrænu hettir
hafi veríð af því að men eru mjög ó vissir
um hvaðan þessar mindír hafa sín físta
uppruna, en þessar mindir stað festa sumt
það sem Færeyíngasaga bendir á nefnilega
að hettír með kamb hafí verið til, eínnig
géta men séð af þessum mindum, hvurnig
hettir annara norðr landa þjóða hafa verið

bls. 11

á eldri tímum ^áður en ísland var bigt eða
íslendskar mindir voru til
sögurnar géta oft um að íslendingar feingu
sína skraut hetti frá útlöndum til dæmis frá
garða ríki, annað<ref>[en að]</ref> hvurju leiti þessir hettir hafa
veríð frá brugnir öðrum er höttum er men höfðu
á norður löndum er ómögu legt að sjá af sögon um
men sjá einúngis það af sögon um að Gerðsku
hattarnir hafa verið einskonar skraut hattar
því þá báru jafnan konúngar ríkismen og
skraut menni, en hvurt þeir hafa veríð líkir
þessum fir nefndu útlendu höttum læt eg ósagt
en þá væri það ef til vill ekki ó líklegt,
ekki géta men heldr séð úr hvaða efni þessir
gérðsku hattar hafa veirð, men sjá ein ungis að
þeir hafa verið mjög dirir og vandaðir; því
þá báru jafnan konúngar ^{og jarlar} gefa oft stór höfð-
ingjum í vin áttu gafir gerðska hatta og sinir
það að talsvert hefr verið varið í þá.
í ljós vetninga sögu kap 6 segir að hakonjall
sigurðarson sendi Guðmundi en um rík„girzkar
hatt„ ^{góðan grip}en um góðu grípr, í vín áttu skiní og einnig
til þess að Ölver Sölmundr frá Gnúpum skildi
géta leít að sér trausts hjá Guðmundi, auð seð er
af öllu að þessi hattr hefr veríð mjög vandaðr
og verð mikill; er Hákon gall ^{vogaði að}senda í vináttu
gjöf einn hatt slíkum höfðingja sem Guðmundr
var, i Njálu kap 31 segir að haraldr konúngr
Gormsson gaf Gunn ari á Hlíðar enda tígnar
klæði sín og fílgði þeim „ gérskr hattr„ hér er
gérski hattrín talin með tígnar klæðum konúnga,
í gísla sögu súrssonar segir um þorkél súrsson
er han kom á þoska fjarðar þing; að han„ hafði
gírskan hatt á hofði„ og var að öðru leiti mjög
skraut búin, auk þessa segir sagan að„ þor kéll
var skrautsmaðr mikill ok ofláti„ alt þettað
bendir á það sama að hinir gérzku eða gírsku hattar
hafaf hafi elst verið skraut menna og höfðingja
höfuð búnaðr í lax dælu kapitula 12 segir að
Gilló hin Gerzki^{eða auðgi} „vari gvuð vefjar klæðum
ok hafði gérzkan hatt á höfði„ þettað bendir einnig
á það sama, víðari sög onum hefi eg ekki séð géttið
um gérzka eða gírska hatta og géta men ekki séð

bls. 12

af þessum fáuog ó greinilegu dæmum að hvurju
leiti hinir gérzku háttar hafa verið frá brugnír
öðrum skraut höttum, þó að þessir hattar séu
stundum kallaðir gírzkir hattar þá munu þeir samt
ætíð hafa verið gérzkir (sama og úr görðum austag
en ekki grískir og mun þettað vera ein úngis
ó ná kvæmr rít háttr hjá sögu ritur un um,
þegar það er nú víst að þessir hattar hafa
verið oftast eða altjend verið ur garða ríki
(Rússlandi) þá er ekki ó lík legt að þessir
skraut hattar hafi verið oft fóðrað eða með
öðru motí príddir með gráskinn um eða savöl-
um, en að öðru leiti munu hinir gerzki hettir
hafa veríð i læginu líkir öðrum skraut höttum
og munu merkja sama og hetta eins og hinir
fir nefndu skraut hettir,
i sögonum er oft gétið um lausa hetti er
vóru úr þúfu eða flóka þessir hettir hafa
einnig veríð sama og hettur sem ráða má af
eyrbyggju kap 65 þar segir að freystein bófi„ hann
hafði flóka hettu ok saumat horn um hálsinn„
er han barðist við stein þórr á Eýri, auð seð er að
þettað var reglu leg hetta sem hefr náð niðr á
herðar og hafa veríð saumaðar horn plötur eða
eitt hvað þess konar um hálsín, og hefr þessi hetta
veríð eins konar hlíf, það er alkunnugt að á
mið öldon um; höfðu höfðu ríddar arnír oft þess-
konar flóka hettur er þeir báru stundum undir hjálm
ínum eðr undir brín koll unni en þá einkanlega
er þeir höfðu aungfa brin kollu, og atti þessi hetta
að hlífa þeim hluta af hálsinum er var ber á
milli hjálmsins og brinjunnar, þessir þófa eða flóka
hettir gátu talsvert hlíft firir sverðs höggum
og þess vegna höfðu men þá oft, þessir flóka hettir vóru
eins í læginu og hinir fír nefndu hettir að því undan
teknu að þeir munu oftast hafa veríð hér um bil
koll óttir að ofann sem þeir líka urðu að vera
til þess að men gætu haft þá undir hjálmum og
stál húfum, með þessu lægi sjást þeír jafn an
mindaðir, lik^ir þessum hettum hefr líklega hinirfir nefnda
hetta veríð, í sögonu um er oft gétið um að men höfðu
þófa hatta í Njálu kap 119 segir að Njáll hafði „þófa-
hatt á höfði„ er han reið til þings í droplaugar-
sonar sögu kap

bls. 13

segir svo„ en er Ár^(trúðr)<ref>[ath skrift]</ref> var í dóm settr, lét Helgi Ásbjarnarson
koma þófa hatt á höfut honum, til dular„ er rétt á eftir
segir að Helgi droplaugarson sló sverðs hjöltonum undir
þófa hottin ok laust brott af hónum, hér er þófa hottr
látin vera sama og dular höttr; og er hér um bil auðséð
að þessi höttr hefr að mestu leiti hulið and lítið, og hefr
þessi hattr verið eins konar ^við hetta sem han hefr látið
slúta níðr firir and lítið til þess han þekklist<ref>[þekkist]</ref> ekki,
það lítr út að þessi hattr hafi veríð ó kneftr að framan
á brjóstinu því helgi gat lostið höttin af honum
ekki er heldr ó mögu legt að þess kon ar þófa hattar
haf stundum verið stittri en aðrír hettir og at þeir
hafi verið stundum hnappa lausir að framan en bundnír
sam an með reím ^utanumum hálsín sem oft var títt, sem
grá gás vottar, vígslóða ^k:92, þar segir svo„ ef maðr
hnikkir hetti af höfði manni, ok varðar þat 3 marka sekþ.
ef kverkband er í hettinum ok hníkkir han frammaf,
þá varðar fjör baugsgarð, en ef hverkband heldr
hettinum; ok hnikkir han aptr af höfði manní, þat er
kírking, ok vígt í gégn ok varðar skóggáng„
af þessu má sjá að hettir hafa ^stundum verið með hverkbandi [∫] en ^{[∫] líkt og hjálmur}
ekki hneftir að framan og hefr og hefr þettað band
veríð bundíð um hálsin til að halda saman hettinum
sem [?]oft sést á gömlum míndum, einnig sjá men[∫] að ^{[∫] af þessum stað}
men gátu kíft höttum af höfði á monnum jafnvel
þó þeir væru með kvert bandi, og verðr því ekkert
undarlegt þótt helgi gæti slegíð höttin af höfðínu á
An trúðr<ref>[ath skrift]</ref> allra síst hafi sá höttr verið án kverk bands
eða ó hneftr að framan, víðari sogonum er gétiðum
þófa hatta í Ólafs sögu helgu kap 44⁴⁷ segir að sigurðr sír
„hafði þófa hatt grán víðan„ á höfði hvursdagslega ^{strutinn gráni}
í sögu hákonar hákonarsonar kap 186 segir að Skúli hertogí
„hafði hvítan þófa hatt„ á hofði er han var á þíngí, af
þessu skíldu men halda að þessir þófa hattar hafi oftast
verið hvítir eða grair sem sagt er um þessa hetti er höfðingjar
baru, en þó er það ekki víst í þætti af þor steini kvíta
segir að þorstein hvíti hafði „ull hött á höfði„ er han drap
einar þórsson, hvurt þessi höttr hefr veríð prjónaður eða
úr vefnaði eðaþófa sést ó gjörla en ekki er ólíklegt að
sumir ó vandaðir hettir hafi veríð prjónaðir, og munu
þeír hafa verið mjög líkir hinni alþektu hettu er
mývetningar bera eni dag en valla munu þeir
hafa haft skigni eíns og það er nú er búið að setja á
mývatns hettuna á seinni öldum, þessi hetta er eptir
leifar af hinum forna hetti

bls. 14

í sögonum er gétið um margkonar dular hetti er men höfðu
er men vildu diljast, og völdu men til þess síða hetti
og létu men þá slúta fram ifir andlítið einnig toguðu men
hettina upp firir hökuna ^{sem mindirnar sína} svo mesti hluti af andlítinu
var hulið, er men bjuggust til víga höfðu men oft þess
kon ar hetti i fostbræðra sögu ka2[?] segir að þormóðr
settí á höfuð sér síðan hott áðr en han drap þorgrím trölla,
somu sögu kap 20 segir um gést þó geíngr maðr útá skífs briggjuna
sá hefr síðan hatt.... ok máttu þeir ekki sjá hans á sjónu,
í þætti gunnars þíðrandu bana kap segir að gunnar hafði hött
síðan á höfði er han duldist fírir þorkeli Eyjólfs sini á
helga felli í sögu Vemundar kogurs kap 15 segir að
að vemundr kögur hafði hatt á höfði er han kom til
þór^darers bónda i Kórpaugi<ref>[ath skrift]</ref> og þekti bóndin han ekki fír
en han tók ofan hattin, í grettírs sögu kap 54 segir
er grettir mætti Hallmundi á dúfu nesskeiði að
hallmundr„ hafði síðan hatt á hofði ok sá úgjörla í
and lít hónum„ útilegu men munu einkan lega hafa
haft síða dularhetti er þeir vildu diljast, eg sem einnig
má ráða af því að i þeim sögum um útílegumen
er sagðar eru en á íslandi eru þeir jafnan látnir
bera síða höttu„ þessi munn mæli hafí sin uppruna
fra hinum fornasíð, i grettirs sögu kap 68 segir að
að grettir„ hafði síðan hött níðr firir andlítið„ er han
^gekk til móts við þórer í garði og hans men, þessi höttr hefr
nærri gjör sam lega hulíð andlitið og hefr grettír ver-
ið vissum að hann þektist egi því annars hefði han
ekki vogað að gánga inni flokk sinna vestu
fjandmanna, i sömu sögu kap 68 segir ad„grettir
hafði kastað hetti sínum á öxl sér, svá gekk han jafnan
útí, hvórt sem var betra eða verra„ retta eftir<ref>[rétt á eftir]</ref> er þessi
sami höttr kallaðr hetta, hvurt þettað hefr verið
kápa eða kufl höttr eða lausa höttr er ó víst
í sögu ^{haraldar harðráða}Magnusar goða kap 79 segir að svein ulfson hafði
síðan ok víðan hott á höfði er han for huldu höfði
gegnum lið haraldar sígurdarsonar, í verris sögu kap 153<ref>[Sverris sögu]</ref>
er sagt að„ þor steinn (kúgaðr) hafði djúpan hött á hofði
ok kendu men han eigi„ í sögu Magnusar góða kap 31
segir að þeir Einar þamba skelfir og Magnus góði
„höfðu höttu síða ok annan dular búnat „ er þeir
svá at men kendu þa egi„ er þeir leíndust inní
dana her til að njósna,

[Eftirfarandi texti er á vinstri spássíu:]

i sturtungu 1 þatt kap
13 segir að Olafur
Hildisson„ hafði hött
síðan á höfði„þá han
var oðin<ref>[orðin]</ref> sekur og leitaði
ser um far hja kaupmönnum
og víldi diljast,

bls. 15

sömu sögu kap 5352 er ólafr einnig látin hafa„síðan hatt
á höfði„ er han bírtist Margretu dóttr þrándar á Stokkum,
í sögonum er einnig gétiðum danska hatta, og lítr
út að það hafi veríð stórir og viðir dular hettir, líkir
öllum þeím fir nefndu höttum, í sögu Magnúsar
ber fætta^forum kap er sagt að sveinki bóndi, hafði
danskan hátt á höfði er han var á þingi með öðrum
elfar grímum, i sögu magnúsar góða kap 31 segir
að ólafr helgu„ hafði danskan hatt á hofði„ er han
bírtist i hallar dirum hjá Ottó hertoga, og úlfhildi
dóttr sinni„ þá mælti hertogin; kendir þú mannin
konúngs dóttir, þat veit ek eigi víst segir hún, en
líkt þótti mér kampinum föður míns, er níðr tók
undan skugga hattarins„ af þessu er auð seð að
þessír hattar hafa verið bæði mjög viðir og síðir er
er þeir skígðu svó á andlitið að ekkert var bert
utan kambrín einn [∫] að hvurju leíti þeir svo kölluðu
dönsku hettir hafa verið frá brugnir öðrum höttum
sést ekki af sögun um,
auk þessa höfðu men oft hetti ifir hjálm um sin
um er men vildu hilja her bún að sin, i fagr skínnu
kap 273 segír að Erlingr skakkí og hans men „ höfðu
höttu ifir hjálmum og létti möttla yfir ^hringju brinjum„ er
þeir svikust her klæððir um í höll valdimars duna-
konúngs, í fagr skinnu kap 158 segir um har ald harð-
ráða og hans men, er þeir létust filgja liki har aldar
tíl graftrar inni borg eina„ en víkíngar höfðu þeir
er fígldu líkinu höfðu sílki klæði, ok höttu síða,
ok undir ^hjálmahöllu síðu ok brinjur„ i Egilssogu skalla
grímssonar kap 60 segir að „Egíll hafðí dregíð hött
síðan yfir hjálm„ er han bjó sig út til að drepa berg
ömund<ref>[ath skrift]</ref>, i somu sögu kap 62 segir um egil að „han
hafði síðan hott yfir hjálm„ er hann duldist firir
of ríki eiriks blóðoxar, og vildi leítaði viðtals við vín
sin arinbjörn í jórvík, um Hák on aðatsteins
fóstra segir er han barðist á starð á fitjum, að hun
hafði gull roðin hjálm og listi mjok af hjálmi hans
er sólin skeín á, þá tók Eyvindr finnson (skuldaspillir)
hött [hatt] [hettu] eín ok setti ifir hjálm konnúngsins
þá kallar hátt Eyvindr skreyja, leinist honumi Norðmanna
konúngrin, eða hefr han fuit, þvi ut horfín er gull hjálmrinn„

[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu:]
[∫] í gaungu hrolfs
sögu kap 20 segir að hrólfr
„dró niðr höttin firir and-
ltið„ er han vildi diljast
firir íngigerði konungs
dóttur
i sög halfdanar Eysteíns-
sonar kap 7 segír að
þau skuli jarl og Ingigerðr
höfðu síða höttu og sá
ógjörla í andliti þeim, er
þau duldust að hirð
Eysteins konúngs

bls. 16

í olafssogu triggvasonar eftir odd múnk segir
að báðir þeir ólafr triggfaason og kolbjörn stam-
ari„ mildrond<ref>[ath skrift]</ref> litið at ekki mátti glökt þekkja
hvorr þeírra var, [∫] i þiðríkssögu af beru kap 176
327, 400, og víðar er gétið um hjálm hetti er men
báru ifir hjálmum sínum, þessír hettir eru látnir
vera mjög skrautlegir og með útsaumuðum alls-
konar skjaldar merkjum tildæmis ormum af gulli
og fleíru, og hafa þess konar hettir oft verið mjög
skrautlegir, men hafa helst borið þess konar hetti
ifir hjálmum til þessað hlífa hjálminum víð vætu,
nú hefí eg talið upp flesta þá staði í sögn um er
gétið er um höttu eða höttu„, eða hettur, og hefr
þessi ekki gét eg ann að séð en að alt það sem
hér er kallað hottr mekrí ætíð sama og hetta og annað
munu men ekki géta ráðið af nöfnonum í sam bandi
lægið á þessum fir greindu höttum,
vér sjá um einig að men báru hetti til skarts áþíngum
heim við i húsum og ífir höfuð við alskonar tæki færi
Björn hítdæla kappi hafði höttu hafði er han gekktil
hrossa [?] smalar höfðu höttu á hofði sjá droplaugar
sona sögu hina laungu og ifir höfuð er óhætt að segja
að höttrín var vanalegr höfuð bún aðr er er allir báru
frá hin um argasta þræl til híns tignar legasta kon-
úngs, en mjog mísjafnir hafa þessir hettir verið eftir því
hvurjír báru þá, ------- hettírnir hafa haft ímsa
líti eg hefi aðr gétið um að þeir vóru hvítir og gráir
i Bjarnar sögu hítdæla kappa er sagt að níð stitta sú er
Björn reisti þorði kolbeinssyni hafði blaan hött á höfði_x
fleíri liti hefi eg ekki seð gétið um á höttum, er þá
munu þeir hafa haft fleiri líti,

