Ritgerð (SG-05-17) Um ástina

• Handrit: SG:05:17 Um ástina
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð: ást, predikun, trúrækni, trúmál, æðri máttur, hjónaband, oðatiltæki, kvenréttindi, kvenlegir eiginleikar, tröllasögur,
• Efni: Sigurður gerir hér grín að þeim sem þykjast trúræknir. Hann lýsir einnig hneykslan sinni á því hvernig karlar fara með eiginkonur sínar sem vegna trúar sinnar eru fastar í slæmum hjónaböndum. Einnig lýsir hann mikilvægi þess að haldast saklaus svo menn fari ekki á mis við hina hreinu ást sem einungis fæst með sakleysi.
• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

Um ástina

• Texti:

bls. 1

Skop men halda alment að men^þeir séu guðræknir og kasta
þúngum steini á þá er men halda að hafi aðrar skoðanir
en þeir í trúar efnum, vinir góðir ^hálsar eg hefi jafnan tekið
eptir því að þegar að óvaldar liga og trölla sögur eru
leg’’’s’’’nar í sveit, og ef einkver þarf að bregða sér út
þá biður hann hann^lesaran að bíða við að lesa þar til hann
komí inn aptur, að hann ekki tapi þræðinum, úrsögunni,
enn í krikjunum fara men eini sinni eða tvísfar út
um preðíkunina, líklega af því ^{að þeim leiðist og af því með fram} að mönn um first
það géra lítið til þó men tapi þræði úr preðíkun,
ef að men nú á annað borð vilja spjátra ^sig með því að þikjast
trúaðir og guðræknir, vil eg géfa þeim^mönnum það ráð að þeir æð
mínsta kosti firir síða sakir biðja prestin um að hætta að
preðíka á meðan þeir fari út því annars sannast^kémst það^ovartað upp að
þeim þikir minna varíð í [???] preðikanir en trölla sögur
^{q það er eins og þegar maður kaupir hest eða kú eða þá}
NB til hvurs giptast flestir? margir men ef ekki flestir?
q til þess að fá sír ^lögbundnagriðku, sem ekki geti með góðu móti
geingið frá honum^þeim þó hann^þeir níðist á henni öllum hennar
sárustu og við kvæmustu kvennlegu til finning um og
digðum ^{líkamlega og andlega}kvæn’’’þeir’’’ skáka[?] í því hróks valdi að hún
er honum lög lega géfin, og bundin með helgum
eiði sem hún ^{1 að minsta kosti} ærunnar vegna ^{2(eptir kvenn mans tilfínning)} ef ekki vegna trúar innar
egi^á bágt með að rjúfa, (þau hjona bönd þurfa að sallast)
það ^er algeingt að sjá i krikjum með hjalpara sem eru að tosa
þeim sem þeim þikja þess verðir í hin epsta sess sem þeir kalla,
enn hinir spirnast ’’’v’’’ið (ligt og hundar sem eru dregnir til hengíngar)

bls. 2

þeir eru líklega hræddir um þeir sig sulni? garmarnir
Því ger’’’a’’’ söfnuð’’’irnir’’’sig svona að ‘’’l’’’eikurum’’’,’’’?
alt í einu fara þeir að leika feimn’’’a’’’skóla stráka
sem verið er að skipa niður á skóla bekki eptir
verðug leikum’’’,’’’ og sem roðna og blikna af nirri
ó væntri æru. eða eru ^þá kirkjurnar orðnar að
reglu legu leikhúsi’’’,’’’? hvar men eigi að sína hvernig maður
leiki höfðingja eður dóna’’’,’’’ (eptir^{metorða til skipuninni}(rang for orðníngunni))
það er undar legt að allir þessir guðhræddu^heiðursmen skuli
ekki víta að kirkjur eru ætlaðar til als annars. x[1]
^{en að seðja metorða girnd, og að raða mönnum eptir mann virð ing}
X Þú van trú aði maður sem trúir á ekkert æðra
þá þú þikist géra það. reindu ^{hvað það er}að elska hreint.
en álíttu samt ekki að losti sé sama og ást
því sú sama ást kælir bítann í blaðinu (en ærir hann ekki)
hún oggefur þér tvo ^mjallhreinavængi sem lipta þér frá því jarðneska
það er von og trú <image>[merki, líklega gæsalappir eða skrifvilla]</image>^{það kann ástin að auglýsa sem egg etv penninn}
(eða orðið)
Strax þegar maðurin finn ur til sannrar ástar (ef hann er
saklaus) mun hann verða var við^{að viðurkenna} það mikla ^{oskiljánlega} afl astarinnar
og um leið verkun þess æðra í sjálfum sér, sem eíngin fær
skilið eða líst. hann neiðist þá til að renna vonar og
bænar augum til ‘’’þ’’’ess æðra sem ^{hann finnur að} alt í einu verkar svo mattugt
í hjarta hans með ^{sárum og}inndælum söknuð,^{eplir þra} og kælandi eldi áður
óþektum’’’,’’’
þá finnur maðurinn að hann er sjálfum sér of ónogur’’’,’’’
þar af kémur að fair ^mûnu gleima sinni firstu ást
af því að astin greip þás^{þá optast}aklausa ^ogovart og með vítundar lausa um þellað mikla_afl
vertu sak laus svo þú ekki missir af þessari til finníng
því hún er verð að reina.

