Ritgerð (SG05-15) Um hreinlæti og smekk

• Handrit: SG:05:15 Um hreinlæti og smekk
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: c. 1860<ref>Sigurður Guðmundsson: Um íslenzkan faldbúníng með myndum, Guðrún Gísladóttir bjó til prentunar og gaf út. Kaupmannahöfn 1878. Í formála vitnar Guðrún með langri beinni tilvitnun í þessa ritgerð og telur hana ritaða í kríngum 1860 sem jafnvel uppkasti að blaðagrein. </ref>

---

• Lykilorð: þjóðbúningur, smekkur, hreinlæti, óþrifnaður, þrifnaður, fátækt, barnauppeldi, smekkleisi, dýrahald, sáluhjálp, sjálfshjálp, málsháttur
• Efni: Lýsing á óþrifnaði Íslendinga og hvaða áhrif það hefur á heilsu líkama og sálar. Á þessu plaggi kemur fram að þjóðbúningurinn sé ein leið til að auka á hreinlæti sem hvati til almens þrifnaðar og þar með leið til að sporna við fátækt og volæði. Sigurður afsakar einnig að hann beini þessum orðum til kvenþjóðarinnar en telur að þær hafi meiri skynbragð á smekk og því hæfari til að koma málum í stand.
• Nöfn tilgreind:

---

Texti

bls. 1

Sarpur: Menningarsögulegt gagnasafn – © Rekstrarfélag Sarps.

[framsíða]

Efað vand lega er að gætt þá hefir

skeitingar leisið eður rettara sagt smekk

leisið verið sá versti eitur ormur og

sjúk dóm ur sem hér hefir geis að ifir

alt land í lángan tíma. þó að fáir hafi

veitt því eptir tekt þá hefir ein midt þessi

vondi sjúk dómur verið orsök til flestra

ó digða landsmanna t.d. heilsu leisi

deifð og jafn vel fátæktar sálar á hreinleika

því saurugar hugsanir og saurugur líkami filgist

jafnan að því eru flestir sam dóma

en hreinn líkami og snotur klæði eru firir boði

hreinnar sálar, það er kinlegt. þó allir sjái

að dírin hreinsa saur af sér og vilja vera sem hrein

ust að menni[??]hrönnum saman slandi <corr>[standi]</corr> lægra

en dýrin, og haldi að það sé sér með skapað að vera

óhreinn og að það sé jafn vel sálu hjálp sinni til

hindrunar að þvo ser og að vera hrein legur og

sig. „eg held egverði sálu holpin þó eg þvoi mer ekki eða kémbi„

eg geíng út frá því að sámaður sem er hreinn

og bir sig snirti lega f ái um leið til finning

firir fleiru, til dæmis að hafa góð og hrein

leg húsa kinni þáð mun optast verða samfara,

þar af leiðir að hann fær betri heilsu, sú konaer

elskar man sin mun valla þola að sjá han ó hrein an

og illa til fara ef hun á annað borð er sjálf

---

bls. 2

Sarpur: Menningarsögulegt gagnasafn – © Rekstrarfélag Sarps.

[vinstri opna]

vel til fara ^{og hreinleg} því síðar mún meiga <ref group="sk">[óskýr skrift]</ref>kalla að

nokkur sám<ref group="sk">[óskýr skrift]</ref> áður elski börn sín, s er þolir þá ásjón,

að sjá þau ó hrein og úfin það erað gera það

mesta og smekkleisur við bjóð legasta smekkleisi

sá sem hefir feingið til finning firir því sem nú er

talið mûn varla þola að sjá hest sin sem

er það fagrasta dyr illa hírtan (það þarf stilling

til ann ars eins) þar með filgir og að sálin sami mun

varla þola að sjá hund sin eð nokkra skepnu

ílla hirta, sá maður sem hefir til finning

firir að vera hreinn vel klæddur, hafa goð

og holl husa kinni og að hirða vel hundsin

oog hest og allar skepnur hann mun ekki leíngi

þola að sjá sitt tún þípt og ó um grit eður

ílla lírt <corr>hirt</corr><ref>Guðrún Gísladóttir útfærir þetta sem illa ræktað í formála Um íslenzkan faldbúníng með myndum, 1878.</ref> þar af leiðir að fátektin er komin