[Eftirfarandi texti er á vinstri spássíu:]
[∫] og hafa þeir hulið and
litið með eins konar hött
eða grimu,


x í stúrlúngu 6 þatt
kap 11 er gétiðum
„Snorra blahatt„ þoraríns
son

Kaprún

bls. 1

Kaprún
Í sögonum er gétið um Kaprún en þó er það orð mjög
skjald gæft, og eg man að eíns eptir því á tveim stöðum
í sögonum í Sturlúngu 10 þátt 18 kap segir að Byrgir
jall gaf Sturlu Þórðarsyni að bragar launum á samt
með öðrum gérsemum„ Kaprún á gætt„ men géta ekkimeð
víssu séð hvað kaprún merkir hér, en af ímsum ástæðum
vil eg á likta að það merki sama og eíns konar skraut=
höttur, men géta valla efast um að orðið kaprún
sé upprunalega Frakknest og einúngis af bakað
frakkneska orðið Chapron eður Shaperon er merkir
er merkir ímsa höfuð búnaði, en þó einkum alskonar hettur
til dæmis á mönnum og á fálkum [∫]^{[∫]hettu á kórkápum klerka} og einnig hulstur sem
höfð eru utanum alskonar verkfæri, og sem eru í líkíng
af hettum, á frakknesku er Chapeon = hattur
og Chapachon = hetta á kápum af þessu öllu
vil eg leíða þá á liktun að þettað kaprún sem hér er
gétið um og sem auðsjáanlega er komið af Chaperon
merki sama og hetta. Það er og þessu til stirkíngar
sem segir í Sturlúngu 5 þátt 21 kap þar segir að „Valgarðr
(Styrmisson) hafði dregit blátt kaprún [sskrúð] fyrir andlít
sér er han hafði um hálsin undir stálhúfunni„ er Haldór
Guðmundarson kom þá að er han sat ^og klæddist, og hjó han bana=
högg, áður en han hafði dregið kaprúnið (=hettuna) niður
firir andlitið,
Jonsbók gétur og um kaprún framfærslu bálki kap 13 en hvert
kaprún merkir þar sama og hetta er ekki með öllu víst, því eins
og Chaperon hefir á frakknesku margar merkíngar, eins
og gétur veríð kaprún hafi haft ímsar fleiri merkingar
en eina hjá honum fornu Íslendíngum eður Norðmönnum,
og að það hafi ekki ætíð merkt sama og hetta. lögbók segir svo:
sá sem á 20 hundruð„ má bera treyju með kaprúni af skrúði„
í sögonum fínst ekkért mér vitanlega sem bendír á að
treyjan hafi nokkurntím verið með hött, og það mun meíga
fullirða að það hefir verið mjög skjald gæft á hinum fornu
treyjum og likast til ^{hefir það þá} ekki veríð til. því hefði treyjan opt verið
með hött á sögu öldinni, þá mundi einhverstaðar hafa verið
getið um það í sögonum. einnig mundi það sjást á gömlum mindum,
er það hefi eg hvergi séð, það gétur því verið efunar mál atv hvert
kaprún í þessu sambandi merkir sama og hetta því á frakknesku

[meðfylgjandi miði]

gérðskir eða girskir hettir
er ilt að skilja að því gerkur
og gírskar er ímist menn frá
hólm garði eða Garðariki eða
frá Mikla garði (Kaustantín
opel) gerskir hettir er víst
réttast og hafa þeir verið
fóðraðir með þeim dyrustu
hvítum skinnum eða grá skaumm
líkt og kaprúnsskar voru
foðruð með 1282 og 1384 sjá
Norg gaml. No bl
og No 120. bls. 221.
þau kaprún munu hafa verið
austnær og hér um bil
sama og gérskir hettir sem
talað er um í sögonum.
Sja Kaprun siðast
Giskir hettir eru alþekktir
eða griskir sem leikarar höfðu
þeir voru hérum bil eínsog
hettir þeir sem sjást mind
aðir á mindum á forngríp á safninu í höfn

[meðfylgjandi miði bakhlið]

báðar þær hattategundir
eru mjög líkar hettin um
á skákmanni, þeim er fanst í Baldurs heimi við Mývatn
1861 sem er frá sögu öldinni.
og litur þannig út
[mynd]
berum saman þá Gríksu
leikara hetti

bls. 2

merkir Chaperan sama sem ^herða bak leggíngar ^{eða kraga sem fullur ofaná herðarnar} eður útsaum
áptana kórkapum,^{sem þó reindar eru eptir leifar af hettunni sem fyrst vará þeim} einnig merkir það axla skraut
á dóctorum, af þessu þikir mér alllíklegt að þegar talað
er um kaprún á treyjum, að það merki þá eins konar útsaum
eður axla skraut, sem hefir veríð aptaná herðunum eður
í kríngum hálsin á treyjunum [∫]^{[∫] eður einskonar kraga} því hér er talað um skráð = skraut
mér sinist því að það megi vel til sans vegar færa að orðið kaprún
hafi þessar 2 merkingar, og að þær geti verið báðar réttar,
allra helst þegar orðið hefir á fraknesku báðar þessar merkingar
og fleiri.
Þó að mer þiki þettað sennilegast þá vil eg samt ekki með öllu neita að
kaprún eður höttur kunni að hafa verið til á treyjum kríngum
1261 er lögbok var lögtekin en valla mun það hafa verið til
öllu fir, og næst mér er að halda að höttur hafi aldrey veriðá
trreyjunni, en lausa hött og lausa kaprún hafa men borið opt
með treyjum, sem vana legan hofuð búnað. það er og athuga vert
¹³³¹að þegar kémur á 14 öldina foru men að setja hettur við þau klæði
er aldrey fir munu hafa verið með ^hött t.d. á kirtla sjá Laurentíns
sögu kap 65 þar er getið um „tabertkyrtla tvo með hettu„ þettað
ber saman við gamlar mindir,.
það lítur svo út að um 1346-49 hafi capran verið mjög
almenn í Noregi því í statútu ^árna Erkibiskups egir:
„allir skulu þá uppstanda (er guðspjall er lesið) ok taka ofvan
sin caprun ok standa svo ber berhofði medhan testin verð hér
læsin. Norges gaml. love bls. 299. III.
No 120. her er

¹⁾hér merkir skinn = mjóf ræma eða breið bridding sem hefir verið alt í kríngum andlitið
á hettinum og liklega alt í kríngum hann að neðann það sést best á þeim mikla mismun
sem er á verðinu eptir því hvert Kaprúnið var aðeins skinn dregið eða lagt með
skinnum hér og þar, ellegar alveg fóðrað með skinnum að innan og einnig allt í kring
sbr. samann dreginn skinnum annað enn fóðrað

bls. 3

kaprún
i sögonum er á gétið um kaprún en þá er það mjög
skjald gæft egman ekki efir því ^víðautan í sturlúngu
10 þátt kap 18 þar segir að Birgir jall gaf sturlu þórðar
syni að bragar launum, ásamt með öðrum gérsem um
„kaprún ágætt„ men géta ekki með vissu séð hvað
kaprún merkir hér, en þá er líklegt að það merki
sama og eins konar skraut höttr, men géta valla
efast um að orðið kaprún sé uppruna lega frakkneskt
og komið af frakknesku orðinu Chaperon^{cöpran eða} sem merkir
imsan höfuð búnaðr en þá einkum alskonar hettur
tíktæmis<ref>[til dæmis]</ref> á mönnum, og á fálkum, og einíg hettr eð
hulstur er höfð eru ifir margskonar verkfærum, [∫]
af þessu vil eg leiða að kaprún sem br her er
gétíðum, og sem auðsjá an lega er komið af orðinu
chaperon sé sama og hetta, það er og þessu til stirkingar
i Jons bók framfærslu bálk ¹³ er gétið um kaprún en hvort
það merkir þar sama og hetta er ekki með öllu víst að
eins og kapa Chaperon hefr á frakknesku margar
merkingar; eins gétr verið að kaprún hafi haft
fleiri merkíngar hjá hinum fornu islendíngum
og að það hafi ekki altjend merkt samaog hetta,
hér segir svo, sú sem á 20 hundruð „má bera treyju með
kaprúni afskrúðí„ í sögun um finst hvurgi mér
vítanlega að neitt sem bendir á að treyjan hafi
nokkurn tíma verið með hött, og það er víst að
það hefr verið mjög skjaldgæft, [∫] þvi hefrði treyjur oft
veríð með hött þá mundi ein hvurstaðar hafa veríð
gétið um það, einig mundi það sjást mindað á
gömlum mindum, en eg man ekki eftir að eg hafi
séð það, það gétur því ef til vill verið efunar
mál hvurt kaprún í þessu sambandi sé
sama og hetta á frakknesku merkir Chaperon sama
sem bakleggíngar eða útsaum aptan á kápum t.d.
á kór kápum, einnig merkir það axla skraut á dóctorum
af þessu þikir mér líklegra að þegar talað er um kaprún
á treyjum að það merki eíns konar útsaum eða
axla skraut eða leggingar sem hafa veríð um kringum
hálsin eða á herðunum á treyjum því hér er talað um skrúð=
skraut, ¹⁾ af þessa géta men séð að orðið kaprún gétr
haft 2 merkíngar sem géta báðar verið réttar
en af því alt það sem fínstí sögon um um kaprún er
er mjög ó ná kvæmt [∫] þá géta men ekki komíð með annað

bls. 4

Grímur. í sög un um er mjög oft getið um grímur er forn men báru
ifir hjálmum sinum ^og er þeir vildu diljast og einig til þess að ef þeir
vildu dilja firir mönn um að þeir vóru her klæððir,
og hefr það veríð almennur síðr að hafa grímur,
í þorðar sögu hreðu kap 10 segir að „þórðr hafði grimu yfir
hjálm ^inum ok duldist„ er han for norðr til skaga fjarðar; og
vildi diljast, að eingin njósn færi firir honum,
i heíðar vígasögu kap 33, segir að Barði Guðmundarson
hafði „grímu á höfði er han reíð inni miðjan flokk
óvina sina; og þá grunaði ekki að það væri barði
enn og skorri goði gat tælt þá til að segja upp gríð
firir þessum manni er var þeim ó kéndr,
í Kórmakssögu kap 12 segir að steínarr önnudarson
„hafði grímu firir andliti„ er han varí alþingi og duldíst
fírír kórmak, um ólaf triggvason segir að er han leísti
þá Einar Þambaskélfir úr á nauð að han [∫] hafðí grímu
fírír andlíti ^{sama sem}og þar að auki múnka kufl með hött
og hefr han haft grímu^na undír hettínum því han
vildi vera víssum að han þektíst ekki, Einar
þottíst þekkja olaf er han er han lífti kufl hettinum
en er han lifti grímunni frá andlitinu þá þekti
einar og þeir allir félagar ólaf [∫∫] þettað bendir á að
það hafí veríð sundr laust höttrin og gríman og
hefr gríman ekki neitt heirt til hettínum, heldr hafa
men borið grímuna eíns og ann an lausa hött undir
undir kufl höttum og kápu höttum er men víldu díljast
og hefr þettað veríð mjög alment því hefði það ekki
verið alment þá hefði mönnum ekkí gétað komíð til
hugar að bera grímur firir andlíti er men vildu diljast
og þá hefði það ein ungís aukið for vítni mana, það er
þess vegna víst að það hefr veríð alment að men hafi
geíngið huldu höfði víð ímisleg tæki færi,
hverníg grímurnar hafa veríð lagaðar er ó ljóst af sögon-
um ekki géta sögurnar heldr um úr hvaða efni þær
voru, þær munu líklega oft hafa veríð pr prjónaðar og
mjög líkar í læginu og hettr; en með prjónuðu nefí og
augum og munni að framan og einnig með nösum og
út saum uðum augn brúnum, og hafa þær verið gjörfar
á þann hátt sem mans ásjóna, þaníg er líst grímunni
er var víð heklu bragða Máusar, það er sérstak-
legt víð þá grímu að hún er látin vera á fost við
[?] heklu höttín, en það mun ekki hafa veríð vana
legt, sogurnar géta ekki um það og það hefði
verið ó haganlegt,

[Eftirfarandi texti er á vinstri spássíu og eiga við innsetningarmerki í textanum:]
[∫]at var svó búin sem múnkr
í blám kufli ok
í Gaungr hrólfs sögu kap 29
segir að baðir þeir haraldr
og sígurðr, er nefndust hrafn
og krókr „höfðu grímr fírír and-
líti er þeir hefndu þorgrys
jarls,

[∫∫] sem hér segír Enar
„ en þegar firra sin er hann
lífti kufl hettinum, kénda
ek hann, firir víst, en síðar
han lifti upp grímunni ok
síndi oss ásjána sína, kend-
um vér hann allir„