[*ath! eftirfarandi athugasemd var á hægri spássíu]
[1]x
það finst í
hlákunni
sem falið er
í Snjónum

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir: Safn Sigurðar Guðmundssonar Aðfangabók Þjóðminjasafns Íslands, bls. 106: „17. Um ástina. 6 blöð lögð inní það 7da. Margvíslegar hugleiðingar um ástina, táknmál hennar, eðli og óútreiknanleika.”
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 06. 2012

---

Tenglar

• Handrit: SG:05:17 Um ástina
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð: ást, oðatiltæki, tungumál, mýmik, samskipti kynjanna, tilhugalíf, elskendur, ungabörn, sakleysi
• Efni: Fyrsta ástin er engu lík. Tungumál ástarinnar og ungbarnahjal eru alheimstungumál og skiljast alstaðar eins.
• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

Um ástina

• Texti:

1

eitt mál er það sem g eing ur ifir
alla veröldina ogsem allir skilja.
það er gagnorðara en alt skáld skapar
mál, við kvæmara en músík
hefir stærri á hrif a augað en ^öllmálverk
því mali einn heldur guð ó breittu
handa úngbörnum og saklaus um
elskendum það mál heitir mýmík
þett að er merki leg til högun
náttur unnar, barnið talar first með
mýmík elskendurnir tala first með mýmík
og skilj[a] vel hvert annað, barn er barn
elskendur eru elskendur og þau vita
ekki hvað þau tala og géta ekki ráðið
hvað þau tala ^{með augonum} heldur en börnin.
það er skam ur fretta flegir sem flitur
hugsunina frá hjartanu til augans og
frá auga til auga, og hvur gétur hindrað
það. Við þennan frétta flegir verður ekki
brúkað neitt diplómatíst villu letur
því allir skrifa eins á því máli og allir
skilja það af hvaða þjóð sem eru
á því máli er tor velt að fara með lígi
en á því máli er optar sagður sannleikurinn
^meirenn margir vilja

bls. 2v

elskari góður hjartað hefir ekki mál
það gétur ekki sínt sig, ^{það gétur að eins hreift sig} það fjötrar
túnguna sem því þíkir tala of hart.
³hjarta ²sál og ¹munnur dregur úr^flír til
augans og talar hugsar sér og berst geg
[n]um það ^{því það er það} einasta vig skarð á ástar múr
mansin sem men helst þora að skjóta útum, en þo
er samt hverjum best að vara sig að þeir verði ekki
aptur skotnir úr likum kastala.
þið skáld reinið upkar til eilifðar
á að kveða um ást þið skiljð hana ^samt
aldrei enn ast fángin hvenn maður
gétur sagt meira með einu augna
ráðí enn þíð allir, því hún talar
það rétta ásta mál hennar auga gildir
firir eira, munn og túngu, og dugar henni
nægi lega kverki orð skáldkapur saungur
ne malverk géta til gags gért skiljanlegar
vorar ásta kvalir og því er varlega tríandi,<corr>[treystandi]</corr>
en hjartað augað ^tár og feimnis roðin er það
eina ^mál sem aldrei gétu[r] logíð. sön ast
talar best þeyjandi því hún elskar meir
fram kvæmd en orð, og lognar stunur
sem svikar hafa firir agn til að veiða
heimskíngja

bls. 3r

<image>látlaust skraut</image>
augunn eru verðir og ráðendur hjartans og
leifa mönnum, eða verja að gáng að hvers
ann ars hjarta eins og varð hundar sem
settir eru firir úti dir, vari hver sig
firir þeim varð hundum sem oppa inni
sínu skíli af hræðslu meðan men horfa
á þa, en ætla að rífa mann a hol þegar
men horfa frá þá er annað hvort að géra
að ganga varlega frá eða in^að en stiltir
og þeigjandi varð hundar eru hættulausir
þú sem ert við kvæmur, varaðu þig á
þeim kvenn mans augum sem ekki víta
hvert þau eiga að flía þegar þú horfir á
þau enn ælta<corr>[ætla]</corr>, gleipa þig þegar
þau halda að þú horfir frá.
en þau augu sem eru stilt og sein
vel géta horft á þig eru hættu laus.

