Fundur 6.des., 1872

Fundarbók, 1871-74.
Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

• Handrit: Fundarbók Kvöldfélagsins 1871-1874
• Safn: Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn
• Dagsetning: 6. desember 1872
• Ritari: Hallgrímur Melsteð
• Staðsetning höfundar: Reykjavík
• Viðstaddir: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni:
• Nöfn tilgreind: XXX

---

Texti

Lbs 488 4to, 0096v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 1 (Lbs 488 4to, 0096v)

6. fundur

6. Desember.

Forseti: að stefnu tímanna hafði síðast verið frestað

vegna fjarveru nokkurra: E. Briem og G. Magnussonar.

1. Um stefnu tímanna frh.

G.M. Hann hafi sjaldan komið jafn illa staddr vegna

t.d. að við góða sé hⁿ góðr, en frummæl. hafi grensað

til hins ófæra, að eftirvæntinga^bið fylgi eftirvæntingu, sakir

gleymsku, sakir þess að langt væri síðan að um málið

hefði verið rætt. - Höf. byrjað fagurt og skáld. að nokkru

leyti, en þó að svo hafi verið þá sé svo að slíkir skáldl.

orðskviðir sé vanal. bæði mikið,- en oft ekkert segjandi.

Viljandi hlaupa yfir það er hann eigi man, eða fá hjálp

1. Um reformation; höf. skýrandi að það sé að færa eitt

í betra annað^{sitt upprunal.} form, betra form, en þetta er að endurmynda

hvort betri eða verri, fyrir því höf. lagt fegurri þýðingu í

orð þetta, en það átti skilið.

2. að framfarir væru komnar undir frelsi og réttlæti, en geta

verið komnar undir mörgu öðru t.d. bjargálnum o.sl., með

öðrum orðum sigla of harðan byr.

3. að öld frá dauða Napoleons - 1848^{hafi verið afturfara öld}en almennt viðurkennt

---

Lbs 488 4to, 0097r Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 2 (Lbs 488 4to, 0097r)

að en það er líkt eins og gömlu karlarnir segja um sína

tíma, að betra hafi verið meðan þeir lifðu. En var hagr mið-

Evropu verri eftir Nap. en á dögum Luðv. 14 og 15. - Nei, því

verri gat hⁿ ei verið, og revolutionin hreinsandi hinn

dimma himinn hinna aldanna, og Nap. Sól þess himins.

3. Ef menn hefðu andl. frelsi gætu menn fengið politisk

frelsi en það fraseologi

3. jTrúarfrelsi, emancipation et socialismus; viðv. f trúar-

frelsi, að það sé prívatísk, mótmælist, sakir þess, að það

væri óbrúkandi að hver hefði það slíkt eins og hann vildi

Um Emancipation, framstundan heimsins er rjett; ^en hvort

er mögul. að kona geti komið fram alveg eins o gkarlmaðr

það er spursmál, og dugar ekki eintom fraseologi. Og að segja

að kona standi á sama stigi að sínu leyti sem maðurinn

að sínu leyti, með því ekkert sagt. þessvegna áðr en talað

er um jafnrétti þarf að tala um hvar maðurinn og konan

eigi að verða samferða og hvað hvort á nesti^undan öðru.

Socialismus, talaði höf snalllega, og segjandi að það

væru hin fögru framför þessara tíma. En hingað til hefi hann

komið fram sem einskonar skandalon, hvernig sem hann

verður. Að misjafnt hafi verið um stöðu manna

er satt, en socialismus mun eigi mikið um bæta

---

Lbs 488 4to, 0097v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 3 (Lbs 488 4to, 0097v)

En hvaðan er socialismus sprottinn, er það frá

hinum ríku og velstöddu eða þeim frá á rassinum.

Hann er frá þeim á rassinum þrátt fyri rorð frum-

mælanda. Eflaust hafa margir socialistar verið ríkir,

en það hafa þeir verið af fæðingu, en moraliter hafa

þeir eigi komið vel fram. - Ergo: socialismus kom-

ið illa fram og fordæmanlegur, en að því leyti

fyrirgefanlegt, að sannleikur gengur ekki á gegn

með góðu, heldur illa, jafnvel lygum og prettum.

Eftir demokratin eiga allir að hafa jafnan rjett, og

jafnbornir og citerað í Ameriku, en þetta er hægra að

segja en útfæra. Hann glaður út af 1850 ideinni um

30 manna stjórn á Islandi realiseraðri. En þessi stjórn

getr farið svo að betra þyki að hafa alla þessa 3 menn

hér ^{í Rvk} og taka því safinn og brúka hann til eld þess.