í sturlungu 3 þátt kap 15
segir að Brandur Runolfsson
„hafði grímu firir andlíti,
hann sté af baki ok
lipti uppgrímunni„ er han
vildi láta Sumarliða
fra Fjöru þekkja sig,

bls. 5

auk þessa er all líklegt að grímurnar hafi stundum
veríð einúngís að framan og og ekki sniðnar eins og hettur
þessar ^grímurhettu hafa verið sníðnar og
sau^maðar, þess konar hettr grímur
hafa men helst borið undir kápu höttum, og þesskonar grímu
hefr ólafr triggfason líklega haft, því sagan segir að han gat
á svip stundu lift grím unni frá andlitinu, en það hefði han
g ekki gétað gert eíns fljótt hefði sú gríma verið gjör á
þá lund sem hetta og nað alveg aptr firir hnakkan,
sú ástæa sem eg hefi til að halda að grimur fornmanna hafi opt
veríð prjón aðar og mjög líkar hettum er sú, það er öllum
kunnugt að íslendingar hafa við ímisleg tæki færi en þá
einkum i kulda, boríð grimur firir andlíta, alt framá
daga þeirra manna er nú lífa, gamlir men hafa líst fírír
mér þessum grímum hvurníg þær þ vóru t.d. norðan
lands þegar þeir mundu til: þær voru prjón aðar eins
og aðrar hettur á þær var prjón að nef munn ar og augu
og nasir að framan og saum að ur á þær auga brír svo stundum munnurinn_{og augum rauðbritt}
þettað leít út eíns og eíns konar á sjóna, eg veit ekki
betr en allar þess konar grímur séu nú gjörsamlega
af lagðar á íslandi, en af hvaða or sökum er mér
ó ljóst, ekki hefí eg seð í prentuðum lögum að þeim
hafi verið bannað að bera grímur í íll víðrum enn
þess konar rannsoknir vil eg unna lög fræðíngonum,

bls. 6

húfur
[Að öðru leiti er síðan auð]

bls. 7

men munu því seint géta fundið orðsír
merkínga á Íslandi og i Norvegi, þó men leíti
í útlendum málum, first orðið hífír þar
á letjandi merkíngar, her er því það einasta
rað<ref>[ráð]</ref> sem dugir helst að leíta í Íslenskum bókum
þar sem orðíð fínst kóngsskuggsjá kap 40
segir svo þat þotti sið gæði at víta
„ nær hann má skillkín<ref>[ath skrift]</ref> sína í frelsi ber,
eða hatt eða kveif, ef han hefr„ af þessu
sést eínungis það að hveif muni ekki vera hött.
tegum, og mér sínist þettað orða til tæki sem
hér er sett„ ef han hefír„ bendi á að hveíf
hafi le heldur veríð skjaldgæft höfuð fat
í kongs skuggsjá kap 32 segir svo„ kvorki
skaltu hafa hött ne húfu né hveif á
höfði, heldr skaltu á huldu hópi ok berum
höndum firir ríkis men gánga„ af þessum
tveim stöðum má ljóslega sjá að sumir hirðmen
hafa haft hveíf firi höfuð búnað, einnig
vírðist mér orða til tækin benda á að hveif
sé hverki<ref>[hvorki]</ref> tegund of húfu eður hött, því
það er beínlínis skilið frá því hvað frá öðru
en þá fer að vandast málið, því þá er eín
úngis eptir skarbanda og barða hatta
tegundirnar, af þeim höfuð búnaði sem
eg þekki að Norðmen og Ísleⁱndingar hafi
boriðum þær mundir því um hjálma tegundir
er ekki að tala, mér þikir því eítt af því senni
segasta<ref>[sennilegast]</ref> að telja hveif eíns konar barða hatts
tegund því barða hattar mun hverki géta
talist með húfu eður hattar tegundum í þeim
gamla skílning, sem áður er sagt,

bls. 8

einig sjá men af míndonum í bestiaríus að
barða hattar hafa verið þektir á Íslandi
kríngum 1200 þettað alt kémur vel heim
víð það ^{hofuð fat} sem Jon Eíríksson segir að Dú Fresne
lísi með nafninu kap Cupbia eður sem tíðum
kallast Cofea, Coifa eður cat Cucufa, eins konar
grkískur hattur er ^helstandlegrar stéttar mer báru
helst á mið öldunum, bæði á ferða lögum þegar
þeir síndu sig opin berlega, og eíns í kirkjum við
messu gjörð, eptir þessu irði hvefir<ref>[ath skrift]</ref> helst barða=
hattar er klerkar báru helst þettað kémur hei
m við Sverrissögu kap 156 þar segir að
kveifin fauk af höfði Nikr lási biskup utan
borðs, og hefða konúngum men hana til jart
egna, líklega til að sanna að þeir hafi fundið
biskupin sjálfann, þettað er tví rætt og sínir
að hveifin hefir eínungis verið klerka höfuð
fat eður hitt að konúngsmen hafi þekt
hveif biskups af ein hverju ein kérni sem
han hefir verið á henni og þettað mun vera
réttara eg gét því ekki með öllu veríð sam
dóma Joni Eíriksini i því að halda að kveif
sé ein gaungu bískups eður presta búníngur,
því konúngsskuggsjá er aður búin að sanna að
á tveim stöðum, að hveif géti eíns eptir sem áður
verið tegund af barða hatt,
af hinni áður nefndu á stæðu gét ekki með
góðu móti fallist á að kveif géti verið neíns
konar húfutegund og allra síst há og
og skraut leg sem Jón Eirikson heldur
að liggi nafninu og eiknan lega í
orðinu kopf er merki

bls. 9

upp háfar húfur
hefi eg aldrei séð
á gömlum mindum
allrasis Íslendskum
nem að á spassíu í
uppsala eddu þar er
maður mindaður með
hafa strítu hufu
líka skott hufunni
Norðmanna

[Lóðrétt stendur:]
V
k44 svartr kufl þor disar spá konu
v 45k þóhildur Eívmdardóttír
tók hún vigin<ref>[ath skrift]</ref> af hofði sér og setti á
galta sonsín,
fin k 28 þorgeír goðí gaf gull hring er stoð
mörk

[Megin texti:]
upphátt eður upp lípt, ekki má einúngis taka útlendar málískur og orð
en sleppa eíns góðum íslendsum orðum og
málískum er sanna þettað eíns vel
ef að íslendska orðíð kúfur væri skilt kveif
[∫∫] sem han heldur að nokru leiti þá væri
það nokkur ástæða firir því að hveif
væri uppháhúfa en það þa er er það fínst mér
stríða á móti kóngsskuggsjá og eíns fínst
mér oðin<ref>[orðin]</ref> vera ^svo lítið lík að þar mun lítið meíga
biggja á, men segja ení dag á Íslandi að
sá maður sé hveífarlegur eður mesta kveif
sem er vessallegur þollaus<ref>[vesællegur, þol laus]</ref> eður veik
bigður, þettað orða tiltæki Íslendinga
fínst mér striða með öllu á móti því að
hveíf hafi veríð hátt og firir ferðar
mikið [∫]^{[∫]og tígnalegt} hofuð fat mér sínst ^þaðfremur benda
á að hveif hefi veríð látt og mjög firir fírðar
lítið ^{ef ekki vesælegt} höfuð fat í Íslendskum máldögum er opt getíð
um að prestar og aðrir andlegrar séttar men höfðu höfuðlín sem
eg hígg að hafi verið eins konar breíttskor band, á íslendskum
mindum sjást heldir<ref>[heldri]</ref> men mindaðir með þennan höfuið<ref>[höfuð]</ref> búnað
sjá patínu dúk á Skarði á Skarðaströnd, þar á er mindaður
maður í hökli og öllum messu klæðum með þennan höfuð búnað,
allir víta að hírðmen og höfðingjar, höfðu alskonar skurbönd
og hofuð dregla, mér er því nær að halda að það verði senníleg-
ast að á líta að hveíf sé eins konar höfuðlín þegar getið er um
það á prestum, er skor band eður höfuð degill þegar gétið er
er um það á leik mönnum þvískor bond gat opt talist eins kon
ar höfuð lín, þettað fínst mér bst géta komið heim við orðið
hvefar legur eins finst mér það koma best heim við konungs
skuggsja þvi það er hverki húfu né hallar tegund einnig er
hægt að koma því saman að þettað sé bæði klerka og
leik manna búníngur, einnig þikir mér ekki ó sennilegt að
Íslendska orðið koffur og kveif sé skilt er koffur merkír
og einskonar hofuðbond er konur bera þettað finst mér vera
skémst sótt og felli eg mig betur við það en að álíta að hveíf sé
tegund af barðr hatt,

Kveif

bls. 1

Kveif
það er ef til vill ömögulegt að komast eftir
^{með vissu} hvaða tegund af hofuð búnaði það hefir
verið er forn men kölluð kveif,
Jón Eiríksson hefir i útgáfu sinni af konúngs
skuggsjá skrifa að mjög lærða og merki lega
athugasemd um hveíf, og rekur han first
orðið nær því í öll þaug helstu mál sem til eru
sem er hebreska, Arabíska, grísku, Ítölsku,
franska, enska, spánska, miðalda latína,
þísku, danska,, og íslendska, þettað er bæði
fróðlegt og merkilegt, en þó mun fara einsmeð
þettað orð eíns og með orðið koprún^{og fleira} þegar men men
fara að rekja orðanna merkingar útí útlond
þá breítast merkíngar orðanna á allar lundir og
svo þær hafa hafa mi margar merkíngar og það
jáfn vel í sama málinu, eⁱns og kaperan í frönsku₌
unni ^{og verða mer eingu nær} hvað mun þá verða þegar tekín eru nær
nær því öll mál, men lenda í mirku völundar
husi og víllast, en víta ekkert fremur firir það
hvaðasér kilda merkíng Norðmen og Íslendíngar
hafa lagti orðíð, og þannig mundi hafa farið
með orðið kaprún, hefðu men ekki haft þettað
eina dæmi i sturlúngu sem er það einá sem sannar
^{fyllilega merkíng orðsins}það, en ekkert af hinu eíngaungu,
það mun vera víst að öll þessi orð sem Jón til
færir munu upprunalega vera ^{meir eða minna} skíld höfði
og þaraf mun hafa spunnist að þessi ætt bálkur
af höfuð fata nöfnum hefir sumstaðar orðið
generelt nafn á öllum hofuð búníngum ^{sem hofuð fati} hjá oss
en sumstaðar spesélt þegar leingra hefir dregíð
frá því upprunalega

[Á vinstri spássíu stendur:]
sjá vísu í gíslasögu
súrssonar um hveif

[Meðfylgjandi miði]

ár simi höfuðband gullbúið, eður tignar
band, því Eyvindur skálda spillirkallar
kallar hinn gilta hjálm Hákonar órhjálm
og árborin er (= velborin), og ársalur (=
tiguglegt tjald)

Norges gamle love ^III bl 259
aðeins gétið um höfuðlín presta
enn þá sem auðfjáannlega almennan
höfuð búning, eður réttar kírkju búníng
því það lá eyris sekt við ef það var
saurugt
opt getið um það í sstenskum<ref>[í íslenskum máldögum]</ref>
máldogum

Hlaðbúnar húfur

bls. 1

Hlaðbúnar húfur
Sú þriðja húfu tegund er fornmen höfðu
vóru þær svo kölluðu hlað búnu húfur,
mönnum var mjög talið til gildiss er þeir
gátu haft þess konar húfur, likt og þegar
men höfðu gullhlöð, gilta hjálma, eður
gullbúna höttu, þegar sögurnar géta um
þess konar húfur, eru það jafnan sundur
gérðamen eður of latar er bera þær, eður
mikilmenni, þettað bendir á að þesskonar
húfur hafi verið talsvert verð miklar
og ekki allra með færi að veita sér þær
enda munu þær hafa veríð all skrautleg
ar þettað sannar vemundar saga
og vígaskotu kap 12 ^{bl. 261} er vemundur kögur
setti rað til hvernig þorgeirs Smjörhringur
skildi ljósta Steingrim örⁿólfsson með sauðar
höfði á ljósvetninga leið, hana hvað Stein
grim fylgja hesti sínum, ok vera í
hvítri skyrtu, ok hafa hlað búna húfu
á höfði, ok hvað hann vera skraut-
menni hit mesta„ sama vottar og svarfdæla
kap 5 bl 123 er líst er búnaði Sóts hinsbleika
þar segir svo; „ stöð upp maðr á drekanum,
ok gékk út á borðít, sá vari rauðum skarlats
kyrtli ok heklu blá yfir sér, hlaðbúna
húfu á höfði, sá kallar af drekanum,
ok spurði, hverr þar gjörði svá gyldan
atróður„ sama vottar og Olafssaga Tryggva
sonar Forum 235 kap er líst er búningi Indríða
ilbreiðs þar segir svo„ svá er sagt at
Eindriði væri búin er hann gékk inní
land tjaldið firir (Ólaf) konúng; at kona
var í rauðum skarlats kurtli²⁾ han hafði
silki húfu gullsaumaða á höfði, hann hafði
spent gull hlaði at höfði sér ¹⁾ digrum gullhríng
hafði han á hgæri hendi”
__________________________________________________
_{1) gullhlað um enni 2) kyrtle flateyarbók}^{ok spent gullhlaða at enni ser flateyarbók kap 361}

bls. 2

vér sjáum nú af þessum dæmum sem hér eru
talin að of látúngar og skrat menni hafa
helst borið þessar húfur, end munu þær hafa
veríð talsvert skrautlegar og verð miklar
því auð séð er að ekki hafa aðrir en heldri
menn gétað veitt sér þær,
ekki er ^{með öllu} ljóst af sögonum hverníg þessar
húfur hafa verið lagaðar, en þó^higg eg að men
géti komist nokkuð nærri því, eg higg að men
þessar húfur hafi verið flatar, og að þær hafi
heldur breikkaðupp, en ekki verið kóllóttar
eins og margir halda að húfur fornmanna hafi
verið, líklega af því að Norðmen hafa
enni dag kollóttar húfur, eins og þær er
gamlir bændur höfðu á íslandi um miðja
18 öld sjá ferða bók Eggerts Olafssonar.
en einga vissu hafa men firir því að þettað
lag á húfum sé gamalt, heldur þvert
á móti því ^{á mindum} í Íslendskum handrítum sjást
hufur jafnan mindaðar flatar og uppbreiðar
en skjaldan alveg kollóttar, sem lika er
ljótara, sama vottar og tjaldið frá Bayeux
fra 1066-70, þá sá mikli fjöldi af húfum
sem þar eru sindar seu ógreinilegar og illa
mindaðar, þá sjá men samt að þær húfur
sem síndar eru þar bæði á börnum og
fullorðnum, eru meir flatar og uppvíðar
en kollóttar, en allar eru þær lágar, gömul
mind er til á handriti af Harald Guðinna
syni sem á að vera gérð á haus dögum firir 1066.
hann hefir lága og flata húfu á höfði en
ekki kollótta, han hefir i húfunni stóra
strúts fjöður er geingur þvert ifir höfuðið
frá hægri til vinstri, allir sjá ^að þessar mindir
eru gamlar, ogað, og lángtum nær fornöld
inni en hinar kollóttu húfur er Norðmen
bera enni dag, og þær sam kíns húfur

bls. 3

er Íslendingar báru opt á 18 öld
sem eg þekki eingin rök firir að séu
gamlar. [∫] eg higg því að hinar fornu skraut
húfur og hlaðbúnu hufur hafi optast
verið flatar og uppbreiðar en ekki koll
óttar, alt í kringum þær að neðan hígeg
að hafi verið gilt rönd ,,, ofin eður utsaum
aðúr gull þræði (=hlaðið, á þessum fírgreindu
flötu húfum, er sjást mindaðar í gömlum islendskum
handrítum, er opt að neðan sínd mjó rönd eður
eður ræma, en eg higg að egi aðvera eins konar
hlað, men víta líka að það var almennur síður
siður höfðingja ^{a firri öldum} að hafa alskonar skrautræmur
neðan um húfur sinar, bæði giltar og ^líklega úr perlum,
og eftil vill úr steinum, og eíns munu fornmen
hafa haft sínar húfur, en þegar sögurnar
géta um að fornmen höfðu gullsaumaðar
húfur, sem húfu Indríða ílbreiðs var, þá
higg eg að þær hafi verið ^einúngis gullsaumaðar á
fjóra ^{eður fleiri} vegu upp með saumonum ^{milli, laskanna} á kollinum og
alt uppi hvirfil, og og einnin alti kríng að
neðan, [∫] en þá lítur ut sem hin gullsaum
aða silki húfa er indriði hafði hafi ekki
veríð hlaðbúin eður gullsaumið altí kring
að neðan, því sagan segir að „han hafði spent
gullhlaði að höfði sér„ líklega ufrum húfuna
neðan verða, hefði þessi húfa verið hlað-
buin alt i kríng að neðan, þá var tilgángs
laust firir indriða að spenna aðra gull
ræmu þar utan yfir, enda gétur sagann
ekki um að þessi hafa<ref>[húfa]</ref> hafi verið hlaðbúin
heldur að hún hafi verið gullsaumuð. en
þettað dæmi finst mér sanna það eg hefi
aður sagt að gull hlaðið a þeim hlað búnu
hafi hafi jafnan verið alt i kringum
þær að neðan, og að jafn framt að það hafi
ímist verið saumað fast á húfurnar eður veríð
laust, og hafi þeir hnitt því ufrum þær
neðan verðar og látið endana af hlaðinu lafa
að aptan niður á hálsin,

[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum:]
[∫] eg hefi áður bent mönnum á að
að það þótti ljótt að hafa kollhettur
eður kollótta hetti, og þess vegna eru
vofur og fífl og ánauðugir men
helst látnir bera kollottar hettur,
af þessu vil eg leiða að krauthúfur<ref>[skraut húfur]</ref>
höfðingja muni skjaldan eða aldrei
hafa verið kollottar, því kollóttar
húfur ha mun þeim eíngu síður hafa
þótt ljótar en kollhettur.
samanbr. sögunni af valdi mar konúngi
Reykjavik 1852 kap 3 bls. 102

[∫] líkt og skard og spaða húfurnar
gomlu? með þeim hætti eru húfur
Kaukasusmanna þær eru ímist flatar
eða nokkuð háfar, hlaðbúnar að neðann og
gulllagðar upp með öllum saumonum á
milli laskanna sem eru opt 8-12 þær
hafa og imist hnapp eða doppu i miðjum
kollinum meðimsu lægi og þaðann higg
eg þessar húfur hafi sinn uppruna eins
og flestir aðrir búníngar

bls. 4

þann hefir sá sem rítað hefir ármanssögu
ímíndað sér þess konar húfur þar segir í
9 kap, að Arman hafði á höfði „hjálm
gullroðin „ ok silkí húfu undir með
kníttu gullhldi at enn<ref>[ath skrift]</ref>„ eg veit vel
að sú Armans saga er ver nú höfum
er að mörgu leítí ungog óáreiðanleg
og að það eru litil rök þó þettað standíi
í henni, en uppruna lega mun Armans
saga vera gömul, þótt vér hofum nú
tap að henni, en hver er aptur kominn
að segja hvað er það upprunalega eður
úngt af þessar Armanssögu sem ver nú
höfum, að bandi eður hlaði hafi veríð
knítt um húfurnar neðan verðar sannar að
nokkru leiti hin gamli Bestiarius sem er skin
bók frá birjun 13 aldar eður frá endir 12 aldar
þar finst mindaður maður með húfu á höfði sem
er óvanalega kollótt, ufrum húfuna neðan
verða er brugðið bandi og sem auð sjáannlega
er hnitt að aptan og blagta endarnír firir
vindinum, því han niður í loptinu á
dreka, om á endonum á bandinu eður
hlaðinu sest móta firir skúfum, þettað fínst
benda á fornmen hafi ímist haft höðin<ref>[hlöðin]</ref>
á hufum sinum föst eður laus.
eg hefi nú komið með nokkrar á stæð firir því
að húfur fornmanna muni optar hafa verið
flatar og uppvíðar en kollóttar, en jafnframt
vil eg benda mönnum á það að húfur
forn manna hafa auðsjáanlega haft eíns
konar upp brot aptan á hnakkanum, þótt
sögurnar géti ekki um það, þettað uppbrot
hefir vanalega náð niður undir eirna snepilin
þegar þeir brettu það niður, og fram á mots
við eirað, men sjá víða á tjaldinu frá Bayeux
móta firir þessu uppbróti á húfum mann vilhjár
ms bastarðar, og á hin firgrendu húfu í
bestiarius sem bandíð sést hnítt utanum,
sést greinilega þettað uppbrot og á annari
mind þar að auk þessu upp broti hafa

bls. 5

þeir víst ímist flett ofan, eður brell það upp<ref>[brett það upp]</ref>
eins og men gérðu á þesskonar húfum á senni öld
um, á 15 og 16 öld hafa þess kíns húfur verið mjög
almennar í útlöndum, því þær sjást víða á pen ínga mindum og malarin Raphael hefir t.d.
málað sjálfan sig með alveg eins húfu, og eg higg
að þær fornu húfur hafi verið sem voru með
uppbroti að aptan og sem þessar mindir votta
að til hafa verið,
eg hefi hvergi orðið var við að forn men hafi haft
húfur með upp brotum bæði að aptan og framan
og skörðum á hlíðonum, en þó má vel vera
að þeir hafi haft þær eins og hinar, þess konar
húfur tíðkuðust mjög í útlondum á miðöldunum
og a 2 íslendskum mindum fra 15 öld hefi eg
seð þær greini lega mindaðar
i réttar bót Hákonar konungs Magnússonar frá 1302
attu Glysmángarar i Noregi að selja „duz af
sírehúfum (= skrauthúfum) tveim aurum, enn halfum
öðrum eyri duz af þiukkum húfum Norges gamle love
III No 13. bls. 42 i rettar bót Eiriks konnúngs
Magnússonar frá 1282 áttu klipparar í Noregi
að taka fyrir góðar Enskar húfur hálfum
áttunda penning vegin, enn fyrir syrehúfu
haflann örtug vegin Norges gamle love III. No 2. bls 16.

Línhúfur

bls. 1

Línhúfur
Sögurnar géta um lín húfur á karl mennum en
en skjald gæft er það, i njála kap 124 bl 193 segir að
Hraðný Höskuldsdóttir móður höskuldar Njálssonar
tok „lín húfu ór pússi sínum alblóðga alla og
rauf áttu og mælti; þessa húfu hafði höskuldur Njáman<ref>[ath skrift]</ref>
ok systurson þinn á höfði sér þá er þeir vógu hann„
af þessu má sjá að men hafa haft þess konar ^lín húfur á höfði
þótt men ríðu lángt frá bæsínum því höskuldur hafði riðið
að Holti til bússíns en Lýtyngr og bræður hans sátu
firir honum norður frá garði á Sámstöðum og
þar vógu þeir hann, og þá hafði hann þessa línhúfu
á höfði í Gísla sögu surssonar kap pagim, 1849
bl 64 ^{og 151} segir að Gísla dreimdi að hans lín verri
draum kona kom til hans og batt á höfuð honum
„dreyruga húfu„ og þvá áður höfuð hans í blóði, mer þikir
all líklegt að þessi húfa hafi átt að vera lín húfa, eins og
sú er höskuldur njálsson hafði borið er han var vegin
einnig múnu báðar þessar húfur hafa verið hvítar [∫] er
þær vóru úr líni, og á likta eg svo helst af því,
að húfr ^þásem ný er höskuldur hafði átt hafði Hraðný
til að frýa Igjaldi hefnda eptir sistur son sin, enda
hefði verið sviplegust, og mest á þreifan legt, firir
Ingjald að horfa á þá húfu er sistur son hans hafði
borið, vopn bitna og alblóðuga, hefði hun verið
hvít, því þá bar mest á blaðinu, eins á liteg eðlilegast
áð íminda sér húfu þá ^kvita er draum konan batt á ^höfuð Gísla
því það var sviplegast og mest blóðugt ^bæði firir hugsun
ina og augað, og vér sjá um af sögonum, að fornm-
önnum hafa þótt hvít línklæði mjög svipleg er þau
vóru blóðug, og höfðu þess vegna konur þau ^jafnan til að
fría monnum hefnda [?] sem Hraðný gérði við Ingjald
bróður sin og Guðrún Osvífsdóttur víð sæun sina er hún
hvatti þá til föðurhefnda. Laxdælu kap 60.1)
_____________________________________________________
1) „heimti hún (Guðrún) sonu sína til tals við sik i laukagarð
sinn; en er þeir komu þar, sjá þeir at þar voru breidd
línklæði skyrtu ok lín brækr; þau vóru blóðuk mjök.
þá mælti Guðrún; þessí söm klæði, er þit sjáit hér, frý okkur
föður hefnda; nú mun ek ekki hafa hér um mörg orð, því at
ekki er vón at þið skipist af framm hvöt orða, ef þíð íhugit
ekki við slíkar bendíngar, ok á minningar.

[Eftirfarandi texti er á vinstri spássíu og á við innsetningarmerkið í textanum:]
[∫] er þær lita út að hafa
verið ur líni

bls. 2

eg bíst víð að mön um þíki þessar mínar
sannanir nokkuð kórtogaðar og veíga litlar,
og að þær sanni lítið að lín húfur forn manna
hafi verið hvítar, eg vít nú játa það, en
hvað sem þessu líður þá sjá menn af heíðar
víga sögu kap 27 bl 355 að forn men hafa
að minsta kosti haft hvita höfuð búningr
og það við slátt, þvi þá er þeir þorgautssynír
voru að slætti á gullteíg, og þeir Barði leindust
í skóginum fyrir ofan og hugðu að hvað margír
þeir væru og kvernig þeir best gætu sótt að þeim þá
segir sagan „ nú þykkist han (Barði) egi vita
víst, hvort kona er hinn 3 maðrin er
er hvit ¹⁾ er til höfuðsíns at sja, eða mun þar vera
Gísli„ ekki sést af sögunni ^{með vissu} hvert Gísli
hefir haft hvita húfu á höfði [∫] en þa þikir
mer líklegast að hann hafa haft h^vita lín húfu
á hafði nok^kuð háfu, fírst barða síndíst hans
höfuð búníngur ^mestvera líkjastfald [∫] eður og hélt þess vegna
að hann væri kona, en þá er hugsandi og Gísli
hafi lagt yfir höfuð sér hvítt traf og hnitt það
undir kverkinni, einsog sést mindaði skin bókum
íslendskum frá 15 öld, á kall mönnum sem eru
við slátt, gat þettað litið ut ligt og faldur lángt
til að sjá, einnin gat hann haft eins konar
höfuð lín vafið um höfuðið, en þá þikir mér þettað
tvent ó lík legra en það firra vegna þess að
eg hefi eingar líkur firir því að þessir tveir
síðast nefndu höfuð búningar hafi verið til
þegar heiðar vig gjörðust.
af þessu öllu saman þikir mér liklegast að
lin húfur fornmanna hafi verið optast hvítar
þá stöku sinnum kunni að hafa brugðið útaf því
og að þær t.d. kunni að hafa verið gullsaumaðar
eður út saumaðar ef höfðingjar áttu þær.
ekki er hægtað með neinum vissum rökum hvaða
lag hefir verið á þessum húfum, en hafi Gísli
haft línhúfu, sem eg held, þá bendir það á
að þessar lín húfur hafi verið, háar nokkuð og
upp breiðar, og líkar tilað sjá þeim forna beina fald, eður stromp, er konur báru
hvers dagslega er þær voru víð vinnu, sem var lágur og uppbreiður,

[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum:]
1) hvítt

[∫]enn þettað bendir á að karl mann hafi
haft það, og að Gísli muni oft áður
enn þettað gerðíst
(nóta)
[∫]sem var sá einasti kvenn höfuð búningur er eg þekki
i þá daga

bls. 3

ef að þettað er rétt tílgáta [∫] þá verður orða leikur
Gísla Sússonar í vísunni mjög eðli legur er han
segir: að han hugði að valkyrjann faldaði sér
með dreyrugri húfu, það er og aðgætandi að
sagan segir að draum konan batt húfuna
á Gísla, og sinir það að annað hvert hefír
veríð hverk band í húfunni, eður að hún
hefir verið fest með hlaði eður band að höfð-
inu, sem hefir veríð bundíð um konu neðan verða
líktog eg aður gatum á hinum hlað búnhúfum.
hvergi géta sögurnar um að fornmen hafi haft
lín húfur firir nátthúfur, en allkikklegt<ref>[all líklegt]</ref> þikir
mér samt að þeir hafi [∫] haft nátt húfur [∫∫] [∫∫] og fegurst
þótti að hafa hár ofan á herðar, og mundi það
hafa skémst og floknað<ref>[flækst]</ref> ef þeír hefðu ekki haft
nátt húfur, en í nátt húfum hefði veríð mjög
hafannlegt að hafa kverkband, enni öðrum
húfum fornmanna var það öþarfi að hafa
kverkband er þær voru bæði der og barða
lausar, og gátu þess vegna valla fokið af þeim
mer þikir ljósast að þessí húfa er draum konan
battá Gísla hafi átt að vera eíns konar nátthúfa
úr kvítu líni,
mér þikir alllíklegt að fornmen hafi ^opt haft ^lausa húfur
undir hjámum sínum sem ármanssaga getur um
að ár man hafi haft, sú húfa er látín vera úr
silki,, en lík^legast þíkir mér að þeir hafi helst
haft þess konar húfur ^optar úr silki lini ^{en silki} og heldur
ovandaðar.
um lít á húfum géta sögurnar skjaldan ?

[Eftirfarandi texti er á vinstri spássíu og á við innsetningarmerki:]
[∫] að línhúfur hafi verið áþekkar
hínum beina fald,

[∫] bæði
[∫∫] og að þær hafi verið helst úr líni
því það var hægast að þvo,

[Meðfylgjandi miði]

i sögonum er talaðum gullsaumaðar og hlaðbúnar húfur
þess konar húfur hafa Kaukasusmenn [mynd] virlagðar? uppeptir
og hlaðbúnar að neðann. með10-12 löskum ímíst
hafar<ref>[háar]</ref> eða lágar og stundum með hnapp í kolli
eða doppu meðíms ulagí og gíltarsauman upp
eptír milli laskanna
hökullinn var upprunalega laung kúpa er heldr Rómv.
menn báru, hann huldí allann líkamann alltí kríng
ofaná fætur, og var hann ímist festur með spennum
(til hliðanna) upp að öxlum til hægðar þeím er bar eða
menn báru það sem til hlíðanna var altaf í olboga
botonum seína<ref>[seinn]</ref>a var hann gérður opinn á báðum
hlíðum (humerale)

[Skrifað lóðrétt á vinstri kanti:]
NB notað nema mindinn)

[Meðfylgjandi miði bakhlið]

[Afrifa af umslagi til Sigurðar Guðmundssonar Reykjavík]

Húfur og höfuðband

húfur
1 kofri
2 bjarnskínshufur
3 hlaðbúnar húfur
4 lín húfa

höfuðband
1 skorbönd
2 gullhlað
3 garland ^kórona<ref>[á einnig við gullhlað]</ref>
4 hveif

bls. 1

[Auð síða]

Kofri

bls. 1

Kofri

Kofrín er ef til víll elstur af
öllum húfu tegundum fornmanna, og
tek eg þá skoðun^álíktar helst vegna þess að
kofrinn er opt settur i samband við seið-
men og fjölkíngí, líkt og heklan, það
liggur í eðli manna að setja einúngiss
það sem gamalt er, og forneskjulegt,
í samband við töframen, og hjá trú,
og jafnvel ^{geramen það} osðallatrú, eg higg að kofrin
sé svo gamall að hann eyi kinsittað<ref>[kyn sitt að rekja til]</ref>
rekkja til Asíu, og mun hann hafa veríð
hér um bíl eins og sú háfa húfa [∫] er persar
hafa boríð frá elstu fornöld alt til þessa
dags. þessi húfá er og hefír ^ætíð veríð há og
strítu mindað, herumbil á heð<ref>[hér um bil jafn há og strompurinn]</ref> víð strompín
gamla en þó nokkuð upp mjórri, og van^alega
úr loðnu skinni (lampskinn?) en alveg
upp brotslaus og slétt frá efst til neðst.
af því sögurnar géta nokkið skjaldann
um kofra þá géta men ekki komið með
óiggjandi ástæður firir hverníg hann hefir
verið í hátt, ^samt enn skal eg reina að koma með
nokkrar ásteður firir þessari minni á líktun.
Þegar sögurnar géta um kofra er hann
jafnan á íbiggnum mönnum eður búramönnum
eður seíðmönnum, og bæði á [∫] köllum og konum,
ekki géta sögurnar heldur um kofra úr öðru
efni enn lambskinni, og sjá um hér þá að hann
er að því leiti líkar Persneska húfunni,

[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum:]

[∫] Tiαςανςδη<ref>[ath! skrift]</ref>

hér um bil eins húfu bera og
Kaukasusmenn, og mun kofrinn
vera kominn af þeirra húfu
til vor eins og margt annað

[∫] þess kínkonar

bls. 2

í Þorfínssögu karls efniss ^{kap 3} segir um ^{þorbjörgu völfa eðr} seið kon
una „ hón hafði lambs ^skins kofra [∫] svartan
á höfði, ok víð innan kattskínn kvítt„ í
Sturlúngu 5 þátt kap 28 segir um Sig hvat Sturlu
son er njósnar men Styrmis komin til hans á
Grund „ Sat síg hvatr í rúmi sína<ref>[sínu]</ref> ok hafðí
skinn feld á herðum ok lambskin kofra á
á höfði svartann„ í ölkofra þatt<ref>[þætti]</ref> segir um
^þorkalla ölkofra „ optlíga var þat síðr hans at hafa
kofra á hofði, ok jafn ann á þíngum [∫] ok
var hann því kallaðr Ölkofri „ auðséð er
af þessu að kofrín hefir ekki þótt höfðínglegur
eður skrautlegur höfuð búnaður, eður hæfi
legur til að skorta með á þíngum, heldur
hefir hann þótt búralegur og forneskju
legur höfuð búnaður er þorhalli var uppnefndr
firir það að hann bar kofra á þingi, og kallaður
Ölkofri, sama vottar og sturlúnga það er ^þar tekið
fram að búníngur Sighvats þótti búralegur
eður jafn vel kotkallslegur, en um morgunin eptir
leist þeim^mönnum betur á Sighvat er han hafði tekið
á síg bláan kyrtil og sett stólhúfu á höfuð
sér, og tekíð eggsi silfur rekna í hönd sér, þá
þótti þeim„ hann þá miklu hermannlegri,
en um kveldíð er njósnarmen kvomu„
vér sjá um nu af þessum dæmum að það var
einkénni kofrans að hann var ur svörtu
skinn optastur lampskinn, og verður hann
þá að því leiti líkur Persnesku [∫] húfunni.
Það er og atuga vert víð kofrann að íbiggnir
men og búra menni, en þó e^ínkkum seiðmen bera
hann helst, og kémur því kofrin ^jafnan framí sög
onum sem seiðmanna og töfra manna
búníngur, eg hefí áður getiðum að

[Eftirfarandi texti er á vinstri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum:]
þorbjörgu spákonu
eður völfu

[∫]eitt handrít hefir kofur
svart

[∫] enn af því að hann ^var maðr ekki
nafn frægr þá gáfu þíngmenn
hönum það ^nafn er víð han hélst
festist, að þeir kölluðu hann
Ölkofra„

[∫] og Kaukasisku

bls. 3

þorbjorg völfa settí smíðs höggið á sinn kátleg
seið konu búníng með því að hafa kofra á höfði,
þettað varsamt ekki að undra því kofrín mun f
rá alda öðlí hafa ^verið uppa halds höfuð búningur seiðmanna, bæði kalla og kvenna, sem víglundr
saga bendir á Kaupr. 1860 kap 11 hálum kap 9
þar segir um Kjölvöru í hraushöfn^Skarði er var
fjölkunnug mjög, er hún vildi drekkja þeim
bræðrum Víglundi og Trausta hún „fór
uppá hús ok veifði kofra sínum í
austur att, ok þyknaði skjótt veðríð„
her af sést að kofrín hefir verið seíðmanna
búníngur, og nauðsinlegt töfra verkfæri
er töfra men þurtu ekki að géra annað en að
veífa til þess að kæmi [∫] stór víðar eður stór
hríð sem vatns dæla bendíra kap 47 og 46 ^{leipsíg 1860. Kaupm. kap 346 og [?] 47}
þar segir að Bárðarstyrfin veífði gíska ^gizka (sínum) til fjalls, [Framhald hér að neðan 1]
er hún gérðí galdr hríðina a þá hofsvirja.
gíski hefir líklega veríð kofri ur svörtu
geitskínni, eður geítskinn er seið mennog
seíð konur höfðu tál að vefja að höfði
sér er þeir vildu géra mírkur að mönnum en veífðu þvi er þeir vildu [Framhald hér að neðan 2]
verður þettað hvertið er<ref>[hvort eð er]</ref>, kofri eður eínskonar
gæru skínsstrompur, sem er herum bíl^{eitt og hið} sama
nemað kofrin mun ætíð hafa verið sniðin
sog saumaður með þessu háfa og uppmófa
stromplagi, [∫] að töfra menn hafi vafið
þessum loðnu gæru skinnum að höfði sér
í líkíng af stromp eður kofra, er þeír vildu
géra mirkur að monnum, sannar best
Njála kap 12 er Svanur á Svanshól [∫]^{[∫]varði þjóstólf} gérð
galdra mirkrið á þó Osvif og hans félaga
þar segir „Yvarr tók geítskinn eitt og vafðí
um höfuð sér. ok mælti. verði þoka ur verði
skrípí ok undr mikil öllum þeim sem eptír
ker sækja„ kom þá þoka ifir þa ósfíf og þor eptír niða mirkur, x

[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu:]
[∫] eður irði afstirt

[1] er hann aptraði gj^örnínga
veðrinu er gert var á þá hólm
göngu storra<ref>[ath skrift]</ref> og Úlf hér heðin
vefreyður sonar, eður ef men vildu
hleipa skriðu á bæmanna sem Gróa galdrakona
gerði er hún hleypt skriðu á bæinn„ háu
horfði uppi fjallit, ok veifði gizku eður
dúki, þeim er hon hafði knytti gull mikit
er han átti ok mælti; farí nú þvat sem buit er„.

[2] gera storm ogstorhríðar eður
mönnum

[∫] af þessum galdra gíska mun
vera komið máltækið er austann
men hafa í daglegu tali er
þeim verður hverft víð þá
segja þeír mikill giski(=
mikil ósköp einnig segja þeir
það er engin giski!= það eru engín
ósköp

x má vera að þessu sé skilt orðið
er men ^enn hafa í daglegu tali að géra
einum skeráveifu = skinn vefju
sama sem að hrekkju eður leikná einu
enn skrá er = skeinn þaraf að skrástja

bls. 4

^x til saman burðar við þettað vil eg
géta um aði Droplaugar sonasögu
hinni löngu kap 20 er gétið um
dulkofra * að mér skilst í eíns
konar töfra sam bandí líkt og
hulíns hjalmur eður töfra höfuð
búníngar, er gat gert menn ó –
sinilega, en ekki á líteg að kofri
egi herað merkjá neins konar hött
eður dularhött jafn vel þó að
fínnur Magnússon sé ó vissum hvert
hann egi að útleggja kofra hött eður
húfu, sja Grönl. kist. m. II. bl. 375 og
463 eg sé ekki neitt sem bendir á að
kofri hafi verið hettu tegund, og af því
að kofrí finst sem kven höfuð búníngur,
fínstmér það en ó líklegra, en hefði kofrin
verið há húfa hefði han orðið mjög líkr
þeim beina fald að læginu til, enda
hafði verið mjög óþægilegt að sniða
hettur ur því efni, og sogurnar géta
hvergi mer vitanlega um hettur ur þvi
efni en þar á móti géta sögurnar um
húfur jafnvel ur bjarnarskinni
einnig finst mér það banda<ref>[benda]</ref> á að kofri
hafi verið húfa er egir i þiðriks-
sögu af beru, þó að galdra ^{eða tröll} konur sér
kallaðar skinnhettur sannar ekkert, því
þær eru ennin kallaðar skínnhufur í sömu
[∫]^{sögu 1)} i sögu sturlaugss torfsona kap 16
segir um hrólf vefju er han bjósig
til að tala við hornufjutröllkonu
„hann var svá buin at hann vari
geít bjálfa loðnum, ok digr kálfs-
belgur á höfði, ok stóð upp rófann
ór miðju höfði, sinn kálfbelg hafði
hann á hverjum fæti„ það lítur út að
hrólfur hafi tekið á sig eínskonar
trölla búníng, því hann vildi ekki
að horn vefju litist velá sig

[∫]er þær hrefðu uppa ser til
að taka á moti þeim lápusi
___
skinnhufa er og tröllkvenna
heiti
_______________________________
1) Bárðar.sn. kap 8 og kap 9 ^{skinn hetta} torfúr kalla eður
skinn húfa (tröllkona) öðru nafni
[Frá efsta hluta síðu:]
^x til frekari upplisíngar þessu móti vil eg ^og géta þess
að 1858 er eg var á ferð firir vestan, sagði
Eyólfur í svefneyum mér frá að han hefði
sem barn verið á Víkivaka á vestfjörðum
og meðal annars gat hann um að þar hefði
verð haldin viki vaka leikar er men
hefðu kallað þórhildarleik eður tröll,
kænu Leík það var eítt af aðal einkénnum
þessa leiks að stæðsti kallmaðurínn var
klædduri eins konar kven búníng
og látin skauta sér með gæru skinni
er míndaði eins konar stromp, þettað
minnir á öll hin fir greindu dæmi og
þá eínkan lega gískan í vatnsdælu
og geítskínsstrompin í njálu og kofran
þeirra Kjölvarar vonar og þorbjargar
völfu, i fornöld hugsuðu men ser tröllin
jafnan fjölkunnug en nú vill svo heppi
lega til að þesir gæraskínsstrompar ^vorueru
viðtekin töfra búníngur og undír eins
mjög hefi legur<ref>[herfilegur]</ref> og skuggalegur tröllabún
ingur, þá var eðli legt að men kisu þennan
höfuð bún að handa tröllum og töframonn
um af því han var trölslegur og skugga
legur og ef til víll eínhver sá elsti.
þar að auk er það all goðmótetníng<ref>[ath skrift]</ref> að hugsa
sér fríða meí falda sér með hvítrum sílki duk
gullofnum, og þar víð hliðina á tröllkonu
faldaða sótugum gæru skínnum og með
járn kalla firir ^fald brjána þann segír ^og al
meníngur frá dætrum Báru tröllkonu í
Lupusarsögu [∫] vér sjáum því að þessí skínn
strompa hugmínd er rót groín, tröllum og
seíðmönnum frá alda oðli og að kofrín að
og þessir skínn strompar verðr tæplega skilið
hvað frá öðru x

bls. 5

vér erum nú búnír að sja að kofrínu er
jafnar þegar sögurnar géta um han, svartur
og ur lambskínni, og að hann er seíðmanna
búníngur og líkast til ennís trallar
búníngur, og þegar að menn bera saman
að bæði kofri, og geítskin sem galdramen
það varð höfðu bæði fafra og geítskinn til
vafíðsaman að hofði ser til herum bil sömu
töfra þá eru líkindi til að kofri hafi veríð
há uppmjó húfa á þekkr gæru skínsstromp þeim er men létu tröllin hafa
en þá saumaður eínsög önnur hafa sem sjá
ma af kofranum Þorbjargar völfu er var
fóðraður með hvítu kattar skinni aðinnan,
að kofrín hafi verið há og uppmjó (loðin)
strítu húfa sanni ímísleg dæmi t.d.
tildæ jallið kofri sem er í Alfta fírði
á vest fjörðum kór og uppmjór eður strítu
míndaður fjalls hnjúkur (pyra mídalsk) (sá ^{en ekki alveg hvass aðofan}
ferða bok Olafs olavinsar bl 23) eg a lit að
fornmen hafi géfið þessum hnjúk þettað
nafn af því að þeim hafi þott hann líkjast
kofra, uppa því fjalla hafa menn og truað
að fíndist als konar fafra steínar, og bendir
þettað þess vegna á bæði að kofrín hafí verið
hár og upp mjór og ^{einnin að hann hafi veríð} töfra búningur,
að kofrín hafi verið hár og upp mjór sést og af
þíðrikssögu af Beru ^prstsonía bl 203 kap 218
því þar er efri hluti hjálmsins [∫] sem er firir
ofann höfuðið og sem vana lega gékk
uppi hvassann odd kallað kofrí? eður kofr
líklega af því að efri hluti hjalmsins hefir
verið hár og upp mjór líkt og kofrí.
eínnig kém ur firir kofur járn (=oddhvast
járn eður ör, má og vel vara að orðíð kofurmálagur egí þar skilt við
er merkir málskaps mikill eður tann hvass eður gagnorður (sjá lexikon poetika)
góður í ráðum

[Eftirfarandi texti er neðarlega á hægri spássíu:]
stokkhólms útg 1725- kap 196
segir að Viðgu bjó til hins 11 sonar
Ísúngs konúngs svo á hjálmín „ok af geíngr
þar er tók, en [?] þat var svá mikit sem
koppurin fyrir ofan krosinn, ok nokkuð
nemur hans haus„
[∫] eður háfa hjalmsins

í gilfa ginníng eru
köpur yrði = að láta mikið
yfir sér bls 30

bls. 6

nú hefi eg komið með nokkrar ástæður
fyrir því að kofrin muni hafa verið
há og strítu mindað loðin skínnhúfa
ogmjög á þekkur hinni firnefndu
Persnesku ^{og Kaukasíksu} skinn húfu

Bjarnskíns húfur

bls. 1

Bjarnskíns húfur
Sú önnur tegund af húfum fornmanna
vóru bjarnskíns húfur eg higg að þær húfur hafi verið
fornar að uppruna, nokkuð líkt og kofrín,
því þegar sögurnar géta um þær, vóru þær
helst höfuð búníngur þeírra manna er vóru ódælir
fá látir og létt við alþíðu skap, þá er þettað
litið meira en gétgata mín því sögurnar géta
of skjaldan um þess konar húfur til þess að
men geti með nokkurri vissu tekið þess konar á liktun
í Laxdælu kap 29 bl 114 segir um Geírmund
gný: Geirmundr var fá skiptin hversdagliga,
óþýðr við flesta; en han var svá búin
jafnan: at hann hafði skarlaz kyrtil rauð
an ok gráan feld yfir utan ok bjarn-
skíns húfu á hofði, sverð í hendi, þat
þ var mikit vápn, ok ekki var þar borið
silfr á, en brandrin var kvass ok breiðr,
hvergi ryð á; þettað sverð kallaði hann
fótbit, ok lét þat allrey úr hendi sér
gánga„ í Blómstur vallasögu kap 10
segir að að Aki hafði bjarnskínshúfu
á hofði og var i vargskíns stakk er han
barðist við finn gálknið, þessi tvö dæmi
benda á að bjarnskíns húfur ^hafi ekki verið
meinir neinn skart höfuð búningur, eínsog
eg fir benti á, heldur búníngar þeirra
manna er vóru ein rænir og fá látir, enda eru
þess konar men jafnan lötnir hafa bjarnskíns
glófa og loðkápur og yfir höfuð alskonar loðin
klæði, men sjá líka að þess konar húfur hafa
átt mjög vel við íbígna men ligt og kofrin,
en spjátrúnga höfuð búníngur gat það ekki
verið
[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu:]
í Friðþjofssögu kap 11 segir að
fríð þjófur hafði stóra skinn-
húfu á höfði er han duldist
frir Hringi konúngi og Ingi
björgu ^{og lest vera gamall karl} en sagan gétur ei um hvert
sú hufa var ur 29 bjarn dyrsskinni
eður öðru díra skinni,
í vatnsdælu kap er getið um þorgrím
skin húf, er var búra menni og
fjölkunn ugur mjög

bls. 2

hverníg þessar húfur hafa verið lagaðar sest
ekki af sögonum, en mér þikkir samt líklegast
að þær hafi veríð [∫] að mestu leiti jafnar upp og
ofan, og með herum bil stífðum kalli kíktog
hin loðna þjóð húfa Úngara eru enní dag
og vil eg að eíns færa þau rök firir því að mér
finst að það hefði veríð mjög vanda samt
að hafa sníða þær kollóttar eður með öðru
marg brotnara skinni sniði, úr jafn þikkvu
og loðnu skinni sem bjarnar skinnið er
enda hafa men skjaldan eður aldei haft
þess konar húfu með öðru sniði en jafnar
upp og ofan [∫], ekki dugar heldur og íminda
sér þær uppmjófar því þá géta men ekki
gért mun á þeim og kofra,
men géta að sönnu hugsað ser þær með loðnu
uppbroti að neða, likt og sést á mind
um Íslendskum frá 16 öld, en þær húfur
hafa auð sjá ann lega allar að ofan verðu
veríð ur klæðí eður oðrum vefnaði, en að
eíns upp brotið ur loðnu skínni, sem líka
átti best víð, ¹⁾ eg held því að bjarn skíns
húfurnar hafi ætíð verið jafnaruppog
ofan likt og þesskíns húfur eru jafnan
enní dag en ekki kollottar og ekki
^{eða skjaldann} með uppbroti. þess konar húfur eru
mjög hermannlegar, þó þær séu ekki skraut
legar, og hefðu verið mjög sam boðnar
i bíggnum og ein rænum mönnum er
ekki vóru við alþýðu skap sem
Geirmundur gnýrr var.

[Eftirfarandi texti er á vinstri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum:]
[∫]stórar eíns og sagt er
um húfu Friðþjófs og

[∫] þannig húfu hafa og Tortorarnir
og Kaukasusmenn og þaðann
munu þær vera komnar til vor á
norður lönd

1)
1282 er gétið um ^að Grá skins húfur
hinar bestu, er kostuðu mörk i
Eyríks konúngs Magnussonar rettar
bót Norges gamle love No2 bls. 14
þá eru skinn húfur orðnar skraut
líklega húfur og hafa þær líklega
verið með upp broti að neðann úr
grá skinni enda var að öllu leíti miklu
hægra að setja hvaða lag sem maður vildi
á gra skinn sem var þunt og mjókt

[Meðfylgjandi miði]

í sögu Diðríks konungs af beru Christíjans 1853
kap 218 bls. 203 ^segir að Viðga hínn stírki höggur af
ollu afli til hins 11 konúngssonar „ok þat högg kemr
á hjálm konungssonar. oc af geíngr þor ertók. en þat
er svá mikit sem kofrinn firir ofan haus enn
ok nokkot næmir hans haus. 1) strítan eður tapp
húfann af hjálm inum) önn ur handrít
hafa koparínn. kopprinn það seirna getur
veríð rétt sja koffur eða koppur kvenna
sem er rituð með því móti imist en kopar
mun vera rangt.
líktog dopar<ref>[ath skrift]</ref> (hjalm batr)<ref>[ath skrift]</ref> eða hnapprinn
hafa önnur handrit kap 95. bl 111.