bls. 4

margir undrast hvað fríðir men verða
opt ást fangnir í ófriðum konum, og
eíns frið ar konur í ofríðum karlmönnum
þettað er ekki undarlegt því þeir töfrast
‘’’af’’’ hinni almattugu ást, sem eingin ræður við
eða gétur sporn að við, hver sá sem hefir
séð og skilið, kvaða ségul afl og el^ectrískur
eldur gétur leígiðí einu augnaraði þess
kvenn mans sem í firstaa sinni verður
gagntekin af áður oþektri ástar tilfinning
hann kemst að raun um að þess konar
augu eru hættu legri ^enn skot garð með 2
fallbissum, að géta staðið á móti augum
kvenn mans sem elskar í firsta sinni X [1] er hægra
sagt en gért, allra helst þegar hún sigt ar
uppá lifa og dauða, og það að firra bragði,. ‘’’X’’’[2]
eingin elskar við kvæmt og af alhuga nemað
í firsta sinni, á eingann annan horfir hún
þeim augum fir eða síðar, og sá sem
hefir séð hana í því augna gliki hefir
séð hana í þeirri guð dómlegustu fegurð
sem eingann ann ann gétur dreimt um, ^{fyr né síð ar}
því augna bliki munu men seínt gleima og
þarf ekki meir til að yfir vinna og töfra
flesta og mun þá sannast hið forn kveðna
að „Astin er ekki álítsvönd„ enda er fegurð
tilið á móti sannri hreinni ást raun in ev
þar ó líguust.

[ath! eftirfarandi athugasemdir eru á vinstri spássíu skrifað lóðrétt. Númeramerkt hér]:
[1]X astin legst jafnan þingra á þann sem seinni
verður til, með þakklæti ser hann aumur á henni
[2]X og sem þá vill leína því.

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir: Safn Sigurðar Guðmundssonar Aðfangabók Þjóðminjasafns Íslands, bls. 106: „17. Um ástina. 6 blöð lögð inní það 7da. Margvíslegar hugleiðingar um ástina, táknmál hennar, eðli og óútreiknanleika.”
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 06. 2012

---

Tenglar

• Handrit: SG:05:17 Um ástina
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð: trúmál, guðdómur, ást,
• Efni: Hér lýsir Sigurður áhrifum ástarinnar og varnarleysi mannsins gagnvart henni.
• Nöfn tilgreind: XXXXXXX

---

Um ástina

• Texti:

bls. 1

hvað er ^sönn ást? ekkert mann legt orð gétur
líst henni eða skilið hana. það er hulið afl,^guðdóms eða
hulin guð dómur, sem aldrei verður skilið,
eður rann sakaður, því forsjónin hefur breitt
hulu ^(fortjald) yfir hana, sem þann æðsta jarðneska
helgi dóm. en þettað gerir astina guð dómlega
að hún er ó rann sakanleg (af eðli sínu þrífst astin
best í mirkri því hún er hulin og vill vera hulin)
Við þá minstu ásta ásta bendíng sem maður finnur til
finnur maður að ástin hlítur að
vera meira en mannleg.
hún er himneskt afl, sem gagntekur
mann in alveg, og um turnar ^{alveg ó sjálfrádt} á svip
stundu öllu hans geðslægi,^{þrátt fyrir allar hindranir svo maðurin þekkir valla sjálfan sig} á móti
‘’’1’’’_____henni duga eingar mót spirnur
að ætla að kæfa hana ^sjálfur irði líkt
og að ætla sér að inn birgja púður
sem búið er að kveikja í
að ælta<corr>[ætla]</corr> sér að hindra hana ^{af öðrum} æsir hana
því ^hún veit ekki af hindrun ^{1 því hún er ekki sjálfráð} hún veit ekki
af níði ^{2 slefum því hún er blint barn og ræðst a<corr>[á]</corr> alt
hvað sem firir, er „hægist meir þá um er rædt„
að leina ástinni fyrir öllum er eiði leggjandi eldur
þá brenn ur hún first heitt þangað til han brennur
út það væri lígt og að ætla sér að bírga
firir eld fjall aðþað hvergi brjótist út enda hafa fair staðist það til leíngðar
1 ástín læknast einúngis með ást, „hulin sár eru hættust„
2 hún verður að brenna út ó hindruð,
3 dauðin eirn gétur hindrað hana? hér á jörð}

