Fundur 22.des., 1864

Fundarbók, 1861-66.
Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

• Handrit: Fundarbók Kvöldfélagsins 1861-1866
• Safn: Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn
• Dagsetning: 22. desember 1864
• Ritari: Árni Gíslason
• Staðsetning höfundar: Reykjavík
• Viðstaddir: XXX

---

• Lykilorð:
• Efni:
• Nöfn tilgreind: XXX

---

Texti

Lbs 486_4to, XXX Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 1 (Lbs 486_4to, XXX)

Fimmtudaginn 22. Des. var fundur haldinn í Kvöldfjelag-

inu og var þá byrjað á kappræðuefni um hvernig íslenzkan

hefir breyzt síðan um 1200 etc. og tók Jón Þorkelsson til máls fyrst:

Um 1200 er einkennil og isk. bækr koma fram fullkomnar í styl

og er það gagnstætt því sem þá var í oðrum londum sem sem Frakk-

landi. Islenskan er reyndar nú breytt un en bændur skilja þó nú

bækr frá því um 1200. Rjettritunin er bysna ólík. Conjugations

og Declinations endingar eru breyttar. oni fyrir um þar sem nú er

i og hafðu þeir e; hvernig það var borið fram er óljóst. - Að vera

var vesa; er var es; en þegar s kemur milli tveggja hljoðstafa

þá heldr r sjer; þó segja þeir vesa og vesandi. - Pronomina olík

engi fyrir enginn acc.: engi; ekkert finnst ekki fyrri

en í Sigurðar registri á 16. öld. og heitir þá ekkert. ek. mik

sik; einkennil. í esta máli að pronom. sem enda á gi hafa

ætið er á eptir sjer 1. d. hvergi er. Genit hverskis er P.l.

hvergi er finnsti í yngstu bók Jarnsíður; hvergi = quisqur

hneigist eins en hefir aldrei er á eptir sjer; pron. hvergi er

finnst ekki í neinni Grammati íslenzkri. hvorgi er = ubicueque

er sínþessar formur með gi í enda eru nú fallnar úr málinu

Adjectiva. Þegar hafa artic í undan sjer enda á um hinum

agætustum mönnum. Þau enda á um sem nú er ei.

Verba hafa reflexiu fornu. Ek þykkjumk = ef þykki mig

=ek þykist (nú) þú þykkisk hann þykkisk. staðinn fyrir sk. kemur

z og síðar st og það finnst opt í norrænum handridum

en Z mest í íslenzkum. 1 pers pl. omsk eða umsk eða omk

og umk. Han fók hjet fal 1. d. hann fal sig á fjallinu

---

Lbs 486_4to, XXX Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 2 (Lbs 486_4to, XXX)