í raun og veru af smekkleísí og eins

sjuk domar og deifð, því því sá maður

sem ekki hirðir sin líkama, og heldur hön

um hreinum, hefir valla til finníng firir

að að bera sig vel eður að hirða um þær

líkams æfíngar sem ^{eins eru}nauðsin legar eru til

þess að halda hraustum og fjörugum líkamanum

en þar af leiðir að maðurin verður daufur

fjörlaus til sálar og líkama og vanheill.

eður lifandi dauður (líkam ann sin ræki líða hver

heilsa er holdum framar.

hugsvins mál.)<ref> 111. vers Hugsvinnsmálum

Líkama sinn / ræki lýða hverr. / Heilsa er hverju framar. / Aura njóta / þykkisk engi maðr, / nema hann heilsu hafi.</ref>

---

bls. 3

Sarpur: Menningarsögulegt gagnasafn – © Rekstrarfélag Sarps.

[hægri opna]

„aldrei skartar skoru nema á feitu barni

og öldum hesti„

íslendskur málsháttur.

Hver[j??]^t það þjóð mál efni sem verða

fram geingt, veitir mönnum hug til

að reina að koma fleiru til leiðar, það

er því valla svo lítið mál efni til sem á

annað borð sigrar, að það ekki stirki

hið stóra alþjóðlega ætlunar verk, því

það upp örfar alla sem vilja g éra uppa stúngur

en veiki krapta þeirra sem hafa indi af

að hæðastað og hindra öll ný fyrirtæki.

Svona mun verða með búníngs málið

þó margir á líti það litið á ríðandi eður með

öllu ó þarft, geti men komið því fram

og feingið fólk til að hugsa um það með

skin semi þá mun þar margt fleira á

eptir fara sem því er meira ná skilt en

men halda í stuttu máli eg hefi ekki séð

aðra hnúta sem reinandi væri að losa um í

því á standi sem þjóðin er nú. og higg eg að

það sé bæði sá beinasti og réttasti vegur

til að lag færa almenna fegurðar til finning

Íslendinga, því hjá fatækri þjóð verða men first

að birja á litlu og helst almennu, og síðan

færir almenníngur sig uppá skaptið af sjálfu sér

---

bls. 4

Sarpur: Menningarsögulegt gagnasafn – © Rekstrarfélag Sarps.

[bakhlið]

sum um mun þikja kynlegt að maðr

snúi ser nær því alveg að kvenn fólkínu

en þá mun það vera rétt í alla staði úr

því nú er að ráða hér á landi því konur

hafa þá helst haft húgann við þess konar,

enda hefir það fagra sterkari á hrifa á

skap kvenna en karla eins og alt, en þæg<corr>þær</corr> geta

haft mjög góð og skaðleg á hríf á fegurðar

til finning karlmansins frá firsta að, því þær

eru í firstu ná kvæmasta sambandi við

hann sem born, og síðan sem fulltíða

þær eru eins og skap að ar til að stjórna öllu

innan huss, og til að g er manninum lífið

unað samt með sinni egin fegurð ^{og dígð} og fegurð

og hrein læti hússins og als sem þar til heyrir

svo það er ekki of mikið sagt er eg hefi

aður minstá að allri fegurð ar til finníng

lans ins sé mikil hætta búin ef konurnar

eru smekklausar, það verða ekki hrakíð að

sagan sínír að vér erum allír meira en vér

vítum undir orpnir^leiddir tilfinníngum kvennfólksins

---

• Athugasemdir: Eitt blað brotið saman í tvennt. Heildar stærð=27x20,3cm en er saman brotið 13x20,3 cm.

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 06. 2012

---

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />