Fundur 6.des., 1872

Fundarbók, 1871-74.
Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

• Handrit: Fundarbók Kvöldfélagsins 1871-1874
• Safn: Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn
• Dagsetning: 6. desember 1872
• Ritari: Hallgrímur Melsteð
• Staðsetning höfundar: Reykjavík
• Viðstaddir: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni:
• Nöfn tilgreind: XXX

---

Texti

Lbs 488 4to, 0096v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 1 (Lbs 488 4to, 0096v)
6. fundur
6. Desember.
Forseti: að stefnu tímanna hafði síðast verið frestað
vegna fjarveru nokkurra: E. Briem og G. Magnussonar.
1. Um stefnu tímanna frh.
G.M. Hann hafi sjaldan komið jafn illa staddr vegna
t.d. að við góða sé hⁿ góðr, en frummæl. hafi grensað
til hins ófæra, að eftirvæntinga^bið fylgi eftirvæntingu, sakir
gleymsku, sakir þess að langt væri síðan að um málið
hefði verið rætt. - Höf. byrjað fagurt og skáld. að nokkru
leyti, en þó að svo hafi verið þá sé svo að slíkir skáldl.
orðskviðir sé vanal. bæði mikið,- en oft ekkert segjandi.
Viljandi hlaupa yfir það er hann eigi man, eða fá hjálp
1. Um reformation; höf. skýrandi að það sé að færa eitt
í betra annað^{sitt upprunal.} form, betra form, en þetta er að endurmynda
hvort betri eða verri, fyrir því höf. lagt fegurri þýðingu í
orð þetta, en það átti skilið.
2. að framfarir væru komnar undir frelsi og réttlæti, en geta
verið komnar undir mörgu öðru t.d. bjargálnum o.sl., með
öðrum orðum sigla of harðan byr.
3. að öld frá dauða Napoleons - 1848^{hafi verið afturfara öld}en almennt viðurkennt

---

Lbs 488 4to, 0097r Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 2 (Lbs 488 4to, 0097r)
að en það er líkt eins og gömlu karlarnir segja um sína
tíma, að betra hafi verið meðan þeir lifðu. En var hagr mið-
Evropu verri eftir Nap. en á dögum Luðv. 14 og 15. - Nei, því
verri gat hⁿ ei verið, og revolutionin hreinsandi hinn
dimma himinn hinna aldanna, og Nap. Sól þess himins.
3. Ef menn hefðu andl. frelsi gætu menn fengið politisk
frelsi en það fraseologi
3. jTrúarfrelsi, emancipation et socialismus; viðv. f trúar-
frelsi, að það sé prívatísk, mótmælist, sakir þess, að það
væri óbrúkandi að hver hefði það slíkt eins og hann vildi
Um Emancipation, framstundan heimsins er rjett; ^en hvort
er mögul. að kona geti komið fram alveg eins o gkarlmaðr
það er spursmál, og dugar ekki eintom fraseologi. Og að segja
að kona standi á sama stigi að sínu leyti sem maðurinn
að sínu leyti, með því ekkert sagt. þessvegna áðr en talað
er um jafnrétti þarf að tala um hvar maðurinn og konan
eigi að verða samferða og hvað hvort á nesti^undan öðru.
Socialismus, talaði höf snalllega, og segjandi að það
væru hin fögru framför þessara tíma. En hingað til hefi hann
komið fram sem einskonar skandalon, hvernig sem hann
verður. Að misjafnt hafi verið um stöðu manna
er satt, en socialismus mun eigi mikið um bæta

---

Lbs 488 4to, 0097v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 3 (Lbs 488 4to, 0097v)
En hvaðan er socialismus sprottinn, er það frá
hinum ríku og velstöddu eða þeim frá á rassinum.
Hann er frá þeim á rassinum þrátt fyri rorð frum-
mælanda. Eflaust hafa margir socialistar verið ríkir,
en það hafa þeir verið af fæðingu, en moraliter hafa
þeir eigi komið vel fram. - Ergo: socialismus kom-
ið illa fram og fordæmanlegur, en að því leyti
fyrirgefanlegt, að sannleikur gengur ekki á gegn
með góðu, heldur illa, jafnvel lygum og prettum.
Eftir demokratin eiga allir að hafa jafnan rjett, og
jafnbornir og citerað í Ameriku, en þetta er hægra að
segja en útfæra. Hann glaður út af 1850 ideinni um
30 manna stjórn á Islandi realiseraðri. En þessi stjórn
getr farið svo að betra þyki að hafa alla þessa 3 menn
hér ^{í Rvk} og taka því safinn og brúka hann til eld þess.
þetta er eftir þjar jafnréttinum. Ef menn segja að
hann sé eigi nógu vel klæddr né fræddr verður svarið,
að það sé af því að hann hafi eigi fæðst af nógu
ríkum foreldrum. - En eftir socialistum eru börnin
jöfn guði gjöf öllum, og fyrir því á að taka frá hin-

---

Lbs 488 4to, 0098r Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 4 (Lbs 488 4to, 0098r)
um ríku handa hinum fátæku. Eins næður heiðarl.
á börn ^{sem hann vill ala heiðarl. upp}, ein kerling sett barnið sitt með hverjum strák,
þá á eftir reglum socialista að taka frá börnum hins
heiðarl. handa öllu illþýði sem á einhvern hátt ekkert
á til. - það princip, að taka hvern mann, sem hafi aðeins
heilt vit, það sé eigi séð fyrir endann á því. Socíalist-
anna hugmynd sé að nivetlera* allt, með oðrum orðum
að gera allt að donsku flatbrauði. T.d. að klípa af
ymsum smáum stórum stjórnum og bæta við hina
smáu, úr því verður stjórngrautur, sem engum er
þént með, og þetta er eftir socíalismus.
Að Krig sé Selskab er eitt af piis desideries, en
ekkert annað en heimsku skvaldur; mar það er fögur
ósk, að óska að aldrei verði barist, en spursmál
hvort mögul. sé að realisera.
Að menn fæðist með sama rétti er sama sem að
segja að börn fæðist með eins nefi 2. augum 2. eyrum,
og jafnvel neitast að ^öll börn fæðist með sama rétt, og
hvort það er eigi mun heimanlegra fyrir börn landfó-
getans að ganga inn í heiminn eða einkverja skrælingja,

---

Lbs 488 4to, 0098v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 5 (Lbs 488 4to, 0098v)
auðvitað megi bæta úr því með því að stela
úr vasa annara.
Að socíalist vilji hafa næsta réttlæti er svo
að hann hrækir því út
Um^{Konúnganna regiment af} guðs náð var haft í skopi; meðan menn
eru barn ungir geta menn haft það í skopi, en
að vera er það eftirstöðvar af fornu guðrækilegu
hugarfari. Í fyrstu er þetta eigi sagt til að hreykja sér
upp yfir aðra, heldur af því, að menn, er voru í miklu
góðgengi áður, þökkuðu á einhvern hátt guði fyrir
slíka heppnisstöðu sína.
Að lýðstjórn sé betri en höfðingja - eða konungastjórn; þó
að það sé sorgl. hvað konungstjórn hafi farið, þá er mjög
óvíst að lýðsstjórn fari f betur, því að lýður leiðist
ávallt af einstökum mönnum, er hefja sig upp yfir
lýðinn, og hjá slíkum mönnum mun þá fljótt kvikna
löngun til að koma sjálfum sér fram, jafnvel með því
að niðra og útdjöfla hver öðrum.
Um republik í San Maríus er ekkert að gagni að segir
og í Schweitz, hvað hefur orðið gott af henni? Bænd-

---

Lbs 488 4to, 0099r Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 6 (Lbs 488 4to, 0099r)
urnir eiga þar reydnar feitar sauðasíður, en að slíkt
sé miklar framfarir er víst eigi. Með öðrum orðum að
þó að ein þjóð geti veseterað, það er eigi merkilegt.
Mun það að menn megi skifta meiningu 7 sinnum á dag
það er óbrúkandi, hvað sem svo frummælandi segir, og
ómögulegt að eiga við slika menn, og óskandi að Forseti
tæki fram í slíkt.
„það sé skylda vor að beina tímanum í rétt horf“; slíkt
er eintómt þvaðr.
Resúltat að hann hafi talað margt skáldlega, þvað-
url. lofl. lausl. bullsl., sleppandi mörgu er mikils-
var vert, alveg inntekin af socíalismus. Emanci-
pation ómerkil. Socialismus hrækist fram.
Menn fæðast; tímar líða, og framkoma höfuð ættanna,
og síðan konungar, og yfir höfuð hvaða nafn sem ^slíkt vald
hefir haft hefir eitt vald verið yfir þjóðunum. Eftir
kverja dauð öld nema t.d. karlamagnús, síðan sví-
virða kganna t.d. Luðv. 14og15. - Á síðari tímum hafa
menn því fundið mun hinna efstu og múgans,
útaf því, að menn hafa viljað fylla upp þetta skarð