þar sem nú eru breiðir vokalak fyrir framan l þá hofðu

þeir nú þá granna en breyting kom í þetta mjög snemma

á Íslandi skald ekki skáld folk ekki fólk pluralis

finnst sköld. En snemma urðu þeir breiðir hals hjeð uður

Það er nú kallast háls sjest af helsi. Framburðr í vakölum

er mjög brj breyttr. Æin eru nákvæmlega greind og Snorri

rímar saman samkynja d. - æ hljóðin sem kemr af o og u

hafa norðmenn haldið og það sýnir að það hafi verið

greint í fornöld þó nú sje hljóðið hið sama. - Á eldri tím-

um um 1200 finnast ei fjöldi af orðum sem siðar hafa komið

t.d. um þeir þm segja og umsb af 1. d. af aptanium. Snorri hefir enn

en þó sjaldnar dugir ei að inleiða það. - Falshættir margir

eru gleymdir og aðrir komnir í þeirra stað; fyrir önnkost heitir

nú af ásettu ráði. Í staffræðis ritgjörð frá 16. öld at rita fyrir önnkost

að skrifa af ásettu ráði. Margt sem við slítum gott er ur dansku

komið fyrirgefa fyrirláta = deserere = yfirgefa sem er komið

úr dönsku. Málið heldr sjer fram á daga Sturlu Þórðarsonar

Allt sem lagt er út bindr sig við latínuna 1.d. af atta helvítis

kvala Gerist þar sem vjer nú höfum. fyrir elv. kvölum. Vill

heldr geris en fyrir. I Fostbrsögu kemur fyrir þanninn þar

sem var svá eða þann veg og þegar líðr fram yfir 1300

fer málið að skemmast orðagraphian vesnar 1. d. í Flat-

eyjarbók. Vesnar eptir 1400. Biot í kisl eccles hafa frá 15. öld

hafa fjölda af donskum orðum. "Vi NN". Rddarasögur og

Fornaldarsögur hafa goðar constructionir og yfir höfuð þær

sem eru frumritaðar. Hvernig malið hafi bregzt fram að

---

Lbs 486_4to, XXX Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 3 (Lbs 486_4to, XXX)

Reform. er ei gott að segja lítið til nema brjef. Eptir Reform

er margt theol. utlagt málið furðanlega gott í Nya Testami

Odds Gottskálkssonar. - Þegar kemur fram yfir 1600 er farið

að skrifa historiskt Jons Annalar Egilssonar eru á góðu

máli. Annalar Jons Gissurars. gott mál. Á Bjorns Anná-

linn er verra mál þó þolanlegt. Guðfræðismalið half slæmt.

Mál á dómum aðr en danska loggjafir kom ekki mjög

slæmt danska Loggjofin utdjuflar því öllu. Málið á lög-

þingisbókunum er mjög slæmt. Eptir 1700. Undalinspost

og Fornyrði; hin síðari latínuskotin en þó ekki slæmt

mál; slæðast inní danskir talsh. A postillunni er

málið ágætt í sinni tengund. Utleggingar hans eru miklu

verri. Þó málið í þessum bókum sje þolandi er mál á 18.

old fjarska vont þangaðtil Eggert Olafsson byrjar

að reformera malið. Skrifuð í rjettritunarreglur, var

indigneraður yfir málinu. Hans og hans flokkr fær

mikla málspyrnu. Menn stofnuðu svo fjelag til að bæta

malið og búnaðinn; Lærdomslistafjelagið þó gekk ekki

vel að skrifa malið hreint strax. M. Stephensen vildi skrifa

gott mál en tóks það ekki og það lá í Konstmelionum

hans orðin eru islensk en ekki setningarnar. Um lát

r hans kom út Ármann á alþ. er vildi reformera malið

og á eptir honum Fjölnir er vildi fegra mál og bæta

smekk. Einstakir menn Scheving og Egilsen bættu mjög

malið hinn fyrri með því að koma inn hjá piltum and-

styggð á bortarismis. Mörg orð eru nú daglegt mál sem um

1800 þotti argasta Antigvitek.-

---

Lbs 486_4to, XXX Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 4 (Lbs 486_4to, XXX)

Vill hafa forna talshætti og forn orð fyrir oísl. talsh.

og oísl orð. vill fara hægt en lauma smátt og smatt

inn góðum og gomlum orðum. Nyju Fjelagsr. hafa og

komið með forna talshætti. t.d. lysa yfir einhverju.

Menn verða að varast að koma með of mikið í einu

eða dyngja orthographin fornri allt í einu uppí menn

Vill líka smíða ný orð. Malið er vel lagað til orðsmíðis

er dautt ef ei lætur smíða úr sjer.- Menn eiga þarsem

utl. constr. eru að kippa í lið bæta orðaskipun og setja

forn góð orð í stað hinna dönsku eða útlendu. - En menn

mega vara sig á að fara í extrem.-

Sv. Sk. þótti hlaupið yfir aðalatr. hvernig málið hefr breytzt

frá því um 1200. - Stíllinn er falskur nú hvernig stendr á því. -

Málið í utl. Horazar er óbrúkandi; er of forn riddaralegt -

Það er ekki heilsuvegur að ætla að búa að fornöldinni. - Jonas

Hallgrimsson er allt öðruvísi hann búr til ný orð en heggur

ekki í þetta gamla. Málið er nýtt lifandi og menn eiga að

smíða ur því sem til er. Vill að menn haldi malinu í horf-

inu fara ei of langt apturabak ei of langt áfram.