[Meðfylgjandi miði bakhlið]

[teikning]

[Meðfylgjandi miði bakhlið]

* Bjarni Broddhilgason segir við
þórdisi toddu sistur sína, er hún neitaði
að selja fram Gunnar þiðranda bana:
„egi hyrði ek um dulkofra þinn, mun ek
vita hvar hann er, ef ek vilda eptir
leita„ (eptir 3 handritum) sögunnar
(hulins hjálmur Gull þórissögu)

galdra svægisa = skinn vefja enn ekki svipa
og að reka fóta skinn um höfuð mönnum

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 10. 2012 og 10. 2013

---

Sjá einnig

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />

Tenglar

Um Íslendska karlmanna búnínga til 1400

• Texti:

Bolklæði

bls. 1

III
Bolklæði
1
A kyrtill 3 tegundir b) c)
b. stokkur sja fornirði<ref>[ath skrift]</ref>

2
a. tryja
b. hjúpur (kumpás) vopn rokkur
c. kösúngur
d. skirta
e. serkur ^{með elstu bún og treyju tegundir}<ref>[þetta á einnig við um atriði d. skyrtur]</ref>

3
a. slæður
b. sloppur

[Texti skrifaður lóðrétt:]
rettara að skipta með upp hafsstöfum.

bls. 2

[Auð síða]

Kírtlar

bls. 1

kírtlar
kírtlar um ^fornmanna er rétt að skipta í 3 aðal tegundír
því þeír vóru með þrenskonar lægi sem er
tals vert ó lígt; sú físta kirtil tegund er eg
lísa víl var vil lísa vóru kírtlar þeír er vóru
heilir að framann niðrí gégn; og hvurgi klofnír
að neðan. þessir kírtlar vóru ætíð stuttir sem þeir
líka urðu að vera til þess þeir væru haganlegir,
því hefðu þeir veríð lángír þá gátu men ekki
með góðu móti setið eða geingið í þeim er þeir
vóru hvurgi klofnir að neðan, men gátu heldr
ekki ^rak<ref>[ath skrift]</ref> þá er men sátu á hestum hefðu þeir
verið lángír; því þeír hefðu orðið að kíppast
upp um men er þeír vóru hvurgi klofnir,
og hefði það orðíð mjög ljótt og óþægílegt, (þess
vegna er það min á líktun að stuttir kírtlar
hafi ætíð verið með ó klofnír en síðir kírtlar
þar á móti ætið með blöðum eða klofnir að
framan [∫] eða á hlíð on um því það varð að
vera), þessir stuttu óg blaða lausu kírtlar munu
vana lega hafa náð niðr á mitt læríð eða maské
níðr undír kné þegar þeir vóru leíngstir, sögurnar
géta ekki um hvað lángír þessír kírtlar vóru [∫] ne
það² sína gamlar míndir, á mindon um ná þeir
vanalega níðra mítt lær eða níðr undir kné
þegar þeír eru leíngstir kirtlar þeir er sjást
mindaðir á Rúðu borgar tjaldín „eru flestir^{1leingðkirtlanna}
flestir nokkuð stuttir og heilir níðr i gégn að fram-
an, eíns eru kirtlarnir sem sjást mindaðir í
bestiaríus (frá 12 öld) þeir eru allir blaða lausír
og heilir að framan a alt þettað bendír á að
þeír kírtlar hafí veríð vana legastír ^{sem von var} því þeír
voru léttastir og hagan legastir að kírtlarnir
hafi ætíð veríð heilir að framan ^{um brjostið} sína ekki einungis
míndírnar heldur lika sögurnar, men urðu ætíð
að steypa kírtla ^um yfir sig [∫] af því þeír vóru ætíð
heílir að framan; og þess vegna heitír ^líka opið á
kírtlínum að ofan; höfuðsmátt af því höfuðið
smó gégnum opíð er þeír steiftu kírtlinum yfir
síg, [∫] sögurnar géta jafn an um áð men forn
steiftu yfir síg kírtlum, eða steíptu þeim niðr
^yfírum síg og létu þá falla ofan um síg; alt þettað
sannar nægilega að ^sumir kírtlarnir muni oftast
eða ætíð hafa verið heilir að framan niðr
fyrir beltísstað, að mínsta kosti géta men ekki
séð annað af sögonum, eða gömlum mindum sem eg þekki og sem eru af norrænum
upp runa

[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu og á við innskotsmerkingar í textanum:]
[∫] og aptan

[∫] en þær géta um að ^kírtlar þeir vóru stutt
ir; Olafr triggvason hafði rauðan
silki kírtil stuttan ifir brinju er han stoð
í líftíngunni á orminum lánga
um valla ljót
segir að han varí
blám kyrtli stuttum
er han víga hugr
var á hon um,
An hugsneiir<ref>[ath skrift]</ref> er látin hafa rauð
an kírtil er naði niðr á kné
tók níðr á kne kap 5 en sagan
getr ekki um kvurtsá
kirtill var með blöðum eða
ekki,

[∫] og af sér sem sögurnar segja

[∫] karlamagnus svarfd

bls. 2

aungva sönnun þekki eg firir því að kírtlar_[∫]
hafí verið [∫∫] heilir að framan fir en á 14 öld
þá voru þeír kneftir að framan; en þess er ekki
getið í sögonum og það hefi eg ekki seð á
míndum frá eldri tíma, þessir kirtlar voru
víðir að neðan, líka urðu þeir að vera svo
viðir um mittið að men gjætu steíft þeím ífir
sig, þeir héldust saman um mittið eínungis
af beltinu, um leíð og men spentu á síg beltið
gættu men þess að kirtillin lægi í fögrum fellíng-
um um mittið; til þess að mítt ið írði fagrt og
speíngilegt; sem fornmönnum þótti einhvur
sú mesta príði á hverjum kall manni sem sögu
urnar votta, að ofan verðu náði kirtíllin aðeins
upp að því á miðja^firir hóst holuna en allr hálsin var
ber, höfuð smáttín (eða kírtil opið sjálft) var imíst
krínglótt eða fer hínt hírnt [∫] níðr úr höfuð smátt
inni var oftast op klaufhér um bíl fíngr hæð á
á leíngð, þessi klauf varð að vera á kírtlin
um til þess að men gjætu komið höfðinu
upp um höfuð smáttína, og til þess að kírtíllin
gæti fallíð að hálsinum, því ann ars hefði
kírtillin orðíð að hafa veríð víðr um hálsin, og
þá hefði han orðið of kaldr því forn men
höfðu aldrei dúka á halsí, á gömlum mínd-
um hefi eg aldreí séð hvurnin þessi klauf
var fst<ref>[fest]</ref> saman mér þikír líklegast að hún hafi veríð
krægt saman því hefði hún verið
kneft mundi það sjást á míndonum,
um, þess hátt ar géta ekki sögurnar til [∫]
í kringum klaufína og höfuðsmáttína
var jafnan breíð leggíng sem míndaði
því hírníng með odd niðr á brjóstíð þessi
legging mun oft hafa veríð mjög vönduð
og stundum gull hlað eða steín sett
sem mindírnar benda á, þessír kírtlar
munu oftast eða alt jend hafa veríð með
laugum<ref>[laungum]</ref> ermum eínkan lega á 10 og 11 öld
sem mindírnar votta, hafi þessir kírtlar
veríð hlað búnír þá mun það hafa verið
ein úngís kringum höfuð smáttína ogað
neðan alt í kríng og efram ann á erm unum_[∫]
eg hefí aungva sönnun fírír að það hafí veríð
annarstaðar því það sést hvurgí á míndum [∫]
og ekki heldr í sögonum mer vitanlega

[Eftirfarandi texti er á vinstri spássíu og á við innsetningarmerki í textanum:]
[∫] á Íslandi eða í Noregí hafí
[∫∫] alveg ofnír að framan

[∫]stundum gékk það níðrí oddað framan

[∫] voru kirtlar er aungva klauf höfðu
niðr úr höfuð smáttínní og hafa þeír
orðíð að vera svo niðir um halsín að
höfuðið gat geingið uppum höfuð smátt
ína þeir kírtlar höfðu vanalega mjófá
bríddíng kringum höfuð smáttína undir
þessum kírtlum hafa þeir orðið að hafa
eins kon ar nær kírtla sem vóru þreingrí
um hálsín því annars hefði þeim orðíð
of kalt þettað sést míndað á rúðu borg
ar tjaldínu og líka kírtlar með víðrí
og klaufar lausri höfuð smaætt
einníg eínníg sjást mínd aðir kírtlar
þess konar höfuð smátt í þeim Íslendsku
bestíaríus,

[∫] sem Ruðu tjaldið vottar

[∫] það eg veít

bls. 3

þessir kyrtlar hafa veríð mjög fagrír og eínfaldir
í sniðinu, og þeir munu vera þeír elstu,
þeir hafa verið mjög líkír í læginu og Χυων<ref>[ath skrift]</ref>
hja Gríkkjum eða Tunica hjá róm verjum
ad frá teknu því að Χυων<ref>[ath skrift]</ref> var vana lega
erma laus og hafðí víðarí höfuð smátt, og
eins var túnícan, hvurn tveggja var eins að
neðan og um mittið,
sín 2 kírtla tegund er forn men báru, vóru
kirtlar þeir er höfðu blöð eða skaut
þeír munu ætíð hafa verið talsvert síðarí
en hinir fír nefndu [∫] þeir hafa oft náð níðr
á kálfa sem gamlar mindir sína, einnig vóru
þeir klofnír ^bæði aftan og framan, í sögunum
er oft gétið um að men drápu kirtil blöðunum
(eða skaulanum)<ref>[ath skrift]</ref> undir belti sér og sínir
það að þeir muni hafa verið tals vert
lángír og að þeir hafi híndrað men í gaungu
og þess vegna hafa men orðíð að drepa upp
blöðon um að men skildu verða léttari
í öllum snúníngum að þessir kírtlar hafi verið
síðri og klofnir bæði aftan og framan vottar best
orkneyíngasaga þar segir að „Sigurðr murtr
vari rauðum skarlats kyrtli, ok drap blöðon um
undír beltí sér, sumír mæltu at svo mundi han ok
géra í bakít<ref>[bakið]</ref>, han bað ei uppdrepa því eý mun ek
öfugr at gánga í dag„. það er auð séð að þessí
kirtíll hefr haft blöð bæði aftan og framan eða
með öðrum orðum veríð klofín [∫] bæði að aftan og
framan, sama vottar og fóst bræðra saga (eftir
flat eyjarbók) kap 69 þar er talaðum fyrír blöð
í mót settníng víð blöðín að aftan, þar segír
snú„ þat hafa men sagt, at þormóðr (kolbrúnar-
skáld) var þan dagí kyrtli vondum er hann
bjóst til bar daga ok drap upp blöðonum
fyrír, en kírtillín var síðr mjök á bakít
enn hirdmaðr spurðí:, hví hann byggíst
svá? þormóðr svarar;, því ek ætla mér leíngra
á fram en á bak aptr„, alt bendir á að þessi
kírtill hafí verið lángr og klofin bæði aftan
og framan, i Eyrbyggju kap 64 er gétið um fyrír blöð
á kirtli stein þórs á eíri þar segir svo „ svá er sagt
at han (stein þóru) væri í rauðum kírtli, ok hafði
drepið upp fyrir blöðumenn undir beltit,

[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu og á við innsetningarmerki í textanum:]
[∫] og efnís meíri.

[∫] að neðan

bls. 4

í ljósvetnínga sögu kap 24 segir að
Eyjólfr son Guðmundar ríka „ var í skarlats-
kyrtli rauðum, ok hafði drepíð upp skautonum„
er hun barðist við ljósvetnínga,
í sturlúngr 4 þátt ^{kap 31} segir um Sturlu Sighvatsson
er han barðist í grímsey „ Sturla var í rauðum
kyrtli yfir brynjunni, ok hafði uppdrepit
blöðunum„ í þætti hemíngs Aslakssonar
kap 4 “segir að hemíngr vari rauðum skarlats
kyrtli ok (hafði) drepít blöðun um undír belti
sér á fleir stöðum í sögun um er gétiðum
kírtil blóð t.d. Kolbeinn grön hafði
kírtil með bloðum er han var vegín,
sturlíngu 9 þatt kap ⁸ Sögurnar geta líka um að
að kirtlarnir voru hlað búnir í skaut niðr
og sínir það að þeír kirtlar hafa verið með
skautum og^(bloðum) eða hornum að framan) og
hafa þeir líka verið klofnir líklega bæði
að aftan og framan, af öllum þessum
dæmum sem eg nú hefi til tínt er auð sjáan-
legt að þessir kirtlar hafa verið talsvert
síðir líka er auðsjáanlegt að þeir
hafa verið klofnír bæði að aftan og fram-
an sem þeir líka urðu að vera er þeír
vóru síðir; til þess þeír gjætu lagst níðr
með hests hliðinni báðum megín er men
sátu a hestum á Túðu borgar tjaldinu
er sjást margir kírtlar mindaðir með blöð
um, þeír er leingri en hinír fír nendu<ref>[fyrrnefndu]</ref>
blaða lausu kyrtlar, á gomlum Íslendskum
mindum fra 11 eða 12 öld sjást líka þessír
kírtlar míndaðir og einníg á míndum frá
13 eða 14 öld alt þettað eru nægilegar
sannanir, augva ástæðu hefi eg séð firir því
að þessir kírtlar hafi veríð öðru vísi kringum
höfuðsmáttína en hinir fir nefndu kirtlar
á mindonum eru þeír eíns, og eíns ermar
munu þeír hafa haft, á öllum mindum sem
eg hefi séð af þeím eru þeir eíns og aðrir „
kírtlar ætíð heílir að framan; og afsögon-
um géta men heldr aldrei séð annað, eftír því
sem míndirnar sína þá hefr klaufín að fram-
an og aftan vanalega náð langt upp og endað
spöt korn firir neðan<ref>[rétt fyrir neðan]</ref> beltið, þessír kirtlar sem
voru klofnir að framan munu helst hafa
verið hlaðbúnir því það átti þar best við

[Eftirfarandi texti er á vinstri spássíu:]
í þætti Haldórs Snorrasonar
ólafssögu trígv sk: segir að Ólafur
Triggfason „steypir þá silfrinu í
kyrtil blað„ þess mans er seldi þá
Haldór og Björn

bls. 5

og munu þeir hafa verið hlað búnir að neðan
altí kríng og báðum megin upp með klaufinni
altupp undír belti, og eíns kríngum höfuð smátt
ina, en um neðan vert brjóstið munu kirtlarnir
aldrei hafa verið hlaðbúnir því þar vóru þeir
heilir og á mindum sést aldrei mér vitanlega
að föt seu hlað buin annars staðar en með
jöðrum og klaufum, það er að mínsta kosti
aðal reglan, um smá undan tekningar vita
men ekki, kírtlar hlað bunír með þessum hætti
sem eg um hefi sagt sjást míndaðír á rúðu
borgar tjaldinu og öðrum gömlum míndum,
og sögurnar benda á það sama, bæði norvegs kon-
unga sögr og Íslendínga sögur i Olafssögu helga
kap 137 segir um arnljót Géllna að han „var í skarlats
kirtli rauðum öllum hlaðbúnum í fald níðr eða sem
segir í sögu haraldar harðráða kap 100[∫] að Eysteinn
orri gaf þorvarði kirtil skorin af níu skarlati„ ok
ok allan hlaðbúín, eða sem segir í knítlíngu
kap 55, að ^knútr konúngr hín helgi fór af skarlats
kírtli„ er var búin mjög„ aföllu þessu er auð
séð að ^kirtlar forn manna hafa oft verið hlað búnir bæði
á konúngum og tignum ríkum mönum bæði að neðan
altí kríng og upp með klaufinni alt upp að belti sem
sja má af því að það er sagt að þeír vóru hlað
bunir í skaut níðr, einnig hafa kirtlar forn manna verið
hlaðbúnír á ermon um framan verðum sem
Njála vottar kap 13 er eínn af heímamonnum Hoskuldr
dala kallssonar sá að fram undan sölu veiðar kyrtli
Gunnars„ kom eitt gullhlað ok rauðt klæði„
og sinir það að Gunnar hefr haft rauðan kyrtil
sem hefr verið hlað búin á framan verðum ermonum,
á rúðu borgar tjaldinu sest ennig mota firir gu bríððíng
eða hlaði á fram an verðum erm onum á sumum
míndonum á einu handríti sem er til og sem á að
vera frá dögum Harladlar Guðinna sonar sést
haraldr mindaðr í tignar klæðum sínum haus
kirtill er látin vera hlað búin á framan verðum
ermonum og ef til víll á han að vera stein settr
eftir því sem mindin bendir á, í besti aríus
sem áðr er nefndr sjást einn maðr^{tveir men} mindaðr í kirtlinum
sem hafa víðar ermar og hlað búnar^{eða steinsettar}; alt í kring
við úlf liðin, þettað á samt því sem stendr í
njálu bendir fullkom lega á að það hafi verið
síðr á Íslandi að hafa hlaðbúna kírtla um ermarnar
fram an verðar; því þessar míndir ^eru án als efa míndaðar
á íslandi, ekki hefi eg víðari sögunum séð neitt um
hlað búnað á kirtlum, nú hefi eg út skírt alt það
eín kénni lega ereg veit um þessar tvær kírla teg-
undir, -------