---

Lbs 488 4to, 0099v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 7 (Lbs 488 4to, 0099v)
hefir komið Constitution. - Stefnan hefir verið
að bæta kjör hinna kúguðu og jafna þ allt eftir því
sem lætur sig gera, og til þess er Constitution góð,
sömul. meiri umhugsun um velmegun manna á milli,
um að menn komi fram hæfilegleikum sínum. En
Socíalistanna skoðun að eins að menn hafi nóg að
eta og drekka, og láta alla slóða og slúbberta komast
fram, hvað sem án þess að vinna nokkuð til. það sé
því saurgun að tala nokkurt orð hér Socíalistum
til góðs.
J. Ól. Andm. sagðist þekkja ideer Soc. en hann hefir
alveg misskilið anda þeirra, og á því er öll andmælin
bygð. Ha Andm. hefði sagt að í stað þess að tala um
stefnu tímans, hefði talað um framfarir tímans;
en það er hið sama. Um Reformation sannfærðist
eigi af orðum Andmæl. (G. M. þarf eigi að svarast)
Um trúarbrögð var hneyxlanl. hjá andmæl. því réttr og
trúarbrögð geta ekki átt undir sama, því í prin-

---

Lbs 488 4to, 0100r Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 8 (Lbs 488 4to, 0100r)
cipi sé það slik moðsat; því trúin verður að vera
blind, annars er það ekki trú; engin trú getur verið
án fanatikunar; og í vísindal. disputation er trúin
vísindamanni alveg ósamboðin, því trú hefur ekki
hið minnsta að gera við skynsemi, maðr þ en án skyn-
semi geta engin vísindi existerat. Að hagur Mið-Evrópu
hefði staðið eins vel og á dögum Lúðv. 14., sýnir ekki neitt, því
með vitlausasta systemi má framkunstla ástand, sem
ekki beinlínis fer aftur í orði kveðnu. því Matternick
sem þá réði mestu var sá argasti frelsisóvinur, sem hugsast
gat. Um Emancipation fór Andm. illum orðum; hún
hefir sama rétt; hvernig sem hún brúkar er undir hennar,
sjálfrar innri sálargáfum komið, en sama útvortis rétt
á hún að hafa. Til þess að hafa Psychologi konunnar þarf
maður a ðhafa séð konur um allan heim útvíklast undir
sömu kringumstæðum og mennina. Hvo Andm. hafði
það mest á móti Socialismus, að hann hefði komið
fram sem eins konar skrípi, en ef menn vilja

---

Lbs 488 4to, 0100v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 9 (Lbs 488 4to, 0100v)
kon dæma hann eiga menn að dæma hann eftir
setningum en eigi eftir því hvernig einstakir menn
hafa fordjöflað honum, og þó þeir hafi brennt nokkur hús í París.
Um að það sé eigi ríkir menn, er kommið hafa fram með Social. er skakkt t.d. Karli Mat, sem er einn
hinn ríkasti og ríkmannlegasti maður.Að það sé princip Soc. að húsgangsmenn og betlarar fái
mat án þess að vinna eða gera neitt, er alveg misskiln-
ingur, og þó að einstakir Soc. segi slíkt, þá eiga menn
eigi að fara eftir því, heldur eftir því systemi,
sem Soc. hefir sett sér í heild sinni.
Andm. sagði að soc. vildu láta ^alla hafa jafnrétti, en það er
eigi svo heldur hafa allir í fyrstunni jafnan rétt, og
því er það að mönnum dytti eigi í hug að taka
Sæfinn* ^{til embætta}, hann hefði að vísu í fyrstu verið jafn bor-
inn til þess, en hann hefði eigi þá innvortis hæfileg-
leika er til þess þurfa. - Kosningar Band á að vera á
kjósendum en eigi þeim er stilla sig, eða kjörgengi