þetta er eftir þjar jafnréttinum. Ef menn segja að

hann sé eigi nógu vel klæddr né fræddr verður svarið,

að það sé af því að hann hafi eigi fæðst af nógu

ríkum foreldrum. - En eftir socialistum eru börnin

jöfn guði gjöf öllum, og fyrir því á að taka frá hin-

---

Lbs 488 4to, 0098r Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 4 (Lbs 488 4to, 0098r)

um ríku handa hinum fátæku. Eins næður heiðarl.

á börn ^{sem hann vill ala heiðarl. upp}, ein kerling sett barnið sitt með hverjum strák,

þá á eftir reglum socialista að taka frá börnum hins

heiðarl. handa öllu illþýði sem á einhvern hátt ekkert

á til. - það princip, að taka hvern mann, sem hafi aðeins

heilt vit, það sé eigi séð fyrir endann á því. Socíalist-

anna hugmynd sé að nivetlera* allt, með oðrum orðum

að gera allt að donsku flatbrauði. T.d. að klípa af

ymsum smáum stórum stjórnum og bæta við hina

smáu, úr því verður stjórngrautur, sem engum er

þént með, og þetta er eftir socíalismus.

Að Krig sé Selskab er eitt af piis desideries, en

ekkert annað en heimsku skvaldur; mar það er fögur

ósk, að óska að aldrei verði barist, en spursmál

hvort mögul. sé að realisera.

Að menn fæðist með sama rétti er sama sem að

segja að börn fæðist með eins nefi 2. augum 2. eyrum,

og jafnvel neitast að ^öll börn fæðist með sama rétt, og

hvort það er eigi mun heimanlegra fyrir börn landfó-

getans að ganga inn í heiminn eða einkverja skrælingja,

---

Lbs 488 4to, 0098v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 5 (Lbs 488 4to, 0098v)

auðvitað megi bæta úr því með því að stela

úr vasa annara.

Að socíalist vilji hafa næsta réttlæti er svo

að hann hrækir því út

Um^{Konúnganna regiment af} guðs náð var haft í skopi; meðan menn

eru barn ungir geta menn haft það í skopi, en

að vera er það eftirstöðvar af fornu guðrækilegu

hugarfari. Í fyrstu er þetta eigi sagt til að hreykja sér

upp yfir aðra, heldur af því, að menn, er voru í miklu

góðgengi áður, þökkuðu á einhvern hátt guði fyrir

slíka heppnisstöðu sína.

Að lýðstjórn sé betri en höfðingja - eða konungastjórn; þó

að það sé sorgl. hvað konungstjórn hafi farið, þá er mjög

óvíst að lýðsstjórn fari f betur, því að lýður leiðist

ávallt af einstökum mönnum, er hefja sig upp yfir

lýðinn, og hjá slíkum mönnum mun þá fljótt kvikna

löngun til að koma sjálfum sér fram, jafnvel með því

að niðra og útdjöfla hver öðrum.

Um republik í San Maríus er ekkert að gagni að segir

og í Schweitz, hvað hefur orðið gott af henni? Bænd-

---

Lbs 488 4to, 0099r Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 6 (Lbs 488 4to, 0099r)

urnir eiga þar reydnar feitar sauðasíður, en að slíkt

sé miklar framfarir er víst eigi. Með öðrum orðum að

þó að ein þjóð geti veseterað, það er eigi merkilegt.

Mun það að menn megi skifta meiningu 7 sinnum á dag

það er óbrúkandi, hvað sem svo frummælandi segir, og

ómögulegt að eiga við slika menn, og óskandi að Forseti

tæki fram í slíkt.

„það sé skylda vor að beina tímanum í rétt horf“; slíkt

er eintómt þvaðr.

Resúltat að hann hafi talað margt skáldlega, þvað-

url. lofl. lausl. bullsl., sleppandi mörgu er mikils-

var vert, alveg inntekin af socíalismus. Emanci-

pation ómerkil. Socialismus hrækist fram.

Menn fæðast; tímar líða, og framkoma höfuð ættanna,

og síðan konungar, og yfir höfuð hvaða nafn sem ^slíkt vald

hefir haft hefir eitt vald verið yfir þjóðunum. Eftir

kverja dauð öld nema t.d. karlamagnús, síðan sví-

virða kganna t.d. Luðv. 14og15. - Á síðari tímum hafa

menn því fundið mun hinna efstu og múgans,

útaf því, að menn hafa viljað fylla upp þetta skarð

---

Lbs 488 4to, 0099v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 7 (Lbs 488 4to, 0099v)

hefir komið Constitution. - Stefnan hefir verið

að bæta kjör hinna kúguðu og jafna þ allt eftir því

sem lætur sig gera, og til þess er Constitution góð,

sömul. meiri umhugsun um velmegun manna á milli,

um að menn komi fram hæfilegleikum sínum. En

Socíalistanna skoðun að eins að menn hafi nóg að

eta og drekka, og láta alla slóða og slúbberta komast

fram, hvað sem án þess að vinna nokkuð til. það sé

því saurgun að tala nokkurt orð hér Socíalistum

til góðs.

J. Ól. Andm. sagðist þekkja ideer Soc. en hann hefir

alveg misskilið anda þeirra, og á því er öll andmælin

bygð. Ha Andm. hefði sagt að í stað þess að tala um

stefnu tímans, hefði talað um framfarir tímans;

en það er hið sama. Um Reformation sannfærðist

eigi af orðum Andmæl. (G. M. þarf eigi að svarast)

Um trúarbrögð var hneyxlanl. hjá andmæl. því réttr og

trúarbrögð geta ekki átt undir sama, því í prin-

---

Lbs 488 4to, 0100r Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 8 (Lbs 488 4to, 0100r)

cipi sé það slik moðsat; því trúin verður að vera

blind, annars er það ekki trú; engin trú getur verið

án fanatikunar; og í vísindal. disputation er trúin

vísindamanni alveg ósamboðin, því trú hefur ekki

hið minnsta að gera við skynsemi, maðr þ en án skyn-

semi geta engin vísindi existerat. Að hagur Mið-Evrópu

hefði staðið eins vel og á dögum Lúðv. 14., sýnir ekki neitt, því

með vitlausasta systemi má framkunstla ástand, sem

ekki beinlínis fer aftur í orði kveðnu. því Matternick

sem þá réði mestu var sá argasti frelsisóvinur, sem hugsast

gat. Um Emancipation fór Andm. illum orðum; hún

hefir sama rétt; hvernig sem hún brúkar er undir hennar,

sjálfrar innri sálargáfum komið, en sama útvortis rétt

á hún að hafa. Til þess að hafa Psychologi konunnar þarf

maður a ðhafa séð konur um allan heim útvíklast undir

sömu kringumstæðum og mennina. Hvo Andm. hafði

það mest á móti Socialismus, að hann hefði komið

fram sem eins konar skrípi, en ef menn vilja

---

Lbs 488 4to, 0100v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 9 (Lbs 488 4to, 0100v)

kon dæma hann eiga menn að dæma hann eftir

setningum en eigi eftir því hvernig einstakir menn

hafa fordjöflað honum, og þó þeir hafi brennt nokkur hús í París.

Um að það sé eigi ríkir menn, er kommið hafa fram

með Social. er skakkt t.d. Karli Mat, sem er einn

hinn ríkasti og ríkmannlegasti maður.

Að það sé princip Soc. að húsgangsmenn og betlarar fái

mat án þess að vinna eða gera neitt, er alveg misskiln-

ingur, og þó að einstakir Soc. segi slíkt, þá eiga menn

eigi að fara eftir því, heldur eftir því systemi,

sem Soc. hefir sett sér í heild sinni.

Andm. sagði að soc. vildu láta ^alla hafa jafnrétti, en það er

eigi svo heldur hafa allir í fyrstunni jafnan rétt, og

því er það að mönnum dytti eigi í hug að taka

Sæfinn* ^{til embætta}, hann hefði að vísu í fyrstu verið jafn bor-

inn til þess, en hann hefði eigi þá innvortis hæfileg-

leika er til þess þurfa. - Kosningar Band á að vera á

kjósendum en eigi þeim er stilla sig, eða kjörgengi

---

Lbs 488 4to, 0101r Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 10 (Lbs 488 4to, 0101r)

um það, að sú sé meining Sóc. að allir eigi að hafa

jafnt, með ^{því að taka}deilingu frá hinum ríku, er eigi satt. Soc.

segja: Ríkið er skyldugt að bjóða öllum að hafa erviði

ef hann vill, en það er undi rhonum sjálfum komið

hvort hann neytir þess eða eigi. Og þá er einn heiðarl.

borgari er orðinn svo farinn að hann eigi lengur

getur unnið, þá taka Soc. eigi öll borgaraleg réttindi

af slíkum manni, heldur láta hann njóta síns fyrra

heiðarl. lífs, og veita honum lífsuppeldi, eigi sem öl-

musu, heldur sem skyldu af ríkinu.

Ef maður tekur 10 l ríki Borsspeculanta og slíka, þá hafa

5 af 10 gifst auðnum, 8 af 10 erft, og 9 af 10 ekkert vit;

þessir menn taka þá einn gáfaðan mann, sem sér um

allt þeirra og hefir í staðinn - brauð upp í sig og ekk-

ert annað. - Beinasninn, sem á engu hefir vit, er aðeins

hefir erft, hefir rétt til að taka <el>góðan og hæfilegleika-

mann sem sinn slora, en slíkt er rangt.

Soc. vilja eigi af taka erfðaréttinn, en setja grændser

fyrir honum, þannig að sonurinn erfi eina vissa upphæð,

er sé hæfileg til þess að koma honum fram.

---

Lbs 488 4to, 0101v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 11 (Lbs 488 4to, 0101v)

Andm. sagði að setn., krig er Selskab væri skvaldr,

er það eigi satt, góð og fyrst svo er, þá er það og rétt ef það

verður realiserað, og að það, að stríð hætti er eigi ómögu-

legt. því einhvern tíma komast þjóðirnar svo langt,

að þær geta gert grein á landi og þjóð. það er eigi föð-

urlandsást að sloka hraungrýti og perisla* eins lands,

heldur þjóðina, sem byggir landið.

Ef nokkuð á að gefa einum forrétt, þá er það innvortis

hæfilegleikar, en til þess það geti átt sér stað verður út-

vortis jafnrétti að eiga sér stað. Soc. segist eigi vera

andans barn heldur það praktiskasta fyrirkomulag,

og vil því hafa almindelig velvære, og nái hann því

takmarki, getur þe Soc. eigi fengið meira hrós. Mann-

félagið á að sjá fyrir andans forða, Ríkið fyrir líkamans.

Konungar „af guðs náð“ hið næsta hneyxli í

kristninni, og hverjum manni ber að hata konungdóm-

inn, þó hann eigi hati persónurnar. Þessir menn vita

að hvað þeir mega gera allt sem þeir vila, allt hið versta

---

Lbs 488 4to, 0102r Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 12 (Lbs 488 4to, 0102r)

og bölfaðasta, og að þeir hvað sem þeir gera eru

friðhelgir; ministragreyin má hengja og þessir kongar,

sem ekkert mega sín, sem eru borgaðar millíonir, sem

hjálpað gætu so og so mörgum oðrum ^{fyrir ekki neitt}, sem verða að

samþykkja hvað sem fyrir þá er lagt, þessir konung-

ar eiga að vera hinir þýðingarmestu menn í ríkinu.

Constitationelt Monarchi úthrærist af vörunum og eins og

Björnson segir er Pander* með en sögn i Spitsen.

Demokratí má gjarnast stýrast af einum, en það

stýrist þá eigi af einum idiot, sem ekkert hefir nema

það, að hann sé fæddr til slíks.

Svissarar hafa meiri materiel velvegnun en önnur

lönd, og það hefir verið útreiknað að hér um 1/7 fleiri

menn eru í Sveits, en jörðin framflytur eftir náttur-

unni. Sveits er í því meira líberalt en önnur lönd, að

allir pólit. afbrotamenn hafa þar griðastað.

M Að menn mega ekki hafa meiningaskifti; er

áður sett fram með röksemdum, og svo eft. sem menn

verða yfirbevísaðir af nægum rökum, mega menn skifta

---

Lbs 488 4to, 0102v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 13 (Lbs 488 4to, 0102v)

meiningu.

Ef menn viðurkenna soc. sem góða hugmynd, eiga

menn að hafa þá trú a því, að hann fái framgang.

Andmælanda sóc. er þá const. monarchí, en það er eins

og áðr var sagt ideel lýgi. Ef konungurinn gerir rangt

tekur lýðurinn það ti bragðs að hengja sinn konung,

og þá er hann orðinn demokratiskur, og hið constit.

monarchí er þá farið í hundana.

Að Republik hefði fullnægt andmæl. ungum, en

constit. monarchí nú fullnægi honum bezt, sýnir

að jafnvel beztu menn getur dagað uppi.

HEHelgesen. Hallgr Meðsteð

---

• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af: Elsa
• Dagsetning: 02.2015

---