[Eftirfarandi stendur á hægri spássíu:]
í Bjarnarsögu hítdæla kappa kap
segir að Olafr helgi gaf þorði kolbeins
syni„ pellskyrtil hlað búin „að bragar
launum sigtriggr konúngr silki skégg
ira konúngr gaf Gunnlaugi Orms
túngu„ kyrtil hlað búin að bragar laun-
um, kap 8 Örvar oddr er látin hafa
skarlats kirtil rauðan hlaðbúin
orvarodds: kap 29 27,

bls. 6

su 3, kirtiltegund eru^voru kyrtlar þeír er klofnír
^vorueru á hliðini sögurnar vott að þeír vóru til
á 10 öld samt higg eg að þeir hafi meir tíðkast
seinna, sem olafssaga kirra bendír á kap 3
þar segir„ ok þá höfðu men drag kírtla latz[∫]
at líðu<ref>[tíðu?]</ref>„ þettað bendir að mínsta kosti á að
kírtlar með þeim hætti hafi þá farið að
tíðkast meír en fír, því annars hefði sögu
skrifarínn ekk<ref>[ekki]</ref> haft orsök til að taka til þess,
þessí staður bendir líka á að men hafi helst þá
^haft síða kírtla eða drag kírtla með latzí ut síðu
(eða opna á hliðinni) er han segir þá höfðu men
drag kyrtla latz at síðu, að þettað hafi verið
til á kirtlum ^einnig á 10 öld sinír saga Egils skalla
grímssonar kap 81 [∫] þar segir að „Egill hafði
fastans-kyrtil, rauðan [∫∫] ok latz at síðu„
latz er út lent orð og líklega frakkneskt og
komið af frakkneska orðinu lacer= að streíngja
reira eða reima sítt hvað vaman<ref>[saman]</ref> [∫] eínnⁱg gétr þettað
veríð komíð af enska orðinu to luce sem hefr
sömu merkíng, band eða tygill sem hafðr er til að
reima eítt hvað saman með heitir á frakknesku
lacet á ensku lace sem stundum merkir
leggíng eða bríddíng [∫∫] af öllu þessu er auð
seð að kirtill með latzi at síðu er ekki annað
en kirtill sem er opin á hliðini; og reímaðr
eða spentr saman með spennum eða pörum að
síðunni ekki er ó líklegt að þeir hafi verið
stundum veríð kneptír sam an á hliðinni
líkt og kírtlar hinna fornu Spartverja,
þessír kírtlar hafa orðið að vera klofnir alt
upp undir handar kríka, og spentir saman
níðr firir míttið, men hafa fest þá saman með
þessum hætti til þess að þeir gætu veríð
þrau yfir um mittið og fallíð slétt að, það
gátu ekki hinír kírtlarnir því þeir vóru
hvurgi opnir um míttíð, þettað hefr lítið vel-
út ^að framan og ekki borið á því að þeir vóru
festir saman á [∫] því forn men báru jafnan
yfir hafnír, [∫∫] hvurt þessir kírtlar hafa veríð
hlað búnir sest ekki beinlinis af sögonum,
en mer þikir samt líkleg að þeir hafi oft
veríð hlað búnir að neðan og upp með klofnu
ni, þessir kirtlar munu ætíð hafa veríð
klofnir annars vegar sem sögurnar benda á
því þar segir þá höfðu men latz at síðu

[Eftirfarandi texti er á vinstri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum:]
1) [∫] heíms kríngla
laz

[∫] þarer líst bunaði egíls er han
grof Böðvar son sín,

[∫∫] þrongan, upplítír,

skarðsár annáll 92 bls. gétið um
börn sem vóru að smára lestri.

[∫] þessu mun vera skilt Íslendsku
orðið að lesa að sér (= að
dragað sér yfir höfn eður
að kippa að ser möttli Flateyarbók
II. bls. 402 samanbr Færeyinga
sögu því er og skilt alment
norðlenst orða til tæki að
lesa blóm ⊃: að kippa þeim upp
eður draga þau uppúr jörð
[∫∫] eða gullofnar ræmur á klæðum
í bréfi er Olafr biskup Hjaltason
samdi 1560 um garða krikju segir
að þar séu „2 dálmadikur af silki
með gullofnum pjaldalesum„
= spjaldofnum hlöðum? les=vefnaður
sjá prjónles= prjóna vefnaður heldur
enn platu búnar ræmur gull ofnar.
[∫] hlíðinni
[∫∫] þessir kirtlar minu<ref>[munu]</ref> ætíð hafa verið
þröungir um mittið sem eígla
vottar að nokkru leiti er sagt
er að kirtillin Egils hafði þraungan
og litin upphlut, og að kírtillín
rífn aði af agli er han þrútnaði
af sorg,

bls. 7

efað þeir hefðu verið opnir báðum megín
mundi það hafa veríð orðað þanníg þá höfðu
men latz ut síðum, þettað sanna líka gamlar
míndír fra 1213 og 14 öld men sjá opt mindaða
kírtla sem eru opnír á vínstri hliðinni
þeir eru vanalega efnis miklir að neðan.
að oðru leiti munu þessir kirtlar hafa verið
eins l og aðrir kírtlar, með þessum hætti sem eg
nú hefi sagt muna þessir kirtlar hafa verið
fleiri kírtla tegundir hefi eg ekki séð gétið
um i sögum ekki hefí eg heldr séð það á gomlum
mindum,
ermar á kírtlum yfir höfuð voru margvís
legar þær voru ímst víðar, eður þraungvar,
stuttar eður lángar á ruðu borgartjaldinu
enn ermar bæði þraungvar og víðar og eíns erá
gömlum íslenskum míndum, á rúðu
borgar tjaldinu man eg ekki eftir að eg hafi
séð stuttar ermar og það bendir á að það sé
það elsta að hafa lángar ermar á kírtlum,
sama vottar sagan af Magnúsi erlíngssyni
kap 28, þar segír um erling skakka„ han hafði
forneskju klæða búnað: lánga upphlutu [∫] ok láng(ar)
ermar á kyrtlum okú skyrtum„ [∫] í hinum Íslendska
bestíaríus (fra endír 12 aldar) sést einn maðr mind-
aðr sem erí kírtli blaða lausum með víðum hálf
ermum, sem ná rétt framm fyrir olnbogan fram
undan þessum víðu ermum sjást aðrar ermar sem
eru lángar og þraungvar, þettað kémr heim við
sturlúngu ^10þ18kap þar er getið um hálfermaða kírtla [∫]
og bendir þettað á að það hafi þá eínkum verið
orðið almennara en áður ^{að hafa hálf ermaða kírtla} i réttar arbotum [∫∫] Magnusar
laga bætis er eínnig gétið um kirtla með ta ermum<ref>[ath skrift]</ref>
ermum og á það aðskiljast umbæði um stutta
ermarnar ^víða og hinar laungu og þrengri sem
koma framm undan, á míndum frá 13 og 14
öld eru sjá men mjög opt stuttar ermar og líka
víðar að framan með þreíngri erm um framundan,
en lángar og nokkuð þraungvar ermar munu að
minni híggju hafa verið mest tíðkaðar á sögu old-
inni, drg dragkirtlar munu ekki alment hafa verið
tíðkaðir á sögu oldinni [?]43 ensverríssaga vottar kap 143
er Sverrír eggjaði bírki beina er han um þótti þeír
sækja lint að böglum víð þórsbjörg han mælti í
„ egi eru birkibeinar sem verít hafa fyrr, ekki lögðu
svá birki beinar hinir fornu at, sem þeír leggil með<ref>[ath skrift]</ref>
með drag kyrtlana, höfðu þeir kyrtla stittri ok snæfrari, en hjörtu betri„ þettað bendir á að
það hafi first þá verið orðin ^almennt síðr í Noregi að hafa síða dragkirtla víða
og [?] á kirtlu

[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum:]
[∫] 1) hér eru lángermar settar
gagnstæðt stutt ermum

sjá svenskar mindir fra 13 öld

[∫] þar segir svo “sturla (þorðarson) orti um
bírgi jarl af sviþjóð 12 vísna flokk,
ok þág þorlaun fyrir, var þot<ref>[ath skrift]</ref>
kumpás af baldikin eða kirtill
hálf erm aðr, balldikinn ok skarlat
hér er kumpás og hálf ermaðr kirt
ill latíð ver eitt og hið sama
baldakin er hér látið vera dyr-
indis vefnaðr líklega frá
Baldaka [∫∫] ekki hefi eg i
sögonum firir utan i þessum
eina stað seð getið um kumpás
en aptur á móti er hans gétið i
míðalda vísum t.d. sem
hér segir
viltu kaupa kumpás?
hversu dír er hann?
hann er firir grís og gæs
og gamla karten tæs

bls. 8

þettað kemr heim víð míndirn af kirtlar þeír
er sjást mind aðir frá þeim tíma eru jafnan
víðar í um mittið og leíngri en þeír sjast
mindaðir á eldri mindum, alt þettað lag
sem nú er gétið á kirtlum mun hafi verið
að það ó sskandi sem islends kar mindir og
íslendnigasögur votta,
í Olafs sogu kírra kap 3 segir að men höfðu
þá á dögum ólafs kyrra, ermar 5 álna lángar
ok svá þraungar at draga skildi at við hand tygil,
ok lerka altut altar at öksl [∫] aungva ástæðu
hafa men fírir því að þessi búnaðr hafi nokkurn
tíma komið til íslands og han um hafa haldist
skama stund í Noregi, í sögunni segir að þessi
búningr var útlendr og þeir sem rituðu sögurnar
hæðast að þessum búnaði og því vil eg ekki
eiða fleiri orðum um han, því han mun
aldrei hafa komið híngað til lands,

[Eftirfarandi texti á við um innskotsmerki í textanum:]
[∫] um upp

Stakkr

bls. 1

Stakkr
auk kírtilsíns höfðu forn men ímisleg önnur
bolföt sem með réttu má kalla kírtla tegundír
eitt af þeim fötum er t.d. stakkrín, han hefr að
mínní híggju verið mjög líkr kírtlinum, eínkanlega
einkanlega þeím stutta og blaða lausa ^kirtli men steiftu
kírl stakknum yfir sig eins og kirtlin um, sem sagan
af hávarði Ísfyrðíng vottar kap ⁵⁵[?] þar segir að atli
steípir ífir sig stakki sínum [∫] þettað bendír á að stakkrin
hafí verið heill að framan eins og kirtillin í fornöld
og skínstakkar íslendínga nú á dögum, aldrei hefi eg
séði sögun um að það sé gétiðum blöð á stakk, og því
er eingin ástæða til að halda að það hafi verið, eg held
því að stakkrín hafi ætíð verið blaðalaus og ef til
vill nokkuð stittri en kírtillin, líka held eg að
stakkrin hafi vana lega verið víðr [∫] í hávarðarsögu
Ísfyrðíngs kap 55 segir svo „atli var svo búin at han
var í hvítum stakkí stuttum ok þraungum ok var
maðrín ekki skörug legr á fæti „ það er hér tekið fram
sem eitt hvað ó vanalegt að stakkur þessi var bæði
mjög stuttr og þraungr og hefr það þótt ljótt og bendr
þettað meðal annars á að stakkrín hafi ^vanalíga verið víðr
men gætu dreyið af þessum sama stað að stakkrín
hafi verið lángr; af því það er hér tekið fram að
þessi stakkr var stuttr, en það sem segir i sömu sögu
kap 49 sýníst mér stríða á móti því; það segir um
Torfa valbrandsson að han var í „blam stakki
og girðri brækr„ sögurnar sína að men gírtu bæði
skírtr kirtla og stakka ofan í brækurnar, en ekki
aðrar ifir hafnir; men gátu ekki með góðu móti gírt
lánga kírtla; eða stakka [∫] hefðu þeir veríð langir
ofan í brækurnar því það hefði ekki gétað faríð
vel, men munu því ein ungís hafa girt þá
kirtla í brækurnar sem vóru stuttir, og eíns
munu men hafa gírt stakka og skírtr niðr í bræk-
urnar af því það hvuru treggja mun ætið hafa
verið stutt, að minsta kosti hefi eg ekki getað séð
annað af sögun um [∫] um höfuð smattina munstakkrin
hafa veríð eíns og kritillin^x? hvort ermarnar á
staknum hafa verið eíns og á kirtlinum er
mer óljóst, enþá hígg eg að þær hafi stundum verið stittri_{og viðari mjög viðar framm sjá árbækur}

[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum:]
[∫] sama vottar Kjalnesínga-
saga kap 5 þar segir um
búa að „han steípti ifir
sig farg stakki„ er han
skildi glíma við blá
mannín
[∫] í Laurentíns sögu kap 44.
segir svo „þat mátti han (Laur=
entíns) ekki sjá, at djáknar
hefði rúma stakka undir
messu klæðum ok dálmatíkum
dalmatikum, segjandi þeim
at þar fyrir rifnaði messu klóð
inn ok skrúðin. „þettað bendir
á að djáknar hafi helst viljað
hafa rúma stakka, af því það
mun hafa verið vanalegt að
hafa þá víða og það hefir þótt
fegra,

[∫]afrri brækurnar

X með eingri klauf ofani
eins ogskinn stakkar eru en
og viðri höfuð smátt er hofuðið
gat vel geíngið uppi gégnum
________
[∫] og í sögu Ausbugsvegíns<ref>[ath skrift]</ref>
kap 5 segír að úr varí
hafði vöruváðar stakk
er tók ofan á mitt lær
han um, hvurt þettað
var vanaleg eða óvana
leg leíngd á stakk sést
hér ekki

bls. 2

í ljósvetnínga sögu kap 31 segir svo „Brandr fór vestr
til með haraldi kon ungi til Englands, ok er þeír geingu
uppí sein asta sinni„ þá hafði brandr eín brynstakk
“enn alt annat lið konúngs höfðu eptir látit brínjur
at skípum„ ..... “ brandr bauð konugi brinstakk sin„
hér er bryn stakkr og brinja látíð vera það sama [∫]
^{en mun ekki vera þausar a legund sem jón erikson heldr kóngs:}
brinjurnar voru vana liga með stutt um og víð-
um ermum, og af því | að brinja og brinstakkr
er hér látið vera eitt og hið sama þá mætti
þar af leíða að hin forni stakkr hafi stundum verið
með stuttum og víðum ermum[∫] af öllu því sem
eg hefi seðum stakk þá siníst mér alt benda á að
stakkrin ok hin stutti blaða lausi kírtill hafi
hér um bil verið eitt og hið sama, í sögunum
er opt ruglað sam an stakk og kírtli á Njálu
er skarp héðin ímist látin vera i blám kírtli
eða blám stakki, i vatnsdælu kap 19
er gjörnínga kirtíllin er [∫]Oddr kötluson^{[∫] Hrolleifr} varí kall
aðr stakkr þar segir svo „siðan slæmdi oððr á fót
Hralleifi<ref>[ath skrift]</ref> ok beít því kirtillin tók eigi þángat;
Oddr mælti eyí hlífði þérun gjörninga (norn) stakkrin
alt þettað bendir á að stakkr og kirtill sé mjög
líkt að læginu til, stakkrin var vana legr
glímu búníngr og er það eitt af því sem bendír á
að stakkrín hafi veirð stuttr og léttí legr er
men völdu han helst allra klæða til að glíma í,
i Armanssögu kap 10 segir er hin ir miklu leíkar
voru á hofmanna fleti„ þá fóru men af klæðum
ok tóku fáng stakka„ er þeír bírjuðu glímur,
í kjal nesínga sögu kap 15 segir að rauðr gaf búa fangstakk
er han skildi glíma við blá mannínn, í somu sögu
kap 18 segir er Búi skildi glíma við Jökul föðr
sín „síðan klæddust þeir fáng stökkum„ alt þettað
sinir að stakkrín hefr þótt léttilegt fat eins og hín
stutti og blaða lausi kirtill , einníg ma telja stakkín
með skart klæðum forn manna þegar han var
vandaðr, F Torfi Valbrandsson varí blám
takki<ref>[stakki]</ref> er han fór með hávarði að þorbírni
og Skarpheðin var í blám stakki er han fór
að þráni Sigfussini, þettað bendir á að men
hafi oft haft stakka er men bjuggust til víga