---

Lbs 488 4to, 0101r Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 10 (Lbs 488 4to, 0101r)
um það, að sú sé meining Sóc. að allir eigi að hafa
jafnt, með ^{því að taka}deilingu frá hinum ríku, er eigi satt. Soc.
segja: Ríkið er skyldugt að bjóða öllum að hafa erviði
ef hann vill, en það er undi rhonum sjálfum komið
hvort hann neytir þess eða eigi. Og þá er einn heiðarl.
borgari er orðinn svo farinn að hann eigi lengur
getur unnið, þá taka Soc. eigi öll borgaraleg réttindi
af slíkum manni, heldur láta hann njóta síns fyrra
heiðarl. lífs, og veita honum lífsuppeldi, eigi sem öl-
musu, heldur sem skyldu af ríkinu.
Ef maður tekur 10 l ríki Borsspeculanta og slíka, þá hafa
5 af 10 gifst auðnum, 8 af 10 erft, og 9 af 10 ekkert vit;
þessir menn taka þá einn gáfaðan mann, sem sér um
allt þeirra og hefir í staðinn - brauð upp í sig og ekk-
ert annað. - Beinasninn, sem á engu hefir vit, er aðeins
hefir erft, hefir rétt til að taka <el>góðan og hæfilegleika-
mann sem sinn slora, en slíkt er rangt.
Soc. vilja eigi af taka erfðaréttinn, en setja grændser
fyrir honum, þannig að sonurinn erfi eina vissa upphæð,
er sé hæfileg til þess að koma honum fram.

---

Lbs 488 4to, 0101v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 11 (Lbs 488 4to, 0101v)
Andm. sagði að setn., krig er Selskab væri skvaldr,
er það eigi satt, góð og fyrst svo er, þá er það og rétt ef það
verður realiserað, og að það, að stríð hætti er eigi ómögu-
legt. því einhvern tíma komast þjóðirnar svo langt,
að þær geta gert grein á landi og þjóð. það er eigi föð-
urlandsást að sloka hraungrýti og perisla* eins lands,
heldur þjóðina, sem byggir landið.
Ef nokkuð á að gefa einum forrétt, þá er það innvortis
hæfilegleikar, en til þess það geti átt sér stað verður út-
vortis jafnrétti að eiga sér stað. Soc. segist eigi vera
andans barn heldur það praktiskasta fyrirkomulag,
og vil því hafa almindelig velvære, og nái hann því
takmarki, getur þe Soc. eigi fengið meira hrós. Mann-
félagið á að sjá fyrir andans forða, Ríkið fyrir líkamans.
Konungar „af guðs náð“ hið næsta hneyxli í
kristninni, og hverjum manni ber að hata konungdóm-
inn, þó hann eigi hati persónurnar. Þessir menn vita
að hvað þeir mega gera allt sem þeir vila, allt hið versta

---

Lbs 488 4to, 0102r Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 12 (Lbs 488 4to, 0102r)
og bölfaðasta, og að þeir hvað sem þeir gera eru
friðhelgir; ministragreyin má hengja og þessir kongar,
sem ekkert mega sín, sem eru borgaðar millíonir, sem
hjálpað gætu so og so mörgum oðrum ^{fyrir ekki neitt}, sem verða að
samþykkja hvað sem fyrir þá er lagt, þessir konung-
ar eiga að vera hinir þýðingarmestu menn í ríkinu.
Constitationelt Monarchi úthrærist af vörunum og eins og
Björnson segir er Pander* með en sögn i Spitsen.
Demokratí má gjarnast stýrast af einum, en það
stýrist þá eigi af einum idiot, sem ekkert hefir nema
það, að hann sé fæddr til slíks.
Svissarar hafa meiri materiel velvegnun en önnur
lönd, og það hefir verið útreiknað að hér um 1/7 fleiri
menn eru í Sveits, en jörðin framflytur eftir náttur-
unni. Sveits er í því meira líberalt en önnur lönd, að
allir pólit. afbrotamenn hafa þar griðastað.
M Að menn mega ekki hafa meiningaskifti; er
áður sett fram með röksemdum, og svo eft. sem menn
verða yfirbevísaðir af nægum rökum, mega menn skifta

---

Lbs 488 4to, 0102v Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 13 (Lbs 488 4to, 0102v)
meiningu.
Ef menn viðurkenna soc. sem góða hugmynd, eiga
menn að hafa þá trú a því, að hann fái framgang.
Andmælanda sóc. er þá const. monarchí, en það er eins
og áðr var sagt ideel lýgi. Ef konungurinn gerir rangt
tekur lýðurinn það ti bragðs að hengja sinn konung,
og þá er hann orðinn demokratiskur, og hið constit.
monarchí er þá farið í hundana.
Að Republik hefði fullnægt andmæl. ungum, en
constit. monarchí nú fullnægi honum bezt, sýnir
að jafnvel beztu menn getur dagað uppi.
HEHelgesen. Hallgr Meðsteð

---

• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af:: Elsa
• Dagsetning: 02.2015

---

Skýringar

<references group="sk" />

Tilvísanir

<references />