bls. 2

truinn er dauð án ástar, ástin er firir rennari
2 trúar og vonar
astin gerir persemistan trúaðan áður en hann
veit af ^{og þó hann vilj[i]hindra það} hún gefur þeim vonlitla von, og nitt
líf til að berjast í heiminum
þegar astin hefir feingíð vladá anda og
hjarta þess þess egin gjarna og hún efir gagn-
tekið hjarta hans með sínu töfra afli,
heir ir hann ekki ^leíngur jálfum <corr>[sjálfum]</corr> ser til leíngur
han gleimir ^þá sjálfum sér, hans sjálfs elska
deir, hann vill losa géfa þeirri er han
elskar alt sem hann gétur losað við sig
alla sína sælu og jálfan <corr>[sjálfan]</corr> sig
___
astfángín maður gleimir í því á standi
öllu jarðnesku glisi sem hann áður hefir
haft indi af hann er eins og sakleisið
sjálft eður úng barnið sem helst vill vera
nakíð, andin flígur eins og hann vilji komast
úr þeim föstu lík ams fjötrum
ástin er það sterkasta afl á jörðunni, næst dauðanum,
hún gerir eíngan manna mun, ^{og alla jafna} hungerir öllum jafnt
undir höfði hún gerír kanúngin og fá æklíngin
að nöktu náttútunnar barni, gaman væri
þá að sjá þá ríku ^{sem eru ást fangnir} þrísta gull stikkjum uppað
hjarta sínu, þá mûndu þeir síst vilja sjá gull eða glis,
þær sístur nátturan og ástin | láta ekki múta sér.

  þá mun flestum verða að íta skartínu, eða, tötrunum

frá trjóstínu og grípa um hjartað sem sorgin þreingir
að

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir: Safn Sigurðar Guðmundssonar Aðfangabók Þjóðminjasafns Íslands, bls. 106: „17. Um ástina. 6 blöð lögð inní það 7da. Margvíslegar hugleiðingar um ástina, táknmál hennar, eðli og óútreiknanleika.” 1 blað 13,5x20,3 cm
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 06. 2012

---

Tenglar

• Handrit: SG:05:17 Um ástina
• Safn: Þjóðminjasafn Íslands
• Dagsetning: XXX

---

• Lykilorð: heilræði, hreinlyndi, svikulleikiprestur, ást, fátækt, trúlyndi
• Efni: Sigurður segir konur hrífast oft frekar af eigum manna. Því sé erfitt að finna lífsförunaut með ástina eina að vopni. Sigurður gefur hér nokkur heilræði um mikilvægi þess að halda í sakleysið og táldraga ekki aðra.
• Nöfn tilgreind: mammon

---

Um ástina

• Texti:

bls. 1

mammon.
þú skalt fá
Jón. ^hvað! á hún að fá hún er of úng

mamo. já skéll á rassin firir ó þektína

Jón. ó! tvennir verða tímarnir, smá stelpurnar verða
með að leggja men^{nauðugar grúfu} áhriggin til að rasskella þær
firir óþekt, en þegar þær verða eldri legja þær
sig sjálfar kvenn vega til að láta faðma sig
og kissa fyrir þægð og ást.

morð fretir likta verst.
kuldar síndir rammastar <image>[hornklofi, sjá frumskal]</image> varðu þig á hvöru tveggja
leind ást brennur heitast.

ljót eru mirkra verkin

það er skam góður varmi að kissa í skó sín
steldu ekki sakleisi annara svo þú ekki um leið
mirðir þitt egið. (það borgar sig verst af öllu)


Þeir sem temja sér leindar sindir og ^ill mirkra verk
þola ekki dagsbirtu sannleikans, þeir eru eins
og litt sjá andi tóu hvolpar sem einga birtu
þola. prestar góðir! djöfullin er slæmur refur, hans
gren mun uð þið seint vinur þó þið búið ukkur allir
í grenja leit

bak málgir men eru líkastir lundum, þeir bíta í
mirkri og laun sungin, en eru mein lausir í mirkri^björtu
þeir sem eiga við þá verða að eiga sterkan gogg,
að þeir geti dregið þá með honum í bítru sannleikans

bls. 2

ást hvers dags manna er í raun og veru
lítils virði því hún nær varla því að
vera gjald geíng verslunar vara
sá sem er fátækur má leita leingi að
trúum vin og allra helst[ ]eptir ^trúrri unn ustu
það sínir best að þær unna eigum okkar, enn
ekki sjálfum okkur, og að þær vilja ekki
leggja neitt verulegt i sölurnar firir okkur
en morgum kémur maklega hemd þess kins
auður verður hjóna víst optar að þrætu en
anægju

---

• Gæði handrits:
• Athugasemdir: Safn Sigurðar Guðmundssonar Aðfangabók Þjóðminjasafns Íslands, bls. 106: „17. Um ástina. 6 blöð lögð inní það 7da. Margvíslegar hugleiðingar um ástina, táknmál hennar, eðli og óútreiknanleika.” 1 blað, 27x20,3cm, samanbrotið 13,5x20,3cm ekkert hefur verið skrifað í opnuna.
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Edda Björnsdóttir
• Dagsetning: 06. 2012

---