[Eftirfarandi texti er á vinstri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum:]
[∫] í færeyinga sögu kap 24
segir að Sigmundr brestírsson
„vari rauðum kírtli ok
brín stakk létt um um utan
hér er eínnig brim stakkr sam
á og létt brínja, og hafa men
líklega kallað þær brinjur
brinstakkr sem vóru stuttar
og stutt erm aðar, það hefr
þótt her man legt og léttilegt
að hafa stuttar brinjur sem raða
má af guðrúnar kveðr 2, 19 vísu,

[∫] Sturlunga 5 þátt kap 26
segir svo„ þorbjörn var í þófa
stakki þeim er sverð þeirra
bítu ei, þótt þeir breiddu á tré
ok higgju til„ valla hefr þessi
þófa stakkr verið með laungum
ermum því hefði það verið þá
mundi han hafa orðið of stírðr um
handleggína, öll þess háttar þófa
klæði er men hofðu til hlifðar
vóru jafnan [∫] Hrolleifr
erma laus, eður erma stuttir
pausar arnir
vóru, jafnan erma lausir sem
sturlúnga vottar víðr og
konúngs skuggsjá þeir voru gjörfir
af margföldum lér eptum til
að hlífa víð höggum
í orvar oddssögu kap 19 segir
að Öggmundr flóki og brær<ref>[bræður]</ref> hans
„vóru allír í flóka stökkum ok
beít á eíngan járn„ þettað
bendir einnig á það sana,

bls. 3

eða þá men bíggju sig við skart, það er heldr
ekki undarlegt því stakkrin hefr verið allsnotr,
auk þessa var stakkrin oft vos klæði og óvand-
aðr í svarfdælu kap 2 segir að þorstein svarfur var ferðr
„færðr úr ^vofarsalu voðar stakki „er han reis úr fletínu,
í Gull þoríssogu kap 9 segir að Voflsnara^? [∫] grímr vari
hvítum vöru váðarstakki, sögunum er einig opt gétið
um skin stakka, í Vatnsdælu segir að Bergr vari skin
stakk ifír slæðum því frost var, Finbogi rami vari skín
stakk í Laxdælu kap 86 segir að Ottar bóndi á
Krossum varí skínn stakki er hann tók á moti
Bolla bolla syni, í sogu olafs trígfasonar forum: er
kap 131 er og getiðum skinstakk, [∫] í sögu þorlaks biskups
hini ingri kap 51 er gétið um skinstakk er smá sveín varí
þessi stakkur hafa hlotíðað hafa verið ur görfuð
og vel eltu skinni [∫] því men fóru þó ekki einugís
þegar vætr var heldur líka í kulda, í þætti af þorvaldi víð förla kap 3 2 _{er getiðum andan er Kodrón
trúði á vari „svörtum og herfi í
5 þátt kap 26 legum skínn stakki„
í Rymbeglu bl. 174
2 part kap 2 er gétiðum
skin stakk
í blomstur valla sögu kap 10
segir að Tré mann var í
vargskíns stakki og
hafði um sík silfur belti.}
víðar á sögonum er gétið um stakk og sínir þettað
alt að þeír hafa verið almennir, i stúrlúngu [∫] er
getið um þófa stakk er hafðr var firir hlíf í
í staðin firir brinju, liktog kausarí<ref>[ath skrift]</ref> í Droplaugar
sona sögu hinni laungu kap 15 segír að Asbjörn vegghamur
varí hvitum Torfstakki ifir kirtli, er han var að garðlagi<ref>[ath skrift]</ref>
í sömu sögu kap 19 segir að Sveinn ^bóndi vari hvítum stakki
er han var að torfverkí, í sömu sogu kap 13 er getið um
að verkmen voru í stökkum í fostbræðra sögu kap 9 segir
að kolbakr þræll vari 2 stökkum -----
í Sturlúngu 4 þatt kap 20 er getið um allstakk í viði<ref>[ath skrift]</ref>
því er Tanni kvaðum þá Gíslasonu þar segir svo
upphafa ekki hepnir
allstoksgoðar vaxir
feinn ok fallir vonna
fleir verðrs á bæ einum,
að stakkurin hafi haft fram víðar ermar ^{um 152} votta best bískupa annalar Jóns
Egilssonar safn til sögu ísl bl 53, þór segir að stephán bískup er Torfi í klofa
varð áður á alþíngi, „hvolfði ^(stephán) biskup þá fyrst stakksermi ofan yfir höfuða konum,
þeim öllum ofbuðr augu hans og andlit með hljóðum„ ssl árb III bl 13.
skinn stakkar eru og jafnan enni dag með fram viðum ermum það mun því
hafa verið helsta einkenni stakksins að hann mun ætið hafa verið með fram víðum
ermum, og með víðri höfuð smátt en eingri klauf níður hafað smattinni _x hann mun hafa
verið alveg heill að framan, og allur nokkuð víður og náð hér um bil níðurá
mítt lær, X samanb. ferðr bæk Eggerts ol. bl 339 skin stokkur saman dregín um
halsin „þannig hafa stakkar verið þá 1760 og þá er men þekkja til

[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum:]
[∫] vaflspjarn<ref>[ath skrift]</ref>

[∫] í Eyrbiggju kap 27 segir að þrælar
ark Arnkéls goða „fóru af skínn stö-
um sinum,

í fóstgræðra sogu kap kap 8
er segir að loðinn þræll„vari
selskínsstakki„

[∫] og loðnír að ínnan

frá þvi um 1500
í gömlu bréfi er getið um
erma stakk sem hlitur að vera
eitt hvað rángt því stakkar hafa
ætið verið með ermum að eg held. á
þettað líklega að skiljast erma laus
eða hald saumaður stakkur eða eitthvað
vantarí. t.d. laus eða annað.

Treyja og hjúpr, og vópnrokkr

bls. 1

treyja og hjúpr, og vópnrokkr
men hafa mikið brotið heilan um hvurnig treyjur hafi verið, men
géta ekki neítað; að það er ekki eíns ná kvæmlega
ut skirt í sögonum hvurnín treyjan hefr verið
eins og men mundu óska sér, en alt fyrir
það hígg eg samt að men géti hérum bil komist
eptir hvurníg treyjan var ef men bera sam-
an alt það sem finst í sögonum við víkjandi
treyjunni bæði Björn á skursá og Páll víða lín
hafa vítað um treiju, en eg híggað þeím báðum
hafi nokkuð skjátlast í því efní, björn rekr
í latínu orðið treyja, og lætur nafníð treyjunnar
vera sprottíð af [∫] því að treyjan hafi verið það
3 klæði er men höfðu ifir sér, eg hefi hvurgi
séði sögonum neitt sem bendir á að þettað
hafi verið ein kenni legt við treyjuna fornm
fram ifir kirtla, sloppa, og hjúpa og vi þar að
auki sína sögurnar að men höfðu jafnan treyjuna
í bardögum ísta klæða utan ífir brinju; og eftír
því írði hín 4 klæði ef ekki 5 eg held því
að það sé rétt að sleppa þessari hausá liktun sem
ógildri, kall víðalínhefr komíst nokkuð
nær því rétt, han álítr að treyjan hafi verið
hér um bil sama og vesti eða bolr [∫] (á hans dögum,
þettað er rángt að mestu leiti að frá teknu
því að han hefr álitið að treyan hafi veríð
erma laus, að öðru leiti hafði treyjan aunga
líkíng af treiju vesti eða bol, hin forna treyja
hafði heldr aunga líkíng af þeirri treiju er
men hafa borið á seinni tímu, en hrunin
á því stendr að svo ólík föt hafa haldíð
sam eiginlegu nafni er mér óljóst,
það fista er mén gáta með vissu sagt um treyuna er það
að hún hefr oft ef ekki altjend veríð erma laus
í Kvíttíngu kap 56 segir um Benidíkt konúng bróðr
er han varði kórdírnar„ benidíkt var svá búin, at han
varí rauðum skarlats kyrtli, ok í brinju um utan,
ýsta hafði han silki treyju ermalausa,

[Eftirfarandi texti er á vinstri spássíu:]
[∫] orðinn tre

[∫] 1) einíg heldr han að orðið
treyja sé mindað af gríska
orðinu [???] <ref>[ath skrift]</ref> þótt mér
sínist þettað lángt sótt
þá er ómögulegt meðöllu
að neíta því mer sinist samt
treyja og [????]<ref>[ath skrift]</ref> hafa mjög
litla líking bæði víð víkjandi
lægínn og nafninu, hvoru
tveggja var að sönnu erma
laust en [????]<ref>[ath skrift]</ref> var sama
og brjóst björgr og oftast men
úr máli er treyja kémr
aldrei firir í sögunum
sama og bríngja ^er hún var
aðsönnu höfð firir hlíf
að sönnu höfðu grikkir [????]<ref>[ath skrift]</ref> en það var
skjald gæfara eg held
að þettað sé ekkert
skilt við treyju,

bls. 2

í sögunni af Hálfdáni Eysteíns syni kap 13
segir svó[∫]„ maðr stóð við síglu míkíll vexsti, á
eínu skípínu í sílki treíyju erma lausri,
vel brinjaðr„ [∫∫] í fagr skinnu kap 195 segir um
magnús berfætta er han barðist seinast á írlandi
„han var í silki treyju rauðri yfir skirtu rauðri silki
treyju ermalausri ífír skírtu„ ekki er her getið um
hvurt magnús var i brinju undir?
alt þettað bendir á sínir ljós lega að treyjan
hefr opt verið ermalaus og að minni higgju
mun hún optast hafa veríð ermalaus, sögurnar
géta oft um að men vóru í treyjum, án þess að
það sé gétið um hvurt þær vóru með ermum
eða ekki [∫] men géta því ekki dregið af því
að treyjan hafi verið með erm um ; er treyjunni
er ekki að örðu leíti list á öðrum stöðum [∫] ernú er taldir, sögurnar géta aðeins um úr hvaða
efni treyjan var; enn það kémr ekkert læginu
við, sú einasta á stæða sem men hafa firir
því að halda að treyjan hafi stundum
veríð með ermum; er það; að það er tekíð
fram á þessum fir greindu stöðum í sögonum
að þessar treyjur vóru erma lausar, en þettað
sannar þó lítið, því það er líka tekið fram að
pausarar vóru ema lausir, sjá sturlungu 9 þátt kap 20
þar segir svo”þorbjörn stóði óforunum hjá oddi, han
varí pausara erm lausum„ pausararnir vóru
staglaðír saman úr margföldum lér eptum
til þess þeír skildu sem best hlífa firir höggum
og þar að auki vóru þeir bikaðir þettað vottar
konúngsskuggsjá best, þar að auki votta sögurnar
að men báru þessa puusara ifír brínjum, allír
munu géta seð að það er ^nærri ó hugsandi að pausari
hafí verið með emum því það hefði orðíð ákaflega
stírt fírir handleggín um axlar liðin ^{og olbogan} innen
skíldu físt vera í skirtu ^{með ermum} þar utan ífír í kírtli
með erm um þar utan ífír í brinju með heilum eða
hálf ermum og ef men skildu þar utan ifir hafa
veríð í pausar með laungum ermum úr margföldu
lérepti þá mundu men vall hafa gétað hrært hand-
leggín til höggs,

[Eftirfarandi texti er á hægri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum:]
[∫] um Skúla jarl

[∫∫] það litr^og ut að hahafi att að
hafa treyjuna utan ifir brínju-
nni,

[∫] en þeím ernú

bls. 3

sostírðlega munu forn men valla hafa buið
til orust á þeim dögum, það sem segir í
kon úngs skugsjá sanar best sögu muna þar
stránglega tekið fram að pausarin skildi
vera erma laus því það hefr þótt of
stirðlegt, af þessu þikir mér það ekki vera
nein gild sönnun firir að pausarin hafi
verið með ermum; þó sögurnar taki fram að
pau^sarin var ^stundum erma laus, mér sínist einmítt alt
bendr á það [∫] mótsetta gagnstæðr það einasta
sem men vo gætu hugt að sér er það að pausarin
hefði stundum gétað verið með hálf ermum
og að þettað sé þessvegna tekið fram, að han
var ermlaus, en að mini híggju hefr han optast
eða alt, end veríð ermalaus,
af öllu þessu síníst mér það vera lítil sönnun
þá sögurnar taki fram á fáum stöðum að
treyjan hafí verið erma laus, það verðr að
mörgu leiti eins ó líklegt og um pausaran,
sturlínga sínir að treijan hefr veríð hér um
bil eíns þikk og pausarin, og að men höfðu
hana fírír hlíf eina eða í brinjustað eíns
og pausaran, sjá 3 þátt kap 40 þar segír að
„ þórðr rauðr hjá meðal herða á þórði sturlu-
syni[∫] sem honum var hægast,” ok hafði
han hvorki brinju né treyju„ í 9 þátt kap 3 segir
að er Eyólfr þorsteínson fór að Gissuri jarli
að han hafði með ser 30 manna í hrínga brín-
jum ok 2 treyjur með„[∫] nú sínist mér það vera
full komlega sannað að treyja hefr ^stundum verið
hlíf eins og hausarín og munu þessar treyjur
hafa veríð sama og pausarí eða mjög líkar,
hefðu treyjurnar verið með ermum þá
hefðu þær ekki síðr en pausarín orðið
stríðar um hand vegin, er þær vóru
eíns þíkvvar eg held því að þessar
þíkkuu treyjur hafi aldreí veríð með
ermum, en hafi nokkrar treyjur verið
með erm um þá hafa það veríð silki
treijurnar; því þær vóru þunnar og þurtu
þess vegna ekki að híndra armleggín,
en hafí treyjum veríð með ermum þá mun
hún aldreí hafa veríð utan með hálf ermum,
(líkt og hun pás)

[Eftirfarandi texti er á vinstri spássíu og á við innsetningarmerkin í textanum:]
[∫] að han var ermalaus
[∫]firir því að treyjan hafi opt veríð með ermum

[∫]með breíðöxi
í sverrissögu kap
[∫] í sögu hakonar hakon arsonar
kap 238 segir að skúli hertogi
að han”hafði góða brinju ok
strika treyju„ er han barðist
víð hakon konúng, þá treyju
hefr han án efa haft utan ifír
brin unni til hlífðar og hefr
þessi treyja veríð eins og vantvar
gór af marg földum lér eptum
og líklega silki íst, í Sturlúngu
9 þátt kap 12 segir að„ þar móðr
brauð nefur hjálpi Oddi ok hjá
með hand exi eggsi á öxl Oddi
hína vínstr ok geingu í sundur
treyjur tvær ok brynjur háðist
hér hefir Oddr 2 treyur yfir brnju,

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir: Ritgerðin er ekki full upp skrifuð.
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 10. 2012 og 10. 2013

---

Sjá einnig

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />

Tenglar