Hjá Halldóri er of einfaldr gefr of lítið um hið forna.-

Ennþá er hugsunin dönsk og islensk hugsun ekki til fyrir

tuskilding.-

JÞ. álítr enn málið miklu betra nú en á dogum Sveins

Solvasonar. - Islenzkan vill hafa stuttar setningar lítið

af relativis og participiis, þó fara sumir of langt í að

forðast appositivinir; Appostions setningin er sutt

Margir sem vilji vanda malið forðist orð sem byrja

með höfuð og hafa aðal en þetta er rangt höfuð

---

Lbs 486_4to, XXX Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 5 (Lbs 486_4to, XXX)

er algengt í fornmalinu. Felst ei á umsteyping rjettritunar

hjá Fjolniristum vill halda y þó ei heyrist í framburði.

oe = framb. = oi. Viðv. Archeoisun í þyðing Horazar er maske

farið of langt en Svb. Egilsson hefir á hverri síður orð úr

gomlum sögum í Hueðragn sem er eru í dagl. málinu. Egilsen hafði

autoritek og allt er gott eptir hann. Hafi menn gamlan talsh.

sem svarar til hins latínska þá er freistni til að taka hann.

JArnason vill ekki fornan rithátt sinn er við hverja heimsk-

una bundnir varla 3 menn hafa sama rithátt. Væri þörf

á instituti sem ákvæði með lögum hvaða rithátt bruka

skuli; heldr omogulegt að fá nú sem stendr innstektut

Að nota gamla malið er ekkert á móti eptir hvers

eins lagi en vill ekki pedusteri. - Þykir fara illa á

fornum orðum innan um hrognamál. Vill heldr

orð sem hefr hefð í málinu og allir vilja en seilast

eptir fornu orði sem enginn skilr. Þykir enginn hafa

kunnað eins að utleggja eins og Svb Egils. og J Hallgr. Þeir

smíðuðu heppilega og uppgjörfingar heppilega myndaðir

eru perlur. -

G Magnusson. Hvernig stendr á að islenzkan var fullk. um 1200

Noregsm eigna sjer islensk. vjer spornum á móti; hingað flytst

utvíxlað mál en vjer búum það ei til. I skóla er gefinn gálgi

í mannonum sem er rjett eptir framb. og uppruna o. er

framk. af a og á ei að byggja út nú. I fornum bókum

kems líks auk sik fyrir sek hvort er upprunalegra?

hvergi es og hvergi er er eldra en hvergi sem. - Var ei sam-

kvæmara eptir frammæl áliti að hafa inom stærstom

monnom.- Þeir sem ekki þekkja Frakkar eiga ekki

gamalt gott mál, en það eigum við; þeir geta ei tekið

---

Lbs 486_4to, XXX Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn.

Bls. 6 (Lbs 486_4to, XXX)

orð ur hinu forna mali sínu en vjer getum það. Fornmenn

höfðu y en ekki á hljóð þar sem y er ritað. Sveinn Sölfason ritaði

ljótt mál og við hlæjum að, en við tölum ljótt mál en vitum

eigi af. Málið hjá Jóni Vidalin gott, að slepptum ollum

Danismus sem í því er. Sveinbjörn Egilsson lipur í máli en þó

sumstaðar ekki alveg dönskulaust og linlegt, sem nú mundi

verða fundið að hjá skóladrengjum. - hvarr upprunalegra

en hver. - Konráð Gíslason er horfinn að fornu máli mest

allra á þessari öld. - Rjett sje að hallast að fornmálinu-

Best sje að smeygja því inn smátt og smátt,- Rjett sje

að leggja út á íslenzku bæjarnöfn og staðanöfn en ekki brúka

útlendu nöfnin t a m Góðrarvonarhöfði o.s.fr.-

Rjett sje að taka upp forn orð sem mest sem má verða en þó

með gætni. Þó ekki væri hætt þýðingu á brjefum Hórasar væri

þó margt gott í henni hvað sem dómur þessara tíma eða

seinni tíma segði.

Frekari umræðum um þetta var frestað til næsta

fundar. Ef tími vinnst þá til, talar og Fritz Zeuthen um eðli og

lækning gigtarinnar. Andmælendur Þorst. Jónsson og Hjörtur Jónsson

Fundi slitið

H.E.Helgesen Á Gíslason

---

• Athugasemdir:
• Skönnuð mynd:

---

• Skráð af:: Eiríkur
• Dagsetning: XX.XX.2011

---